Psychologia makrostruktur

społecznych

dr Katarzyna Growiec

Na dzisiejszym wykładzie

• Władza w bliskim związku:
- cele wywierania wpływu w bliskim związku
- taktyki wywierania wpływu w zależności od typu

związku

- władza w bliskim związku a poczucie satysfakacji

ze związku

• Przywództwo w grupie zadaniowej:
- jak wyłaniają się przywódcy nieformalni
- typy przywództwa
- co robią dobrzy przywódcy

Władza w bliskim związku (Mandal, 2008)

• Wynika z atrakcyjności

fizycznej

• Wynika z władzy

ekonomicznej nad
partnerem

• Można ją sprowadzić

do tego, komu na
związku bardziej
zależy -> kto ma
silniejszą motywację,
aby go zerwać

Cele wywierania wpływu w bliskim związku (Mandal,

2008)

• Cele emocjonalne – uzyskanie wsparcia, poczucia

bezpieczeństwa, wprowadzenia dobrego nastroju
lub uzyskanie przebaczenia

• Cele erotyczne – zwiększenie częstości kontaktów

seksualnych

• Cele finansowe – zdobycie dóbr materialnych lub

pieniędzy

• Cele związane z kontrolą i władzą

Nakłanianie i powstrzymywanie partnera (Mandal,

2008)

• W sytuacjach związanych z nakłanianiem do

czegoś partnera badani chętnie stosują taktyki
„pozytywne” np. czarowanie, zaś w sytuacjach
związanych z powstrzymywaniem partnera od
zrobienia czegoś, chętniej sięgają do taktyk
„negatywnych” np. cichego traktowania i
przymusu

Taktyki wywierania wpływu w bliskim związku

(Mandal, 2008)

• Czarowanie – wykorzystywanie urody, wdzięku, seksapilu
• Błaganie – okazywanie bezradności, słabości, uległości,

płacz

• Ciche traktowanie – ignorowanie partnera, nieodzywanie

się do niego, „mrożenie go” swoim zachowaniem

• Argumentowanie (racjonalny powód) – podawanie

konkretnych przyczyn i powodów, zadawanie
bezpośrednich pytań, wyjaśnianie, tłumaczenie

• Dąsanie się na partnera
• Wymuszanie – polega na formułowaniu bezpośrednich,

kategorycznych żądań, krzyczeniu, stosowaniu wobec
partnera gróźb i przemocy

Cechy osobowości a taktyki manipulacji w bliskim

związku (Mandal, 2008)

• Neurotyzm jest skorelowany z cichym traktowaniem

partnera, regresją (np. obrażanie się) i poniżaniem siebie

• Ekstrawertycy wykorzystują czarowanie i taktykę podawania

powodu

• Preferowanie taktyki powodu koreluje z takimi cechami

samopisu jak „dominujący”, „ambitny”, „arogancki”,
„wyrachowany” i „ekstrawertyczny”

• Cechy (wg samopisu): „leniwy”, „kłótliwy” i „arogancki”

wykazują związek z wieloma niekorzystnymi dla partnera
taktykami manipulacji

• Cecha „wyrachowany” powiązana jest ze wszystkimi

rodzajami technik wywierania wpływu na partnera, oprócz
techniki racjonalnego powodu

Taktyki wpływu społecznego w okresie „chodzenia

ze sobą” (Mandal, 2008)

• Od najbardziej popularnej:
- Argumentowania
- Czarowania
- Dąsania się (częściej kobiety)
- Ciche traktowanie (częściej kobiety)
- Wymuszania
- Błagania
Uzyskane rezultaty pokazały, że badani preferują

pozytywne i racjonalne taktyki wywierania
wpływu na swojego partnera

Taktyki wpływu społecznego w małżeństwie

(Mandal, 2008)

• Od najbardziej popularnej:
- Argumentowanie
- Dąsanie się
- Ciche traktowanie (częściej kobiety)
- Czarowanie (częściej kobiety)
- Wymuszanie (częściej kobiety)
- Błaganie
W małżeństwach częściej stosowano „twarde”

taktyki wywierania wpływu niż w związkach typu
„chodzenie ze sobą”

Staż małżeński a taktyki wywierania wpływu

(Mandal, 2008)

• U mężów staż małżeński koreluje dodatnio ze

skłonnością do stosowania taktyki wymuszania
(R=0.22, p<0.04)

• U żon zauważono dwie ujemne korelacje stażu

małżeńskiego: z taktyką czarowania (R=-0.25,
p<0.01) oraz z taktyką argumentowania (R=-
0.25, p<0.01)

• Szczęście małżeńskie koreluje ujemnie ze stażem

małżeńskim

Atrakcyjność fizyczna i władza finansowa a poczucie

szczęścia małżeńskiego (Mandal, 2008)

• Poczucie bycia bardziej atrakcyjnym fizycznie od

swojego partnera, obniża poczucie szczęścia
małżeńskiego u mężczyzn, w mniejszym stopniu –
u żon.

• Władza finansowa żony nad mężem powoduje, że

mężowie oceniają swoje finansowo dobrze sobie
radzące żony jako mało atrakcyjne fizycznie. Mają
oni też niższe poczucie szczęścia małżeńskiego.
Mężowie podlegający władzy finansowej żon
skłonni są stosować „twarde” taktyki wywierania
wpływu: wymuszania i nieodzywania się (!)

Predyktory „pozytywnych” taktyk wywierania wpływu

społecznego w małżeństwie (Mandal, 2008)

• Predyktorem stosowania przez żony taktyki czarowania jest:

poczucie szczęścia małżeńskiego, dobra sytuacja finansowa,
posiadanie mniejszej liczby dzieci

• Predyktorem stosowania przez żony taktyki argumentowania

jest: wysokie poczucie szczęścia małżeńskiego, psychiczna
męskość żon

• Predyktorem stosowania przez mężów taktyki czarowania jest:

ich psychiczna męskość oraz sytuacja mniejszej władzy
finansowej nad żoną

• Predyktorem stosowania przez mężów taktyki argumentowania

jest: wysokie poczucie szczęścia małżeńskiego, ich psychiczna
męskość, niższe poczucie własnej atrakcyjności fizycznej oraz
mniejsza władza finansowa nad żoną

Peter Blau (1918-2002)

Interakcje między ludźmi sprowadzają się do wymiany

np. dobra materialne w zamian za przychylne
decyzje urzędników

Władza wynika z nierównorzędnych i asymetrycznych

relacji między ludźmi

Do wymiany z innymi ludźmi przystępujemy z

nierównymi zasobami, bo jedni są bogatsi,
mądrzejsi, ładniejsi od drugich

Ci, którzy mają mniej zasobów, nie mogą odpłacić się

ekwiwalentem w postaci dóbr. Dlatego muszą na
szali położyć swoje podporządkowanie partnerowi

Peter Blau (1918-2002)

Dajemy innym władzę nad, gdy:
1) nie możemy zapłacić lub zrewanżować się za otrzymane

od partnera dobra czy usługi

2) nie potrafimy znaleźć alternatywnego źródła tych

potrzebnych nam dóbr czy usług -> partner ma
monopol na dostarczanie nam tych usług czy dóbr

3) nie możemy się obyć bez tych dóbr czy usług
4) nie mamy możliwości wymuszenia tych dóbr lub

zdobycia ich przemocą

Definicja władzy Maxa Webera

Władza to taka relacja między osobami, w której istnieje

prawdopodobieństwo, że jedna z nich narzuci swoją wolę
drugiej

Inaczej: kontrola nad działaniami innych, możliwość

podejmowania wiążących decyzji, wymuszenie zgodnego
ze swoimi intencjami zachowania innych

Elementarnym przejawem władzy jest wpływ społeczny.

Wpływ społeczny np. w postaci perswazyjności
zawdzięczamy cechom osobowości i umiejętnościom
psychologicznym -> potrafimy skłonić drugą osobę do
zachowania zgodnego z naszymi intencjami

To forma miękka. Formy „twardsze” to manipulacja i przemoc

Max Weber (1864-1920) i Bertrand Russel (1872-

1970)

Władza legalna – jest legitymizowana przez prawo ale też reguły np.

Wszystkie organizacje mają dekalog moralny – nawet załoga statku
pirackiego

Władza tradycyjna – jest legitymizowana przez zwyczajowe, trwałe

reguły dotyczących wyłaniania władzy i jej sprawowania np. Władza
państwa nad lojalnymi poddanymi – jest tradycyjna, nad
buntownikami zaś – naga

Władza charyzmatyczna – jest legitymizowana przez cechy przywódcy

np. system rządów we Francji na bazie Konstytucji V Republiki z 1958
r. oscyluje między systemem prezydenckim (de Gaulle) a
gabinetowym (Lionel Jospin)

Władza w relacjach społecznych

Władza przejawia się w relacjach interpersonalnych np.

bliskich związkach. Wynika w tym wypadku z
charakterystyk konkretnych osób, które tworzą tą
relację, ich zasobów, oczekiwań co do relacji i dynamiki
relacji

Ale również władza może być konsekwencją statusu tj.

pozycji społecznej czyli prerogatyw władczych
właściwych dla danej grupy zawodowej np. policjantów

Przykład: policjant wypisuje mandat za przekroczenie

szybkości, a zatrzymany kierowca go płaci; władza w
relacji generał-żołnierz wynika z samego statusu
generała; pracownik wykonuje polecenie przełożonego,
dlatego że jest zatrudniony

Formy władzy i wpływu na poziomie osób i grup

społecznych

Relacje

interpersonal

ne

Relacje

społeczne

Akceptacja

Wpływ

społeczny

(autorytet

osobisty)

Władza

legitymizowana

(autorytet

urzędu)

Brak

akceptacji

Przemoc

Przymus

Przywództwo (Adams & Galanes, 2008)

Przywództwo to komunikacja jednostki, która

modyfikuje

postawy i

zachowania innych w celu realizacji zadań grupy i zaspokojenia jej
potrzeb. A więc komunikacja jest kluczowym zadaniem przywódcy
Dlaczego?

1) Przywództwo jest realizowane poprzez komunikację – werbalną i

niewerbalną. Przywództwo ma formę perswazji i dyskusji

2) Na przywództwo składają się zachowania, które pomagają osiągnąć

cele podzielane w grupie. Buntownik – nawet taki, który jest
popularny i ceniony w grupie, nie zostanie uznany za przywódcę, gdy
jego działania są sprzeczne z celami grupy

3) Celem lidera jest modyfikacja postaw i zachowań, a więc

przywództwo jest dynamicznym procesem wymiany uczestnicy
grupy – lider. Aby modyfikować zachowania innych, zgodnie z celami
grupy, lider musi na bieżąco zdawać sobie sprawę z potrzeb,
przekonań i postaw uczestników grupy

Przywództwo (Adams & Galanes, 2008)

Skuteczne przywództwo jest kluczem do sukcesu grup
A więc dobre przywództwo jest dobrem wspólnym danej grupy.

Dobrem, które wytwarza się poprzez komunikację

Każdy uczestnik grupy, nie tylko przywódca, pomaga w

kierowaniu grupą

Źródła przywództwa w małych grupach: nakaz prawny,

nagrody, kary, fachowość (bycie specjalistą), charyzma

Im więcej jest źródeł przywództwa w grupie, tym więcej

możliwości wpływania na siebie mają uczestnicy grupy

Ideologia związana z przywództwem: założenie, że

przywództwa można się nauczyć, że polega ono na
przejawianiu konkretnych zachowań, które pomagają grupie
osiągać jej cele

Zadania, których realizacji oczekuje się od

przywódcy (Adams & Galanes, 2008)

Wypełnianie obowiązków

administracyjnych

Planowanie i przygotowanie

spotkań; upewnianie się, że

uczestnicy grupy są o wszystkim

poinformowani, utrzymywanie

ciągłości grupy pomiędzy

spotkaniami np. e-maile,

upewnianie się, że wszystko, co

trzeba zostało zaprotokołowane,

zapisane

Prowadzenie dyskusji

grupowych

Inicjowanie i podtrzymywanie

dyskusji; zachęcanie do udziału,

stymulowanie kreatywności i

krytycznego myślenia

Dbanie o rozwój grupy

Budowanie atmosfery zaufania i

wsparcia, rozwój pracy

zespołowej

Jak wyłania się przywódca? (Adams & Galanes,

2008)

Jak wyłaniają się przywódcy w grupach, które początkowo nie mają

przywódcy?

Badania studentów college’u, University of Minnesota (USA)
Studenci byli obserwowani w sytuacji grupowego wykonywania

zadania

Wyniki: początkowo każdy z uczestników ma potencjał do tego, aby

inni uznali go za przywódcę grupy. Jednak te osoby, które nie
zabierają głosu na forum lub są niedoinformowane są eliminowane
spośród grona kandydatów na przywódcę grupy. Następnie,
spośród osób zabierających głos i poinformowanych, eliminuje się
osoby zbyt apodyktyczne lub dogmatyczne. Przywódcami zostają
osoby, które często zabierają głos, są zorientowane w problemie,
nad którym grupa pracuje, są otwarte, demokratyczne, wrażliwe na
innych oraz potrafią wyrażać pomysły na forum grupy

Przywódca grupy wyłaniany w procesie grupowym

(Adams & Galanes, 2008)

Przywódca łączy umiejętność wykonania zadania,

rozwiązania problemu z odpowiednim podejściem do
ludzi w konkretnej grupie

Ważna jest umiejętność koordynowania pracy

uczestników grupy poprzez efektywne komunikowanie
się z nimi

Przywódca potrafi komunikować się na temat zadania z

grupą. Kluczowa kompetencja lidera. Przywódca
nieformalny jest nastawiony na zadanie

Przywódca nieformalny potrafi aktywnie słuchać innych,

regulować własne emocje, jest ekstrawertywny,
towarzyski i inteligentny

Przywódca formalny vs. nieformalny (Adams &

Galanes, 2008)

Cześć starszych badań wskazywała również na to, że

przywódcami częściej zostają mężczyźni. Obecnie
wydaje się, że płeć biologiczna nie ma znaczenia.
Ważna jest natomiast płeć psychologiczna –
psychologiczna męskość lub androgynia (okazywanie
cech zarówno męskich jak i żeńskich) sprzyjają
zostaniu przywódcą nieformalnym (w
przeciwieństwie do psychicznej kobiecości i
nieokreślonej płci psychologicznej)

Lider formalny – wybrany na mocy prawa, kwalifikacji,

tytułu może rozwijać kompetencje, które są kluczowe
dla procesu wyboru przywódców nieformalnych

Mity dotyczące przywództwa (Adams & Galanes,

2008)

1. Przywództwo jest cechą osobowości, którą jednostki mają w

różnym stopniu. ALE: nie udało się wykazać zespołu cech, którzy
mają dobrzy przywódcy i tylko oni. Żadna pojedyncza wiązka cech
nie identyfikuje przywódcy najlepszego w każdej grupie bądź
zadaniu

2. Przywódcy tylko rozdzielają pracę, którą robią za nich inni
3. Jest jeden najlepszy styl przywództwa. Badania nad

orientacją na zadanie i orientacją na relacje nie dają odpowiedzi
na pytanie, co jest najlepsze.

Autokratyczni

przywódcy są nastawienie na cel, sami podejmują

decyzje i kontrolują proces grupowy. Mogą tłamsić twórcze
pomysły i entuzjazm w grupie. Mogą nie korzystać z wiedzy
ekspertów, którzy są w grupie. ALE: grupy kierowane przez
autokratycznych przywódców zwykle pracują bardziej wydajnie

Mity dotyczące przywództwa (Adams & Galanes,

2008)

Demokratyczni

przywódcy są bardziej nastawieni na relacje

niż przywódcy autokratyczni. Uczestnicy grupy biorą
udział w procesie podejmowania decyzji. Rolą przywódcy
jest pomoc grupie w osiągnięciu celu grupowego.
Uczestnicy grup z demokratycznym przywódcą są
bardziej zadowoleni z uczestnictwa w niej, aktywniej
uczestniczą w spotkaniach grupy, są bardziej
przywiązani do decyzji podjętych przez grupę i są
bardziej innowacyjni

ALE: w kulturach o dużym dystansie władzy (np. Meksyk,

Filipiny) od przywódców oczekuje się kierowania i kontroli
nad grupą. Osoby autorytarne postrzegają
demokratycznego przywódcę jako słabego

Mity dotyczące przywództwa (Adams & Galanes,

2008)

Przywódcy

niezaangażowani

- przywódca uważa, że

niczym nie różni się od pozostałych uczestników
grupy; wycofuje się z zadań przypisanych liderowi, z
reguły grupa traci wtedy dużo czasu na dyskusje ->
może wyłonić się autokratyczny lider nieformalny

ALE: ten typ przywództwa sprawdza się w grupach

zmotywowanych ekspertów. Mogą oni być wtedy
bardziej zadowoleni i efektywni niż z przywódcą
demokratycznym

Z reguły ludzie preferują przywódzcę demokratycznego

lub autokratycznego nad przywódcę
niezaangażowanego

Co robią dobrzy przywódcy? (Adams & Galanes,

2008)

1.

Ustalają cel grupowy i dbają o to, aby grupa do
niego zmierzała

2.

Formują z uczestników grupy zespół; budują
atmosferę zaufania, zaangażowania w zadanie

3.

Uważnie śledzą, jakie są postępy grupy w
realizacji celu

4.

Rozwijają talenty uczestników grupy. Zachęcają
ich do współodpowiedzialności za działania grupy

5.

Nie chcą przewodzić grupie dla samych korzyści z
przewodzenia. Nieustannie się doskonalą jako
liderzy

Na podstawie:

•

Adams, K., G. J., Galanes, (2008), Komunikacja w grupach,
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 291-328

•

Mandal, E., (2008), Miłość, władza, manipulacja w bliskich
związkach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 222-
273

•

Sztompka, P., (2006), „Władza i autorytet”, [w:] P. Sztompka,
Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Wydawnictwo
ZNAK,
s. 369-386

Dziękuję za uwagę!