Drogi podawania leków
Paweł Winiecki
Ratownictwo medyczne s1
Grupa 3
Czym jest lek?
Lek jest to każda substancja, niezależnie od pochodzenia (naturalnego lub syntetycznego), wprowadzana do organizmu w celu osiągnięcia pożądanego efektu terapeutycznego, lub w celu zapobiegania chorobie, podawana w ściśle określonej dawce. Lekiem jest substancja modyfikująca procesy fizjologiczne w taki sposób, że hamuje przyczyny lub objawy choroby, lub zapobiega jej rozwojowi. Określenie lekstosuje się też w stosunku do substancji stosowanych w celach diagnostycznych (np. metoklopramid w diagnostyce hiperprolaktynemii) oraz środków modyfikujących nie zmienione chorobowo funkcje organizmu (np. środki antykoncepcyjne).
Budowa leku
W skład każdego leku wchodzą: substancja czynna, czyli związek chemiczny oddziałujący leczniczo na organizm oraz substancje pomocnicze. Substancje pomocnicze decydują o wchłanianiu leku, długości jego działania, chronią go przed światłem, powietrzem lub też spełniają inne, dodatkowe funkcje. Substancja czynna stanowi często małą część leku (tabletki, drażetki etc.). Taka sama zawartość tej substancji w dwóch postaciach leku, ze względu na różne substancje pomocnicze, nie musi oznaczać ich identycznego działania. Może też być i tak, że w dwóch postaciach leku ilość substancji czynnej nie jest jednakowa, co spowoduje różne ich działanie. Właśnie z tych powodów wątpliwości przy stosowaniu tego samego leku produkowanego przez różne firmy farmaceutyczne powinien każdorazowo rozstrzygać lekarz bądź farmaceuta.
Rodzaje leków
Leki możemy podzielić na:
◄ leki pochodzenia naturalnego,
◄ leki pochodzenia syntetycznego,
◄ leki pochodzenia roślinnego.
Różnią się one między sobą źródłem pochodzenia leczniczej substancji chemicznej, która może pochodzić na przykład od zwierząt, z roślin, z korzeni czy z gleby.
Można także wyróżnić:
◄ leki innowacyjne – czyli leki, które zostały zarejestrowane jako pierwsze z daną substancją,
◄ leki generyczne, czyli odtwórcze – leki zawierające takie same substancje, jak lek innowacyjny, ale wprowadzane po okresie patentowym.
Postaci leków
Postać - to forma w jakiej przygotowuje się i podaje lek. Substancji leczniczych, będących aktywnym składnikiem leku. W technologii produkcji leków, substancje lecznicze miesza się z odpowiednimi substancjami pomocniczymi i mieszaninom tym nadaje się odpowiednią, wymaganą dla danego leku, postać, czyli formę. Postać leku jest uzyskiwana przez odpowiednią obróbkę mieszaniny substancji leczniczych i pomocniczych - obróbka ta jest różna dla różnych postaci leków.
Postaci według właściwości fizykochemicznych
Postaci stałe:
Postaci półstałe:
Postaci płynne:
roztwory substancji leczniczych, w różnych rozpuszczalnikach
wyciągi płynne i gęste
Leki w różnych okresach życia pacjenta
Leki a ciąża
Ideałem byłoby nie przyjmować żadnych leków w czasie ciąży, a szczególnie w pierwszych trzech miesiącach, gdyż zachodzi wówczas ryzyko uszkodzenia dziecka w łonie matki. Niestety, choroby, na które zapadają kobiety ciężarne, zmuszają lekarza do podawania leków. Lekarz i pacjentka stoją wtedy przed dylematem wyboru "mniejszego zła".
Kobieta ciężarna nie może przyjmować żadnych leków bez zasięgnięcia porady lekarskiej. Nawet przyjmowanie witamin i odżywek bez zaleceń lekarza może się okazać szkodliwe dla matki i dziecka. Uwagi te dotyczą także kobiet karmiących piersią.
Leki stosowane u dzieci
Dziecko ma organizm różniący się jakościowo od organizmu dorosłego człowieka. Często nie wystarczy zmniejszyć dawkę leku, ponieważ dziecko nie może być traktowane jako "mały dorosły" w odniesieniu do leczenia za pomocą leków. Niektórych preparatów dziecku podawać nie wolno. Inne znowu podaje się w dawkach większych niż dorosłemu. Rodzice powinni więc dokładnie spytać lekarza o chorobę i sposób podawania leków dziecku. Bardzo ważne jest właściwe przygotowanie dziecka do przyjmowania leku. Należy pamiętać, że nie wolno dawać dziecku do ręki leków, które miałoby samodzielnie zażywać w szkole. Nie powinno się również porównywać leku do słodyczy. Nie należy dziecku mówić nieprawdy, że lek jest smaczny, a zastrzyk nie będzie boleć.
Starszy pacjent i lek
Ludzie starsi często cierpią na wiele schorzeń i leczą się u różnych specjalistów, dlatego też muszą zawsze każdego z tych lekarzy informować o zapisanych wcześniej lekach. Powinni prosić o dokładne i wyraźne zanotowanie, jak i kiedy muszą przyjmować poszczególne leki. Jeżeli mają słaby wzrok, czy też niezbyt pewną rękę, powinni prosić rodzinę lub opiekuna o przygotowanie właściwej porcji leku. Często dawka leku powinna być niższa niż w wieku dojrzałym.
Drogi podawania leków
Istnieje bardzo wiele różnych dróg podania leku, chociaż w praktyce wykorzystuje się tylko niektóre z nich. Dobór odpowiedniej drogi podania jest ważnym elementem procesu leczniczego. Leki podawane różnymi drogami różnią się siła i szybkością działania, różnią się też ich efekty uboczne. Nie uzasadnione jest np. korzystanie z dającej największe zagrożenie drogi dożylnej, w banalnych dolegliwościach.
1. Przewód pokarmowy
Podanie leku przez przewód pokarmowy jest najbardziej naturalnym sposobem.
Wymogi które powinien spełniać preparat wprowadzany tą drogą, są dużo mniejsze niż wobec leków przeznaczonych do np. wstrzykiwania. Preparat wprowadzany droga pokarmową może zawierać różne domieszki i zanieczyszczenia.
a) Droga podjęzykowa
Lek podany podjęzykowo jest wchłaniany z ominięciem tzw. „krążenia wrotnego”. Dlatego też tą drogą podaje się leki intensywnie unieczynniane w wątrobie. Do leków takich należy np. nitrogliceryna.
b) Droga dożołądkowa
Przez podanie dożołądkowe rozumiemy podanie leku przez jamę ustną do żołądka, czyli popularne podanie doustne.
W praktyce z uwagi na małą powierzchnie żołądka i krótki czas przybywania w nim leków, większość z nich tak naprawdę wchłania się w jelicie cienkim.
Ważnym czynnikiem wpływającym na wchłanianie leków podanych tą droga jest obecność pokarmu. Niektóre składniki treści pokarmowej mogą utrudniać wchłanianie pewnych preparatów.
c) Droga doodbytnicza
Lek podany doodbytniczo (czopek) wchłania się z pominięciem wspomnianego już krążenia wrotnego.
2. Wstrzyknięcie leku
Lek wstrzyknięty dostaje się bezpośrednio do płynów tkankowych. Podanie tą drogą wiąże się zazwyczaj z szybkim i łatwym wchłanianiem oraz uzyskaniem wysokiego stężenia leku we krwi. Jednocześnie jednak łatwo w ten sposób spowodować działania niepożądane. Lek przeznaczony do wstrzykiwania musi spełniać określone wymogi dotyczące jego czystości, jakości rozpuszczalnika itp.
a) Wstrzykniecie dożylne
Lek podany w ten sposób działa najszybciej, ponieważ proces wchłaniania zostaje praktycznie pominięty.
b) Wstrzyknięcie domięśniowe
Jest to wstrzykniecie w luźną tkankę, działanie leku jest wolniejsze niż przy podaniu dożylnym.
c) Wstrzykniecie podskórne
To wprowadzenie leku w podskórną tkankę tłuszczową. Wchłanianie jest najwolniejsze porównując do drogi dożylnej i domięśniowej.
3. Droga wziewna
Leki podawane w ten sposób wchłaniają się bardzo dobrze z ogromnej powierzchni
pęcherzyków płucnych. Działanie jest bardzo zbliżone do uzyskiwanego po podaniu dożylnym.
4. Podanie naskórne
Przez nie uszkodzoną skórę mogą wchłaniać się tylko pewne specyficzne substancje.
Ostatnio drogę tą używa się do podawania niektórych preparatów stosowanych w leczeniu choroby wieńcowej.