Drogi podawania leków

Droga doustna (p.o.):

Zalety:

•

najwygodniejsza (naturalna, nie jest wymagany specjalny sprzęt ani

przeszkolony personel)

•

najbezpieczniejsza (mało powikłań, wolne wchłanianie, w razie

przedawkowania możliwość usunięcia leku)

•

najtańsza (lek nie musi być sterylny, izotoniczny itp.)

Wady:

•

destrukcja niektórych leków w kwaśnym pH żołądka (np. insulina)

•

niektóre leki mogą być metabolizowane w świetle przewodu pokar-

mowego przez bakterie jelitowe (np. digoksyna) lub enzymy

(Cyp3A4)

•

z powodu wchłaniania do żyły wrotnej liczne leki, zanim dotrą do

krwioobiegu, są metabolizowane w wątrobie (efekt pierwszego przej-

ścia)

•

późny początek działania

•

niektóre leki mogą powodować nudności i wymioty

•

nie można podawać pacjentowi nieprzytomnemu

•

wchłanianie zależy od wielu czynników:

Czynniki wpływające na wchłanianie podawanych doustnie le-

ków:

•

Ze strony przewodu pokarmowego:

o pH – od 2 w żołądku do 7 w jelicie (zmiany jonizacji leków)
o powierzchnia (kluczowy czynnik) – od 1 m

2

w żołądku do

200 m

2

powierzchni jelita cienkiego

o czynność motoryczna (np. osłabienie wchłaniania przy biegun-

ce)

o przepływ krwi przez naczynia trzewne (np. wchłanianie wielu le-

ków po posiłku jest lepsze, w stanach hipowolemii – gorsze)

o obecność różnych substancji w świetle przewodu pokarmowego

(np. pogorszenie wchłaniania tetracyklin tworzących chelaty z

jonami Ca

+

, wiązanie warfaryny przez cholestyraminę, polep-

szenie wchłaniania gryzeofulwiny w obecności tłuszczów)

1

•

Ze strony leku:

o rozpuszczalność w wodzie lub w tłuszczach – leki zbyt hydrofilne

nie przejdą przez błonę komórkową; zbyt lipofilne nie rozpusz-

czą się w wodnym środowisku przewodu pokarmowego

o stała jonizacji – przez błonę dyfundować mogą jedynie czą-

steczki niezjonizowane (przykładowo w żołądku wchłaniają się

jedynie słabe kwasy o pK

a

= 3-10 np. kwas salicylowy lub słabe

zasady o pK

a

< 3 np. kofeina)

o postać leku – im bardziej rozdrobniony lek, tym lepiej się

wchłania (stąd różnice we wchłanianiu tego samego leku w po-

staci roztworu, zawiesiny czy tabletki).

Czasami ten sam lek od różnych producentów dość znacznie różni się

stopniem wchłaniania:

St

ęż

enie digoksyny w osoczu

(nmol/l)

2

1

0

4

3

5

1 2

Godziny

Cztery krzywe przedstawiają średnie stężenia preparatów digoksyny od

różnych producentów

(Lindenbaum J. et al. 1971, N Engl J Med. 285: 1344)

Okazało się że czynnikiem determinującym różnicę we wchłanianiu była

wielkość cząsteczek leku w preparacie, co w przypadku trudno wchła-

niającej się digoksyny miało ogromne znaczenie.

2

Droga parenteralna

Zalety:

•

szybsze i bardziej przewidywalne wchłanianie leku

•

można podawać leki niestabilne w środowisku przewodu pokarmo-

wego

•

można podawać pacjentom nieprzytomnym albo niewspółpracującym

•

można dokładniej określić dawkowanie

Wady:

•

konieczność zachowania aseptyki

•

ból związany z iniekcją

•

trudności w samodzielnym podawaniu przez pacjenta

•

droższe preparaty

•

możliwości powikłań (np. podanie leku domięśniowego do naczynia,

ukłucie nerwu kulszowego, infekcja, miejscowe podrażnienie)

•

praktycznie niemożliwa korekta po przedawkowaniu

Podanie podskórne (s.c.) – lek jest wstrzykiwany poniżej skóry wła-

ściwej i przenika do krążenia przez ściany naczyń włosowatych:

Zalety:

•

łatwe technicznie (możliwe samodzielne podawanie)

•

szybkość wchłaniania można regulować przy pomocy środków ob-

kurczających naczynia

Wady:

•

leki drażniące mogą powodować ból, reakcje zapalne, martwicę

•

możliwa do podania objętość leku jest niewielka

Podanie domięśniowe (i.m.) – lek przechodzi przez naczynia włoso-

wate mięśnia do krążenia obwodowego:

Zalety:

•

zasadniczo szybsze działanie niż po podaniu s.c.

•

mogą być podawane większe objętości oraz bardziej drażniące

substancje niż przy podaniu s.c.

•

można wpływać na absorpcję leku (roztwory wodne – szybciej,

olejowe – wolniej, postacie dêpot)

Wady:

•

stopień wchłaniania zależny od ukrwienia mięśnia

•

nie można modyfikować wchłaniania lekami wazokonstrykcyjnymi

•

bardziej bolesne niż s.c.

•

możliwość powikłań (zrosty, podanie do naczynia, uszkodzenie

nerwu)

3

Podanie dożylne (i.v.) – lek jest wprowadzany bezpośrednio do

krwioobiegu:

Zalety:

•

natychmiastowy początek działania – brak procesu wchłaniania

•

100% biodostępność

•

można dostosowywać ilość podawanego leku do odpowiedzi pa-

cjenta jeszcze w trakcie podawania

•

można podawać duże objętości, oraz leki drażniące

•

użyteczne w sytuacjach nagłych

Wady:

•

ryzyko związane ze zbyt szybkim podaniem leku (np. wzrost ci-

śnienia) lub przekroczeniem dawki

•

po podaniu dożylnym nie ma drogi odwrotu

•

leki muszą spełniać szereg warunków (sterylność, pH, izotonicz-

ność, rozpuszczalność w wodzie)

•

konieczność podawania przez wyszkolony personel

•

zdarzające się trudności techniczne (żyły trudno widoczne, pękają-

ce, zrosty)

•

może rozwinąć się zapalenie żył powierzchownych (brak aseptyki,

zbyt długo pozostawiony wenflon)

Podanie dotętnicze (i.a.) – rzadko, głównie w diagnostyce (kontrast)

Inne drogi podwania leków

Droga podjęzykowa (s.l.):

Błona śluzowa jamy ustnej ma niewielką powierzchnię, ale dobre

ukrwienie. Po podaniu podjęzykowym dobrze wchłania się np. nitrogli-

ceryna z powodu:

•

dużej lipofilności (szybkie wchłanianie)

•

dużej aktywności (działają już pojedyncze cząsteczki)

•

połączenia żył dorzecza jamy ustnej bezpośrednio z żyłą czczą

górną (ominięcie efektu pierwszego przejścia)

4

Droga doodbytnicza (p.r.):

Zalety:

•

użyteczna w niektórych przypadkach (chorzy nieprzytomni, wymiotu-

jący, dzieci)

•

część leku (wchłonięta przez śluzówkę do żylnych splotów odbytni-

czych dolnego i środkowego) przechodzi do żyły czczej dolnej omija-

jąc krążenie wątrobowe

•

szybszy początek działania niż przy drodze doustnej

Wady:

•

wchłanianie jest niekompletne i zmienne (np. czopek umieszczony za

głęboko wchłania się do splotu odbytniczego żylnego górnego i lek

wchodzi do krążenia wątrobowego)

•

niektóre leki nie absorbują się z odbytnicy

•

wiele leków podrażnia śluzówkę odbytnicy

Podanie na skórę:

•

większość leków przez skórę nieuszkodzoną wchłania się słabo–

stosowane są w celu osiągnięcia pożądanego efektu miejscowo

(np. w dermatologii) i uniknięcia działania ogólnego

•

niektóre substancje dobrze penetrują przez skórę i mogą być po-

dawane systemowo przezskórnie (np. HTZ) w postaci naklejanych

na skórę plastrów

Zalety:

•

powolna, stała absorpcja

•

nie trzeba pamiętać o przyjmowaniu leku

•

zwykle dobra współpraca z pacjentem (compliance)

•

omijane jest krążenie wrotne

Wady:

•

zwykle wysoka cena

•

przydatne tylko dla leków rozpuszczalnych w tłuszczach

Droga dospojówkowa:

Wiele leków stosowanych w okulistyce podaje się w postaci kropli dzia-

łających miejscowo (np. leki przeciw jaskrze). Część leku wchłania się

jednak systemowo i może powodować działania niepożądane (np. timo-

lol – skurcz oskrzeli)

5

Droga wziewna:

Wziewnie podawane są leki znieczulenia ogólnego; inne zwykle w po-

staci aerozoli (np. w astmie):

Zalety:

•

duża powierzchnia płuc – absorpcja szybka i całkowita

•

omijany efekt przejścia przez wątrobę

•

wysokie stężenie miejscowe w chorobach dróg oddechowych

•

istnieją systemy do samodzielnego podawania wziewnego

Wady:

•

lek lub podłoże może drażnić drogi oddechowe

•

płuca mogą metabolizować leki

Droga podoponowa:

Podoponowo podawane są m.in.

•

leki, które nie przenikają bariery krew-mózg, a muszą być podane

do CUN – metotreksat, rzadziej niektóre antybiotyki

•

leki znieczulenia miejscowego

•

leki opioidowe

6