Metody analizy obiektowej

Halina Tańska

Zalety i cechy metody

obiektowej

• System modelowany i budowany jest z

komunikujących się ze sobą obiektów,

składających się zarówno z danych, jak i metod;

• „Semantyczna luka” między światem

rzeczywistym a analizą i projektem systemu

informatycznego jest zmniejszona do minimum;

• Projektowanie i programowanie staje się czymś

bardziej naturalnym, gdyż pojęcie obiektu jest

bliskie sposobowi myślenia człowieka o świecie;

• Poprzez polimorfizm, hermetyzację i

implementację metod w obiekcie, sposób

projektowania i programowania nabiera cech

deklaratywnych: instruuje się obiekty co mają

robić, a nie mówi się jak.

Rola obiektów

Użycie obiektów jako elementów modelu systemu

zapewnia:

• Wszechstronność modelu dzięki możliwości

wprowadzania hierarchii dziedziczenia klas i

różnorodnych związków między obiektami

• Jego zrozumiałość – obiekty są najczęściej

bezpośrednim odwzorowaniem rzeczywistych rzeczy

i ludzi

• Łatwość jego modyfikacji – zmiany najczęściej są

lokalne w obrębie jednej klasy

• Łatwość adaptacji modelu do nowych

wymagań – poprzez możliwość dziedziczenia i

specyfikowania klas

Obiekt

• Na otaczający nas świat składają się obiekty (np. drzewa,

samochody) oraz procesy zachodzące między nimi (np. ruch,

szum). Z konkretnymi obiektami są związane operacje, które

mogą być na nich wykonywane (rower – do jeżdżenia, widelec –

do jedzenia, książka - do czytania.

• Na każdy projektowany obiekt składają się dane (ang.attribute)

oraz możliwe do przeprowadzenia na nich operacje

(ang.operation). Do danych nie można dotrzeć bezpośrednio,

zawsze trzeba w tym celu wywołać odpowiednią metodę. W ten

sposób dane są chronione przed niepowołanym dostępem.

• Komunikacja użytkownika (również innego obiektu) z

obiektem zaczyna się od wysłania do niego określonego

żądania (ang.request). Na odebrane żądanie obiekt reaguje

wywołaniem odpowiedniej metody lub informuje użytkownika,

że nie może żądania obsłużyć. Wykonywana metoda może

generować kolejne żądania skierowane do innych obiektów,

jeżeli do jej wykonania potrzebne są usługi innych obiektów.

Modelowanie procesów

biznesowych

Modelowanie

• Modelowanie jest uniwersalnym sposobem na

wyrażenie tego, co robimy lub co będziemy

robić, jak również tego co było wykonane w

przeszłości i co istnieje obecnie.

• Modelowanie przedsiębiorstwa jest

przedsięwzięciem skomplikowanym i jeden rodzaj

modelu jest zbyt ubogi do pokazania jego pełnego

obrazu (sposób jego funkcjonowania zmienia się w

czasie jego istnienia).

• Dla każdego przedsiębiorstwa tworzone są modele

statyczne i dynamiczne. Modele statyczne

pokazują strukturę hierarchiczną organizacji,

natomiast modele dynamiczne jego aktywne

zachowanie w czasie oraz reakcje na różnego

rodzaju zdarzenia zewnętrzne i wewnętrzne.

Modele - perspektywy

• Obraz zewnętrzny

– organizacja

traktowana jako „czarna skrzynka” –

pokazuje jej rolę oraz miejsce w

otaczającym świecie

• Obraz wewnętrzny

– uwidacznia strukturę

budowy organizacji, która umożliwia temu

przedsiębiorstwu pełnienie określonej roli

w środowisku

• Wypełnienie celów i misji stawianych przed

organizacją jest ściśle związane z jakością i

budową zachodzących w niej procesów

Proces

•

Proces to zbiór działań (czynności) wykonywanych

w celu osiągnięcia konkretnego rezultatu czy

wyniku. W każdym przedsiębiorstwie występują

dwa rodzaje takich działań:

1. Procesy, których rezultatem jest dostarczenie określonej

wartości klientom spoza firmy (procesy biznesowe)

2. Procesy, których zasięg jest ograniczony do samej firmy i

które służą głównie do wspomagania tych pierwszych

(procesy wewnętrzne)

Prawidłowe

wyodrębnienie i modelowanie

procesów biznesowych

jest kluczowym

czynnikiem umożliwiającym

zbudowanie

prawidłowego systemu informatycznego

wspierającego wykonanie tych procesów

.

Proces biznesowy

• Proces biznesowy –

zbiór działań

wewnątrz firmy, wykonywanych w
celu dostarczenia klientowi

(osoba,

osoby, przedmiot lub system)

konkretnej

usługi lub produktu

.

• Proces biznesowy –

specyficzne

uporządkowanie działań w czasie i
przestrzeni z dobrze określonymi
danymi i wynikami oraz jasno
zdefiniowanymi wejściem i wyjściem

Przykłady procesów biznesowych dla różnych

przedsiębiorstw

Nazwa

przedsiębiorstwa

Przykładowe procesy w nim zachodzące

Sklep komputerowy

1.

Sprzedaż urządzeń – dostarczenie klientowi

(indywidualnemu lub instytucji) produktu, którym jest

zamówiony zestaw komputerowy.

2.

Zakup podzespołów – dostarczenie klientowi

(dostawca) wartości pieniężnej (usługa, produkt) za

zakupione przez system elementy.

3.

Naprawa urządzeń – dostarczenie klientowi

(indywidualnemu lub instytucji) usługi, którą jest

naprawa uszkodzonego sprzętu.

Restauracja

1.

Serwowanie posiłków – dostarczenie klientowi

(indywidualnemu lub grupowemu) produktu, którym

jest zamówiony posiłek.

2.

Zakup produktów - dostarczenie klientowi (dostawca)

wartości pieniężnej (produkt) za zakupione przez

restaurację produkty.

3.

Organizowanie przyjęć okolicznościowych -

dostarczenie klientowi grupowemu produktu, którym

jest organizacja zamówionego przyjęcia.

Fabryka elementów

metalowych

1.

Sprzedaż elementów - dostarczenie klientowi

(indywidualnemu lub hurtowni) produktu, którym są

zmówione elementy

2.

Zakup materiałów - dostarczenie klientowi

(przedsiębiorstwu np. hucie) wartości pieniężnej

(usługa, produkt) za zakupioną przez fabrykę stal,

służącą do produkcji elementów.

Przykłady procesów biznesowych dla różnych

przedsiębiorstw

Nazwa

przedsiębiorstwa

Przykładowe procesy w nim zachodzące

Sklep komputerowy

1.

Sprzedaż urządzeń –

wejście:

klient zgłasza potrzebę

zakupu komputera;

wyjście

: dostarczenie zamówionego

zestawu komputerowego.

2.

Zakup podzespołów –

wejście:

zamówienie na

podzespoły;

wyjście

: przyjęcie zakupionych elementów

do magazynu.

3.

Naprawa urządzeń –

wejście:

żądanie naprawy przez

klienta;

wyjście

: naprawienie sprzętu.

Restauracja

1.

Serwowanie posiłków –

wejście:

gość zgłasza

potrzebę spożycia posiłku;

wyjście

: dostarczenie

gościowi zamówionego posiłku.

2.

Zakup produktów -

wejście:

zamówienie na produkty

żywnościowe;

wyjście

: przyjęcie dostarczonych

towarów do magazynu.

3.

Organizowanie przyjęć okolicznościowych -

wejście:

zamówienie przyjęcia przez klienta

wyjście

:

realizacja organizacji imprezy.

Fabryka elementów

metalowych

1.

Sprzedaż elementów -

wejście:

klient zgłasza

potrzebę zakupu części;

wyjście

: dostarczenie

zamówionego towaru.

2.

Zakup materiałów -

wejście:

zamówienie na stal do

produkcji części;

wyjście

: przyjęcie dostarczonych

materiałów do magazynu.

Struktura funkcjonalna – montaż i
sprzedaż sprzętu komputerowego

Firma komputerowa

Sprzedaż

Księgowość

Serwis

Magazyn

Montownia

Firma
komputerowa

Sprzedaż

Księgowość

Magazyn

Montownia

Serwis

Proces biznesowy: sprzedaż zestawów
komputerowych

Proces biznesowy: zakup części komputerowych

Proces biznesowy: naprawa zestawów
komputerowych

Realizacja procesów biznesowych w przykładowej firmie
komputerowej

Przykłady procesów biznesowych dla firmy

komputerowej

Proces

biznesowy

Dział

przedsiębiorstwa

Zadania dz

iału służące wykonaniu

procesu

Sprzedaż urządzeń

Sprzedaż

Księgowość

Montownia

Magazyn

Pozyskanie klienta, przyjęcie zamówienia,
złożenie zamówienia montowni,

sporządzenie

dokumentów sprzedaży

Zbadanie zdolności kredytowej klienta

Złożenie zamówionych zestawów

Dostarczenie elementów do montażu

zestawów

Zakup

podzespołów

Sprzedaż

Księgowość

Magazyn

Zgłoszenie zapotrzebowania na podzespoły

Zapłata za części

Przyjęcie podzespołów do magazynu

Naprawa urządzeń

Sprzedaż

Serwis

Przyjęcie urządzeń do naprawy,
Wydanie naprawionego sprzętu klientowi

Wykonanie naprawy

Firma
komputerowa

Sprzedaż

Księgowość

Magazyn

Montownia

Serwis

Nowa forma organizacji w przykładowej firmie komputerowej

Właściciele procesów biznesowych

Zalety:

decyzje podejmowane przez jedną osobę, czynności podejmowane przez

pracowników przebiegają płynnie i są ukierunkowane w stronę wykonania określonego
procesu biznesowego, odpowiedzialność za prawidłowy przebieg procesu jest ściśle
określona

.

Przypadki użycia - techniki

Modelowanie biznesowe

• Modelowanie biznesowe jest

sposobem

odwzorowania i dokumentowania

procesów biznesowych

.

• Tworzenie modeli biznesowy istotnie

przyczynia się do

lepszego zrozumienia

sposobu funkcjonowania organizacji

poprzez precyzyjny opis procesów

biznesowych.

• Znajdują zastosowanie w pierwszej fazie cyklu

życia RUP, fazie rozpoczęcia.

• Model biznesowy stanowi

podstawę

przyszłego modelowania systemu za

pomocą różnorodnych diagramów UML

.

Przeznaczenie

oprogramowania

Oprogramowanie często przeznacza się do

realizacji

pewnych skomplikowanych niezwykle ważnych dla

przedsięwzięcia zadań

. Interakcje między

użytkownikami a systemem podczas ich spełniania

trzeba dobrze zrozumieć.

Twórcy systemu potrzebują

kontaktu z użytkownikiem

.

Tworząc użyteczny program należy uwzględnić dwa

czynniki:

- program musi być wyposażony w

odpowiednie możliwości

;

- program musi być wyposażony w

intuicyjny interfejs

.

Dany fragment oprogramowania pomaga użytkownikowi

lub grupie użytkowników wykonać jakiś proces

biznesowy. Oprogramowanie zapewnia automatyzację

tego zadania. Aby powiedzieć, co zautomatyzować,

należy poznać czynność, którą będzie obsługiwał

budowany system.

Model przedsiębiorstwa

• Pokazuje

kto

lub

co

wchodzi w interakcje z

programem oraz

czynności

, które aktorzy

spodziewają się wykonywać przy użyciu

systemu (programu).

• Wykonywane czynności przedstawia się w

postaci

biznesowych przypadków użycia

,

tekstowych opisów kroków

lub

modeli

czynności

.

• Model przedsiębiorstwa może też obejmować

obiekty tworzone i pielęgnowane

podczas

działalności firmy.

• Model przedsiębiorstwa jest

daną wejściową i

zrębem do określenia szczegółowych

wymagań

.

Rodzaje diagramów

biznesowych

• Biznesowy diagram przypadków użycia

• Biznesowy diagram klas

• Biznesowy diagram czynności

• Biznesowy diagram sekwencji

• Biznesowy diagram pakietów

Model biznesowy

jest przedstawiany w postaci

wymienionych diagramów.

Biznesowe diagramy

stworzone w ramach modelowania

biznesowego są transformowane w kolejnych fazach

iteracyjno-przyrostowego cyklu RUP w analityczne lub

systemowe diagramy języka UML. Transformacja diagramów

biznesowych nie zachodzi automatycznie.

Techniki modelowania procesów

biznesowych

• Metoda Jacobsona

– do pełnego

opisania przedsięwzięcia
biznesowego tworzone są dwa
rodzaje modeli: model przypadków
użycia oraz model klas

• Metoda Lynx®

- opracowana w firmie

Computer Sciences

Model przypadków użycia i model

obiektów

• Model przypadków użycia (ang. Use Case Model)

opisuje procesy zachodzące w organizacji z punktu

widzenia zaspakajania potrzeb klienta. Pokazuje on

wszystkie powiązania pomiędzy procesami i ich

zewnętrznym środowiskiem oraz obrazuje usługi

świadczone przez organizację na rzecz środowiska

zewnętrznego.

• Model obiektów opisuje wewnętrzną strukturę

każdego procesu biznesowego, zachodzącego w

obrębie firmy. Pokazuje poszczególne elementy

składowe tego procesu, miejsce oraz sposób ich

wykonania, obrazując w ten sposób budowę

organizacji świadczącej określone usługi (w ramach

procesów biznesowych).

Model przypadków użycia - elementy
składowe

System biznesowy

: Sklep komputerowy, Restauracja

„Retro”, Księgarnia

Aktor

– abstrakcyjny użytkownik systemu, reprezentujący

grupę rzeczywistych użytkowników o jednakowych
funkcjach

Klient DostawcaHurtowni

k

Wydawc
a

nazw
a

nazw
a

Przypadek użycia

– ciąg interakcji między aktorem a

systemem oraz transakcji (niepodzielnych operacji) w
systemie dostarczających aktorowi rezultatu o mierzalnej
wartości. PU stanowi pewną klasę usług świadczonych przez
system.

Serwowanie posiłków

Sprzedaż komputerów

nazwa

Opis przypadku użycia –

Serwowanie

posiłku

•

Scenariusz główny:

1.

Gość wchodzi do restauracji.

2.

Gość proszony jest o pozostawienie płaszcza w szatni, po czym zostaje

zaproszony do stolika i podaje mu się menu.

3.

Kelner prosi gościa o złożenie zamówienia.

4.

Kuchnia jest zawiadamiana o rodzaju zamówionego posiłku.

5.

Kuchnia przyrządza zamówioną potrawę.

6.

Kiedy potrawa jest gotowa kelner przynosi ją Gościowi.

7.

Po zakończeniu posiłku kelner oczekuje zapłaty.

8.

Po zapłaceniu Gość bierze swoją odzież z szatni i opuszcza restaurację.

•

Alternatywa 1

: Kiedy Gość wchodzi do restauracji, może się okazać, że

pomieszczenie jest zapełnione. Wtedy aktor może albo zaczekać na

miejsce w barze lub po prostu opuścić restaurację. W pierwszej sytuacji

przypadek użycia będzie kontynuowany od punktu 2, a w drugiej –

przypadek użycia jest zakończony.

•

Alternatywa 2

: Jeżeli okaże się, że nie ma już posiłku zamówionego

przez Gościa, to kelner może zaproponować wybór dania alternatywnego.

Kiedy Gość się na nie zdecyduje, przypadek użycia jest kontynuowany od

kroku 4.

•

Alternatywa 3

: Może się okazać, że Gość nie ma przy sobie gotówki,

aby zapłacić za posiłek. Restauracja może albo przyjąć płatność za

pomocą karty kredytowej, albo np. wezwać policję. Po załatwieniu sprawy

przypadek użycia jest kontynuowany od kroku 8.

Studium modelu

biznesowego

Przykład:

analiza biznesu księgarni

• Kontekst biznesowy

, by skompletować

listę aktorów biznesowych
związanych z funkcjonowaniem
księgarni. Są to:

Klient (Klient

indywidualny oraz Biblioteka),
Wydawca, Hurtownia, Operator
kart kredytowych, Urząd
skarbowy

.

<<context>>

Księgarnia

Wydawc
a

Klient

Klient ind.

Biblioteka

Urząd skarbowy

Operator kart kredytowych

Hurtownia

Rys. Biznesowy kontekst systemu księgarni

Przypadek użycia

• Przypadek użycia systemu jest opisem typowej

interakcji między użytkownikiem a systemem, dzięki

której użytkownik chce osiągnąć pewien cel.

• Dla edytora tekstu przypadki użycia: sprawdź

ortografię, utwórz indeks dokumentu, zmień

czcionkę, wstaw rysunek itd.

• Przypadki użycia stanowią podstawę komunikacji

między klientem a programistą przy planowaniu

systemu (ile czasu zajmuje zrobienie przypadku

użycia).

• W fazie rozwinięcia trzeba wykryć wszystkie możliwe

przypadki budowanego systemu. Trzeba wykryć ich

jak najwięcej, szczególnie te najważniejsze i

stanowiące największe zagrożenie.

(Aby zebrać

przypadki użycia należy przeprowadzić rozmowy z

użytkownikiem).

Rozbudowa zidentyfikowanego

kontekstu – biznesowe PU

Istotnej wartości dla aktorów organizacji dostarczają

następujące biznesowe przypadki użycia:

- Dokumentowanie zakupu

wybranych książek.

- Przyjmowanie reklamacji

, dotyczące produktów

wadliwych.

- Analiza oferty

wydawcy realizowana standardowo

oraz w przypadku pozytywnego rozpatrzenia

reklamacji połączonego z wyborem ekwiwalentu

książkowego za wadliwy produkt w miejsce zwrotu

gotówki.

- Inne niż gotówkowe

Rozliczanie transakcji

zakupu.

- Okresowe

Rozliczanie działalności

z Urzędem

skarbowym.
Wszystkie zidentyfikowane biznesowe przypadki

użycia winny być szczegółowo przeanalizowane i

udokumentowane.

Rodzaje powiązań między

przypadkami użycia

•

Początkowo tworzone są ogólne (podstawowe) przypadki

użycia, a następnie są one

uszczegóławiane

zarówno poprzez

tworzenie nowych przypadków

, jak i

stosowanie różnego rodzaju

powiązań

(powiązania extends, powiązania uses)

•

Powiązanie extends

– powiązanie łączące dwa przypadki użycia,

z których jeden może rozszerzać funkcjonalność drugiego

przypadku. Powiązanie extends jest używane w następujących

sytuacjach:

-

aby pokazać warunkowe elementy przebiegu przypadku użycia

-

aby modelować złożone i (lub) alternatywne przebiegi zdarzeń w

przypadku użycia

Przykład 1: Funkcjonalność przypadku użycia

Serwowanie obiadu

jest rozszerzana przez dwa dodatkowe przypadki:

Serwowanie

zupy

i

Serwowanie drugiego dania

.

Przykład 2: W niektórych szczególnych przypadkach, klient może

zażądać wystawienia rachunku za spożyte posiłki (np. w

przypadku firmy). Ponieważ jest to sytuacja rzadka, przebieg

zdarzeń związanych z wydaniem rachunku może być zaznaczony

jako oddzielny przypadek użycia

Wydanie rachunku

, powiązany

z przypadkiem głównym

Serwowanie posiłku

za pomocą relacji

extends

Serwowanie zupy

Serwowanie II dania

Serwowanie obiadu

Serwowanie posiłków

Serwowanie posiłków

Powiązanie extends

Przykład 1:

Przykład 2:

ext

end

s

ext

end

s

ext

en

d

s

Rodzaje powiązań między

przypadkami użycia

• Powiązanie include

– powiązanie łączące dwa przypadki

użycia, z których jeden rozszerza funkcjonalność drugiego

przypadku. Przy opisie różnych przypadków użycia często

można zauważyć, że niektóre z nich zawierają te same

elementy. Wspólne części składowe przypadków użycia w

takim wypadku wyodrębnia się jako oddzielny przypadek i

wiąże się go powiązaniem uses z przypadkami podstawowymi.

Przykład 1: W restauracji przebieg przypadków użycia

Serwowanie obiadu i Serwowanie kolacji ma pewne elementy

wspólne jak, np. przyjęcie zamówienia czy też płacenie.

Można więc te czynności wyodrębnić jako osobny przypadek

użycia.

Przykład 2: Sprzedaż dowolnych produktów jak i zakup

podzespołów związany jest z wydrukiem pewnych

dokumentów. Jest to część wspólna, która może być

wyodrębniona w oddzielnym przypadku użycia.

Serwowanie obiadu

Serwowanie kolacji

Zamawianie

i płacenie

Sprzedaż towarów

Drukowanie

dokumentów

Powiązanie include

Przykład 1:

Przykład 2:

inc

lud

e

inc

lud

e

inc

lud

e

Serwowanie kolacji

inc

lud

e

Zakup podzespołów

inclu

de

Uwaga: Nowo utworzone przypadki użycia nie zawsze dostarczają określoną wartość
aktorowi. Celem ich tworzenia jest przede wszystkim uproszczenie całego modelu. Są
one nazywane przypadkami abstrakcyjnymi.

Restauracja

Gość

Dostawca

Biznesowy diagram przypadków użycia systemu
restauracja

Serwowanie posiłków

Zakup surowców

Model przypadków użycia opisuje przedsięwzięcie biznesowe i otoczenie, które jest z
tym przedsięwzięciem związane. Biznes to zbiór powiązanych ze sobą procesów
biznesowych. Otoczenie zewnętrzne to np. klienci, partnerzy czy dostawcy, którzy biorą
udział w tych procesach. Procesy te są modelowane za pomocą przypadków użycia, zaś
do modelowania środowiska używa się aktorów.

Wewnętrzna struktura przedsięwzięcia,

która nie jest widziana przez aktorów nie powinna być opisywana za pomocą tego
modelu

.

Księgarnia

Wydawc
a

Klient

Klient ind.

Biblioteka

Urząd skarbowy

Operator kart kredytowych

Hurtownia

Biznesowy diagram przypadków użycia systemu
księgarni

Dokonaj

zakupu

Rozlicz

transakcję

Przyjmij

reklamację

Aktualizuj

ofertę

Rozlicz

działalność

extend

ex

te

nd

exte

nd

Biznesowy diagram przypadków

użycia

Biznesowy diagram przypadków użycia
może być wykorzystywany jako

mapa

procesów biznesowych

związanych z

funkcjonowaniem księgarni. W tym celu
wskazuje się, którzy pracownicy biznesowi
uczestniczą w realizacji danego przypadku
użycia.

Pracownicy biznesowi

są integralną

częścią systemu i współdziałania
biznesowego.

Wydawc
a

Klient

Klient ind.

Biblioteka

Urząd skarbowy

Operator kart kredytowych

Hurtownia

Biznesowy diagram przypadków użycia systemu
księgarni

Dokonaj

zakupu

Rozlicz

transakcję

Przyjmij

reklamację

Aktualizuj

ofertę

Rozlicz

działalność

extend

ex

te

nd

exte

nd

Pracownik obsługi klienta

Kasjer

Pracownik magazynu

Kontrol
er

Pracownik obsługi reklamacji

Dokumentacja przypadku użycia „Przyjmij

reklamację”

Nazwa przypadku użycia

Przyjmij reklamację

Nr

3

Twórca

Jan Kowalik – analityk procesów biznesowych

Aktorzy

Klient indywidualny, Biblioteka

Krótki opis

Przyjęcie produktu do reklamacji

Warunki wstępne

Wymagane dostarczenie produktu oraz dowodu zakupu (paragon lub
faktura)

Warunki końcowe

Wydanie nowego produktu lub nieuwzględnienie reklamacji

Główny przepływ zdarzeń

1. Klient zgłasza reklamację i przekazuje pracownikowi obsługi
reklamacji dowód zakupu (paragon, faktura) oraz reklamowany produkt
2. Pracownik obsługi reklamacji weryfikuje dowód zakupu oraz produkt
3. Klient uzasadnia reklamację
4. Pracownik obsługi reklamacji uwzględnia reklamację i przygotowuje
kartę reklamacji dla dostarczonego produktu
5. Klient udostępnia szczegółowe dane do karty reklamacji
6. Pracownik obsługi reklamacji dostarcza nowy produkt
7. Klient odbiera nowy produkt

Alternatywny przebieg
zdarzeń

2A. Brak dowodu zapłaty – odrzucenie przyjęcia zapłaty
2B. Brak produktu – odrzucenie przyjęcia reklamacji
4A. Pracownik obsługi reklamacji nie uwzględnia reklamacji i zwraca
klientowi dowód zakupu i reklamowany produkt
6A. Bark nowego produktu – zwrot pieniędzy klientowi

Wymagania specjalne

Termin dostarczenia nowego produktu klientowi nie może przekraczać
14 dni

Notatki i kwestie

1. Obsługa reklamacji odbywa się zgodnie z procedurą zamieszczono w
dokumentacji
2. Miejsca rozszerzenia: pozytywne rozpatrzenie reklamacji, żądanie
zwrotu gotówki

Scenariusz

• Scenariusz to ciąg kroków opisujących interakcję

między użytkownikiem a systemem.

• Sklep internetowy – scenariusz

Zakup towaru

:

„Klient przegląda katalog i wkłada towary do koszyka.

Gdy chce zapłacić podaje informacje o adresie dostawy,

karcie kredytowej i potwierdza chęć zakupu. System

sprawdza autoryzację karty kredytowej i potwierdza

sprzedaż natychmiastowo wysyłając pocztę

elektroniczną”

. Ten scenariusz przedstawia jedną z

sytuacji, jakie mogą się przydarzyć. Autoryzacja karty

kredytowej mogłaby się jednak zakończyć

niepowodzeniem i byłby to wówczas oddzielny

przypadek użycia.

• Przypadek użycia systemu to

zbiór scenariuszy

powiązanych ze sobą wspólnym celem

użytkownika

.

Dokumentacja przypadku użycia „

Zakup towaru

”

Nazwa przypadku użycia

Zakup towaru w sklepie internetowym

Główny przepływ zdarzeń
(scenariusz główny – ciąg

ponumerowanych kroków)

1. Klient przegląda katalog i wybiera towar do

kupienia
2. Klient przechodzi do kasy
3. Klient podaje informacje o warunkach dostawy

(adres, termin)
4. System podaje pełną informację cenową, w

tym koszty dostawy
5. Klient podaje informacje o karcie kredytowej
6. System autoryzuje sprzedaż
7. System natychmiastowo potwierdza sprzedaż
8. System wysyła potwierdzenie do klienta

pocztą elektroniczną

Alternatywny przebieg

zdarzeń

Altern. Niepowodzenie autoryzacji

6A. System nie uzyskuje autoryzacji karty

kredytowej
6A1. Klient powtórnie wprowadza informacje o

karcie kredytowej. System powtarza próbę

autoryzacji

Altern. Stały klient

3A. System wyświetla bieżące warunki dostawy,

informacje o cenie i cztery ostatnie cyfry numeru

karty kredytowej
3B. Klient może potwierdzić lub zmienić dane

domyślne.
Powrót do scenariusza głównego krok 6

Dokumentacja przypadku użycia „

Zakup towaru

”

Klient

System

1. Przeglądaj katalog i wybierz

towar do kupienia
2. Przejdź do kasy
3. Podaje informacje o warunkach

dostawy (adres, termin)

4. Podaj pełną informację

cenową, w tym koszty dostawy

5. Podaj informacje o karcie

kredytowej

6. Autoryzuj sprzedaż
7. Potwierdź sprzedaż
8. Wyślij potwierdzenie do klienta

pocztą elektroniczną

3B. Potwierdź lub zmień dane

domyślne
Powrót do scenariusza głównego

(krok 6)

3A. Wyświetl bieżące warunki

dostawy, informacje o cenie i

cztery ostatnie cyfry numeru

karty kredytowej

6A1. Powtórnie wprowadź

informacje o karcie kredytowej.

6A. Nie uzyskuje autoryzacji karty

kredytowej
6A2. Powtórz próbę autoryzacji

Studium przypadku

Określić

elementy modelu przedsiębiorstwa

dla

systemu kontroli bankowych

.

- Aktorzy

: Klienci, Kasjerzy, Członkowie

personelu biura rozliczający czeki, inne

systemy (np. obsługujące bankomaty), które

wchodzą w interakcje z systemem kontroli kont

- Przypadki użycia

: złóż depozyt, zrealizuj

czek, rozlicz czek

- Obiekty

: rachunek oszczędnościowo-

rozliczeniowy, czek, depozyt

Osoba

Wprowadzająca Dane

Baza danych

Biznesowy diagram przypadków użycia dla programu
ubezpieczeniowego

Nowy wniosek

Modyfikuj osobę

Modyfikuj szczegóły

Przypadki użycia Modyfikuj osobę i Modyfikuj szczegóły to tylko kroki
przypadku użycia Nowy wniosek. Diagram należy poprawić.

ex

te

nd

in

clu

de

ex

te

nd

in

cl

ud

e

Osoba

Wprowadzająca Dane

Baza danych

Biznesowy diagram przypadków użycia dla programu
ubezpieczeniowego

Nowy wniosek

Modyfikuj osobę

Modyfikuj szczegóły

Przypadki użycia Modyfikuj osobę i Modyfikuj szczegóły to tylko kroki
przypadku użycia Nowy wniosek. Diagram należy poprawić.

in

clu

de

in

cl

ud

e

Osoba

Wprowadzająca Dane

Baza danych

Biznesowy diagram przypadków użycia dla programu
ubezpieczeniowego

Nowy wniosek

Przypadek użycia to pewna całość, zadanie, które generuje wynik mający dla
aktora jakąś wartość.

Nie powinny istnieć dwa przypadki wzajemnie się włączające lub rozszerzające,
nie powinno też być jednoczesnego zawierania i rozszerzania jednego przypadku
przez drugi.

Wprowadź wniosek kredytowy

Główny ciąg zdarzeń:
1. Przypadek użycia zaczyna się, gdy operator

wybierze „Wprowadź wniosek kredytowy”

2. System wyświetla pusty formularz wniosku
3. Operator wypełnia wszystkie wymagane pola

wniosku

4. Operator może wypełnić dowolne opcjonalne pola

wniosku

5. Operator zatwierdza wniosek
6. System przesyła dane do bazy celem przetworzenia
7. System wraca do formularza „Wniosek kredytowy” i

przypadek użycia się kończy

Wprowadź wniosek kredytowy dla

operatorów wprowadzających

dane

Główny ciąg zdarzeń:
1.

Przypadek użycia zaczyna się, gdy operator wybierze

„Wprowadź wniosek kredytowy”

2.

System wyświetla pusty formularz wniosku z Datą wniosku

domyślnie ustawioną na aktualną datę

3.

Jeśli Data wniosku nie jest aktualną datą, operator wprowadza

poprawną Datą wniosku

4.

Operator wypełnia wszystkie wymagane pola wniosku: Nazwisko

wnioskodawcy, Adres wnioskodawcy, Data urodzenia

wnioskodawcy, Nazwa pracodawcy, Adres pracodawcy, Roczny

dochód, Rodzaj pożyczki i Żądana suma pożyczki

5.

Jeśli jest więcej niż jeden wnioskodawca, operator wypełnia pola:

Nazwisko współwnioskodawcy, Data urodzenia

współwnioskodawcy i Roczny dochód współwnioskodawcy

6.

Jeśli współwnioskodawcy ma inny adres niż wnioskodawca,

operator wypałnia pole Adres współwnioskodawcy

7.

Operator zatwierdza wniosek

8.

System czyści formularz „Wniosek kredytowy” i przypadek

użycia się kończy

Wprowadź wniosek kredytowy dla

programistów

Główny ciąg zdarzeń:
1.

Przypadek użycia zaczyna się, gdy operator wybierze „Wprowadź wniosek kredytowy”

2.

System wyświetla pusty formularz wniosku z Datą wniosku domyślnie ustawioną na

aktualną datę

3.

Jeśli Data wniosku nie jest aktualną datą, operator wprowadza poprawną Datą

wniosku

4.

Operator wypełnia wszystkie wymagane pola wniosku: Nazwisko wnioskodawcy, Adres

wnioskodawcy, Data urodzenia wnioskodawcy, Nazwa pracodawcy, Adres

pracodawcy, Roczny dochód, Rodzaj pożyczki i Żądana suma pożyczki

5.

Jeśli jest więcej niż jeden wnioskodawca, operator wypełnia pola: Nazwisko

współwnioskodawcy, Data urodzenia współwnioskodawcy i Roczny dochód

współwnioskodawcy

6.

Jeśli współwnioskodawcy ma inny adres niż wnioskodawca, operator wypełnia pole

Adres współwnioskodawcy

7.

Operator zatwierdza wniosek

8.

System zapamiętuje wniosek w bazie danych

9.

System czyści formularz „Wniosek kredytowy”

10.

System sprawdza, czy wnioskodawca i współwnioskodawca są pełnoletni

11.

System tworzy zapytanie do biura kredytowego o sprawdzenie wiarygodności

kredytowej wnioskodawcy i współwnioskodawcy

12.

System tworzy zapytanie do pracodawców wnioskodawcy i współwnioskodawcy z

prośbą o potwierdzenie faktu zatrudnienia i wysokości zarobków

13.

System oblicza wskaźnik zadłużenia dla wnioskodawcy i współwnioskodawcy,

opierając się na raporcie z biura kredytowego i zarobkach zweryfikowanych przez

pracodawców wnioskodawcy i współwnioskodawcy

14.

System oblicza maksymalną dopuszczalną kwotę pożyczki która nie jest większa od

maksymalnej dopuszczalnej kwoty pożyczki

15.

System zapisuje wyniki procesu zatwierdzenia

16.

System tworzy komunikat dla przedstawiciela handlowego z wynikiem procesu

zatwierdzania i przypadek użycia się kończy

PU Wprowadź wniosek kredytowy

z zagnieżdzonymi krokami

Główny ciąg zdarzeń:
1.

Przypadek użycia zaczyna się, gdy operator wybierze „Wprowadź wniosek kredytowy”

2.

System wyświetla pusty formularz wniosku z Datą wniosku domyślnie ustawioną na aktualną

datę

3.

Jeśli Data wniosku nie jest aktualną datą, operator wprowadza poprawną Datą wniosku

4.

Operator wypełnia wszystkie wymagane pola wniosku: Nazwisko wnioskodawcy, Adres

wnioskodawcy, Data urodzenia wnioskodawcy, Nazwa pracodawcy, Adres pracodawcy, Roczny

dochód, Rodzaj pożyczki i Żądana suma pożyczki

5.

Jeśli jest więcej niż jeden wnioskodawca, operator wypełnia pola: Nazwisko współwnioskodawcy,

Data urodzenia współwnioskodawcy i Roczny dochód współwnioskodawcy

6.

Jeśli współwnioskodawcy ma inny adres niż wnioskodawca, operator wypełnia pole Adres

współwnioskodawcy

7.

Operator zatwierdza wniosek

7.1. System zapamiętuje wniosek w bazie danych

8.

System czyści formularz „Wniosek kredytowy”

8.1. System sprawdza, czy wnioskodawca i współwnioskodawca są pełnoletni
8.2. System tworzy zapytanie do biura kredytowego o sprawdzenie wiarygodności kredytowej

wnioskodawcy i współwnioskodawcy

8.3. System tworzy zapytanie do pracodawców wnioskodawcy i współwnioskodawcy z prośbą o

potwierdzenie faktu zatrudnienia i wysokości zarobków

8.4. System oblicza wskaźnik zadłużenia dla wnioskodawcy i współwnioskodawcy, opierając się na

raporcie z biura kredytowego i zarobkach zweryfikowanych przez pracodawców

wnioskodawcy i współwnioskodawcy

8.5. System oblicza maksymalną dopuszczalną kwotę pożyczki dla wnioskodawcy i

współwnioskodawcy, opierając się na wskaźniku zadłużenia

8.6. System sprawdza, czy żądana kwota pożyczki jest nie większa niż maksymalna dopuszczalna

kwota pożyczki

8.7. System zapisuje wyniki procesu zatwierdzenia
8.8. System tworzy komunikat dla przedstawiciela handlowego z wynikiem procesu zatwierdzania

9.

Przypadek użycia się kończy

PU Wprowadź wniosek kredytowy

z wycinkowym przypadkiem

użycia

Główny ciąg zdarzeń:
1.

Przypadek użycia zaczyna się, gdy operator wybierze „Wprowadź wniosek kredytowy”

2.

System wyświetla pusty formularz wniosku z Datą wniosku domyślnie ustawioną na aktualną

datę

3.

Jeśli Data wniosku nie jest aktualną datą, operator wprowadza poprawną Datą wniosku

4.

Operator wypełnia wszystkie wymagane pola wniosku: Nazwisko wnioskodawcy, Adres

wnioskodawcy, Data urodzenia wnioskodawcy, Nazwa pracodawcy, Adres pracodawcy, Roczny

dochód, Rodzaj pożyczki i Żądana suma pożyczki

5.

Jeśli jest więcej niż jeden wnioskodawca, operator wypełnia pola: Nazwisko

współwnioskodawcy, Data urodzenia współwnioskodawcy i Roczny dochód współwnioskodawcy

6.

Jeśli współwnioskodawcy ma inny adres niż wnioskodawca, operator wypełnia pole Adres

współwnioskodawcy

7.

Operator zatwierdza wniosek

8.

System czyści formularz „Wniosek kredytowy”

9.

Przypadek użycia się kończy

Wycinkowy przypadek użycia: Regułu biznesowe dla przetwarzania wniosku

1.

System zapamiętuje wniosek w bazie danych

2.

System sprawdza, czy wnioskodawca i współwnioskodawca są pełnoletni

3.

System tworzy zapytanie do biura kredytowego o sprawdzenie wiarygodności kredytowej

wnioskodawcy i współwnioskodawcy

4.

System tworzy zapytanie do pracodawców wnioskodawcy i współwnioskodawcy z prośbą o

potwierdzenie faktu zatrudnienia i wysokości zarobków

5.

System oblicza wskaźnik zadłużenia dla wnioskodawcy i współwnioskodawcy, opierając się na

raporcie z biura kredytowego i zarobkach zweryfikowanych przez pracodawców wnioskodawcy

i współwnioskodawcy

6.

System oblicza maksymalną dopuszczalną kwotę pożyczki dla wnioskodawcy i

współwnioskodawcy, opierając się na wskaźniku zadłużenia

7.

System sprawdza, czy żądana kwota pożyczki jest nie większa niż maksymalna dopuszczalna

kwota pożyczki

8.

System zapisuje wyniki procesu zatwierdzenia

9.

System tworzy komunikat dla przedstawiciela handlowego z wynikiem procesu zatwierdzania

Metody obsługi przypadków użycia – różne wersje

PU

• Przypadek użycia obejmuje

tylko te czynności, z którymi styka się

użytkownik docelowy podczas interakcji z systemem

. (Dwie

wersje przypadku użycia można przechowywać jako

oddzielne

przypadki użycia

)

• Zmodyfikowanie wersji dla użytkownika docelowego tak, by zawierała

dodatkowy akapit albo zagnieżdżone kroki

, przedstawiające

dodatkowe szczegóły.

• Skorzystanie z

wycinkowych przypadków użycia

. Wycinkowy

przypadek użycia to fragment innego przypadku użycia. Jest on

wyciągany z głównego przypadku użycia i zapisywany oddzielnie.

Zazwyczaj robi się to po to, by pokazać więcej szczegółów dotyczących

innego przypadku użycia, gdy z jakichś powodów nie chce się

modyfikować pierwotnej treści opisu.

Uwaga: Gdy mamy przypadek użycia z niejasnymi zwrotami w

opisie, trzeba się zastanowić, kto ma być jego odbiorcą, aby

upewnić się, czy poziom szczegółowości jest właściwy.

Można utrzymywać wiele wersji tego samego przypadku użycia,

skorzystać z zagnieżdżonych kroków albo akapitów, bądź

wynikowych przypadków użycia. (Wybraną metodę należy

konsekwentnie stosować dla wszystkich opracowanych PU)

Dokumentacja przypadku użycia „Anuluj

rezerwację sal”

Nazwa przypadku użycia

Anuluj rezerwację sali wykładowej

Nr

6

Twórca

Jan Kowalik – analityk procesów biznesowych

Aktorzy

Osoba przydzielająca salę (pracownik), Wykładowca

Krótki opis

Co najmniej jedna sala jest zarezerwowana

Warunki wstępne

Wymagane wcześniejsze zarezerwowanie sali

Warunki końcowe

System odnotuje salę jako dostępną w tym terminie

Główny przepływ zdarzeń

1. Osoba odpowiadająca za przydział sal weryfikuje rezerwacje
uruchamiając funkcję „Rezerwacje”
2. System wyświetla okno z informacjami o rezerwacjach sal (wykład,
laboratorium, ćwiczenia)
3. Osoba odpowiadająca za przydział sal zaznacza rezerwację do
anulowania i uruchamia funkcję „Anuluj rezerwację”
4. System wyświetla komunikat „czy anulować zaznaczone rezerwacje”
5. Osoba odpowiadająca za przydział sal potwierdza operację
anulowania zaznaczonych rezerwacji
6. System potwierdza wykonanie operacji komunikatem „Anulowano
wybrane rezerwacje” i odświeża ekran monitora

Alternatywny przebieg
zdarzeń

2A. System wyświetla komunikat „Brak rezerwacji”
3A. Osoba odpowiadająca za przydział sal rezygnuje z anulowania
rezerwacji
3B. Jeżeli podczas rezerwacji podany został adres e-mail osoba
odpowiadająca za przydział sal może wysłać do wykładowcy pocztą
elektroniczną informację o anulowaniu rezerwacji

Wymagania specjalne

Termin dostarczenia informacji o anulowaniu rezerwacji wcześniejszy niż
termin rezerwacji

Notatki i kwestie

1. Obsługa anulowania rezerwacji na podstawie reguł
Miejsca rozszerzenia: pozytywne rozpatrzenie rezerwacji, wyznaczenie
nowego terminu

System

Prostokąt wokół przypadku użycia oznacza granice
systemu. Wewnątrz tego prostokąta umieszcza się
nazwę systemu lub podsystemu.

Klient

Przedstawiciel

Handlowy

Aktorami są Klient i Przedstawiciel Handlowy.
Przypadki użycia to Złóż zamówienie, Złóż
zamówienie przez WWW i Przygotuj raport o
sprzedaży

Przedstawiciel Handlowy dziedziczy po Kliencie,
Więc Przedstawiciel Handlowy może korzystać z
przypadku użycia Złóż zamówienie, a także
Przygotuj raport o sprzedaży. Klient może
korzystać tylko ze Złóż zamówienie.

Złóż zamówienie przez WWW dziedziczy
zachowanie po złóż zamówienie i dodaje swoje
własne zachowanie.

Biznesowy diagram przypadków użycia systemu
księgarni

Złóż zamówienie

Złóż zamówienie

Przez WWW

Przygotuj raport

O sprzedaży

Aktor i przypadek użycia mogą być powiązani
związkiem komunikacji. Kierunek strzałki pozwala
stwierdzić, kto rozpoczyna przypadek użycia.
Przedstawiciel Handlowy rozpoczyna Przygotuj
raport o sprzedaży. Nie wiemy, kto rozpoczyna
Złóż zamówienie.

Przypadek użycia Złóż zamówienie z

miejscami rozszerzenia

. Przypadki użycia Cena z sezonowej

wyprzedaży i Śledzenie programu rozszerzają Złóż zamówienie.

<<extend>> (Towar przeceniony)
[towar na liście towarów
przecenionych]

Notacja dla diagramów PU (kontynuacja)

Złóż zamówienie

Extension Points

Towar przeceniony: przed krokiem 5

Stały Klient: po wybraniu

wszystkich towarów

Cena z wyprzedaży

sezonowej

Śledzenie programu

<<extend>>

(Towar przeceniony, Stały
klient) [śledzenie = true]]

Anuluj zamówienie

Znajdź zamówienie

Przypadek użycia Anuluj zamówienie

włącza

przypadek użycia Znajdź zamówienie

<<include>>

System Magazynowy udostępnia interfejs IAktualizujTowary. Złóż zamówienie komunikuje się z Systemem
Magazynowym za pośrednictwem tego interfejsu. Złóż zamówienie udostępnia interfejs IZłóżZamówienie, z
którego do komunikacji za Złóż zamówienie korzysta Duży System Wsadowy.

Notacja dla diagramów PU (kontynuacja)

IZłóż
Zamówien
ie

Złóż zamówienie

Duży System
Wsadowy

IAktualizuj
Towar

System
Magazynowy

Związek pomiędzy pakietami jest taki, jak między klientami a dostawcami.
Obsługa Finansów wykonuje pracą na rzecz Zarządzania Zamówieniami.

Pakiety to pojemniki, które definiują przestrzeń nazw. Przedstawione tu pakiety
to Baza Danych, Zarządzanie Zamówieniami i Obsługa Finansów.

Notacja dla pakietów

Pakiety globalne, takie jak Baza Danych, wykonują pracę na rzecz wszystkich
innych pakietów z diagramu. Zarządzanie Zamówieniami i Obsługa Finansów
są klientami Bazy Danych.

Baza Danych

global

Zarządzanie
Zamówieniami

Obsługa
Finansów

Dozór. Warunki dozoru są spełnione (prawdziwe) albo nie (fałszywe) i zapisuje
się je w nawiasach kwadratowych. Przejście wykonuje się tylko wtedy, gdy
warunek dozoru jest spełniony.

Stan akcji z
czynnością

Notacja dla diagramów czynności

Przejście automatyczne

Stan początkowy

Zaloguj się

Stan końcowy

[system
gotowy]

Rozgałęzienie

Zaloguj się

Wyświetlono formularz

zamówienia

Wyświetlono formularz

wyboru zamówienia

Zamknięto formularz

zamówienia

Zamknięto formularz

wyboru zamówienia

Wyloguj się

Gruba kreska to rozwidlenie
współbieżne. Przedstawia podział
jednej ścieżki na klika
wykonywanych jednocześnie

Gruba kreska służy scalaniu
ścieżek. W tym miejscu kilka
współbieżnych ścieżek jest
synchronizowanych i łączonych w
jedną wychodzącą ścieżkę.

Notacja dla diagramów czynności - cd

:
Użytkowni
k

Formularz
Wyszukiwania
Zamówień

<<create>>

ustawNumerZamówienia()

szukaj(NumerZamówienia)

zamówienie

Obiekty to prostokąty z umieszczoną
wewnątrz podkreśloną nazwą. Na
diagramie są również egzemplarze
aktorów. Ponieważ są to
egzemplarze, więc nazwy są
podkreślone.
Przerywana pionowa linia
przedstawia czas, w którym obiekt
istnieje. Komunikat wychodzący z
boku obiektu oznacza, że obiekt ten
jest tworzony za pomocą tego
komunikatu.
Strzałki rysowane linią ciągłą
oznaczają synchroniczne
komunikaty albo wywołania
procedur. Strzałki rysowane linią
przerywaną symbolizują powroty.

Notacja dla diagramów przebiegu

Formularz
Wyszukiwania
Zamówienia

numerZamówienia
wyświetl()
ustawNumerZamówienia()
szukaj()

Baza danych

Przód Bazy Danych

zapiszZamówienie(Zamówienie)
aktualizujStanZamówienia()

<<subsystem>>

Obsługa Finansów

<<interface>>

IObsługaFinansów

obciążKonto()

uznajKonto()

obsłużPłatność()

Klasa to prostokąt z trzema
przedziałami. Pierwszy z nich
zawiera nazwę klasy, drugi - listę
atrybutów, a trzeci – listę operacji.

Pokazany jest także pakiet
zawierający klasę. Jeśli zawartość
pakietu nie jest skomplikowana, to
można ją przedstawić wewnątrz
pakietu, tak jak pokazano obok.
Nazwa pakietu jest w takim
wypadku umieszczona na górnym
pasku.

Na ostatnim rysunku pokazany
został podsystem realizujący
interfejs. Oznacza to, że podsystem
musi zawierać implementację
wszystkich operacji interfejsu.

Notacja dla diagramów klas

Klient

Zamów towary

Firma Kurierska

Obsługa Klienta

Magazyn

:
Sprzedawca

:Księgowy

:Opłata

:Bank

Przypadki użycia dla procesów
biznesowych

Aktorzy biznesowi to Klient i Firma
Kurierska. Są to byty znajdujące się na
zewnątrz firmy. Biznesowy przypadek
użycia to Zamów towary. Jest to jedna z
usług wykonywanych przez firmę.

Kooperacja dla procesów biznesowych

Pracownicy to Sprzedawca i Księgowy. Są
to osoby zatrudnione w firmie. Aktorem
biznesowym jest Bank. Opłata to byt
biznesowy. Linię ilustrują interakcje.
Sprzedawca kontaktuje się z Księgowym,
a obaj korzystają z Opłaty.

Diagramy klas dla procesów
biznesowych

Działy firmy to Obsługa Klienta i
Magazyn.

Notacja dla procesów biznesowych