Przygotowanie i podawanie
leków drogą doustną i
doodbytniczą
Niebezpieczeństwa związane z
przygotowaniem i podawaniem leków
• Omyłkowe podanie niewłaściwego leku;
• Omyłkowe podanie leku innemu pacjentowi;
• Podanie zbyt dużej lub zbyt małej dawki leku;
• Podanie leku przeterminowanego;
• Podanie leku inną drogą niż zalecana przez
producenta;
A ponad to, w wypadku podawania
leków drogą wstrzyknięć:
• Wprowadzenie zakażenia bakteryjnego,
wirusowego;
• Wprowadzenie powietrza;
• Złamanie igły;
• Wprowadzenie odłamków szkła, opiłków,
cząstek korków (odczyn zapalny);
• Niewłaściwe łączenie leków;
• Zbyt szybkie wprowadzanie leków (ból,
krwiak podskórny, nieprawidłowe
wchłanianie leku).
Metoda pięciu „W”
Najprostszym sposobem uniknięcia
pomyłki w czasie przygotowania i
podawania leków pacjentom jest
przestrzeganie reguły „pięciu W”
• Właściwy lek
• Właściwa dawka
• Właściwy czas
• Właściwa postać
• Właściwy pacjent
Przygotowanie leków
• Przed przystąpieniem do przygotowania
i podawania leków należy zadbać o
dobre oświetlenie w miejscu pracy,
umyć ręce, skompletować sprzęt i
skoncentrować się na wykonywanej
czynności, której nie należy przerywać.
• Lek należy przygotować i podawać na
podstawie indywidualnej karty zleceń
lekarskich.
Przygotowywanie leków cd.
• Przygotowany lek należy sprawdzić co
najmniej trzykrotnie, aż do momentu
uzyskania przez pielęgniarkę pewności co do
rodzaju i dawki podawanego środka np. w
czasie szukania go w apteczce, po wyjęciu z
apteczki, po przygotowaniu go na tacy oraz
bezpośrednio przed podaniem go pacjentowi.
Kontrola leku dotyczy: nazwy, dawki, postaci,
daty ważności, wyglądu, drogi podania. Nie
należy podawać leków przeterminowanych i o
zmienionym wyglądzie tj. przebarwionych, z
obecnością kłaczków, zmienioną postacią,
wilgotnością nie oznakowanych lub
oznakowanych niewyraźnie.
Przygotowanie sprzętu
• Wózek lekowy
• Indywidualne karty zleceń lekarskich
• Kieliszki z podziałką
• Wyskalowana strzykawka
• Kroplomierz
• Kubeczki jednorazowe
• Dzbanek z woda do picia
Podawanie leków przez układ
pokarmowy (doustnie,
doodbytniczo)
Lek podawany przez ukł. pokarmowy może
być wchłaniany z prawie wszystkich jego
odcinków (błony śluzowej jamy ustnej,
żołądka, jelit) dlatego też podanie leku do
przewodu pokarmowego może odbywać się
doustnie, podjęzykowo, okołopoliczkowo,
doodbytniczo. Wchłanianie odbywa się
przez nabłonek wyścielający odpowiednie
odcinki przewodu pokarmowego.
Poddawanie leku doustnie
• Podawanie leku doustnie ze względu na
wygodę pacjenta, jest jednym z
podstawowych sposobów wprowadzenia leku
do ustroju. Lek podany doustnie dostaje się
przez przełyk do żołądka i jelit. Przechodzi
przez odcinki o różnym pH, a więc niezależnie
od budowy może zostać wchłonięty.
Wchłanianie jest zależne od wielu czynników
np.: czas podania leku w stosunku do posiłku,
rodzaj diety, wydzielanie soków trawiennych
itd. Lek podany doustnie zaczyna działać po
upływie 3-5 min. (lingwetki) do 30 min.
(kapsułki, tabletki).
W przypadku błędnego
padania leku należy
natychmiast powiadomić
lekarza!
Postacie i sposoby podawania leków
• drażetki – należy połykać w całości, nie wolno
dzielić, rozkruszać, rozgryzać
• kapsułki – nie rozgryzać, podawać z płynem lub
papką
• krople – rozcieńczyć małą objętością wody lub,
w przypadku niektórych leków mlekiem
• Perełki – rozgryźć, chorym bezzębnym należy
je rozdrobnić
• Proszek – rozcieńczyć małą objętością płynu,
podać płyn do popicia po przyjęciu leku
• Proszek w opłatku – mniejsze połykać w całości
(bez otwierania), duże opłatki można zwilżyć
wodą tuż przed podaniem (najlepiej zrobić to
na łyżeczce i na niej podać choremu)
Postacie i sposoby podawania
leków
• Roztwory, syropy – podawać nierozcieńczone
do wypicia (płyny wstrząsnąć, otworzyć,
nakrętkę odłożyć na tacę – zawsze
wewnętrzną stroną do góry, trzymać butelkę
tak aby etykieta znajdowała się w trójkącie
utworzonym między kciukiem a palcem
wskazującym, aby podczas nalewania nie
zmazać znajdujących się tam wskazówek,
kieliszek trzymać na wprost oczu, dokładnie
odmierzyć zaleconą dawkę)
• Tabletki – z reguły nie należy dzielić z
wyjątkiem tych z kreską do podziału
• Lingwetki – nie należy rozgryzać, rozpuszczać,
rozdrabniać
Postacie i sposoby podawania
leków
• Granulat – występuje w dwóch postaciach:
do zażywania doustnego w postaci suchej i
do sporządzania zawiesiny (rozpuścić wg
wskazówek producenta w przegotowanej
wodzie)
• Syrop – nie należy popijać
• Leki galenowe – najczęściej z ziół
przygotowuje się odwary i napary. Odwar
przyrządza się przez zalanie surowca wodą
o temperaturze pokojowej, a następnie
ogrzewa w temperaturze wrzenia przez 30
min. Napar przyrządza się zalewając
surowiec wrzącą wodą i ogrzewając go
(bez wrzenia) przez 15 min.
• Powyższą tabelę należy jednak
traktować jedynie jako ogólną
wskazówkę sposobu podawania
leków, ponieważ od danych reguł
istnieją odstępstwa. Dlatego tuż
przed podaniem leku pacjentowi
zawsze należy ZAPOZNAĆ SIĘ Z
ZALECENIAMI PRODUCENTA!
Wskazania do podania leku
doustnie
• choroby układu pokarmowego,
oddechowego, moczowego,
nerwowego, naczyniowego,
płciowego, wewnątrzwydzielniczego,
narządu ruchu, narządów zmysłu
oraz skóry.
Przeciwwskazania do stosowania
leków doustnie
• Oparzenia jamy ustnej, gardła,
przełyku:
• Alergia na lek;
• Chory nieprzytomny.
Powikłana
• Drażnienie i uszkodzenie przewodu
pokarmowego i wątroby;
• Interakcje pomiędzy stosowanymi lekami a
stosowaną dietą lub innymi lekami;
• Ogólne działania uboczne leku tj. zaburzenia
pracy serca, krążenia, oddychania,
świadomości, żołądkowe, jelitowe, wydzielania,
gorączka, aktywności seksualnej, neurologiczne;
• Miejscowe działania uboczne leku, takie jak:
zaczerwienienie, swędzenie, zmiany skórne,
uszkodzenie nerwów, zmiany smakowe, suchość
w ustach, wypadanie włosów;
Powikłania
• Zatrucia (przedawkowanie);
• Objawy uczuleniowe;
• Zakrztuszenie lekiem;
• Przyzwyczajenie z obniżoną reakcją i/lub
działanie uboczne-uzależnienie;
• Objawy głodu lekowego w przypadku
odstawienia np. leków uspokajających;
• Zwiększenie wrażliwości skóry na promienie UV;
• W czasie ciąży i karmienia piersią wywołanie
objawów niepożądanych u płodu lub noworodka.
Na zmniejszenie wchłaniania leków
wpływa
• Spożywanie leków w trakcie posiłków, od 1,5h
przed lub 2h po posiłku;
• Spożywanie pokarmów bogatych w jony wapnia
(jogurty, mleko, ser) przy takich lekach, jak
tetracykliny, preparaty żelaza, fluorohinolony,
etidronate disodium (Didronel), Biasakodyl –
powinna upłynąć co najmniej 2-godzinna przerwa
miedzy spożyciem posiłków zawierającym dużo
wapnia a przyjęciem ww leków;
• Picie kawy lub herbaty tuż przed lub po zażyciu
preparatów żelaza (Hemofer, Askofer);
• Popijanie sokami cytrusowymi szczególnie
pomarańczowym antybiotyków erytromycyna,
benzylopenicylina;
Na zmniejszenie wchłaniania leków
wpływa
• Spożywanie produktów bogatobłonnikowych
(płatki owsiane, otręby, chleb razowy) podczas
spożywania preparatów naparstnicy, leków
antydepresyjnych;
• Spożywanie skrobi kukurydzianej, oleju
kokosowego, karagenu, kazeinianów – przy
zażyciu leków przeciwpadaczkowych
• Stosowanie diet bogatowęglowodanowej podczas
leczenia antybiotykami i chemioterapeutykami
• Przyjmowanie tuż przed lub w trakcie posiłków
leków przeciwwirusowych
• Spożywanie olestry głownie przy witaminach A i
E.
Na zwiększenie wchłaniania mają
wpływ
• Spożywanie leków w trakcie posiłku,
do 1,5h przed lub 2h po posiłku (jeśli
posiłek jest bogatotłuszczowy);
• Picie kawy wzmaga działanie
sympatykomimetyków oraz
hormonów tarczycy na układ
krążenia;
• Spożywanie alkoholu powoduje m. in.
Wzmożenie działania leków
psychotropowych.
Miary domowe
• Łyżka stołowa
• Łyżka deserowa
• Łyżeczka do herbaty
• Łyżeczka do czarnej kawy
Podawanie leków
podjęzykowo
Lek podany w tym miejscu wchłania się dość szybko i
nie jest narażony na działanie czynników szkodliwych.
Stosujemy tu tylko leki łatwo rozpuszczalne w wodzie
oraz gdy ich dawka nie jest duża. Lek podawany
podjęzykowo omija krążenie wrotne przy czym unika
się wstępnego metabolizmu wątrobowego.
Leki podawane podjęzykowo występują w postaci
lingwetek, granulek homeopatycznych, kapsułek lub
aerozolu. Działają już po kilku sekundach czy
minutach. Stosuje się je gdy zachodzi konieczność
uzyskania jak najszybszego efektu terapeutycznego.
Najczęściej są to leki używane w chorobie
niedokrwiennej serca (nitrogliceryna) oraz do
szybkiego obniżenia ciśnienia krwi. Pacjent powinien
pozostawić tabletkę aż do jej całkowitego
rozpuszczenia.
Podawanie leków okołopoliczkowo
• Podanie leku okołopoliczkowo polega na
wprowadzeniu tabletki między policzek a
zęby (zagięcie policzkowo-dziąsłowe), gdzie
powinna się ona rozpuścić. Tabletki te
również omijają krążenie wrotne podczas
wchłaniania. Wywierają działanie ogólne.
Mogą przylegać przez dłuższy czas do
błony śluzowej policzka lub górnego
dziąsła, wykazując przedłużone działanie.
Przed podaniem leku należy usunąć resztki
pokarmu przez przepłukanie jamy ustnej i
poinformować pacjenta, że lek powinien
pozostać w miejscu do chwili całkowitego
rozpuszczenia.
Podawanie leków
okołoodbytniczo
• Polega na wprowadzeniu do ustroju leku w postaci
czopka lub wlewki do jelita grubego. Wchłanianie
leku w odbytnicy jest szybkie (lek omija krążenie
wrotne i jest wchłaniany do żył odbytniczych).
Doodbytniczo podaje się leki: działające
miejscowo (wywierające działanie ściągające,
przeciwbakteryjne, miejscowo znieczulające,
przeczyszczające), lub ogólne (przeciwbólowo,
spazmolitycznie, przeciwgorączkowo). Leki w
postaci czopków działają już po 15-20 min. W
postaci wlewki leczniczej po 10-25 min. od
podania. Nie obowiązuje tutaj zachowanie
warunków jałowości.
Wskazania do podania leków
doodbytniczo
• Brak możliwości podania leków inną
drogą
• Żylaki odbytnicy i odbytu (hemoroidy)
• Zaparcia
• Stany zapalne jelit
• Nieżyt odbytu
• Uspokojenie
• Obniżenie poziomu potasu w organizmie
Powikłania / zagrożenia
• Podrażnienie śluzówki odbytnicy
• Lekkie działanie przeczyszczające
• Skutki uboczne wynikające z działań
niepożądanych podanego leku, które
występują dość szybko w czasie
Struktura czynności
I.
Czynności przygotowawcze
A.
Przygotowanie pielęgniarki
Zapoznanie się ze zleceniem lekarskim.
Zebranie wywiadu od pacjenta na temat tolerancji
na wstrzymanie płynu w odbytnicy.
Higieniczne umycie rąk i założenie rękawiczek.
B.
Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia
Założenie czopka: lek w postaci czopka, płatek
ligniny, mała miseczka z ciepłą wodą,
nożyczki, rękawiczki, basen i papier toaletowy-
w zależności od celu zabiegu parawan.
Wlewka lecznicza: zlecony lek, rozpuszczony w 50-
150 ml wody o temperaturze 38*C, jeżeli
podajemy więcej niż 70 ml płynu, należy dodać do
niego 8-12 kropli nalewki z makowca (aby znieść
występujące wtedy parcie na stolec), strzykawka
Janeta, jednorazowa cienka gumowa kanka,
wazelina, lignina, miska nerkowata, podkład
ochronny, rękawiczki, basen, papier toaletowy,
parawan.
Przygotowanie otoczenia: dobre oświetlenie,
zapewnienie warunków intymności.
C. Przygotowanie pacjenta:
Poinformowanie pacjenta o rodzaju leku, jego
działaniu, skutkach ubocznych, oraz, że zabieg jest
nieprzyjemny ale nie bolesny.
Uzyskanie zgody pacjenta na przyjęcie leku.
Zachęcenie pacjenta, aby przed badaniem oddał
stolec (jeśli wskazaniem nie było zaparcie).
Poinformowanie, że w wypadku problemów z
włożeniem czopka lub kanki do odbytnicy
wskazane jest lekkie parcie na stolec
dzięki czemu otwiera się zwieracz odbytu.
Wykonanie wlewu oczyszczającego
(lewatywy) na pół godz. Przed planowaną
wlewką leczniczą.
II. Czynności właściwe
Sprawdzenie tożsamości pacjenta
Osłonięcie łóżka parawanem
Ułożenie pacjenta na lewym boku z kolanami
przyciągniętymi do klatki piersiowej
a. W wypadku założenia czopka
Wyjęcie czopka z opakowania (po ponownym
sprawdzeniu leku)
Owinięcie tępo zakończonego końca czopka płatkiem
ligniny.
Zanurzenie obłego końca czopka w wodzie.
Wsunięcie czopka przez zwieracz odbytu do odbytnicy
na długość palca
b. W wypadku wykonania wlewki leczniczej:
Podłożenie podkładu ochronnego pod pośladki pacjenta;
Natłuszczenie końca kanki wazeliną;
Nabranie leku do Janety;
Odpowietrzenie Janety;
Umieszczenie miski nerkowatej na podkładzie przy
pośladkach pacjenta;
Wprowadzenie tkanki do odbytnicy, na długość zależną
od miejsca, na które działać ma podany lek (do 20
cm) skierowanie wolnego końca kanki do miski
nerkowatej;
Połączenie Janety z kanką;
Podanie powoli leku;
Poinformowanie, że w razie nie możności
utrzymania plynu w czasie wykonania wlewki ulgę
przynosi wykonywanie spokojnych, głębokich
oddechów przez usta;
Usunięcie przez płat ligniny kanki z odbytu i
odłączenie kanki od Janety;
Poproszenie pacjenta o silne zwarcie mięśni
pośladków.
Przetarcie zwieracza odbytu ligniną i wyrzucenie jej
do miski nerkowatej.
Pouczenie pacjent żeby jak najdłużej zatrzymał
czopek/lek (minimalnie15 min)
Podłożenie basenu w razie potrzeby
III. Czynności końcowe
Uporządkowanie materiału, sprzętu,
otoczenia.
Postępowanie z pacjentem: kontrola
reakcji na lek
Umycie rąk, udokumentowanie
podania leku, odnotowanie
ewentualnych ubocznych reakcji na
lek.
Bibliografia
• Ślusarska B., Zarzycka D.,
Zahradniczek K. Podstawy
pielęgniarstwo t. II Lublin 2008