ŁOŻYSKA

ŁOŻYSKA

TOCZNE

TOCZNE

KLASYFIKACJA

KLASYFIKACJA

ŁOŻYSK

ŁOŻYSK

Łożyska toczne dzieli się na dwie

Łożyska toczne dzieli się na dwie

zasadnicze grupy:

zasadnicze grupy:

•

•

Poprzeczne

Poprzeczne

•

•

Wzdłużne

Wzdłużne

Podział taki został dokonany w

Podział taki został dokonany w

zależności od określenia nośności

zależności od określenia nośności

C

C

jako obciążenia czysto poprzecznego

jako obciążenia czysto poprzecznego

(dla łożysk poprzecznych) lub czysto

(dla łożysk poprzecznych) lub czysto

wzdłużnego (dla łożysk wzdłuż nych). Z

wzdłużnego (dla łożysk wzdłuż nych). Z

nazwami tymi kojarzy się zdolność do

nazwami tymi kojarzy się zdolność do

przenoszenia obciążeń działających

przenoszenia obciążeń działających

bądź w kierunku poprzecznym do osi,

bądź w kierunku poprzecznym do osi,

bądź w kierunku wzdłużnym. W

bądź w kierunku wzdłużnym. W

rzeczywistości znaczna ilość tych łożysk

rzeczywistości znaczna ilość tych łożysk

może przenosić równocześnie oba

może przenosić równocześnie oba

rodzaje obciążeń, przy czym łożyska

rodzaje obciążeń, przy czym łożyska

specjalnie do tego celu przeznaczone

specjalnie do tego celu przeznaczone

nazywa się łożyskami skośnymi:

nazywa się łożyskami skośnymi:

teoretyczny kąt działania tych łożysk α

teoretyczny kąt działania tych łożysk α

<45°; łożyska o kącie α ≥450 zalicza

<45°; łożyska o kącie α ≥450 zalicza

się do łożysk wzdłużnych i są one

się do łożysk wzdłużnych i są one

bardzo mało rozpowszechnione.

bardzo mało rozpowszechnione.

W zależności od kształtu części

W zależności od kształtu części

tocznych rozróżnia się łożyska:

tocznych rozróżnia się łożyska:

+ Kulkowe

+ Kulkowe

+ Wałeczkowe

+ Wałeczkowe

Wałeczki mogą być kształtu:

Wałeczki mogą być kształtu:

walcowego, stożkowego lub

walcowego, stożkowego lub

baryłkowego. Wałeczki walcowe długie,

baryłkowego. Wałeczki walcowe długie,

dla których stosunek długości do

dla których stosunek długości do

średnicy przekracza wartość 2,5 oraz

średnicy przekracza wartość 2,5 oraz

średnica

średnica

d≤ 5

d≤ 5

mm, nazywamy

mm, nazywamy

igiełkami.

igiełkami.

W zależności od głównych cech

W zależności od głównych cech

konstrukcyjnych rozróżnia się

konstrukcyjnych rozróżnia się

następujące rodzaje łożysk:

następujące rodzaje łożysk:

Kulkowe zwykłe

Kulkowe zwykłe

Kulkowe wahliwe

Kulkowe wahliwe

Kulkowe skośne (a<45°)

Kulkowe skośne (a<45°)

Walcowe

Walcowe

Igiełkowe

Igiełkowe

Stożkowe

Stożkowe

Baryłkowe (poprzeczne)

Baryłkowe (poprzeczne)

Kulkowe wzdłużne

Kulkowe wzdłużne

Wałeczkowe wzdłużne (baryłkowe,

Wałeczkowe wzdłużne (baryłkowe,

stożkowe i walcowe)

stożkowe i walcowe)

W poszczególnych rodzajach mogą

W poszczególnych rodzajach mogą

występować różnice budowy

występować różnice budowy

wewnętrznej lub kształtu zewnętrznego

wewnętrznej lub kształtu zewnętrznego

pierścieni, co stwarza nową postać

pierścieni, co stwarza nową postać

łożyska i stanowi odrębny typ łożyska.

łożyska i stanowi odrębny typ łożyska.

Łożyska określonego typu grupowane

Łożyska określonego typu grupowane

są w serie w zależności od proporcji

są w serie w zależności od proporcji

wymiarów głównych.

wymiarów głównych.

GŁÓWNE WYMIARY

GŁÓWNE WYMIARY

I OZNACZENIA

I OZNACZENIA

Główne wymiary łożysk tocznych

Główne wymiary łożysk tocznych



Wymiarami głównymi w łożyskach tocznych są:

Wymiarami głównymi w łożyskach tocznych są:



d

d

—

—

średnica otworu

średnica otworu



D

D

—

—

średnica zewnętrzna

średnica zewnętrzna



B

B

lub

lub

T

T

—

—

szerokość łożyska poprzecznego

szerokość łożyska poprzecznego

lub

lub

skośnego

skośnego



H

H

—

—

wysokość łożyska wzdłużnego

wysokość łożyska wzdłużnego



r

r

oraz r1

oraz r1

— współrzędne zaokrąglenia

— współrzędne zaokrąglenia

między powierzchniami montażowymi:

między powierzchniami montażowymi:

czołową i walcową lub stożkową.

czołową i walcową lub stożkową.

Dla łożysk o wymiarach metrycznych zostały

Dla łożysk o wymiarach metrycznych zostały

ustalone przez ISO tablice głównych wymiarów, z

ustalone przez ISO tablice głównych wymiarów, z

którymi powinny być zgodne wymiary wszystkich

którymi powinny być zgodne wymiary wszystkich

typów łożysk bieżąco produkowanych i nowo

typów łożysk bieżąco produkowanych i nowo

projektowanych. Tablice te są okresowo

projektowanych. Tablice te są okresowo

uzupełniane. Polski Ko mitet Normalizacyjny przyjął

uzupełniane. Polski Ko mitet Normalizacyjny przyjął

te dane do PN/M-86404.

te dane do PN/M-86404.

Układ tablic oparty jest o ciągi wymiarowe średnic

Układ tablic oparty jest o ciągi wymiarowe średnic

i szerokości (wysokości) oraz o ich skojarzenia w

i szerokości (wysokości) oraz o ich skojarzenia w

grupy wymiarowe. Ciągiem podstawowym jest

grupy wymiarowe. Ciągiem podstawowym jest

ciąg średnic wewnętrznych (otworów), któremu

ciąg średnic wewnętrznych (otworów), któremu

podporządkowane są ciągi średnic zewnętrznych

podporządkowane są ciągi średnic zewnętrznych

8, 9, 0, l, 2, 3, 4 w kolejności od najmniejszych do

8, 9, 0, l, 2, 3, 4 w kolejności od najmniejszych do

największych. Ciągi te określają odmiany łożysk:

największych. Ciągi te określają odmiany łożysk:

od szczególnie lekkiej (8 i 9) do bardzo lekkiej (0),

od szczególnie lekkiej (8 i 9) do bardzo lekkiej (0),

lekkiej (2), średniej (3) i ciężkiej (4).

lekkiej (2), średniej (3) i ciężkiej (4).

W każdym ciągu średnic zewnętrznych mogą

W każdym ciągu średnic zewnętrznych mogą

występować różne ciągi szerokości (7, 8, 9, O oraz

występować różne ciągi szerokości (7, 8, 9, O oraz

l do 6) wg wzrastających wielkości — określają

l do 6) wg wzrastających wielkości — określają

one odmianę szerokości ło żyska.

one odmianę szerokości ło żyska.

Na przykład: oznaczenie ciągu szerokości 2

Na przykład: oznaczenie ciągu szerokości 2

poprzedza oznaczenie ciągu średnicy zew nętrznej

poprzedza oznaczenie ciągu średnicy zew nętrznej

3 i tworzy grupę wymiarową 23 czyli wyznacza

3 i tworzy grupę wymiarową 23 czyli wyznacza

odmianę łożyska średnią sze roką. Warto

odmianę łożyska średnią sze roką. Warto

wspomnieć, że najbardziej rozpowszechnione są

wspomnieć, że najbardziej rozpowszechnione są

łożyska należące do ciągów średnic 2 i 3 (odmiana

łożyska należące do ciągów średnic 2 i 3 (odmiana

lekka i średnia). W ostatnich czasach coraz

lekka i średnia). W ostatnich czasach coraz

bardziej wchodzą w uży cie łożyska ciągu O

bardziej wchodzą w uży cie łożyska ciągu O

(odmiana bardzo lekka), a zanikają łożyska ciągu

(odmiana bardzo lekka), a zanikają łożyska ciągu

4 (odmiana ciężka).

4 (odmiana ciężka).

Oznaczenia cyfrowe ciągów i grup wymiarowych

Oznaczenia cyfrowe ciągów i grup wymiarowych

są wykorzystywane przy tworzeniu oznaczeń

są wykorzystywane przy tworzeniu oznaczeń

łożysk.

łożysk.

Oznaczenia łożysk tocznych

Oznaczenia łożysk tocznych

Każde łożysko oznaczone jest stosunkowo prostym

Każde łożysko oznaczone jest stosunkowo prostym

symbolem cyfrowym lub literowo--cyfrowym

symbolem cyfrowym lub literowo--cyfrowym

nazywanym numerem łożyska. Bardziej

nazywanym numerem łożyska. Bardziej

skomplikowane oznaczenie powstaje, gdy łożysko

skomplikowane oznaczenie powstaje, gdy łożysko

jest w wykonaniu specjalnym, np. ze specjalnym

jest w wykonaniu specjalnym, np. ze specjalnym

koszykiem, ze specjalnym luzem, w podwyższonej

koszykiem, ze specjalnym luzem, w podwyższonej

klasie dokładności itd. Należy przestrzec, że

klasie dokładności itd. Należy przestrzec, że

pominięcie dodatko wych oznaczeń przy

pominięcie dodatko wych oznaczeń przy

zamawianiu łożysk może spowodować dostawę

zamawianiu łożysk może spowodować dostawę

niewłaściwego ło żyska, a co za tym idzie — złe

niewłaściwego ło żyska, a co za tym idzie — złe

efekty pracy.

efekty pracy.

Numer podstawowy łożyska określa zawsze serię

Numer podstawowy łożyska określa zawsze serię

oraz wielkość otworu. Dla łożysk w zakresie

oraz wielkość otworu. Dla łożysk w zakresie

średnic 20 do 480 mm dwie ostatnie cyfry

średnic 20 do 480 mm dwie ostatnie cyfry

pomnożone przez 5 dają średnice otworu w

pomnożone przez 5 dają średnice otworu w

milimetrach, a pozostałe symbole wyznaczają

milimetrach, a pozostałe symbole wyznaczają

serię. Cyfra poprzedzająca bez pośrednio

serię. Cyfra poprzedzająca bez pośrednio

oznaczenie otworu określa ciąg średnic

oznaczenie otworu określa ciąg średnic

zewnętrznych czyli odmianę. Np. łożyska kulkowe

zewnętrznych czyli odmianę. Np. łożyska kulkowe

zwykłe o numerach 6206 i 6306N mają otwór 30

zwykłe o numerach 6206 i 6306N mają otwór 30

mm i różne śred nice zewnętrzne, przy czyni

mm i różne śred nice zewnętrzne, przy czyni

wiadomo jest, że w pierwszym

wiadomo jest, że w pierwszym

i

i

nich jest ona

nich jest ona

mniejsza (od miana lekka). Ponadto łożysko 6306N

mniejsza (od miana lekka). Ponadto łożysko 6306N

ma rowek na pierścieniu zewnętrznym. Średnice

ma rowek na pierścieniu zewnętrznym. Średnice

otworów 10, 12, 15, 17 mm oznacza się

otworów 10, 12, 15, 17 mm oznacza się

odpowiednio 00, 01, 02, 03. Średnice otworów

odpowiednio 00, 01, 02, 03. Średnice otworów

mniejsze od 10 mm oznacza się cyfrą wykazującą

mniejsze od 10 mm oznacza się cyfrą wykazującą

wielkość otworu w mm, np. łożysko kulkowe serii

wielkość otworu w mm, np. łożysko kulkowe serii

62 o numerze 625 (dawno oznaczenie EL 5) ma

62 o numerze 625 (dawno oznaczenie EL 5) ma

otwór 5 mm. Średnicę otwo rów od 500 mm wzwyż

otwór 5 mm. Średnicę otwo rów od 500 mm wzwyż

oznacza się przez podanie rzeczywistego wymiaru

oznacza się przez podanie rzeczywistego wymiaru

w mm za kreską pochyłą po oznaczeniu serii, np.:

w mm za kreską pochyłą po oznaczeniu serii, np.:

łożysko kulkowe zwykłe serii 62 o otworze 650 ma

łożysko kulkowe zwykłe serii 62 o otworze 650 ma

numer 62/650.

numer 62/650.

Omówione poprzednio oznaczenia stosuje

Omówione poprzednio oznaczenia stosuje

się do łożysk podstawowej konstrukcji dla

się do łożysk podstawowej konstrukcji dla

każdego rodzaju. Szczególne właściwości

każdego rodzaju. Szczególne właściwości

konstrukcyjne łożysk są oznaczone dodatkowo

konstrukcyjne łożysk są oznaczone dodatkowo

literami umieszczonymi za numerem łożysk.

literami umieszczonymi za numerem łożysk.

Niektóre z tych oznaczeń występują

Niektóre z tych oznaczeń występują

równocześnie, np. 6206 ZNR albo NU 2lOMA.

równocześnie, np. 6206 ZNR albo NU 2lOMA.

Oznaczenie klas dokładności i luzów omówione

Oznaczenie klas dokładności i luzów omówione

jest w dalszej części poradnika. Umie szcza się je

jest w dalszej części poradnika. Umie szcza się je

za numerem łożyska i za znakami podanymi w

za numerem łożyska i za znakami podanymi w

tablicy 1. Mogą występować jeszcze inne

tablicy 1. Mogą występować jeszcze inne

oznaczenia dodatkowe, np. specjalne gatunki

oznaczenia dodatkowe, np. specjalne gatunki

stali lub ich odporność na wysokie temperatury

stali lub ich odporność na wysokie temperatury

itd., których znaczenie nie jest ujednolicone na

itd., których znaczenie nie jest ujednolicone na

szerszą skale.

szerszą skale.

Podane zasady oznaczeń są stosowane w

Podane zasady oznaczeń są stosowane w

Polsce i przez wielu innych wytwórców euro

Polsce i przez wielu innych wytwórców euro

pejskich, jednak szereg firm stosuje

pejskich, jednak szereg firm stosuje

odrębne

odrębne

zasady oznaczania łożysk.

zasady oznaczania łożysk.

TYPIZACJA

TYPIZACJA

ŁOŻYSK

ŁOŻYSK

TOCZNYCH

TOCZNYCH

Zarządzeniem nr 198 Prezesa Rady

Zarządzeniem nr 198 Prezesa Rady

Ministrów z dn. 25.IX.1961 r. (Monitor

Ministrów z dn. 25.IX.1961 r. (Monitor

Polski nr 78 z dnia 14.X.61 r. póz. 326)

Polski nr 78 z dnia 14.X.61 r. póz. 326)

w sprawie typizacji i stosowania łożysk

w sprawie typizacji i stosowania łożysk

tocznych oraz kontroli gospodarki tymi

tocznych oraz kontroli gospodarki tymi

łożyskami w jednostkach gospodarki

łożyskami w jednostkach gospodarki

uspołecznionej, z późniejszymi

uspołecznionej, z późniejszymi

zmianami wprowadzonymi

zmianami wprowadzonymi

Zarządzeniem nr 43 Prezesa Rady

Zarządzeniem nr 43 Prezesa Rady

Ministrów z dnia 7.VI. 1966 r. (Monitor

Ministrów z dnia 7.VI. 1966 r. (Monitor

Polski nr 29 z dnia 22.VI.1966 r. póz.

Polski nr 29 z dnia 22.VI.1966 r. póz.

150) oraz Zarządzeniem Przewodni

150) oraz Zarządzeniem Przewodni

czącego Komitetu Nauki i Techniki z

czącego Komitetu Nauki i Techniki z

dnia 25.IV.1967 r. (Monitor Polski nr 28 z

dnia 25.IV.1967 r. (Monitor Polski nr 28 z

dnia 23.V.1967- r. póz. 131),

dnia 23.V.1967- r. póz. 131),

wprowadzono obowiązek stosowania,

wprowadzono obowiązek stosowania,

przy projektowaniu i pro dukcji maszyn i

przy projektowaniu i pro dukcji maszyn i

urządzeń technicznych, łożysk tocznych

urządzeń technicznych, łożysk tocznych

objętych tablicami stanowią cymi

objętych tablicami stanowią cymi

załącznik nr l do ww. Zarządzenia.

załącznik nr l do ww. Zarządzenia.

W tablicach tych poszczególne typy i

W tablicach tych poszczególne typy i

wielkości łożysk zostały podzielone na 3 grupy

wielkości łożysk zostały podzielone na 3 grupy

zastosowań:

zastosowań:

Grupa I — obejmuje łożyska normalnej klasy

Grupa I — obejmuje łożyska normalnej klasy

dokładności z luzem normalnym i po większonym

dokładności z luzem normalnym i po większonym

— najbardziej rozpowszechnione. Mogą one być

— najbardziej rozpowszechnione. Mogą one być

stosowane we wszystkich gałęziach przemysłu

stosowane we wszystkich gałęziach przemysłu

bez ograniczeń.

bez ograniczeń.

Grupa II — obejmuje łożyska mniej

Grupa II — obejmuje łożyska mniej

rozpowszechnione oraz łożyska podwyższonych

rozpowszechnione oraz łożyska podwyższonych

klas dokładności i

klas dokładności i

t

t

pomniejszonym luzem. Na

pomniejszonym luzem. Na

stosowanie tych łożysk wymagane jest

stosowanie tych łożysk wymagane jest

zezwolenie CBKŁT.

zezwolenie CBKŁT.

Grupa III — obejmuje łożyska, które mogą być

Grupa III — obejmuje łożyska, które mogą być

stosowane tylko w specjalnie uzasad nionych

stosowane tylko w specjalnie uzasad nionych

przypadkach i przy wyraźnych korzyściach, jakie

przypadkach i przy wyraźnych korzyściach, jakie

daje zastosowa nie tych łożysk w porównaniu do

daje zastosowa nie tych łożysk w porównaniu do

łożysk grupy I lub II. Na stosowanie tych łożysk

łożysk grupy I lub II. Na stosowanie tych łożysk

zaliczonych do grupy III oraz łożysk nie objętych

zaliczonych do grupy III oraz łożysk nie objętych

tablicami podziału łożysk, CBKŁT wydaje

tablicami podziału łożysk, CBKŁT wydaje

zezwolenie po uzyskaniu zgody Zjedno czenia

zezwolenie po uzyskaniu zgody Zjedno czenia

Przemysłu Precyzyjnego.

Przemysłu Precyzyjnego.

Uwagi ogólne:

Uwagi ogólne:

1

1

Łożyska toczne objęte typizacją mają

Łożyska toczne objęte typizacją mają

znormalizowane konstrukcje o wymiarach zgod nych

znormalizowane konstrukcje o wymiarach zgod nych

z PN-66/M-86404 Tablice głównych wymiarów.

z PN-66/M-86404 Tablice głównych wymiarów.

Wyjątek stanowią łożyska serii E, których wymiary

Wyjątek stanowią łożyska serii E, których wymiary

nie są zgodne z PN-68/M-86404

nie są zgodne z PN-68/M-86404

2.

2.

W tablicach podziału łożysk na grupy zastosowania

W tablicach podziału łożysk na grupy zastosowania

ilość numerów łożysk w poszcze gólnych seriach

ilość numerów łożysk w poszcze gólnych seriach

ograniczona jest do ilości obecnie stosowanych

ograniczona jest do ilości obecnie stosowanych

przez nasz przemysł. Konstruktor może wyjść poza

przez nasz przemysł. Konstruktor może wyjść poza

te granice

te granice

3.

3.

Jednostka opracowująca dokumentacje

Jednostka opracowująca dokumentacje

konstrukcyjną łożyskowania zobowiązana jest, w

konstrukcyjną łożyskowania zobowiązana jest, w

czasie projektowania, wystąpić do CBKŁT o

czasie projektowania, wystąpić do CBKŁT o

zezwolenie na stosowanie łożysk nie objętych grupą

zezwolenie na stosowanie łożysk nie objętych grupą

pierwszą typizacji.

pierwszą typizacji.

4.

4.

W dokumentacji konstrukcyjnej i techniczno-

W dokumentacji konstrukcyjnej i techniczno-

ruchowej oraz w wykazie części — przy łożysku, na

ruchowej oraz w wykazie części — przy łożysku, na

którego stosowanie uzyskano zezwolenie, należy

którego stosowanie uzyskano zezwolenie, należy

podać numer i datę pis ma CBKŁT, w którym

podać numer i datę pis ma CBKŁT, w którym

zezwolenie to jest zawarte.

zezwolenie to jest zawarte.

5.

5.

Zezwolenia CBKŁT na stosowanie danego łożyska w

Zezwolenia CBKŁT na stosowanie danego łożyska w

danej maszynie są ważne na czas nieokreślony i

danej maszynie są ważne na czas nieokreślony i

upoważniają zarówno producenta, jak i użytkownika

upoważniają zarówno producenta, jak i użytkownika

maszyny do za kupu danych łożysk w BZŁT.

maszyny do za kupu danych łożysk w BZŁT.

6.

6.

Części łożysk tocznych, jak: kulki, wałeczki, igiełki

Części łożysk tocznych, jak: kulki, wałeczki, igiełki

o.raz tuleje stożkowe i ich części, . nie są

o.raz tuleje stożkowe i ich części, . nie są

przedmiotem typizacji i mogą być stosowane bez

przedmiotem typizacji i mogą być stosowane bez

zezwolenia CBKŁT. W za kresie ich stosowania

zezwolenia CBKŁT. W za kresie ich stosowania

obowiązuje przestrzeganie polskich norm.

obowiązuje przestrzeganie polskich norm.

Wymienione na wstępie tego rozdziału zarządzenie

Wymienione na wstępie tego rozdziału zarządzenie

Prezesa Rady Ministrów nr 198 zobowiązuje

Prezesa Rady Ministrów nr 198 zobowiązuje

jednostki gospodarki uspołecznionej do stosowania

jednostki gospodarki uspołecznionej do stosowania

przy projektowaniu i pro dukcji maszyn i urządzeń

przy projektowaniu i pro dukcji maszyn i urządzeń

technicznych — łożysk objętych typizacją, a przede

technicznych — łożysk objętych typizacją, a przede

wszystkim łożysk wymienionych w grupie I — jak

wszystkim łożysk wymienionych w grupie I — jak

również zobowiązuje je do przestrzegania tego

również zobowiązuje je do przestrzegania tego

postanowienia przy imporcie maszyn

postanowienia przy imporcie maszyn

zakupywanych za granicą. W takich przypadkach

zakupywanych za granicą. W takich przypadkach

inwestorzy zobowiązani są:

inwestorzy zobowiązani są:

•

•

Żądać od dostawców zagranicznych wyposażenia

Żądać od dostawców zagranicznych wyposażenia

zakupywanych. maszyn i urządzeń w łożyska

zakupywanych. maszyn i urządzeń w łożyska

toczne o wymiarach w układzie metrycznym

toczne o wymiarach w układzie metrycznym

objętym tablicami wymiarów głównych według

objętym tablicami wymiarów głównych według

zalecenia ISO R-15, z którym jest zgodna norma PN-

zalecenia ISO R-15, z którym jest zgodna norma PN-

6G/M-86404.

6G/M-86404.

•

•

Żądać, przed zawarciem kontraktów, nadsyłania

Żądać, przed zawarciem kontraktów, nadsyłania

specyfikacji łożysk tocznych, w któ re dana maszyna

specyfikacji łożysk tocznych, w któ re dana maszyna

lub urządzenie są wyposażone, z podaniem ich

lub urządzenie są wyposażone, z podaniem ich

numerów katalogowych oraz rysunków

numerów katalogowych oraz rysunków

zestawieniowych z uwidocznieniem konstrukcji

zestawieniowych z uwidocznieniem konstrukcji

łożyskowań.

łożyskowań.

•

•

Analizować celowość zastosowanych łożysk pod

Analizować celowość zastosowanych łożysk pod

kątem obowiązującej w kraju typi zacji i występować

kątem obowiązującej w kraju typi zacji i występować

do CBKŁT, w sposób określony w zarządzeniu, o

do CBKŁT, w sposób określony w zarządzeniu, o

zezwolenie na zastosowanie łożysk nie zalecanych.

zezwolenie na zastosowanie łożysk nie zalecanych.

Zarządzenie zobowiązuje Ministra Przemysłu Ciężkiego

Zarządzenie zobowiązuje Ministra Przemysłu Ciężkiego

do nowelizowania tablic po działu łożysk na grupy

do nowelizowania tablic po działu łożysk na grupy

zastosowania, w miarę postępu technicznego i

zastosowania, w miarę postępu technicznego i

zmian w sytuacji gospodarczej kraju; z wnioskiem w

zmian w sytuacji gospodarczej kraju; z wnioskiem w

tym zakresie ma obowiązek występować CBKŁT.

tym zakresie ma obowiązek występować CBKŁT.

Użytkownicy łożysk tocznych nie objętych grupą I

Użytkownicy łożysk tocznych nie objętych grupą I

zobowiązani są do sukcesywnego ich zastępowania

zobowiązani są do sukcesywnego ich zastępowania

łożyskami objętymi tą grupą lub do uzyskania

łożyskami objętymi tą grupą lub do uzyskania

zgody na dalsze stoso wanie tych łożysk.

zgody na dalsze stoso wanie tych łożysk.

Sprzedaż łożysk nie objętych grupą I dozwolona jest

Sprzedaż łożysk nie objętych grupą I dozwolona jest

wyłącznie na podstawie zezwole nia na ich

wyłącznie na podstawie zezwole nia na ich

stosowanie.

stosowanie.

OBLICZENIA I

OBLICZENIA I

DOBÓR ŁOŻYSK

DOBÓR ŁOŻYSK

Dla zapewnienia prawidłowej pracy łożysk tocznych

Dla zapewnienia prawidłowej pracy łożysk tocznych

konieczna jest przy ich doborze Wnikliwa analiza

konieczna jest przy ich doborze Wnikliwa analiza

warunków pracy i wymagań jakie się stawia danej

warunków pracy i wymagań jakie się stawia danej

maszynie lub urzą dzeniu. Stosunkowo duża ilość

maszynie lub urzą dzeniu. Stosunkowo duża ilość

różnych rodzajów i typów łożysk daje

różnych rodzajów i typów łożysk daje

konstruktorowi możność spełnienia nawet trudnych

konstruktorowi możność spełnienia nawet trudnych

wymagań. W tym celu musi on oczywiście znać

wymagań. W tym celu musi on oczywiście znać

dostatecznie dobrze wielkości charakterystyczne

dostatecznie dobrze wielkości charakterystyczne

poszczególnych łożysk i sposób ich obli czania,

poszczególnych łożysk i sposób ich obli czania,

który różni się zasadniczo od obliczania łożysk

który różni się zasadniczo od obliczania łożysk

ślizgowych.

ślizgowych.

Podstawowymi wielkościami charakteryzującymi

Podstawowymi wielkościami charakteryzującymi

zdolność łożyska do trwałego prze noszenia

zdolność łożyska do trwałego prze noszenia

obciążeń przy określonej ilości obrotów na minutę

obciążeń przy określonej ilości obrotów na minutę

są: nośność ruchowa (w kG) określona zwykle

są: nośność ruchowa (w kG) określona zwykle

symbolem

symbolem

C

C

oraz trwałość

oraz trwałość

L

L

(w milionach obrotów).

(w milionach obrotów).

Pojęcie nośności ruchowej łożysk (nazywanej

Pojęcie nośności ruchowej łożysk (nazywanej

często nośnością dynamiczną) związane jest ściśle

często nośnością dynamiczną) związane jest ściśle

z pojęciem trwałości. Tak więc bezbłędnie

z pojęciem trwałości. Tak więc bezbłędnie

zamontowane łożysko pracujące w ustalonych

zamontowane łożysko pracujące w ustalonych

warunkach pracy przy właściwym smarowaniu i nie

warunkach pracy przy właściwym smarowaniu i nie

narażone na żadne zanieczyszczenia, nie będzie

narażone na żadne zanieczyszczenia, nie będzie

się zużywało wskutek ścierania się bieżni - lecz w

się zużywało wskutek ścierania się bieżni - lecz w

wyniku zmęczenia powierzchniowego materiału.

wyniku zmęczenia powierzchniowego materiału.

Po wykonaniu pewnej liczby obrotów

Po wykonaniu pewnej liczby obrotów

ukazują się początkowo małe rysy na bieżni

ukazują się początkowo małe rysy na bieżni

jednego z pierścieni lub na częściach tocznych

jednego z pierścieni lub na częściach tocznych

wskutek rozluźnienia cząstek materiału pod

wskutek rozluźnienia cząstek materiału pod

działaniem wielkich chwilowych nacisków

działaniem wielkich chwilowych nacisków

powierzchniowych, później już stosunkowo

powierzchniowych, później już stosunkowo

szybko zaczyna się łuszczenie powierzchni

szybko zaczyna się łuszczenie powierzchni

najbardziej zmęczonej. Jak wykazały liczne

najbardziej zmęczonej. Jak wykazały liczne

doświadczenia zjawisko zmęczenia

doświadczenia zjawisko zmęczenia

powierzchniowego przebiega nieregularnie,

powierzchniowego przebiega nieregularnie,

wobec czego dla ustalenia trwałości konieczne

wobec czego dla ustalenia trwałości konieczne

jest zbadanie znacznej liczby pozornie identycz

jest zbadanie znacznej liczby pozornie identycz

nych łożysk oraz dokładne sprecyzowanie

nych łożysk oraz dokładne sprecyzowanie

pojęcia trwałości dla celów praktycznych. Mo

pojęcia trwałości dla celów praktycznych. Mo

głoby się zdawać, że właściwą oceną z punktu

głoby się zdawać, że właściwą oceną z punktu

widzenia ekonomicznego byłoby przyjęcie

widzenia ekonomicznego byłoby przyjęcie

średniej trwałości, jednak wówczas znaczna ilość

średniej trwałości, jednak wówczas znaczna ilość

łożysk pracowałaby krócej, niż założono w

łożysk pracowałaby krócej, niż założono w

obliczeniach, zatem dla celów praktycznych

obliczeniach, zatem dla celów praktycznych

przyjęto wartość niższą - równą około 1/5

przyjęto wartość niższą - równą około 1/5

średniej trwałości

średniej trwałości

Określenie trwałości

Określenie trwałości

L

L

Trwałość łożyska (umowna) jest to wyrażona w

Trwałość łożyska (umowna) jest to wyrażona w

milionach liczba obrotów, jaką w określonych

milionach liczba obrotów, jaką w określonych

warunkach pracy wykona S0% badanych łożysk,

warunkach pracy wykona S0% badanych łożysk,

zanim na powierzchniach tocznych ukażą się

zanim na powierzchniach tocznych ukażą się

pierwsze oznaki zmęczenia Dopuszcza się, że

pierwsze oznaki zmęczenia Dopuszcza się, że

pozostałe 10% łożysk może wykazać mniejszą

pozostałe 10% łożysk może wykazać mniejszą

trwałość, co mieści się jednak w granicach normy.

trwałość, co mieści się jednak w granicach normy.

Określenie nośności ruchowej C

Określenie nośności ruchowej C

Nośność ruchowa łożyska jest to wyrażona w

Nośność ruchowa łożyska jest to wyrażona w

kilogramach wartość obciążenia, przy którym

kilogramach wartość obciążenia, przy którym

trwałość równa się l milionowi obrotów. W przypadku

trwałość równa się l milionowi obrotów. W przypadku

łożysk poprzecznych i skoś nych obciążenie to

łożysk poprzecznych i skoś nych obciążenie to

powinno być stałe i działać w płaszczyźnie

powinno być stałe i działać w płaszczyźnie

prostopadłej do osi, przy czym pierścień wewnętrzny

prostopadłej do osi, przy czym pierścień wewnętrzny

obraca się w stosunku do kierunku obciążenia, a

obraca się w stosunku do kierunku obciążenia, a

pierścień zewnętrzny jest względem niego

pierścień zewnętrzny jest względem niego

nieruchomy. Dla łożysk wzdłużnych kierunek stałego

nieruchomy. Dla łożysk wzdłużnych kierunek stałego

obciążenia powinien być wzdłuż osi.

obciążenia powinien być wzdłuż osi.

Nośność ruchową łożyska można obliczyć znając

Nośność ruchową łożyska można obliczyć znając

wszystkie dane jego budowy wew nętrznej,

wszystkie dane jego budowy wew nętrznej,

posługując się wzorami ISO, wg dokumentu nr R281

posługując się wzorami ISO, wg dokumentu nr R281

z 1962 r.

z 1962 r.

Nośność łożyska zależy, od następujących parametrów:

Nośność łożyska zależy, od następujących parametrów:

•

•

Kształt i wymiary części tocznych

Kształt i wymiary części tocznych

•

•

Ilość części tocznych i ilość rzędów

Ilość części tocznych i ilość rzędów

•

•

Kąt teoretyczny działania a

Kąt teoretyczny działania a

•

•

Stopień przylegania części tocznych do bieżni

Stopień przylegania części tocznych do bieżni

każdego pierścienia

każdego pierścienia

•

•

Właściwości materiału pierścieni i części tocznych.

Właściwości materiału pierścieni i części tocznych.

Parametry te dla większości znormalizowanych

Parametry te dla większości znormalizowanych

konstrukcji i wielkości łożysk są usta bilizowane, a

konstrukcji i wielkości łożysk są usta bilizowane, a

wartości liczbowe dla nośności ruchowej są w skali

wartości liczbowe dla nośności ruchowej są w skali

światowej podobne. Nie którzy wytwórcy podają

światowej podobne. Nie którzy wytwórcy podają

jednak dane różniące

jednak dane różniące

się

się

nawet znacznie dla tego

nawet znacznie dla tego

samego numeru łożyska.

samego numeru łożyska.

Tłumaczyć to należy tym, że w ostatnich latach

Tłumaczyć to należy tym, że w ostatnich latach

(m.in. dzięki walce konkurencyjnej) dokonano

(m.in. dzięki walce konkurencyjnej) dokonano

dużego wysiłku dla osiągnięcia najwyższej

dużego wysiłku dla osiągnięcia najwyższej

możliwej nośności, np. przez po większenie

możliwej nośności, np. przez po większenie

wymiarów i ilości części tocznych kosztem

wymiarów i ilości części tocznych kosztem

zmniejszenia grubości pierścieni, korygowanie

zmniejszenia grubości pierścieni, korygowanie

tworzących wałeczków lub bieżni, przez

tworzących wałeczków lub bieżni, przez

podwyższanie dokładności kształtu powierzchni

podwyższanie dokładności kształtu powierzchni

czynnych i ich wzajemnego położenia itp. W tych

czynnych i ich wzajemnego położenia itp. W tych

przypadkach stosowane są niejednokrotnie wyższe

przypadkach stosowane są niejednokrotnie wyższe

współczynniki obliczeń od podanych w

współczynniki obliczeń od podanych w

dokumentach ISO. Największe rozbieżności

dokumentach ISO. Największe rozbieżności

występują w łożyskach baryłkowych i walcowych.

występują w łożyskach baryłkowych i walcowych.

Zazwyczaj łożyska takie odróżniają od dawnych

Zazwyczaj łożyska takie odróżniają od dawnych

konstrukcji dodatkowe oznaczenia, tzn, dodatko wa

konstrukcji dodatkowe oznaczenia, tzn, dodatko wa

litera umieszczona po numerze łożyska. Podobnie

litera umieszczona po numerze łożyska. Podobnie

oznacza się łożyska produkcji krajowej, np, łożyska

oznacza się łożyska produkcji krajowej, np, łożyska

baryłkowe o podwyższonej nośności zesłały

baryłkowe o podwyższonej nośności zesłały

oznaczone literą „A" po numerze łożyska.

oznaczone literą „A" po numerze łożyska.

Nośności łożysk. podane w tablicach niniejszego

Nośności łożysk. podane w tablicach niniejszego

wydawnictwa, zostały obliczone wg wzorów ISO

wydawnictwa, zostały obliczone wg wzorów ISO

dla wszystkich serii produkowanych lub

dla wszystkich serii produkowanych lub

przewidzianych do produkcji w kraju. Konstrukcja

przewidzianych do produkcji w kraju. Konstrukcja

ich została poprawiona i ulepszona. Jedynie dla

ich została poprawiona i ulepszona. Jedynie dla

łożysk tych serii, które w najbliższym czasie nie

łożysk tych serii, które w najbliższym czasie nie

będą produkowane w kraju., podano wartości

będą produkowane w kraju., podano wartości

liczbowe wg da nych katalogowych wytwórców

liczbowe wg da nych katalogowych wytwórców

będących głównymi dostawcami dla potrzeb

będących głównymi dostawcami dla potrzeb

krajowych.

krajowych.

Zależność miedzy obciążeniem i trwałością

Zależność miedzy obciążeniem i trwałością

Zależność między trwałością łożyska

Zależność między trwałością łożyska

L,

L,

jego

jego

nośnością ruchową

nośnością ruchową

C

C

i obciążeniem zewnętrznym

i obciążeniem zewnętrznym

P

P

określona jest ogólnym wzorem:

określona jest ogólnym wzorem:

Ze względu na różne wartości wykładnika

Ze względu na różne wartości wykładnika

potęgowego

potęgowego

p

p

przebieg dalszych obliczeń będzie

przebieg dalszych obliczeń będzie

prowadzony oddzielnie:

prowadzony oddzielnie:

dla łożysk kulkowych p=3

dla łożysk kulkowych p=3

dla łożysk wałeczkowych

dla łożysk wałeczkowych

p=10/3

p=10/3

Łożyska kulkowe

Łożyska kulkowe

Łożyska

Łożyska

wałeczkowe

wałeczkowe

Wartość — nazywa się współczynnikiem

Wartość — nazywa się współczynnikiem

trwałości, przy czym:

trwałości, przy czym:

L —

L —

trwałość wyrażona w milionach obrotów

trwałość wyrażona w milionach obrotów

C —

C —

nośność ruchowa w kG

nośność ruchowa w kG

P —

P —

obciążenie zastępcze w kG

obciążenie zastępcze w kG

Jako wartość obciążenia zewnętrznego należy

Jako wartość obciążenia zewnętrznego należy

obliczyć obciążenie zastępcze

obliczyć obciążenie zastępcze

P

P

Dla łożysk poprzecznych i skośnych — ściśle

Dla łożysk poprzecznych i skośnych — ściśle

prostopadłe do osi łożyska

prostopadłe do osi łożyska

Dla łożysk wzdłużnych — działające wzdłuż osi

Dla łożysk wzdłużnych — działające wzdłuż osi

łożyska.

łożyska.

W przypadkach gdy rzeczywiście działające

W przypadkach gdy rzeczywiście działające

obciążenie jest zmienne w czasie oraz gdy jest

obciążenie jest zmienne w czasie oraz gdy jest

skośnie skierowane do osi łożyska, należy

skośnie skierowane do osi łożyska, należy

obliczyć taką wartość stałego obciążenia

obliczyć taką wartość stałego obciążenia

zastępczego, pod działaniem którego skutek

zastępczego, pod działaniem którego skutek

zmęczeniowy byłby taki sam, jak pod dzia łaniem

zmęczeniowy byłby taki sam, jak pod dzia łaniem

obciążenia rzeczywiście działającego. W

obciążenia rzeczywiście działającego. W

przypadku obciążeń skośnych obciążenie

przypadku obciążeń skośnych obciążenie

zastępcze łożyska oblicza się ze wzoru:

zastępcze łożyska oblicza się ze wzoru:

P= XVPp+YPw

P= XVPp+YPw

Gdzie:

Gdzie:

P —

P —

obciążenie zastępcze łożyska

obciążenie zastępcze łożyska

Pp —

Pp —

poprzeczne obciążenie zewnętrzne

poprzeczne obciążenie zewnętrzne

Pw —

Pw —

wzdłużne obciążenie zewnętrzne

wzdłużne obciążenie zewnętrzne

X —

X —

współczynnik obciążenia

współczynnik obciążenia

poprzecznego

poprzecznego

Y —

Y —

współczynnik obciążenia wzdłużnego

współczynnik obciążenia wzdłużnego

V

V

— współczynnik przypadku obciążenia

— współczynnik przypadku obciążenia

(ruchomy wałek lub ruchoma oprawa)

(ruchomy wałek lub ruchoma oprawa)

Podane wzory pozwalają na łatwe obliczenie łożysk

Podane wzory pozwalają na łatwe obliczenie łożysk

pracujących przy zmiennych prędkościach obrotowych,

pracujących przy zmiennych prędkościach obrotowych,

np. w kołach pojazdów. Przebytą drogę

np. w kołach pojazdów. Przebytą drogę

Ls

Ls

oblicza się wg

oblicza się wg

wzoru

wzoru

Ls = π * D * L * 10^3

Ls = π * D * L * 10^3

Gdzie

Gdzie

Ls —

Ls —

przebyta droga w km

przebyta droga w km

D —

D —

średnica koła w m

średnica koła w m

L —

L —

trwałość w milionach obrotów

trwałość w milionach obrotów

Na przykład jeżeli trwałość

Na przykład jeżeli trwałość

L

L

wynosi 60 milionów obrotów,

wynosi 60 milionów obrotów,

a średnica koła jezdnego wy nosi 0,5 m, Jto przebyta

a średnica koła jezdnego wy nosi 0,5 m, Jto przebyta

droga

droga

Ls

Ls

=3,14*0,5*60*103= 94 200 km

=3,14*0,5*60*103= 94 200 km

W tablicy poniżej podano przyjmowane wartości

W tablicy poniżej podano przyjmowane wartości

L

L

dla

dla

niektórych typów pojazdów.

niektórych typów pojazdów.

Wytyczne doboru trwaloścł

Wytyczne doboru trwaloścł

L

L

dla pojazdów

dla pojazdów

Zastosowanie do kół pojazdów

L
w milionach obrotów

Samochody osobowe

50

Samochody ciężarowe

100

Wagony motorowe

300

Wagony towarowe w zwykłym ruchu

400

Wagony pociągów w ruchu podmiejskim

500

Wagony towarowe w ruchu na małe odległości

500

Trolejbusy w ruchu ulicznym

500

Osie nie napędzane w parowozach

750

Wagony osobowe w ruchu dalekobieżnym

1000

W maszynach i urządzeniach, pracujących przy stałej

W maszynach i urządzeniach, pracujących przy stałej

liczbie

liczbie

n

n

obr/min żądaną trwałość określa się w

obr/min żądaną trwałość określa się w

godzinach pracy łożyska

godzinach pracy łożyska

Lh..

Lh..

Występują wówczas

Występują wówczas

następujące zależności:

następujące zależności:

Z zależności tych można wyprowadzić wzory na obliczeni

Z zależności tych można wyprowadzić wzory na obliczeni

wartości dla określonych Lh i n:

wartości dla określonych Lh i n:

Łożyska kulkowe

Łożyska kulkowe

Łożyska

Łożyska

wałeczkowe

wałeczkowe

Gdzie:

Gdzie:

C — nośność ruchowa w kG

C — nośność ruchowa w kG

P — obciążenie zastępcze o w kG

P — obciążenie zastępcze o w kG

L h

L h

— trwałość wyrażona w godzinach

— trwałość wyrażona w godzinach

n — liczba Obr/ min

n — liczba Obr/ min

Wartości pośrednie należy dobierać droga interpolacji.

Wartości pośrednie należy dobierać droga interpolacji.

Podkreślić należy, że przy tych nowych wzorach

Podkreślić należy, że przy tych nowych wzorach

obowiązują nowe wartości

obowiązują nowe wartości

C

C

oraz nowe sposoby

oraz nowe sposoby

obliczania obciążenia zastępczego. Przykład obliczeń:

obliczania obciążenia zastępczego. Przykład obliczeń:

Porównać jaką trwałość w godzinach osiągnie łożysko kul

Porównać jaką trwałość w godzinach osiągnie łożysko kul

kowe zwykłe o nośności 0 = 4900 kG i łożysko walcowe

kowe zwykłe o nośności 0 = 4900 kG i łożysko walcowe

o takiej samej nośności, pracujące przy 71--5UO obr/min

o takiej samej nośności, pracujące przy 71--5UO obr/min

pod obciążeniem poprzecznym P=1000 kG.

pod obciążeniem poprzecznym P=1000 kG.

L =3900 godzin, a dla łożyska walcowego

L =3900 godzin, a dla łożyska walcowego

L

L

=6600 godzin, .lak widać łożysko wałeczkowe będzie

=6600 godzin, .lak widać łożysko wałeczkowe będzie

pracowało znacznie dłużej.

pracowało znacznie dłużej.