WYKŁAD III

TEORETYCZNE POPDSTAWY

DIAGNOZY PSYCHOLOGICZNEJ

1. Dwa podejścia do badań psychologicznych:

- nomotetyczne

- idiograficzne

Wilhelm Windelband (niemiecki filozof – 1894/1984)
Przyjmując za kryterium zadania i cele badawcze

rozróżnił nauki:

- nomotetyczne: skupione na odkrywaniu praw ogólnych

- idiograficzne: skupione na wyjaśnieniu zjawisk

jednostkowych

Gordon Allport rozpoznał oba te rodzaje nauki w

badaniach

psychologicznych

• Podejście nomotetyczne oznacza działalność

badawczą, ukierunkowaną na odkrycie i

wyjaśnienie ogólnych prawidłowości

rządzących zachowaniami jednostek, czyli

poznanie procesów i zjawisk o charakterze

uniwersalnym (wspólnym wielu ludziom)

• Podejście idiograficzne skupia się na

rozumieniu i opisaniu jednostki jako

niepowtarzalnej indywidualności, czyli

poznanie procesów i zjawisk o charakterze

partykularnym (specyficznym dla

konkretnej osoby)

Indywidualna diagnoza psychologiczna:

Podejście nomotetyczne – to porównanie
badanej osoby z innymi osobami i wskazaniu
na ile typowe i nietypowe są jej cechy i
właściwości na tle populacji

Procedura diagnostyczna musi być:

• Wystandaryzowana – stanowi taką samą sytuację

bodźcową dla wszystkich osób badanych

• Zobiektywizowana – każdy diagnosta w ten sam

sposób uzyskuje wyniki badań

• Znormalizowana – musi być znany rozkład mierzonej

właściwości w populacji

•

Podejście idiograficzne – rozumienie
obiektywnej i subiektywnej rzeczywistości
badanej osoby, oraz jej historii życia

Procedura diagnostyczna obejmuje: studium
indywidualnego przypadku (studium osoby),
pogłębiony wywiad (narracyjny lub
autobiograficzny), obserwacja, analiza
wytworów i/lub dokumentów

• Podejście idiotetyczne : łączenie

procedur badawczych z podejścia
nomotetycznego i podejścia
idiograficznego

2. Podejście ilościowe i jakościowe

(kryterium wyróżnienia to

stosowane strategie badawcze).

John W. Creswell (2003) wyróżnia:

• ilościowe: pomiar liczbowy
• jakościowe: opis w kategoriach

jakościowych subiektywnego

doświadczenia osoby

• mieszane

Strategie badawcze:

• Podejście ilościowe: procedury eksperymentalne i quasi-

eksperymentalne, ankieta (wyniki poddane są analizie

statystycznej)

• Podejście jakościowe:

- Metoda etnograficzna: obserwacja uczestnicząca –

wielogodzinny udział w codziennym życiu grup i jednostek

- Studium przypadków: opis i analiza złożonych systemów,

celem pełnego zrozumienia jak on działa (OTTR – observe,

think, test, revise)

- Metoda fenomenologiczna: odkrycie, zrozumienie istoty

doświadczeń badanych osób

- Metoda narracyjna: badanie tego jak sobie ludzie radzą z

własnym doświadczeniem za pomocą tworzenia osobistych

narracji

Istotna cecha badań jakościowych to
triangulacja, czyli różnorodność. Istnieją

cztery rodzaje triangulacji:

• Różnorodność źródeł danych
• Wielość badaczy (reguła kompensacji)
• Rozmaitość teorii
• Różnorodność stosowanych metodologii

• Podejście mieszane – trzy strategie:
- Strategia sekwencyjna w wersji

eksploracyjnej (zaczynamy od

zbierania danych jakościowych i

jakościowej analizy, a potem

zbieramy i analizujemy dane

ilościowe) i w wersji eksplanacyjnej

(zaczynamy od zbierania danych

ilościowych, a potem zbieramy i

analizujemy dane jakościowe)

- Strategia równoczesna w wersji

triangulacyjnej: równolegle zbiera się i
analizuje dane ilościowe i jakościowe i
porównuje się rezultaty analizy oraz w wersji
zagnieżdżonej: w sposób komplementarny
zbiera się dane jakościowe i ilościowe odnośnie
każdego

elementu diagnozy
- Strategia transformatywna: badacz odwołuje

się do określonej teorii i ustala priorytet badań

3. Diagnoza kliniczna lub statystyczna
Definicje Williama Grove`a (2000)

Diagnoza kliniczna (osąd kliniczny, diagnoza nieformalna

lub

nieustrukturalizowana)
To procedura używana od dawna przez lekarzy i
psychologów praktyków, w której diagnosta zestawia

razem

różne dane i wyciąga wnioski, stosując metody

nieformalne,

subiektywne. Klinicyści robią to w różny sposób, a natura
tego procesu wymyka się próbom precyzyjnego opisu

Diagnoza statystyczna (formalna,
algorytmiczna, aktuarialna, mechaniczna) – rozróżnienie to
wprowadził Theodore R. Sarbin (lata czterdzieste), jego

znaczenie dla

Psychologii określił Paul E. Meehl (lata pięćdziesiąte)

To każda dokładnie określona procedura, w której
wnioski diagnostyczne wyprowadza się z danych za
pomocą ścisłego algorytmu. W diagnozie
statystycznej funkcję tę spełnia równanie
matematyczne, w diagnozie aktuarialnej może to być
tabela, podobna do tych używanych przez
towarzystwa ubezpieczeniowe, w diagnozie algorytmicznej
wnioski generuje komputerowy system ekspercki.

W praktyce prostym algorytmem jest określenie
wartości granicznej wyniku testowego, powyżej
którego, uznaje się że osoba badana ma określoną
cechę np.
- wynik równy lub powyżej 22 punktów na
skali depresji Becka pozwala przyjąć, że osoba
badana wykazuje objawy depresji

-

dowiedziony w badaniach empirycznych związek

korelacyjny wyników w tej skali ze skłonnością do

zachowań

samobójczych skłania do liczenia się z ryzykiem

wystąpienia

takich zachowań u badanej osoby

Współcześnie dąży się do nadawania
struktury wnioskowaniu diagnostycznemu

Podstawę stanowi diagnoza oparta na
dowodach empirycznych (Evidence-Based
Assessment – EBA)

Jest elementem EBPP (Evidence-Based Practice in
Psychology - Praktyki Psychologicznej opartej na
dowodach empirycznych) – oficjalna polityka APA

od 2005/6

roku

Definicja
Praktyka psychologiczna oparta na

dowodach

empirycznych (EBPP) to integrowanie
najlepszych dostępnych dowodów
empirycznych (wyników badań naukowych) z
biegłością praktyczną (kliniczną) w
kontekście indywidualnych właściwości
klienta (pacjenta), jego preferencji i kultury

z której

pochodzi

Najlepsze dostępne badania – różnorodne
dane pochodzące z badań laboratoryjnych i
terenowych , o charakterze podstawowym i
aplikacyjnym, uzyskane metodami
ilościowymi i jakościowymi

• Badania eksperymentalne pozwalają poznać

mechanizm i uwarunkowania zjawiska

• Metaanalizy ich wyników informują o wielkości

efektów

• Badania jakościowe pozwalają poznać rzeczywistość

doświadczaną przez klientów (pacjentów)

• Studia przypadków umożliwiają porównania

jednostkowych przypadków w różnych kontekstach

Biegłość praktyczna
Obejmuje kompetencje, dzięki którym
psycholog osiąga pozytywne wyniki swoich
interwencji:
• Umiejętność przeprowadzania badań i

formułowania sądów diagnostycznych,

konceptualizacja przypadku

• Umiejętności interpersonalne
• Umiejętności oceny wyników badań i wdrożenia

ich w praktyce

• Umiejętności znajdywania źródeł wiedzy

(literatura, konsultacja, diagnozowanie

zespołowe)

Właściwości indywidualne, kultura i kontekst

• Efektywność usług psychologicznych zależy
od dopasowania stosowanych procedur do
konkretnej sytuacji, i do indywidualności
klienta – zmienne demograficzne, społeczno-
kulturowe i psychospołeczne: wiek, płeć,
przynależność etniczna, stan rodzinny, status
społeczno-ekonomiczny, orientacja seksualna, wartości
osobiste oraz normy i przekonania obowiązujące w
środowisku klienta

• Klientowi należy pozostawić jak największy zakres

osobistego wyboru

• i decyzje podejmować we współpracy z nim