Ochrona własności intelektualnej

Ochrona własności intelektualnej oznacza
ochronę praw w zakresie:

- praw autorskich i pokrewnych,
- praw do wzoru przemysłowego lub wzoru
użytkowego,
- znaków towarowych,
- oznaczeń geograficznych,
- patentów,
- topografii układów scalonych,
- farmaceutyków,
- środków ochrony roślin
- odmian roślin.

Własność intelektualna to ta część wiedzy
zgromadzonej
i posiadanej, która jest jawna (nie utajniona) i
chroniona prawem.

Przyjmując za kryterium podziału wiedzy jawnej
chronionej, można tę wiedzę podzielić na trzy
podstawowe grupy:

•rozwiązania

•oznaczenia

•utwory

Do rozwiązań zalicza się:

- wynalazki
- wzory (użytkowe, przemysłowe)
- topografie układów scalonych
- projekty racjonalizatorskie.

Oznaczenia to:

- nazwy handlowe (oznaczenia podmiotów
gospodarczych),
- oznaczenia towarów i usług – znaki towarowe
i usługowe
- oznaczenia geograficzne.

Utwory to między innymi:

- opracowania wyników prac badawczych,
- dzieła artystyczne,

-programy komputerowe.

W praktyce gospodarczej często występuje
wiedza jawna mieszana, to znaczy taka, która
zawiera jednocześnie:

utwory i rozwiązania,
rozwiązania i oznaczenia,
a nawet:

utwory, rozwiązania i oznaczenia,

Przykładem tej sytuacji jest opakowanie towaru.

- może ono być znakiem towarowym,

- może posiadać znak towarowy, który jest
równocześnie utworem i oznaczeniem
przedsiębiorstwa (nazwą handlową),

- może być wytworzone według sposobu
chronionego
patentem,

- może być także chronionym wzorem
użytkowym lub
przemysłowym.

Rosnąca

rola

własności

intelektualnej

w

budowaniu

wartości

firmy

powoduje,

że

szczególnego znaczenia nabiera system jej
ochrony.

Podstawowymi aktami polskiego prawa,
regulującymi kwestie ochrony prawnej własności
intelektualnej, są:

W zakresie prawa własności artystycznej, naukowej i
literackiej (prawa autorskiego) – Ustawa z dnia 4
lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (Dz.U.1994.24.83)

W zakresie ochrony baz danych Ustawa z dnia 27
lipca 2001 r.
o ochronie baz danych (Dz.U.2001.128.1402);

W zakresie prawa własności przemysłowej – Ustawa
z dnia 30 czerwca 2000 r Prawo własności
przemysłowej (tekst jed. - Dz.U.2003.119.117)
oraz
Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji (tekst jednolity –
Dz.U.2003.153.1503).

W działalności gospodarczej przedsiębiorstw
istotną rolę pełnią również tajemnice handlowe
i przemysłowe.

Tajemnica to sekret, coś nieznanego
powszechnie.

Na podstawie traktatów TRIPS (ang: Trade-
Related Aspects of Intellectual Property Rights)
tajemnica prawnie chroniona stała się
elementem wchodzącym w skład własności
intelektualnej.

W świetle art. 39 Traktatu TRIPS informacja
może być zakwalifikowana jako tajemnica
handlowa:

-jeżeli jest poufna,

-ma wartość handlową (skoro jest tajna)

-jej właściciel podjął stosowne kroki, by nie
została ujawniona.

Większość małych i średnich przedsiębiorstw
korzysta
z rozwiązań objętych tajemnicą handlową, nie
zdając sobie sprawy, że podlegają one ochronie
przy zastosowaniu odpowiednich procedur.

Zwykle jednak pojęcie własności intelektualnej
ograniczane jest do;

-prawa autorskiego i praw pokrewnych,

-prawa do baz danych

-prawa własności przemysłowej.

Jak chronić własność intelektualną?

Prawo autorskie i prawa pokrewne, prawa do baz
danych

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych
wyróżnia autorskie prawa osobiste i autorskie prawa
majątkowe.

Ochrona osobistych praw autorskich następuje w
dwóch sytuacjach:
I. W momencie kiedy autorskie prawa osobiste
zostały zagrożone cudzym działaniem, autor ma
prawo żądać zaniechania takiego działania.
II. W chwili, kiedy autorskie prawa osobiste zostały
już naruszone, autor może żądać od osoby, która
dopuściła się tego naruszenia, czynności niezbędnych do
usunięcia jego skutków, między innymi złożenia
publicznego oświadczenia.
Autor może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego
lub rozwiązania alternatywnego (np. przekazania
pieniędzy na cel społeczny). Przewidziane prawem jest
także wniesienie przez autora powództwa o ochronę
praw osobistych.

Podstawą ochrony majątkowych praw autorskich jest
art. 79 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Zgodnie z jego zapisem twórca może żądać od osoby
naruszającej jego prawa:

-zaniechania naruszenia tych praw,

-wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia
w podwójnej (a w przypadku naruszenia zawinionego –
potrójnej) wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili
jego dochodzenia.

Autor ma prawo domagać się od sprawcy naprawienia
wyrządzonej szkody.

Jeżeli sprawca dokonał naruszenia w ramach prowadzonej
działalności gospodarczej, uprawniony autor może
domagać się wpłaty odpowiedniej sumy na Fundusz
Promocji Twórczości.

Prawo własności przemysłowej

Ochrona przedmiotów własności przemysłowej w celu
uzyskania pełnej ochrony prawnej wymaga w większości
przypadków:

- dokonania ich zgłoszenia do Urzędu Patentowego RP

- wydania przez ten organ decyzji w sprawie udzielenia
patentu,
praw ochronnych lub praw z rejestracji.

Na warunkach określonych w Ustawie Prawo własności
przemysłowej, udzielane są patenty na:

-wynalazki,

-prawa ochronne

-wzory użytkowe

-znaki towarowe,
a także prawa z rejestracji na:
-wzory przemysłowe
-topografie układów scalonych.

Spory dotyczące naruszeń praw własności przemysłowej
rozpatrywane są przez sądy.

Naruszanie cudzych praw związanych z własnością
przemysłową podlega generalnie sankcjom cywilnym, ale
w pewnych przypadkach - także sankcjom karnym.

Dla różnych rodzajów własności i praw, szczegółowe
regulacje w
tych sprawach zawierają odpowiednie ustawy.

Przykładowymi sankcjami cywilnymi są:

- zaniechanie naruszenia i usunięcie jego skutków,

- wydanie korzyści,

- wynagrodzenie szkody,

- naprawienie szkody,
- ogłoszenie stosownego oświadczenia o naruszeniu.

Sankcjami karnymi w postaci grzywny, ograniczenia lub
pozbawienia wolności, zagrożone jest przykładowo:
- przypisywanie

sobie

autorstwa

cudzego

projektu

wynalazczego,
- przywłaszczanie cudzego prawa do ochrony rozwiązania
i zgłaszanie cudzego rozwiązania w celu uzyskania takiej
ochrony,
- oznaczanie przedmiotów nie chronionych w sposób
sugerujący, że korzystają one z ochrony, a także wprowadzanie
ich do obrotu,
- wprowadzanie

do

obrotu

towarów/usług

oznaczonych

zarejestrowanym znakiem towarowym, którego nie ma się
prawa używać,
- ujawnianie informacji stanowiącej tajemnicę przedsiębiorstwa
wyrządzające poważną szkodę przedsiębiorcy,
- kopiowanie postaci produktu i wprowadzanie do obrotu
stwarzające możliwość wprowadzenia w błąd, co do jego
pochodzenia, które wyrządza poważną szkodę przedsiębiorcy,
- umyślnie fałszywe i wprowadzające w błąd oznaczanie
towarów
i usług wyrządzające istotną szkodę klientowi,
- rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w
błąd wiadomości o własnym lub cudzym przedsiębiorstwie w
celu przysporzenia korzyści lub wyrządzenia szkody.

System

ochrony

prawnej

własności

intelektualnej

Zgodnie z polskimi uregulowaniami prawa
ochronne z tytułu własności intelektualnej
przysługują

twórcy,

z

następującym

zastrzeżeniem:

•w przypadku powstania utworów i baz danych,
dokonania

wynalazku,

opracowania

wzoru

użytkowego, wzoru przemysłowego i innych
przedmiotów

objętych

Prawem

własności

przemysłowej

podczas

wykonywania

przez

twórcę obowiązków wynikających ze stosunku
pracy właścicielem praw jest pracodawca, chyba
że umowa stanowi inaczej;

• podobnie jest w przypadku dobra powstałego w
oparciu
o umowę o dzieło lub zlecenie - właścicielem
praw do jego ochrony jest zleceniodawca, chyba
że strony ustaliły inaczej.

Ochrona własności intelektualnej udzielana jest z
zastosowaniem odpowiednich procedur rejestracyjnych,
prowadzących do wydania stosownego świadectwa
potwierdzającego jej uzyskanie, bądź bez potrzeby
prowadzenia postępowania i spełnienia jakichkolwiek
formalności.

Oficjalne potwierdzenie uzyskania ochrony możliwe

jest
w przypadku wynalazków, wzorów (użytkowych i
przemysłowych), topografii układów scalonych, nazw
handlowych, znaków towarowych i usługowych oraz
oznaczeń geograficznych.

Bez potrzeby rejestracji podlegają ochronie utwory.

Oznacza to, że ochrona przysługuje twórcy automatycznie
i nie musi on zgłaszać gdziekolwiek swojego dzieła, ani go
rejestrować.

Na podstawie umów międzynarodowych ochrona
prawna dóbr niematerialnych obejmuje prawie
wszystkie kraje świata.

Jednakże pewne kategorie utworów Ustawa o
prawie autorskim i prawach pokrewnych wyłącza
spod ochrony.

Należą do nich:
akty normatywne i ich urzędowe projekty,
urzędowe dokumenty,
materiały, znaki i symbole,
opublikowane opisy patentowe i ochronne,
proste informacje prasowe.

Cechy wiedzy podlegającej ochronie w systemie rejestracji z
badaniem sprawdzane są w trakcie badania merytorycznego
przedmiotu zgłoszonego do ochrony.

Celem badania merytorycznego jest sprawdzenie, czy zgłoszony
przedmiot własności przemysłowej spełnia warunki ochrony (np.
nowości lub użyteczności) oraz czy nie koliduje z prawami osób
trzecich.

W systemie pełnego badania udzielane są następujące prawa
własności przemysłowej:

•patent na wynalazek,

•prawo ochronne na wzór użytkowy,

•prawo ochronne na znak towarowy,

W przypadku rejestracji bez badań merytorycznych ochrona
udzielana jest po sprawdzeniu wyłącznie strony formalnej zgłoszenia
do ochrony. W wyniku rejestracji bez badań udzielane są:

•prawo z rejestracji wzoru przemysłowego,

•prawo z rejestracji topografii układów scalonych.
Gdy rejestracja wiedzy nie jest potrzebna do uzyskania ochrony,
ochrona powstaje w sposób automatyczny z chwilą powstania danego
rodzaju wiedzy.

Podstawowe systemy ochrony własności intelektualnej

Źródło: Kotarba W. „Ochrona wiedzy a kapitał intelektualny organizacji”, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005,