Jerzy Mellibruda
PROCES POMOCY
PSYCHOLOGICZNEJ
STRATEGIE I PROCEDURY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
sesja 4
wykład Podstawy Pomocy Psychologicznej
1.
Model poradnictwa psychologicznego
2.
Model pomocy psychoterapeutycznej
3.
Myślenie strategiczne w procesie pomagania
4.
Strukturalizowanie sytuacji psychoterapeutycznych
5.
Wybrane techniki terapeutyczne
W jaki sposób psychoterapeuta może
uczestniczyć w tworzeniu warunków
pomocnych dla procesu pomagania
1.Uczestniczenie w kontaktach w taki sposób, z którego będzie wynikać, że
druga osoba może spostrzegać mnie jako kogoś godnego zaufania,
autentycznego i niezawodnego.
2.Być zdolnym do doświadczania pozytywnego ustosunkowania wobec
osoby, której się pomaga, pozwolenie sobie na przeżywanie uczuć ciepła,
troski, sympatii, zainteresowania, szacunku itp.
3. Być zdolnym do utrzymywania własnej odrębności od osoby, której się
pomaga.
4. Być zdolnym do rzeczywistego przyzwolenia na odrębność osoby,
której się pomaga.
5. Być zdolnym do pełniejszego wniknięcia w wewnętrzny świat uczuć,
myśli, pragnień i wyobrażeń drugiej osoby i do zobaczenia jej taką, jaką
naprawdę jest.
6. Być zdolnym do akceptacji, możliwie wszystkich stron osoby, której się
pomaga oraz do zakomunikowania jej tego, że się akceptuje ją taką, jaka
jest.
7. Być zdolnym do uczestniczenia w kontaktach w taki sposób, który nie
stanowi zagrożenia dla osoby korzystającej z pomocy.
8. Być zdolnym do dostrzegania drugiej osoby jako kogoś, kto się staje,
kto się zmienia i rozwija.
Model poradnictwa edukacyjno-
zawodowego
1. Nawiązywanie kontaktu
2. Określanie i opracowywanie problemu
3. ogólna strukturalizacja kontraktu i procesu pomagania
4. Dyskusja nad problemem i zbieranie danych (wywiad,
testy)
5. Opracowywanie wyników badań pomocniczych
6. analizowanie spraw zawodowych i edukacyjnych przez
klienta
7. Synteza danych w postaci planu działania
8. Dyskusja nad krokami koniecznymi do realizacji planu
9. Realizacja planu
10.analiza efektów i modyfikacja planów
ETAPY PROCESU
POMAGANIA
Poradnictwo psychologiczne
1. przygotowanie klienta i nawiązanie kontaktu
2. ustalanie problemów i powodów szukania pomocy
3. sformułowanie kontraktu i struktury wzajemnej
współpracy psychologa i klienta
4. budowanie i pogłębianie relacji pomagania
5. eksploracja (problemy, cele, strategie, zbieranie
faktów, ekspresja uczuć, nowe umiejętności..)
6. konsolidacja (alternatywy, przepracowanie uczuć,
ćwiczenie umiejętności)
7. planowanie zmian (wdrażanie strategii rozwiązywania
konfliktów i umiejętności, redukowanie przykrych
uczuć, rozwijanie sprawczości i podmiotowości)
8. zakończenie – ewaluacja i rozstawanie się
Model procesu pomocy
w pracy psychoterapeutycznej
1. Uświadomienie obecności problemu, dolegliwości oraz
potrzeby uzyskania pomocy
2. Nawiązanie i utrwalanie pomocnej relacji
3. Ekspresja uczuć, klaryfikacja i określania problemów
4. Pogłębianie eksploracji uczuć i przepracowanie znaczących
doświadczeń osobistych
5. Rozwijanie wglądu i planowanie działań
6. Kończenie związku terapeutycznego i dalsza praca nad zmianą
Rozpoznawanie świadomości
potrzeby pomocy przez klienta
Do rozpoczęcia efektywnego pomagania potrzebne jest;
1.
By klient stał się świadomy swego poczucia cierpienia
2.
By pragnął i oczekiwał zmian w swej osobowości i /lub
w sytuacji życiowej
3.
By zaakceptował emocjonalny charakter swego
problemu
4.
By zaakceptował możliwości i ograniczenia pomocy
psychologicznej rozumianej jako pomaganie mu w
tym. Żeby lepiej pomagał samemu sobie
5.
By dobrowolnie umawiał się na spotkania z terapeutą
Rozwój związku i przezwyciężanie
oporu
1.
Tworzenie ciepłego emocjonalnie, przyzwalającego
i rozumiejącego kontaktu z klientem jest podstawą
całego procesu pomagania
2.
Gdy to się udaje pojawia się wzajemna sympatia,
zaufanie i szacunek a klient zaczyna spostrzegać
terapeutę jako ważnego sojusznika we własnych
zmaganiach z problemami
3.
Podstawowe cele to budowanie zaufania klienta do
terapeuty i poczucia bezpieczeństwa przy badaniu
bolesnych i groźnych doświadczeń osobistych,
mechanizmów obronnych oraz ukrytych pragnień i
konfliktow
Ekspresja uczuć i klaryfikacja
problemów
1. Uwalnianie tłumionych i kontrolowanych uczuć dokonuje
się za pomocą słów i niewerbalnie –czasem jest to pierwsza
okazja w życiu klienta do otwartej i szczerej ekspresji
2. „Katharsis”, „wentylacja uczuć” –ma zalety i ogtraniczenia;
a) daje poczucie ulgi od silnego napięcia fizjologicznego
b) daje świadomość ulgi od napięcia emocjonalnego
poprzez werbalizację
c) pomaga klientowi w dostrzeganiu innych aspektów i
poziomów problemów osobistych
3. Terapeuta pomaga w podtrzymywaniu ekspresji
emocjonalnej i wykorzystywaniu jej do dalszej klaryfikacji
problemów
ograniczenia katharsis i
klaryfikacja
1.doświadczanie ulgi może tworzyć złudzenia, że dalsza
praca jest niekonieczna – próby unikania głębszej
eksploracji i zmiany postaw oraz postępowania
2. Pokusa uzyskiwania kojącej ulgi i „leku uspokajającego”
bez pracy nad wglądem może umacniać neurotyczne
wzorce
3. Pewna ilość napięcia i lęku jest potrzebna jako zaplecze
motywacji do pracy terapeutycznej
4. Klaryfikacja problemów (werbalizacja stanu, natury,
zakresu i źródeł oraz konsekwencji trudności) – przemiany
dotychczasowego sposobu rozumienia przez klienta
Głębsza eksploracja uczuć i
osobistych doświadczeń
1. Różnica między poradnictwem a psychoterapią dotyczy
zajmowania się głębszymi warstwami doświadczania
samego siebie – wymaga to bardziej zaawansowanego
przygotowania
2. Kryteria rozpoznawania głębokości eksploracji;
- natura objawów zaburzeń (myślenie, wybuchy lęku lub
agresji, autodestrukcja itp.)
- czas i uporczywość objawów
- natura doświadczeń poprzedzających i uruchamiających
objawy
- poprzednia stabilizacja i i funkcjonowanie obronne
- opór wobec psychoterapii i dalszej eksploracji
- wyszkolenie i problemy osobiste terapeuty
- dostępny czas i warunki instytucjonalne
Proces pogłębiania i
przepracowywania
1. Klient staje się świadomy znaczenia minionych
doświadczeń i uczuć oraz uczuć aktualnych
2. Stopniowo osiąga coraz pełniejsze zrozumienie siebie
czyli tzw. wgląd stanowiący racjonalne uporządkowanie
świadomości własnych doświadczeń , potrzeb, myśli,
uczuć, postaw i postępowania
3. Równolegle do wzrostu rozumienia siebie dokonuje się
proces zmniejszania się intensywności reakcji
emocjonalnych związanych ze śladami minionych
doświadczeń i z kontaktowaniem się z wewnętrznymi
dążeniami i konfliktami
4. Stare doświadczenia mogą być rozpoznawane w oparciu
o aktualny i bardziej racjonalnych układ odniesienia, co
pomaga w integrowaniu ich do całości życia psychicznego
Rozwijanie wglądu i planowanie
działań
1. Z tradycji psychoanalitycznej wywodzi się przekonanie że wgląd jest
sprawdzianem efektywności i warunkiem pozytywnego działania
2. Obszary wglądu obejmują werbalizację i uporządkowanie poznawcze
treści związanych z;
- minionymi doświadczeniami stanowiącymi historyczne korzenie
aktualnych problemów i uczuć
- wzajemnymi relacjami różnorodnych struktur i procesów
wewnętrznych życia psychicznego
- związków między wewnętrznymi zjawiskami i zewnętrznymi
sytuacjami i relacjami
- przebiegiem procesu psychoterapii i relacji z terapeutą
- treścią i przebiegiem aktualnie doznawanych stanów wewnętrznych i
pracy umysłu
3. Rozwój wglądu powinien przygotowywać do bardziej racjonalnego
planowania postępowania i analizy skutków podejmowanych działań
czynniki istotne dla zmiany
pacjenta w procesie psychoterapii
1. poszerzanie świadomości własnego funkcjonowania
2. zmiana samooceny i obrazu własnej osoby
3. zmiana spostrzegania otoczenia społecznego i własnych relacji
4. uwalnianie się od wewnętrznych ograniczeń i zwiększanie
zdolności do prowadzenia poszukiwań
5. uwalnianie się od zewnętrznych ograniczeń i zwiększanie
zdolności dokonywania wyborów
6. przewarunkowywanie i zmiana utrwalonych powiązań między
bodźcami a własnymi reakcjami
7. kontrolowanie bodźców poprzez unikanie lub modyfikowanie
sytuacji tworzących zagrożenia lub pokusy
8. kontrolowanie zewnętrznych konsekwencji zachowania poprzez
zwiększenie samokontroli i umiejętności samokarania i
samonagradzania
9. dramatyczne
doświadczanie
ulgi
odreagowania
i
innych
znaczących momentów
10. uczestnictwo w relacji obejmującej akceptację, zrozumienie i
wsparcie
Umiejętności ważne dla wzrostu
rozumienia i samoświadomości
klienta
1.
Słuchanie
(uważanie, parafrazowanie, wyjaśnianie, ogniskowanie
dyskusji)
2.
Kierowanie
(zaczynanie,kierowanie bezpośrednie-ośmielanie i
inicjowanie dyskusji, ogniskowanie, , pytanie)
3.
Odzwierciedlanie
(odzwierciedlanie uczuć, doświadczeń,
treści –podkreślanie znaczenia)
4.
Podsumowanie
-
łączenie tematów, treści
5.
Konfrontowanie
(rozpoznawanie uczuć,, opisywanie,
informacje zwrotne, proponowanie medytacji i autorefleksji,
powtarzanie, kojarzenie
)
6.
Interpretowanie
(
pytanie, fantazje i metafory-symbolizowanie)
7.
Informowanie
(dawanie rad i sugestii, dawanie wartościowych
informacji)
f) Tworzenie szerszego kontekstu
Umiejętności ważne dla udzielania
wsparcia i interwencji w kryzysach
1.
Wspieranie
Kontaktowanie
Upewniania
odprężanie
2.
Interweniowanie
Budowanie nadziei
Pocieszanie
kontrolowanie
3.
Koncentrowanie na zasobach
Identyfikowanie mocnych stron
Przegląd doświadczeń rozwojowych
Przypomnienie doświadczeń szczytowych
4.
kierowanie
Umiejętności ważne dla zmiany i
rozwijania pozytywnego działania
1.
Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji
a) identyfikowanie problemów
b) zamiana problemów na cele
c) analiza problemów
d) Badanie alternatyw i implikacji
e) Planowanie działania
2.
Zmienianie zachowania
a) modelowanie
b) nagradzanie
c) wyłączanie
d) odczulanie