Arachnoentomologia

lekarska

Katedra i Zakład Biologii

Medycznej

Stawonogi - Arthropoda

Skorupiaki - Crustacea

Wije -
Myriapoda

Pajęczaki - Arachnida

Owady - Insecta

Stawonogi (Arthropoda)



segmentowana budowa ciała



obecność tagm



szkielet zewnętrzny powstały z chitynowego

oskórka (tworzy skleryty: tergit, sternit,

pleuryty)



parzyste, członowane odnóża (u roztoczy

składają się z biodra, krętarza, uda, kolana,

goleni i stopy zakończonej pazurkami i

niekiedy lepkimi przylgami; u owadów brak

kolana

a

stopa

jest

najczęściej

pięcioczłonowa)

Owady

Podział ciała na
tagmy

Stawonogi (Arthropoda)



linienie



obecność

mięśni

poprzecznie

prążkowanych



jama ciała wypełniona hemolimfą



tchawkowy system oddechowy –

przystosowanie do życia na lądzie



obecność skrzel – przystosowanie

do oddychania w wodzie

Stawonogi (Arthropoda)



OUN składa się z dwóch pni biegnących wzdłuż

brzusznej strony ciała. W każdym segmencie

występują

zwoje

nerwowe

połączone

spoidłami. Pierwsza para zwojów obejmuje

przełyk i łączy się z następną parą zwojów,

tworząc

obrączkę

okołoprzełykową.

U

większości stawonogów nastąpiło połączenie

się pni nerwowych i spoideł, w wyniku czego

powstał

nieparzysty

pień

nerwowy.

U

niektórych gatunków pień ten ulega skróceniu.

Od OUN odchodzą nerwy, które unerwiają

narządy zmysłów, mięśnie i powłoki ciała.

Stawonogi (Arthropoda)



obecność autonomicznego układu
nerwowego



oczy proste lub złożone



przewód pokarmowy podzielony
na: ektodermalne jelito przednie,
endodermalne jelito środkowe i
ektodermalne jelito tylne

Oko złożone owada

Budowa oka złożonego

Stawonogi (Arthropoda)



otwarty

układ

krwionośny

zbudowany z naczynia grzbietowego
(serca) oraz z naczyń tętniczych,
wychodzących ku przodowi ciała



hemolimfa zbudowana jest z chłonki
i elementów morfotycznych, tzw.
hemocytów,

pełniących

funkcje

podobne do leukocytów u ssaków

Stawonogi (Arthropoda)



materiał zapasowy stanowią: białka,
tłuszcz i glikogen



układ

hormonalny

składa

się

z

parzystych komórek neurosekrecyjnych
oraz z gruczołu protorakalnego



narządami

wydalniczymi

są

cewki

Malphigiego (owady, kleszcze); narządy
czułkowe

(raki);

narząd

biodrowy

(obrzeżki)

Stawonogi (Arthropoda)



układ rozrodczy pajęczaków i
owadów znajduje się w odwłoku



Jajorodność lub jajożyworodność

Budowa morfologiczna
roztocza



W ciele roztoczy
wyróżniamy
gnatosomę, na
której znajdują się
szczękoczułki i
nogogłaszczki
oraz idiosomę
stanowiącą resztę
ciała

Budowa anatomiczna

samicy roztocza



jś – jelito środkowe



zm – zwoje mózgowe



jw – jajowód



jn – środkowe części
jajnika



pt – główny pień
tchawek



pł – przełyk



ww – worek
wydalniczy

Budowa morfologiczna
owada



cz – czułki



ok – oko



gł – głowa



gs – głaszczek szczękowy



pt – przedtułów



śr – śródtułów



zt – zatułów



so – segment odwłoka



po – przysadki

odwłokowe – cerci



sk - skrzydło

Owady



Simulim sp. -
meszka

Budowa anatomiczna
owada

jt – jelito tylne
cw – cewki Malpighiego
jś – jelito środkowe
św – ślepe wyrostki jelita
vt – układ tchawkowy
wo – wole
gś – gruczoł ślinowy
zg – zbiornik gruczołu

ślinowego

pł – przełyk
un – układ nerwowy

Budowa anatomiczna
stawonogów

Rozwój pajęczaków



U większości gatunków występuje rozwój
prosty. Z jaja rozwija się organizm
podobny do dorosłego. Rozwój złożony
występuje m.in. u roztoczy, u których z
jaja wykluwa się larwa zaopatrzona w
odnóża gębowe i trzy pary odnóży
krocznych. Larwa ta przekształca się
następnie w nimfę, postać podobną do
dorosłej, ale niedojrzałą płciowo.

samica

samiec

nimfa

Kleszcz pospolity – Ixodes ricinus

Rozwój owadów



U

owadów

najczęściej

występuje

rozwój złożony z przeobrażeniem

niezupełnym

(hemimetabolia)

lub

zupełnym

(holometabolia).

W

przeobrażeniu

niezupełnym

larwy

podobne są do postaci dorosłych i

różnią się tylko brakiem skrzydeł, nie w

pełni

rozwiniętymi

narządami

płciowymi oraz mniejszymi rozmiarami

ciała.

Rozwój owadów



Larwa odżywia się, rośnie i linieje
(zrzucanie oskórka) aż przekształci się
w pełni ukształtowaną, zdolną do
rozmnażania

płciowego,

postać

dorosłą owada, czyli imago. Jeżeli w
rozwoju owada po stadium larwy
występuje stadium poczwarki, to takie
przeobrażenie nazywamy zupełnym.

Rozwój owadów



Poczwarka jest nieruchoma i nie
pobiera

pokarmu.

W

stadium

poczwarki

odbywa

się

atrofia

narządów larwalnych, ich przebudowa
oraz wytworzenie struktur typowych
dla

form

dorosłych.

Z

powłok

poczwarki wydostaje się postać imago,
która już więcej nie linieje i nie rośnie.

Rozwój owadów



W rozwoju niektórych owadów
występują

postacie

nazywane

nimfami. Są to najczęściej ostatnie
stadia larwalne w rozwoju z
przeobrażeniem niezupełnym, z
wyraźnymi zawiązkami skrzydeł.

Rozwój owadów

Jaja komara kłujacego
(Culex pipiens)

Rozwój owadów



Larwa Widliszka
(Anopheles sp.)

Rozwój owadów



Poczwarka
komara (Culex
sp.)

Rozwój owadów – postać
dorosła Culex pipiens

Pediculus humanus capitis –
wesz głowowa

Stawonogi alergogenne



Alergia – czyli nadwrażliwość, jest wg

Prof. Romańskiego (1980) wynikiem

nieprawidłowo przebiegającej reakcji

antygen – przeciwciało, w następstwie

układowych zaburzeń immunologicznych,

wywołujących zlokalizowane efekty

biochemiczne i patofizjologiczne w

narządach docelowych lub wstrząsowych.

Zaburzenia te mogą być wywołane przez

liczne nieimmunologiczne mechanizmy.

Stawonogi alergogenne



Alergia – jest nabytą zmienioną
odczynowością żywych tkanek na
substancje zewnątrzpochodne, zwane
alergenami, wywołaną działaniem
mechanizmów immunologicznych.



Antygeny wywołujące nieprawidłową
nadmierną odpowiedź odpornościową
nazywamy alergenami

Stawonogi alergogenne

1) wśród owadów (Insecta):

a)

Karaczany (Blattodea) – alergeny tych
owadów mogą powodować uczulenia
na kurz domowy

b)

Prostoskrzydłe (Orthoptera) – pewne
świerszcze

i

pasikoniki

mogą

powodować

oddechowe

i

skórne

uczulenia

u

osób

prowadzących

hodowlę tych owadów

Stawonogi alergogenne

c) Chrząszcze (Coleoptera) – wołek

zbożowy, mącznik młynarek – powodują
uczulenia u pracowników magazynów
zbożowych, młynarzy lub rolników

d) Motyle (Lepidoptera) – brudnica

nieparka, kuprówka rudnica, jedwabnik
– przyczyną uczuleń mogą być łuski ze
skrzydeł postaci dorosłych a zwłaszcza
włoski parzące gąsienic

Stawonogi alergogenne

e) Muchówki (Diptera) – uczulająco działają

toksyny zawarte w wydzielinie ślinianek samic

meszek (Simuliidae), komarów (Culicidae),

kuczmanów (Ceratopogonidae) i ślepaków

(Tabanidae)

f) Błonkówki (Hymenoptera) – jady błonkówek

(pszczół, os, mrówek) – powodują często silne

reakcje toksyczno-alergiczne o charakterze

anafilaktycznym; w przypadku pszczoły miodnej

silne uczulenia może powodować pył z ula

zawierający cząstki ciała pszczół oraz kit

pszczeli.

Stawonogi alergogenne

2) wśród skorupiaków:

a)

Rozwielitka (Daphnia sp.) – pył z
suszonychrozwielitek może być przyczyną
alergii w postaci nieżytu nosa, astmy
oskrzelowej lub wysypki

b)

Krab kosarz (Chionoecetes opilio) –
alergeny tego kraba mogą powodować
astmę oskrzelową, alergiczny nieżyt nosa,
zapalenie spojówek oraz pokrzywkę

Stawonogi alergogenne

c) Krewetki (Palaemon squilla) – alergeny

krewetek mogą wywoływać astmę oskrzelową

u osób narażonych na kontakt z nimi.

3) Wśród pajęczaków:
a) Pająki – silnym alergenem mogącym

powodować astmę oskrzelową, alergiczne

zapalenie spojówek i nieżyt nosa jest

wydzielina

gruczołów

przędnych

tych

stawonogów.

Stawonogi alergogenne

b) Roztocze – najważniejsze spośród

wymienionych

stawonogów,

wśród

których największe znaczenie medyczne

jako stawonogi alergogenne mają drobne

roztocze z dwu grup ekologicznych: tzw.

roztocze kurzu domowego (głównie z

rodziny Pyroglyphidae) oraz roztocze

produktów przechowywanych (głównie z

rodziny Acaridae – rozkruszkowate oraz z

rodziny Glyciphidae – roztoczkowate).

Roztocze produktów
przechowywanych

1)

Gatunki występujące w
produktach gruboziarnistych
(ziarno zbóż, nasiona innych
roślin, ryż, grube kasze):



Rozkruszek mączny (Acarus siro)



Rozkruszek domowy
(Glycyphagus domesticus)

Roztocze produktów
przechowywanych

2) Gatunki występujące w produktach

drobnoziarnistych (mąka, kasza manna,

mleko w proszku):



Rozkruszek mączny (Acarus siro)



Rozkruszek brunatny (Gohieria fusca)

3) Gatunki spotykane na produktach

półpłynnych lub płynnych, fermentujących

(dżemy, miód, wino, piwo, mleko):



Rozkruszek serowy (Tyrolichus casei)



Roztoczek suszowy (Carpoglyphus lactis)

rozkruszkowate

Acarus siro – Rozkruszek
mączny

Rozkruszek domowy
(Glycyphagus domesticus)

Roztocze kurzu domowego



Dermatophagoides pteronyssinus



Dermatophagoides farinae



Euroglyphus maynei

- gatunki kosmopolityczne

-

występują w kurzu pochodzącym z

łóżek, mebli tapicerskich i podłóg

-

w 1 gramie kurzu można znaleźć setki,

tysiące a nawet dziesiatki tysięcy tych

roztoczy

Dermatophagoides
pteronyssinus



gatunek kosmopolityczny



wykrywany na odzieży, skórze, we
włosach, w gniazdach ptaków oraz w
ulach pszczelich



długość ciała od 0,36 mm do 0,29 mm
(samiec)



ciało białe lub bladoróżowe



temp. optymalna dla rozwoju to 25

o

C (20-

30

o

C)

Dermatophagoides pteronyssinus