Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Justyna Drop

Uwarunkowania i

charakterystyczne cechy

klimatu w Polsce

Pogoda a klimat

 Pogoda

jest to ogół zjawisk fizycznych w troposferze występujących w danej

chwili lub w ciągu pewnego czasu nad danym obszarem lub w danym punkcie.

• Termin pogoda może odnosić się do: pojedynczych minut, godzin, dni a

nawet pór roku

• Pogoda zmienia się w czasie i w przestrzeni

O określonym typie pogody mówi się wówczas, gdy przez kilka lub kilkanaście

godzin, a nawet dni utrzymuje się podobny zespół elementów pogody.

 Klimat

jest to wieloletni, normalny dla danego miejsca na powierzchni Ziemi

przebieg stanów pogody.

• W celu określenia klimatu wykorzystuje się pomiary i obserwacje

meteorologiczne przynajmniej z okresu 10 lat.

Uwarunkowania klimatu w Polsce

• Klimat jest wynikiem oddziaływania dwóch głównych grup czynników:

meteorologicznych i niemeteorologicznych. Powodują one powstawanie nad naszym
krajem określonych stanów pogodowych

Masy powietrza kształtujące klimat Polski

• Masa powietrza

– wycinek troposfery o jednakowych właściwościach

fizycznych i chemicznych

Nazwy

masy

Obszar

tworzen

ia się

masy

Cechy masy

Okres

kształtowa

nia pogody

w Polsce

Cechy pogody

wywołane

oddziaływaniem

masy

masa powietrza

polarno

morskiego

szerokości

umiarkowan

e Atlantyku

duża zawartość

pary wodnej,

niskie ciśnienie

cały rok

lato – zachmurzenie,

wzrost wilgotności, opady

ochłodzenie

Zima – zachmurzanie, mgły,

opadu deszczu ze śniegiem,

ocieplenie . Występuje

przez ok. 60% dni w roku

masa powietrza

palarno

kontynentalnego

Kontynental

na część

Europy i Azji

Mała zawartość

pary wodnej,

latem ciśnienie

niskie, zimą

wysokie

Cały rok

Lato – gorące, suche

Zima – mroźna, sucha.

Występuje przez ok. 30%

dni w roku

masa powietrza

zwrotnikowo -

morskiego

Okolice

Azorów,

Morze

Śródziemne

duża zawartość

pary wodnej,

wysokie ciśnienie

Sporadycznie ale

przez cały rok

Lato – upały, burze

zima – gwałtowne roztopy

masa powietrza

zwrotnikowo -

kontynentalnego

Półwysep

Azji

Mniejszej

mała zawartość

pary wodnej,

wysokie ciśnienie

Lato, jesień

Gorące, słoneczne lato, i

słoneczna pogoda podczas

tzw. „polskiej złotej

jesieni". Stanowi ok. 5%

dni w roku

masa powietrza

arktycznego

Może

Barentsa,

Nowa Ziemia

duża zawartość

pary wodnej,

wysokie ciśnienie

Zima, wiosna

Zima – mroźna, słoneczna,

czasami z obfitymi opadami

śniegu

Wiosna – ochłodzenie,

przymrozki. Stanowi ok.

5% dni w roku

Masy powietrza napływające nad

Polskę

Klimat umiarkowany
ciepły przejściowy

Chłodne masy
powietrza

Ciepłe masy powietrza

powietrze arktyczne

PPm c

powietrze polarne chłodne

PPm ch

powietrze polarne morskie

chłodne

PPk c

powietrze polarne kontynentalne

ciepłe

PPk ch

powietrze polarne kontynentalne

chłodne

PZm

powietrze zwrotnikowe morskie

PZk

powietrze zwrotnikowe kontynentale

Ośrodki baryczne nad

Polską

• Napływające z różnych stron masy powietrza o odmiennych właściwościach,

ulegające modyfikacjom pod wpływem czynników niemeterologicznych, oraz częste
wędrówki układów barycznych kształtują w Polsce klimat

umiarkowany ciepły

przejściowy

z wpływami klimatów morskiego i kontynentalnego. Główną jego cechą

jest zmienność typów pogody w poszczególnych latach oraz duża zmienność typów
pogody w ciągu roku szczególnie na przełomie jesieni i zimy oraz zimy i wiosny.

• Układy baryczne kształtujące pogodę nad Polską:

• Wyż Azorski

, to układ baryczny o wysokim ciśnieniu atmosferycznym, silniej

oddziałuje w lecie niż zimą; przynosi do Polski ciepłe powietrze o zróżnicowanej
wilgotności, stad też tzw. „babie lato” wczesną jesienią; tworzy się nad środkowym
Atlantykiem

• Niż Islandzki

, układ baryczny o stałym niskim ciśnieniu, oddziałuje intensywnie

zimą; przynosi do Polski zimne i wilgotne powietrze w zimie, a latem ochładza
pogodę i przynosi opady atmosferyczne;

tworzy się nad północnym Atlantykiem

• Wyż Grenlandzki ( Arktyczny)

- układ wysokiego ciśnienia atmosferycznego,

niewielki wpływ dla Polski, przynosi mroźne powietrze i opady śniegu;

• Ośrodki wyżowe

powstające nad Północną Afryką i nad Azją Mniejszą, bardzo rzadko

oddziałuje na klimat Polski przynosząc gorące zwrotnikowe powietrze, głównie latem
i na początku jesieni

• Wyż Azjatycki

oddziałuje w zimie

• Niż Południowoazjatycki

oddziałuje latem Zmienne układy baryczne,

powstające nad Azją

Charakterystyczne cechy

klimatu

Temperatura powietrza

Rozkład temperatur powietrza w Polsce zależy od :
•

Położenia Polski w umiarkowanych szerokościach geograficznych

•

rodzaju napływających mas powietrza,

•

wysokości nad poziomem morza

•

odległości od Morza Bałtyckiego



Temperatury w styczniu

Układ temperatur i izoterm w zimie (styczeń) jest zbliżony do południkowego

(poza obszarami górskimi i pobrzeżem Bałtyku). Jest to wynikiem siły oddziaływania
kontynentalnych mas powietrza, słabnącej w miarę posuwania się na zachód.

W styczniu najzimniej jest w górach oraz północno –wschodniej Polsce
( okolice Suwałk = biegun zimna w Polsce, ), najcieplej zaś na zachodzie kraju.


Temperatury w lipcu

Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, którego średnia temperatura wynosi 16-

19°C.

W lecie (lipiec) przy znacznie wyższych temperaturach (wzrasta kąt padania

promieni słonecznych) izotermy układają się równoleżnikowo bądź są do tego
układu zbliżone.

Najcieplej jest na obszarach leżących między pasem pojezierzy a Przedgórzem

Sudeckim i Karpatami. Na terenach podgórskich i górskich temperatura maleje
wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Ochładzający wpływ Morza
Bałtyckiego zaznacza się w strefie pobrzeży i na Warmii.

Temperatury w najzimniejszym i

najcieplejszym miesiącu

Izotermy stycznia

Izotermy lipca

+7 +9 +12 +15 +17 +18
+19 +20

-9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2
-1 0

Charakterystyczne
cechy klimatu

2. Opady atmosferyczne

Opady w Polsce charakteryzuje duża
zmienność w czasie i przestrzeni.
Polska leży w umiarkowanie
wilgotnych warunkach
klimatycznych . Średnia roczna suma
opadów wynosi około 600 mm lecz są
regionalnie zróżnicowane:
Kujawy i część Wielkopolski -
najmniejsze opady (tzw. cień
opadowy ) -poniżej 500 mm rocznie,
pojezierza (poza wcześniej
wymienionymi obszarami) - 600 - 750
mm rocznie,
niziny (poza pojezierzami) - 500 - 600
mm rocznie
wyżyny - 700 - 800 mm rocznie ,
największe sumy opadów - niższe
partie gór 800 mm , a wyższe 1000
mm,
najwyższe opady - Śnieżka - 1348
mm, Kasprowy Wierch - 1629 mm,

mm
1400
1200
1000
900
800
700
650
600
550
500

Średnie roczne
sumy opadów

Opady w Polsce

• W Polsce występują opady deszczu, śniegu a także gradu i mżawki.
• Wśród wszystkich opadów przeważają

opady deszczu

. W zachodniej części kraju wynoszą

od 85-95% całej rocznej sumy opadów atmosferycznych; we wschodniej – od 75 do 85%. W
Karkonoszach i Tatrach opady deszczu stanowią 60-65%,

• Opady śnieżne-

Ilość dni ze śniegiem wynosi od 30 na nizinach do 60 w północno

-wschodnim krańcu Polski, a w górach przekracza 100 . Pokrywa śnieżna zalega od 40 do
60 dni, zaś wysoko w górach ponad 200 . Największą ilość dni z burzami notuje się na
Kasprowym Wierchu - średnio 35 w ciągu roku , natomiast średnia krajowa waha się od
poniżej 10 do ponad 25 dni,

• Grad

opad atmosferyczny w postaci bryłek lodu (nazywanych gradzinami lub gradowinami)

o średnicy od 5 mm do 50 mm. Opad gradu następuje zwykle w ciepłej porze roku z mocno
rozbudowanych chmur typu cumulonimbus i bywa połączony z silnym opadem deszczu.

Jest zjawiskiem lokalnym i najczęściej towarzyszy burzom na wiosnę i w lecie. Najwięcej

gradobić zdarza się w południowej części Wyżyny Lubelskiej oraz na Wyżyna Kieleckiej i
Krakowsko – Częstochowskiej. Obszarami gdzie grad występuje rzadko to północno –
zachodnia i północno – wschodnia Polska,

• Mżawka

to opad ciągły składający się z drobnych kropelek wody o średnicy 0,1-0,5 mm.

Związana jest z niskimi chmurami warstwowymi (stratus) oraz z frontem ciepłym lub
powolnym wznoszeniem się powietrza na przeszkodzie orograficznej. Opad mżawki jest
zjawiskiem powszechnym w Polsce.

7centymetrowa bryła
gradu, sierpień, 2008
Katowice

Opady

• Największa liczba dni opadowych - listopad i grudzień , a najmniejsza –

wiosna

• Liczba dni z opadami wynosi od 130 w środkowej Polsce do 180 w górach i

na pojezierzach. Największa liczba dni z opadem przypada na listopad i na
grudzień, a najmniejsza na wiosnę. Inaczej wygląda rozkład opadów kiedy to
najwyższe sumy opadów przypadają na lato, a najniższe na styczeń luty. W
skali całego roku, przy podziale na dwa półrocza 1/3 opadów przypada na
półrocze zimowe a 2/3 na półrocze letnie

• Ilość dni z opadem śnieżnym wynosi od 30 na nizinach do 60 w północno-

wschodnim krańcu Polski, a w górach przekracza 100. Pokrywa śnieżna
zalega od 40 do 60 dni, zaś wysoko w górach ponad 200.

Średnia grubość pokrywy
śnieżnej
5 10 15 20
cm

Ilość dni z pokrywą śnieżną w
roku

40 50 70 90 110
230

Pokrywa śnieżna w Polsce

Charakterystyczne cechy

klimatu

3. Wiatry

Przemieszczanie się układów barycznych i związanych z nimi mas powietrza powoduje
dużą zmienność kierunków wiatru,
W Polsce przeważają wiatry zachodnie , południowo - zachodnie i północno-zachodnie .
Stanowią one około 60 % w skali roku . Przynoszą one powietrze morskie o dużej wilgotności,

wpływa na zachmurzenie i opady. Udział wiatrów wschodnich wzrasta na terenach
Wschodnich ( od 15-30%)
W górach występuje duże zróżnicowanie siły i kierunku wiatrów, co związane jest z rzeźbą

terenu i

znacznymi różnicami wysokości. Tworzą się tu wiatry fenowe.
Na wybrzeżach występują bryzy, których zasięg sięga do 20 - 30 km.
Stany bezwietrzne, tzw. cisze, najczęściej występują w południowo - wschodniej części kraju.
Prędkość wiatru w Polsce jest zróżnicowana:
W pasie wybrzeża często notuje się wiatry o prędkości ponad 20 m/s. W strefie pojezierzy

dominują

wiatry o prędkości do 15 m/s, silniejsze występują rzadko.
Najsłabsze wiatry występują w kotlinach podkarpackich ( do 12 m/s)
W górach występują wiatry o dużej prędkości – powyżej 25 m/s
Wiatry huraganowe, wiejące z prędkością ponad 33m/s, występują w całym kraju, najczęściej

na wybrzeżach i w górach

Bryza i halny

• Bryza

• Jest to wiatr o małej sile, ograniczonym

zasięgu i rytmie dobowym.

• Bryza to wiatr powstający wskutek

różnic tępa nagrzewania i stygnięcia
wody oraz lądu. W ciągu doby może
dwukrotnie dochodzić do zmian układu
ciśnienia w wąskiej strefie granicznej
lądu i morza, a nawet lądu i dużego
jeziora.
Skutkiem tych zmian jest

•

bryza dzienna ( morska)

wyraźna w

godzinach rannych wiejąca od
chłodniejszych wód morza w stronę
bardziej nagrzanego lądu

•

bryza nocna ( lądowa)

najwyraźniejsza w godzinach
wieczornych wiejąca w stronę
zbiornika wodnego.

• Wiatr halny

– silny, porywisty, ciepły

i suchy wiatr wiejący z gór.

•

Poziomo przemieszczające się powietrze
niemal wszędzie napotyka na swej drodze
przeszkody, typu, wzgórza, wyżyny, góry. W
rezultacie powstaje stromy ruch powietrza,
np.

wiatry fenowe

, a w Polsce

wiatr halny.

•

Bezpośrednią przyczyną powstawania
wiatru typu fenowego jest różnica
ciśnienia atmosferycznego występująca po
obu stronach pasma górskiego.

•

Powietrze, dążąc do wyrównania ciśnienia,
unosi się po zboczach (wzdłuż stoku
dowietrznego i ochładza się. W ten sposób
powstają chmury, z których pada deszcz.
Z tej strony zbocza wiatr jest słaby.

Po przejściu na drugą stronę góry

powietrze z dużą prędkością opada po
zboczach (po stoku zawietrznym), ogrzewa
się i staje się suche. Po tej stronie zbocza
opady nie występują.

Wiatry lokalne

-10

-4

-10

bryza

halny

Bryza tworzy się podczas słonecznej
pogody w strefie wybrzeża Morza
Bałtyckiego ( 20-30km) i nad dużymi
jeziorami

Wiatr halny tworzy się w górach

Zachmurzenie

• Liczba dni pochmurnych, tzn.

takich w których średnie
zachmurzenie nieba jest na
poziomie

80 %,

wynosi:

• od poniżej 120 dni na nizinach

środkowych do ponad 160 dni w
górach i na pojezierzach .

• Maksymalne wartości liczby dni

pochmurnych notowane w górach
wynoszą

na Śnieżce ok. 190

, na

Kasprowym Wierchu ok. 170 dni

• najmniejsze zachmurzenie -

wrzesień, a największe listopad i
grudzień ,

• najmniejsze zachmurzenie w

górach - październik, a największe
- maj, największe zachmurzenie w
ciągu lata - Karkonosze .

Zachmurzenie nad Polską w dniu
03.04.2010r. Godzina 15.00

Usłonecznienie

• Usłonecznienie

to ilość czasu, w którym bezpośrednie promienie słoneczne

docierają do powierzchni ziemi.

• największe usłonecznienie - czerwiec, a najmniejsze - grudzień,
• Przeciętna ilość godzin usłonecznienia w Polsce wynosi dziennie 5-6, a w

procentach usłonecznienia możliwego 40-50%. Średnia roczna ilość godzin ze
słońcem waha się od 1400 do 1900. W przebiegu rocznym występują znaczne
różnice: latem usłonecznienie wynosi 50-60%, zimą – 20-30%. Najwięcej godzin
usłonecznienia latem przypada na wybrzeżu (około 10), co wiąże się z dłuższym
o godzinę dniem niż w południowej Polsce, natomiast najmniej słońca jest w
górach. Zimą sytuacja wygląda odwrotnie: najwięcej słońca mają góry,

• średnie roczne temperatury - od 6 do 8,5°C poza górami,
• najcieplejsze obszary to : Nizina Śląska, zachodnia część Kotliny

Sandomierskiej i Nizina Południowowielkopolska, a najzimniejsze to wschodni
kraniec kraju.

• Temperatury w górach są zdecydowanie niższe, co ma związek ze spadkiem

temperatury wraz z wysokością:

• średnia roczna temperatura na Śnieżce ok. 0,4°C , a w Tatr poniżej 0°C ,
• najcieplejszy miesiąc - lipiec (16 - 19°C)
• najzimniejszy - styczeń od -0 C na zachodzie do -5,5

C na wschodzie ,

• W zimie , gdy zaczynaj ą się wpływy kontynentalne , wschodnia część kraju jest

znacznie zimniejsza niż zachodnia

Pory roku w Polsce

• Polskę charakteryzuje duża zmienność Pogody zarówno w ciągu doby, jak i w

poszczególnych porach roku. Podczas jednej zimy raz jest mroźno i sucho a raz
chłodno i wilgotno z temperaturą powietrza spadającą nieznacznie poniżej 0

• W lecie pogoda jest równie zmienna, okresy gorące i suche występują na przemian

z okresami chłodnymi z opadami deszczu. Takie zmienne stany pogody są
dowodem na przejściowość klimatu Polski.

Pod względem astronomicznym w Polsce występują 4 pory roku ( astronomiczne) :

wiosnę, lato, jesień, zima

• Okresy te cechuje odmienne oświetlenie oraz dopływ energii słonecznej do

powierzchni Ziemi

Pod względem klimatologicznym wyróżniamy 6 pór klimatycznych w ciągu roku:

 Przedwiośnie

(średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC)

 Wiosna

(średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC)

 Lato

(średnia dobowa temperatura od 15ºC)

 Jesień

(średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC)

 Przedzimie

(średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC)

 Zima

(średnia dobowa temperatura poniżej 0ºC)

Klimatyczne pory roku wydziela się na podstawie średnich dobowych temperatur

powietrza

wiosna

lato

jesień

zima

Okres wegetacyjny w
Polsce

Okres wegetacyjny

– część roku, gdy

roślinność może się rozwijać ze względu
na dostateczną ilość wilgoci i ciepła. W
Polsce jest to okres ze średnią dobową
temperaturą powietrza powyżej 5°C.
Podczas okresu wegetacyjnego w roślinie
zachodzą intensywne procesy
rozwojowe.
Najwcześniej, średnio już przed 25
marca, okres ten rozpoczyna się na
południowym zachodzie w rejonie
Leszna, Wrocławia i Głogowa oraz w
rejonie Tarnowa, a

najpóźniej

, dopiero

po 15 kwietnia, na Pojezierzu
Mazurskim i w górach

. Najwcześniej,

przed 25 października, kończy się na
Pojezierzu Mazurskim i w górach, a
najpóźniej w pasie biegnącym wzdłuż
wybrzeża Bałtyku, doliną Odry, Niziną
Śląską i Kotlinami Podkarpackimi. W
wyniku tych różnic długość okresu
wegetacyjnego jest zróżnicowana:
na Mazurach ok. 190 dni
na Nizinie Śląskiej i południowa część
Kotliny Sandomierskiej - ponad 220 dni
w górach 180 - 190 dni.

230 dni
225
220
215
210
205
200
190

Najważniejsze cechy klimatu

Polski

• Najważniejsze znaczenie wśród czynników niemeteorologicznych ma usytuowanie zbiorników

wodnych (Ocean Atlantycki) i ogromnego obszaru lądowego Europy wschodniej i zachodniej
Azji.

•

przewaga wiatrów z kierunku zachodniego dla całego terytorium Polski (ok. 60%);

•

dni pochmurne w ciągu roku (średnio 120-160 dni, latem 15-30 dni, zaś w zimie — 45–65 dni);

•

utrzymywanie się pokrywy śnieżnej (zmienna ilość dni dla różnych rejonów Polski, dla Polski
południowej — góry to ponad 230 dni w Tatrach, 100 dni na Pojezierzu Suwalskim, zaś najkrócej na
terenach nizinnych. Np. ok. 40 dni na Nizinie Śląskiej);

•

zmienność opadów w ciągu roku (zmienna ilość opadów latem i zimą, różna dla terenów górskich i
nizinnych; Dla miesiąca stycznia odnotowuje się miedzy 25-35 mm na nizinach do 60-80 mm w
górach);

•

roczna suma opadów (średnia ilość opadów atmosferycznych dla Polski to 600 mm, zmienna w
zależności od ukształtowania powierzchni, dla terenów nizinnych do 700 mm zaś odpowiednio w
górach ponad

2000 mm);
•

długość okresu wegetacyjnego (niezwykle istotne dla rozwoju rolnictwa; liczona jako liczba dni w roku
o temperaturze dobowej 5 stopni C; między 180 dni na Pojezierzu Suwalskim, który jest uznawany za
biegun zimna w Polsce, do 220 dni na Nizinie Śląskiej, Kotlinie Sandomierskiej i Kotlinie
Oświęcimskiej);

•

amplituda miesięczna temperatur (niższa nad morzem — około 17 stopni, zaś na wschodnich terenach

ok. 23 stopnie C);
•

średnia temperatura stycznia (zmienna, na wschodzie Polski ok. -5 stopni C, na zachodzie ok. 0 stopni
C);

•

średnia temperatura lipca ( 16-18 stopnia C);

•

średnia roczna temperatura( między 6-8 stopni C, chłodniej na wschodzie kraju, cieplej na zachodzie);