Zobowiązania – część

szczegółowa (1)

dr Marek Świerczyński

Katedra Prawa Cywilnego i Prawa

Prywatnego Międzynarodowego

Część ogólna i szczegółowa

• Nauka prawa cywilnego dzieli prawo zobowiązań

na część ogólną i część szczegółową

– część ogólną prawa zobowiązań tworzą

przepisy księgi pierwszej KC i dziesięć

pierwszych tytułów księgi trzeciej KC

– na część szczegółową zobowiązań składają się

przepisy prawne pomieszczone w tytułach od

XI do XXXVII księgi trzeciej KC oraz liczne

przepisy zawarte w unormowaniach

pozakodeksowych.

Przedmiot unormowania

• Źródłem powstania zobowiązań

unormowanych w części szczegółowej

są

– przede wszystkim umowy (umowy

nazwane)

– jednostronne czynności prawne (np.

przyrzeczenie publiczne, art. 919 i nast.;

przekaz, art. 921(1) i nast.)

– czyny dozwolone (np. prowadzenie cudzych

spraw bez zlecenia, art. 752 i nast.).

Technika legislacyjna

• Z reguły pierwszy w kolejności przepis

spośród przepisów zgrupowanych w tytule

poświęconym danemu typowi

zobowiązania określa elementy

przedmiotowo istotne czynności

prawnej stanowiącej źródło

zobowiązania (albo zawiera opis

zdarzenia nie będącego czynnością

prawną) oraz nazywa i kwalifikuje strony

danego typu zobowiązania

„Odpowiednie” stosowanie

• Przepisy KC nie zawierają ogólnej normy,

że do umów nie uregulowanych odrębnie
należy stosować przepisy normujące typ
zbliżony konstrukcyjnie i przedmiotowo.

• Wyjątkiem, w ograniczonym jednak

zakresie, jest przepis art. 750, który
nakazuje stosować do umów o
świadczenie usług nie uregulowanych
innymi przepisami odpowiednio
przepisy o zleceniu

Umowa sprzedaży

• Umowa sprzedaży jest najbardziej rozpowszechnioną

czynnością prawną prowadzącą do wymiany dóbr w
gospodarce towarowo-pieniężnej

• Uregulowane w Kodeksie cywilnym (tytuł IX księgi trzeciej)

zasady prawne dotyczące sprzedaży znajdują zastosowanie
również do innych umów:

– zamiany (art. 604),
– dostawy (art. 612),
– w węższym zakresie kontraktacji (art. 613 § 3 i 621),
– umowy o dzieło (art. 638),
– umowy o roboty budowlane (art. 656 w zw. z art. 638),
– umowy komisu (art. 769 § 2)
– umowy spółki (art. 862).

Sprzedaż konsumencka

• Uwaga: Do sprzedaży konsumenckiej stosuje

się przepisy ustawy z 27.7.2002 r. o
szczególnych warunkach sprzedaży
konsumenckiej oraz zmianie Kodeksu cywilnego
(Dz.U Nr 141, poz. 1176)

• Z kolei przepisy tytułu XI Kodeksu cywilnego tylko

w takim zakresie, w jakim umowa ta nie została
uregulowana odmiennie przez przepisy powyższej
ustawy oraz przepisy innych ustaw (art. 535(1))

Swoboda umów

• Większość przepisów dot. sprzedaży ma

charakter dyspozytywny, co pozwala stronom
na odmienne, szczególne ukształtowanie ich praw
i obowiązków w umowie, zgodnie z ogólną zasadą
wyrażoną w art. 353(1) k.c.

Charakter prawny

• Sprzedaż jest umową dwustronnie

zobowiązującą.

• Skutkiem zawarcia umowy sprzedaży jest:

– zobowiązanie się sprzedawcy do przeniesienia własności

rzeczy lub prawa na kupującego oraz

– zobowiązanie się kupującego do zapłacenia sprzedawcy

umówionej ceny.

• Świadczenie jednej strony jest więc odpowiednikiem

świadczenia drugiej strony.

• W takim ujęciu umowa sprzedaży ma charakter

umowy wzajemnej, w odniesieniu do której znajdą
zastosowanie ogólne przepisy dotyczące zobowiązań
wzajemnych (por. art. 487 i nast.).

Charakter prawny

• Umowa sprzedaży ma charakter umowy

konsensualnej.

• Oznacza to, że zobowiązania stron dochodzą do

skutku solo consensu.

• Chodzi tutaj wyłącznie o skutki obligacyjne, a

więc zobowiązanie się sprzedawcy do
przeniesienia własności rzeczy (prawa) na
nabywcę i wydania rzeczy oraz zobowiązanie się
kupującego do odebrania rzeczy i zapłaty ceny.

• Odnośnie tzw. skutków rzeczowych zob. art.

155 i 510

Charakter prawny

• Z istoty swej umowa sprzedaży ma

charakter odpłatny

• Odpowiednikiem świadczenia sprzedawcy jest

umówiona cena, a więc ustalona przez strony i

wyrażona w pieniądzu wartość rzeczy lub prawa

• Jeżeli z treści umowy wynika, że nabywca nie ma

obowiązku zapłaty ceny, czynność prawną należy

kwalifikować jako umowę darowizny

• Umowa sprzedaży ma charakter kauzalny,

tak więc ważność tej czynności prawnej zależy od

istnienia przyczyny prawnej jej dokonania

Przedmiot sprzedaży

• Przedmiotem sprzedaży (art. 535 § 1) są

rzeczy w rozumieniu art. 45 k.c.

– w tym także rzeczy przyszłe (por. art. 155 § 2),
– przynależności (w ujęciu art. 52 in fine),
– pobrane pożytki naturalne i cywilne (art. 55 ust. 1),
– zespoły rzeczy i praw jak: przedsiębiorstwo w znaczeniu

przedmiotowym (art. 55(1)) i - zorganizowana część jego
mienia

– gospodarstwo rolne (art. 55(3)),
– spadek (art. 922 w zw. z art. 1052)
– oraz energia i prawa zbywalne (art. 555).

Przedmiot sprzedaży

• Uwaga: Wydanie rzeczy stanowi:

– w odniesieniu do przedmiotu sprzedaży,

będącego rzeczą oznaczoną co do
tożsamości, dodatkowy - obok przeniesienia
własności (realizującego się co do zasady solo
consensu - art. 155 § 1) obowiązek sprzedawcy,

– w odniesieniu do przedmiotu sprzedaży,

będącego rzeczą oznaczoną co do gatunku bądź
rzeczą przyszłą, element konstytutywny dla
przeniesienia własności (art. 155 § 2).

Cena

• Zawierając umowę sprzedaży kupujący

zobowiązuje się do zapłacenia umówionej ceny.

• Tym samym zapłacenie ceny jest podstawowym

obowiązkiem kupującego.

• Cena jest ekwiwalentem rzeczy lub prawa

nabytego w drodze umowy sprzedaży.

• Cena zawiera zwykle w sobie trzy elementy:

– wartość rzeczy,
– zysk sprzedawcy
– oraz koszty sprzedaży po jego stronie

• Cena musi być wyrażona w pieniądzu

Forma umowy

• Przepisy działu I tytułu IX nie stawiają żadnych

szczególnych wymagań dotyczących formy
zawarcia umowy sprzedaży

• Dla oceny formy tej czynności prawnej znaczenie

mają przepisy części ogólnej KC oraz kolejnych
jego ksiąg, a także przepisy innych aktów
normatywnych

– Zob. m.in. art. 158 - zastrzegający formę aktu

notarialnego dla przeniesienia własności nieruchomości
lub zobowiązania się do przeniesienia własności
nieruchomości

Rodzaje umowy sprzedaży

• Umowa sprzedaży jest podstawową formą obrotu, a jej

generalne uregulowanie dla całego obrotu prawnego
znalazło swoje odzwierciedlenie w KC (art. 535 w zw. z
art. 1).

• Podstawowy podział:

– sprzedaż w tzw. obrocie powszechnym oraz
– sprzedaż w obrocie gospodarczym - zwana także sprzedażą

handlową

• sprzedaż handlowa sensu stricto obejmującą umowy zawierane

pomiędzy przedsiębiorcami, w zakresie prowadzonej przez nich
działalności gospodarczej zamiarem odsprzedania wyprodukowanej
lub nabytej rzeczy

• sprzedaż handlową sensu largo, a więc z udziałem przedsiębiorcy po

jednej stronie i podmiotem nie będącym przedsiębiorcą po drugiej
stronie, w ramach której można wyróżnić sprzedaż konsumencką

Rodzaje umowy sprzedaży

•

Przepisy KC, które dla każdego rodzaju sprzedaży mają
bazowe znaczenie, wyróżniają jako szczególne rodzaje
sprzedaży:

– sprzedaż z zastrzeżeniem wyłączności (art. 550)
– sprzedaż na raty (art. 583-588)
– sprzedaż z zastrzeżeniem własności - pactum reservati domini

(art. 589-591)

– sprzedaż na próbę albo z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez

kupującego (art. 592)

– sprzedaż z zastrzeżeniem prawa odkupu (art. 593-595)
– sprzedaż z zastrzeżeniem prawa pierwokupu (art. 596-602)
– sprzedaż wierzytelności, regulowana przepisami o przelewie

(art. 509-518)

– sprzedaż spadku (art. 1052-1057)

Zasady szczególne

• Art. 543 [Wystawienie rzeczy]

– Wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży

na widok publiczny z oznaczeniem ceny
uważa się za ofertę sprzedaży

Zasady szczególne

• Art. 554 [Przedawnienie]

– Roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej

w zakresie działalności przedsiębiorstwa
sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z
takiego tytułu oraz roszczenia
prowadzących gospodarstwa rolne z
tytułu sprzedaży płodów rolnych i
leśnych przedawniają się z upływem lat
dwóch

Rękojmia

• Niedostatek odpowiedzialności

kontraktowej wypełnia uregulowanie
zawarte w przepisach o sprzedaży w
postaci szczególnej ochrony
kupującego.

• Jest ona objęta instytucją tzw. rękojmi

za wady rzeczy, której zasady
przyjęte zostały w art. 556 i nast.

Rękojmia

• W razie ujawnienia się wady przedmiotu sprzedaży, sprzedawca

staje się odpowiedzialny wobec kupującego za istnienie wady.

• Odpowiedzialność ta jest ukształtowana ostrzej, niż

odpowiedzialność unormowana zgodnie z ogólnymi zasadami art.
471 i nast.

• Jest to odpowiedzialność o charakterze absolutnym,

– niezależna od winy sprzedawcy czy też osób, którymi się

posługuje przy wykonywaniu zobowiązania,

– a nawet niezależna od wykazania szkody wynikającej ze

świadczenia rzeczy wadliwej.

• Ponadto chodzi o odpowiedzialność niezależną od wiedzy

sprzedawcy o istnieniu wady.

– Podstępne działanie sprzedawcy, który wadę zataja, prowadzi

jedynie do dalszego zaostrzenia zwykłej odpowiedzialności z
tytułu rękojmi.

Wada fizyczna

• Kodeks odróżnia dwa rodzaje wad

rzeczy: wady fizyczne i wady prawne
(art. 556)

• Wada fizyczna występuje wówczas, gdy:

– zmniejsza wartość rzeczy;
– zmniejsza użyteczność rzeczy ze względu na cel w

umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności
lub z przeznaczenia rzeczy;

– rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu

sprzedawca zapewnił kupującego;

– rzecz zostaje wydana w stanie niezupełnym

Wada prawna

• O wadzie prawnej może być mowa

wówczas, gdy:

– rzecz nie stanowi własności sprzedawcy,

lecz należy do osoby trzeciej; dotyczy to
odpowiednio innego przedmiotu
sprzedaży;

– rzecz jest obciążona prawem lub

prawami osoby trzeciej.

Niezgodność towaru z umową

• W odniesieniu do odpowiedzialności z tytułu

rękojmi przy sprzedaży bardzo daleko idące
zmiany wprowadza ustawa z 27.7.2002 r. o
szczególnych warunkach sprzedaży
konsumenckiej oraz zmianie Kodeksu
cywilnego (Dz.U Nr 141, poz. 1176)

• Zgodnie z ustawą, w przypadku sprzedaży

konsumenckiej sprzedawca ponosi wobec
kupującego odpowiedzialność z tytułu
"niezgodności towaru z umową"

Niezgodność towaru z umową

• "Niezgodność towaru z umową" jest pojęciem

szerszym od pojęcia "wady".

• Obejmuje ono:

– wady w ujęciu przepisów KC o rękojmi i gwarancji;

– niezgodność towaru z zapewnieniami osób, które

wprowadzają towar konsumpcyjny do obrotu krajowego w

zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa;

– niezgodność towaru z zapewnieniami osób, które podają się za

producenta przez umieszczenie na towarze swojej nazwy,

znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego;

– nieprawidłowość zamontowania i uruchomienia towaru

konsumpcyjnego, jeżeli czynności te zostały wykonane w

ramach sprzedaży przez sprzedawcę lub przez osobę, za którą

ponosi on odpowiedzialność;

– nieprawidłowość zamontowania i uruchomienia towaru

konsumpcyjnego, jeżeli czynności te zostały wykonane przez

kupującego według instrukcji otrzymanej przy sprzedaży.

Niezgodność towaru z umową

• Normując w art. 8 ustawy uprawnienia, jakie

przysługują kupującemu w razie stwierdzenia

niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową,

ustawodawca zamiast swobody wyboru konkretnego

uprawnienia przez kupującego wprowadził

"sekwencyjność" realizacji uprawnień (podobną do rękojmi

przy umowie o dzieło).

• Kupujący w pierwszej kolejności uprawniony jest do żądania

naprawy lub wymiany towaru.

• Dopiero brak realizacji jednego z wybranych uprawnień (z

powodów oznaczonych w art. 8 ustawy) powoduje

powstanie po stronie kupującego możliwość wykorzystania

uprawnienia do żądania obniżenia ceny lub odstąpienia

od umowy.

• To ostatnie uprawnienie nie przysługuje jednak kupującemu,

gdy niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jest

nieistotna.

Niezgodność towaru z umową

• Podobnie jak w przypadku innych uregulowań

obrotu z udziałem konsumentów, omawiana

odpowiedzialność sprzedawcy nie może zostać

wyłączona lub ograniczona umownie, także

przez oświadczenie kupującego, iż wie o

niezgodności towaru z umową, i wybór prawa

obcego.

Różnica z rękojmią

• Art. 558 [Modyfikacja odpowiedzialności]

• § 1. Strony mogą odpowiedzialność z tytułu

rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć.

Jednakże w umowach z udziałem konsumentów

ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z

tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w

wypadkach określonych w przepisach

szczególnych.

• § 2. Wyłączenie lub ograniczenie

odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest

bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie

wadę przed kupującym.

Różnica z rękojmią

• Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za

wady rzeczy znajduje zastosowanie z mocy samej

ustawy (ex lege)

• Ma ona jednak charakter dyspozytywny i strony

mogą tę odpowiedzialność rozszerzyć, ograniczyć

a nawet wyłączyć (art. 558 § 1 zd. 1)

• Ograniczenie lub wyłączenie nie jest jednak

dopuszczalne w umowach z udziałem

konsumentów i w przypadkach, gdy wada została

podstępnie zatajona przez sprzedawcę.

Różnica z rękojmią

• Ze względu na wady fizyczne kupującemu służą z

tytułu rękojmi według KC cztery rodzaje

uprawnień, w tym trzy z nich alternatywnie.

• Kupujący:

– może odstąpić od umowy;

– może żądać obniżenia ceny;

– w wypadku rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku -

może żądać dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych

takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad i naprawienia

szkody wynikłej z opóźnienia;

– w wypadku rzeczy oznaczonej co do tożsamości, gdy

przy tym sprzedawca jest wytwórcą rzeczy - może żądać

usunięcia wady (naprawa), wyznaczając w tym celu

odpowiedni termin, z zagrożeniem, że po jego

bezskutecznym upływie od umowy odstąpi.

Gwarancja jakości

• W polskim systemie prawnym odpowiedzialność

sprzedawcy za wady rzeczy w ramach rękojmi

może być zmieniona, a nawet w ogóle wyłączona,

dochodzi więc często do zastrzegania

dodatkowych klauzul umownych w tym

przedmiocie.

• Kupujący uzyskuje w nich osobne zapewnienie co

do jakości sprzedanej rzeczy ze wskazaniem

uprawnień czy to zastępujących, czy

uzupełniających uprawnienia z tytułu rękojmi.

• Tego typu dodatkowe klauzule umowne zwane są

gwarancją jakości

Gwarancja jakości

• Artykuł 577 zawiera ustawową regułę

interpretacyjną pozwalającą ustalić, jakie skutki

prawne wywołuje otrzymanie przez kupującego

od sprzedawcy dokumentu gwarancyjnego co do

jakości rzeczy sprzedanej.

• Sprzedawca udziela bowiem kupującemu z reguły

takiej gwarancji na piśmie przy zawarciu umowy

sprzedaży.

• Dokument ten ma charakter prawny znaku

legitymacyjnego stwierdzającego obowiązek

świadczenia

Gwarancja jakości

• Gwarancja zawiera w swej treści dwa

podstawowe elementy

• Pierwszy z nich obejmuje zapewnienie sprawnego i

prawidłowego funkcjonowania przedmiotu sprzedaży

• Drugi zaś określa warunki odpowiedzialności

gwaranta

• Obowiązki gwaranta mogą być ograniczone, np.

wyłącznie do napraw (bez wymiany rzeczy na inną,

wolną od wad) lub rozszerzone, np. na umowne

prawo odstąpienia

• Podkreślenia wymaga, że zgodnie z treścią art. 579

przyjęta została w prawie polskim "równoległa"

odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi

i gwarancji

Gwarancja jakości

• Usunięcie wad może polegać na naprawie danej

rzeczy lub na zastąpieniu wadliwych elementów

innymi, wolnymi od wad

• W każdym razie naprawa doprowadzić ma do

takiego stanu, w którym zapewniona zostanie

pełna sprawność eksploatacyjna rzeczy objętej

gwarancją (orz. SN z 6.12.1977 r., II CR 412/77,

OSN 1978, Nr 9, poz. 163).

Termin

• Obowiązki gwaranta powstają, jeżeli wady

ujawnią się w ciągu terminu określonego w

gwarancji.

• W braku innego zastrzeżenia, termin wynosi jeden

rok od dnia, w którym rzecz została kupującemu

wydana (art. 577 § 1 in fine i § 2).