Fundusze strukturalne i

system finansowania

projektów UE

Zasady prawa Unii

Europejskiej

Mgr Aleksandra Szczerba-Zawada

• W odniesieniu do prawa UE, zasady to pewne koncepcje prawne o fundamentalnym

znaczeniu tworzące wspólny dla państw członkowskich substrat prawny, polityczny,
filozoficzny, z których wyłania się w drodze działalności orzeczniczej TSUE niepisane
prawo unijne.

• Źródło zasad prawa UE:
- Traktaty
-

systemy prawne państw członkowskich

-

prawo międzynarodowe.

 art. 6 ust. 3 TUE „Prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji o

ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz wynikające z tradycji
konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim stanowią część prawa Unii jako
zasady ogólne prawa”.

•  Podział zasada prawa UE: 
a) Zasady ustrojowe (np. z. pierwszeństwa prawa unijnego, z. bezpośredniego skutku, z.

solidarności [lojalności], z. subsydiarności [pomocniczości], z. proporcjonalności, z.
ściślejszej współpracy) 

b) zasady systemowe (z. kompetencji powierzonych, z. równowagi instytucjonalnej, z.

autonomii instytucjonalnej)

 
c) zasady ogólne prawa (z. niedyskryminacji, z. rządów prawa, z. dobrej administracji,

pacta sunt servanda itd.)

Zasada pierwszeństwa prawa UE

• Zasada wypracowana w orzecznictwie TSUE, niewyrażona w TL ( Deklaracja nr

17 do TL).

• Istota zasady pierwszeństwa prawa UE nad prawem krajowym – nakaz

zapewnienia wszystkim normom prawa unijnego przewagi w razie konfliktu z

jakąkolwiek wcześniejszą lub późniejszą normą krajową w każdym państwie

członkowskim.

• Pierwszeństwo stosowania, nie obowiązywania !!!

• Orzeczenia:
-

Flaminio Costa v. ENEL (sprawa 6.64, ECR 1964, s. 585): Uzasadnieniem dla

pierwszeństwa prawa unijnego – specyficzny jego charakter i konieczność

zapewnienia jednolitego jego stosowania w państwach członkowskich;

-

Internationale Handelsgesellschaft mbH v. Einfuhr- Und Vorratsstelle fur Getreide

und Futtermittel (C-11/70, ECR 1970, s. 1161): Trybunał rozszerzył zakres

zastosowania zasady pierwszeństwa na prawo wtórne oraz wskazał, że prawo UE

ma pierwszeństwo także nad prawem konstytucyjnym państw członkowskich;

-

Amministrazione delle Finanze dello Stato v. Simmenthal SpA (C-106/77, ECR

1978, s. 629): Doprecyzowanie znaczenia zasady pierwszeństwa prawa UE –

wyłącza ona zasadę lex postieriori derogate legi prori; sądy krajowe mają

obowiązek niestosowania normy prawa krajowego sprzecznej z normą prawa

unijnego.

• Zakres przedmiotowy zasady pierwszeństwa:
-

pierwotne i wtórne prawo UE (tylko akty prawnie wiążące);

-

wszystkie normy prawa krajowego (konstytucyjne, wcześniej i późniejsze
normy ustawowe, prawem lokalnym itd.).

• Zakres podmiotowy zasady pierwszeństwa:
-

wszelkie organy władzy państwowej: sądy (orzeczenie w sprawie
Simmenthal) oraz organy administracji publicznej (sprawa Fratelli
Constanzo v Comune di Milano [C-103/88, ECR 1989, s. 1839]) .

• Skutki prawne zasady pierwszeństwa:
-

nakaz efektywnej implementacji prawa unijnego – zakaz stanowienia prawa
krajowego sprzecznego z prawem UE + nakaz uchylania norm sprzecznych
z prawem UE;

-

zakaz kwestionowania ważności norm unijnych przez organy krajowe –
żaden krajowy organ sądowy nie ma kompetencji do podważania ważności
prawa unijnego (jego uchylania lub odmowy zastosowania w danym
przypadku);

-

zakaz stosowania przepisów sprzecznych z prawem unijnym – ważne – w
przypadku wątpliwości sądy krajowe mogą tymczasowe uchylić stosowanie
krajowego przepisu ustawowego.

Zasada bezpośredniej skuteczności prawa UE

• Zasada bezpośredniego skutku wypracowana w orzecznictwie TSUE, do dziś

nieskodyfikowana.  

• Bezpośrednie obowiązywanie prawa UE – normy tego prawa od dnia ich

wejścia w życie stają się automatycznie częścią krajowego porządku
prawnego obok norm krajowych.

• Bezpośrednie stosownie prawa UE – w odniesieniu do aktu jednostkowego i

konkretnego (decyzji administracyjnej, orzeczenia sądu) – podstawą prawną
rozwiązania sprawy zawisłej przed organem administracji publicznej staje
się przepis unijny, nie krajowy.

• Bezpośrednia skuteczność – odnoszona wyłącznie do norm, nie całych aktów

prawnych. Przy spełnieniu przez dane normy trzech warunków, jednostki
mogą powołać się na nie w postępowaniu przed sądami krajowymi, a te
ostatnie mają obowiązek udzielić im ochrony na podstawie prawa UE.

• Orzeczenie w sprawie van Gend en Loos (C-26/62, ECR 1963, s. 1) 

ochrona prawna jednostek podstawą wprowadzenia zasady bezpośredniej
skuteczności.

•

3 warunki bezpośredniej skuteczności normy prawa unijnego (van Gend an Loos)

-

norma musi być jasna i bezwarunkowa;

-

nakładać na określone podmioty (państwa członkowskie, instytucje unijne,

ewentualnie os. fizyczne i prawne) obowiązek podjęcia lub zaniechania

określonych działań, a tym samym przyznawać uprawnienia jednostkom;

-

nadawać się do stosowania bez konieczności wprowadzania (przez ustawodawcę

krajowego lub unijnego) żadnych dodatkowych środków.

•

Bezpośrednia skuteczność w ujęciu wertykalnym i horyzontalnym.

•

Bezpośredni skutek aktów prawa wtórnego:

-

rozporządzenia - domniemanie bezpośredniej skuteczności w ujęciu

horyzontalnym i wertykalnym;

-

decyzje – bezpośrednio skuteczne wobec adresatów; wobec podmiotów 3. – gdy

spełniają ogólne warunki skuteczności normy;

-

dyrektywy – ze swej natury skuteczne pośrednio poprzez akty je implementujące.

•

Warunki bezpośredniej skuteczności dyrektywy:

-

brak jej implementacji albo jej niewłaściwa implementacja;

-

precyzyjność, jasność i bezwarunkowość jej sformułowań;

-

brak władzy dyskrecjonalnej panstwa w zakresie jej implementacji.

•

Bezpośrednia skuteczność dyrektyw jedynie w ujęciu pionowym.

•

Pośredni skutek dyrektyw  obowiązek wykładni prawa krajowego w sposób

zgodny z prawem unijnym.

Zasada subsydiarności

•

Art. 5 ust. 3 TUE „ Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie

należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko

w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte

w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie

centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub

skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie

Unii”.

•

Zasada ta oznacza, że w sferze kompetencji dzielonych na poziomie unijnym

działania mogą być podejmowane przy spełnieniu dwóch warunków:

-

gdy cele proponowanych działań nie mogą być w sposób wystarczający osiągnięte

samodzielnie przez PCz;

-

gdy ze względu na skalę ich skutków zostaną one lepiej zrealizowane przez

działania UE.

Trzeci warunek wynika z orzecznictwa TSUE:
-

działania te mogą być podejmowane tylko w zakresie, jaki jest konieczny dla

osiągnięcia tych celów, zgodny z zasadą proporcjonalności.

•

Konsekwencja zasady subsydiarności  podjęcie działań przez instytucje UE

zgodnie z zasadą subsydiarności wyklucza podejmowanie konkurencyjnego

działania przez PCz, które może tylko przedsiębrać środki zgodne z działania UE.

•

Wybrane orzeczenia TSUE dot. zasady pomocniczości:

–

Republika Federalna Niemiec v. Parlament Europejski i Rada (C-233/94, ECR 1997,

s. I-02405);

–

Holandia v. Parlament Europejski i Rada (C-377/98, ECR 2011, s. I-7079).

Zasada proporcjonalności

• Art. 5 ust. 4 TUE: „Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma

działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia
celów Traktatów”.

• Zasada proporcjonalności dotyczy głównie działań legislacyjnych, a

zbadanie czy zasada proporcjonalności nie została w tym aspekcie
naruszona wymaga:

-

ustalenia, czy zastosowane w przepisie prawa UE środki służące realizacji
jego celów są właściwe ze względu na wagę tego celu;

-

czy są niezbędne dla jego osiągnięcia?

• Wybrane orzeczenia TSUE dot. zasady proporcjonalności:
-

Sprawa Forma (C-66/82, ECR 1983, s. 395);

-

Królowa v. Ministry of Agriculture, Fisheris and Food i inni (C-157/96, ECR
1998, s. I-02211).

Zasada kompetencji powierzonych/ przyznania

• Art. 1 TUE: „ Niniejszym traktatem Wysokie Umawiające się Strony ustanawiają między

sobą Unię Europejską, zwaną dalej „Unią”, której Państwa Członkowskie przyznają
kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów...”;

• Art. 3 ust. 6 TUE: „Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami

odpowiednio do kompetencji przyznanych jej w Traktatach”;

• Art. 4 ust. 1 TUE: „ Zgodnie z artykułem 5 wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w

Traktatach należą do Państw Członkowskich”;

• Art. 5 ust. 1 TUE: „Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania.

Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i
proporcjonalności”;

• Art. 13 ust. 2 TUE: „Każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej na

mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych...”.

• Art. 2 ust. 6 TFUE: „Zakres i warunki wykonywania kompetencji Unii określają

postanowienia Traktatów odnoszące się do każdej dziedziny”;

• Konsekwencje zasady przyznania:
-

instytucje UE przy podejmowaniu określonego działania są zobowiązane do podawania
podstawy prawnej przewidującej ich kompetencję do działania w określonym zakresie oraz
uzasadnienie tego działania  zasada jednostkowego/enumeratywnego upoważnienia

(wyjątek art. 352 TFUE);

-

instytucje UE nie mogą nie podejmować działań, do których podjęcia mają kompetencję,
gdy realizacja celów Traktatów wymaga podjęcia działania;

-

państwa członkowskie nie mogą podejmować jednostronnych działań podważających
działania instytucji UE, w tym nie mogą samodzielnie wykonywać kompetencji jakie
przekazały instytucjom UE i nie mogą dokonywać arbitralnych ocen działań podjętych
przez UE.

• Kompetencje wyłączne UE
- art. 2 ust. 1 TFUE: „ Jeżeli Traktaty przyznają Unii wyłączną kompetencję w

określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować
akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić
wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii”;

-

Art. 3 ust. 1 TFUE: „ Unia ma wyłączne kompetencje w następujących
dziedzinach:

a) unia celna;
b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku

wewnętrznego;

c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą

jest euro;

d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki

rybołówstwa;

e) wspólna polityka handlowa”;

– Art. 3 ust. 2: „Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów

międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie
ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania
jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może
wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres”.

• Kompetencje dzielone

-

Art. 2 ust. 2 TFUE: „ Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie

kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie

mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie.

Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia

nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują

swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać

wykonywania swojej kompetencji”;

-

Art. 4 ust. 1 TFUE: „Unia dzieli kompetencje z Państwami Członkowskimi, jeżeli

Traktaty przyznają jej kompetencje, które nie dotyczą dziedzin określonych w

artykułach 3 i 6”;

-

Art. 4 ust. 2 TFUE: „Kompetencje dzielone między Unią a Państwami

Członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin:

a) rynek wewnętrzny;
b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym

Traktacie;

c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna;
d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów

biologicznych;

e) środowisko;
f) ochrona konsumentów;
g) transport;
h) sieci transeuropejskie;
i) energia;
j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”.

• Kompetencje uzupełniające UE
-

Art. 2 ust. 5 TFUE: „W niektórych dziedzinach i na warunkach
przewidzianych w Traktatach, Unia ma kompetencję w zakresie
prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub
uzupełniania działań Państw Członkowskich, nie zastępując jednak ich
kompetencji w tych dziedzinach. Prawnie wiążące akty Unii przyjęte na
podstawie postanowień Traktatów odnoszących się do tych dziedzin
nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i
wykonawczych Państw Członkowskich”;

-

Art. 6 TFUE: „Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających
na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw
Członkowskich. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim
należą:

a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego;
b) przemysł;
c) kultura;
d) turystyka;
e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport;
f) ochrona ludności;
g) współpraca administracyjna”

Zasada solidarności/lojalnej współpracy

 

•

Art. 4 ust. 3 TUE: „Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa

Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w

wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów”.

Implikacje art. 4 ust. 3 TUE:
-

Konieczność wzajemnej współpracy między instytucjami i PCz;

-

Zobowiązanie PCz do podejmowania wszelkich środków w celu zapewnienia

realizacji zobowiązań, jakie przyjęły w postanowieniach Traktatów;

-

Zobowiązanie PCz do ułatwienia wykonywania zadań Unii;

-

Zobowiązanie PCz do powstrzymywania się od wszelkich działań mogących

przeszkodzić w realizacji zadań UE.

•

Art. 13 ust. 2 in fine: „Instytucje lojalnie ze sobą współpracują”.

•

Działania podejmowane zgodnie z zasadą solidarności muszą być podejmowane w

dobrej wierze, z dołożeniem wszelkiej staranności i z uwzględnieniem celów

postanowień Traktatów.

•

Zasada solidarności ma charakter bezwarunkowy!

•

Zasada solidarności może być stosowana wyłącznie w połączeniu ze szczegółowymi

przepisami traktatowymi (brak samodzielnego charakteru).

•

Zobowiązanie do podjęcia działania, czy uzyskania rezultatu?

•

Termin „solidarność” nie występuje bezpośrednio w art. 4 ust. 3 TUE.

 
•

Wybrane orzeczenie dot. zasady solidarności:

-

Komisja v. Zjednoczone Królestwo (C_128/78, ECR 1979, s. 419);

-

Derrick Guy Edmund Hurd v. Kennteh Jones (C_44/84, ECR 1986, s. 29);

-

Cullet v. Centre Leclerc (C_231/83, ECR 1985, s. 305).