twilla1987
Temat: Potencjały i ograniczenia pracowników socjalnych w procesie pomagania klientom pomocy społecznej.
Praca socjalna jest elementem pomocy społecznej. Definiuje się ją jako celową i zorganizowaną pomoc społeczeństwa osobom niewydolnym ekonomicznie, społecznie i fizycznie. Jej głównym celem jest pomaganie w społecznym i osobistym usamodzielnieniu się jednostkom potrzebującym pomocy. Praca socjalna uznawana jest także jako jedna z wielu form aktywności człowieka. Jest ona zespołem czynności którym towarzyszy określony zamysł. Do form pracy socjalnej można zaliczyć: psychoterapię, poradnictwo, mediację, rzecznictwo, kontakty interpersonalne pracownika socjalnego z klientem.
W ujęciu J. Mikulskiego pracownik socjalny jest to „specjalista zajmujący się zawodowo zaspokajaniem potrzeb socjalnych człowieka za pomocą metod i technik pracy socjalnej”. Jest to prosta i krótka definicja wymieniająca najważniejsze cechy pracownika socjalnego. Wynika z niej, iż jest to osoba posługująca się metodami pracy socjalnej, zaspokajająca potrzeby socjalne człowieka, a co najistotniejsze jest specjalistą i zawodowcem.
Inną definicję można wysnuć z wielokrotnie już przytaczanej w myśl przepisów ustawy o pomocy społecznej. W owej ustawie pracownikiem socjalnym jest osoba posiadająca odpowiedni dyplom lub uprawnienia zawodowe. Cechuje go kompetencja zawodowa. Jego celem jest pomaganie osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzeniu warunków sprzyjających temu celowi.
Bardzo ważnym aspektem pracy socjalnej, jeśli nie najważniejszym, jest praca z klientem. Nie jest to rzecz łatwa gdyż ludzie korzystający z pomocy społecznej mogą być trudni we współpracy. Istnieje bardzo wiele zagrożeń i ograniczeń pracownika socjalnego w relacji z klientem. Można je podzielić na ograniczenia wynikające z osoby pracownika socjalnego oraz wynikające z osoby klienta.
Pierwszym ograniczeniem jest to, iż pracownicy socjalni z dużym stażem często zbyt szybko kategoryzują swoich klientów. Nie sprzyja to ich pracy ponieważ na przypadek patrzą przez pryzmat wielu podobnych ale nie takich samych klientów, co zaciera im dokładny oraz rozwiązywanej sprawy. Każdy klient mimo iż jego sytuacja może być podobna do kogoś jest odrębnym przypadkiem i ma swoje własne potrzeby wynikające z różnych sytuacji losowych. Z tym wszystkim wiąże się również brak spojrzenia z dystansu dystansu i rozpatrywania indywidualnego przypadku.
W pracy z klientem bardzo ważne jest partnerstwo oraz podejmowanie wspólnego wysiłku. Może to być zarówno ograniczenie jak i potencjał. Zależy to głównie od charakteru i nastawienia klienta. Jeżeli jest on komunikatywny i chętny do wspólnego podejmowania wysiłku w wychodzeniu z trudnej sytuacji będzie to oczywiście potencjał. Jednak jeżeli klient jest oporny i niechętnie współpracuje z pracownikiem socjalnym będzie to ograniczenie. Bardzo ważne w tym aspekcie jest pokonywanie barier komunikacyjnych. Klient musi rozumieć to, co pracownik chce mu przekazać oraz prawidłowo odczytywać jego intencje. Tak samo klient musi czytelnie przekazywać komunikaty pracownikowi socjalnemu aby ten mógł mu jak najlepiej poznać potrzeby klienta i jak najlepiej dobrać techniki pracy. Do potencjałów tutaj można zaliczyć orientacje percepcyjną która jest takim nastawieniem, które skupia się przede wszystkim na mocnych stronach klienta i jego zdolnościach adaptacyjnych. Istotne jest aby pracownik socjalny zwrócił także uwagę na kompetencje i potencjalne możliwości klienta. Ułatwi mu to współprace i skuteczne eliminowanie problemu klienta.
Ograniczenia i potencjały pracy z klientem mogą także wynikać z zasad pracy z klientem. Pierwszą zasadą jest to iż klient ma prawo wiedzieć, jak wygląda problem (widziany z perspektywy pracownika socjalnego), o czym powinno sie ich poinformować w zrozumiałym dla nich języku. Jest to ważne gdyż świadomy klient może łatwiej współpracować. Rozumiejąc w jakiej znalazł sie sytuacji może mu być łatwiej się z nią oswoić i bardziej ambitnie dążyć do wyjścia z niej.
Kolejną zasadą jest prawo klienta do uczestniczenia w procesie pomagania. Klient musi być świadomy i dążyć do tego by zmienić swoją sytuację życiową na lepszą. Kiedy uczestniczy w procesie pomagania zwiększa sie jego świadomość kontroli nad własnym życiem i łatwiej mu poradzić sobie z problemami które go dotykają. Następna zasada o prawo klienta do wiedzy o szczegółach procesu interwencji (czyli kto i co będzie robił, wobec kogi i w jakich okolicznościach). Ta wiedza jest konieczna aby klient wiedział, co i dlaczego dzieje sie w jego życiu. Wtedy łatwiej mu będzie ustosunkować się do tego co robi pracownik socjalny.
Czwarta z kolei zasada to prawo do poznania czasowego wymiaru interwencji. Klient powinien wiedzieć jak długo będą trwać działania pracownika socjalnego i kiedy może się spodziewać rezultatów. Zasada piąta mówi o tym, że klient ma prawo znać alternatywne metody rozwiązywania ich jego problemu oraz orientować się, jakie jest prawdopodobieństwo, że wybrane metody doprowadzą do pomyślnego rezultatu. Klient ma prawo do samodecydowania i samostanowienia. Musi wiedzieć na czym stoi i jakie perspektywy ma przed sobą aby mógł twardo stąpać po ziemi i kierować swoim życiem, tak aby było godne. Konieczne jest aby wiedział co dzieje się w jego życiu, a co dziać się może.
Kolejną zasadą jest to, że klient ma prawo wiedzieć, ile będzie kosztować jego interwencja. Jeżeli nie dokonuje bezpośrednich opłat, powinien również znać wartość usług mu świadczonych. Zasada siódma to prawo klienta do wiedzy na temat tego jaka dokumentacja i dane będą gromadzone w jego kartotece i kto będzie miał do nich dostęp. Wiele z tych informacji jest bardzo poufnych i osobistych dlatego klient musi być świadomy kto może przeczytać jego dokumentację. Można to odbierać jako ograniczenie i zarazem jako potencjał. Jako ograniczenie, ponieważ klient wstydząc się niektórych faktów ze swojego życia może nie chcieć ich podawać aby inni ich nie przeczytali. Jako potencjał, gdyż klient może bardziej zaangażować się w prowadzone postępowania i może także dowiedzieć się różnych rzeczy o sobie których jest nieświadomy.
Ósma zasada to prawo klienta do dowiedzenia się z wyprzedzeniem o planowanym zakończeniu świadczonych usług. Tę kwestie również można rozpatrywać z dwóch stron. Jako ograniczenie można rozważać ja tak, że klient przestraszony końcem interwencji może się w sobie zamknąć i nie chcieć dalej współpracować. Jako potencjał, rychłe zakończenie sprawy może pobudzić klienta do działania i zmotywować do brania swojego życia we własne ręce. Kolejna, dziewiąta juz zasada mówi o tym, że klient ma prawo do zwiększonej kontroli nad swoim życiem, w stopniu do którego jest zdolny, lub też wiedzieć (albo też wiedzieć powinien ich opiekun), dlaczego nie mogą nad swoim życiem sprawować pełnej kontroli. Jest to konieczne aby klient mógł odpowiednio kierować swoim życiem. Może to być ograniczenie gdyż klient nie zgadzając się na swój los może sprawiać problemy i nie współpracować z pracownikiem socjalnym tylko utrudniać jego pracę.
Ostatnia zasada to prawo klientów do brania udziału w ocenie ich sytuacji i być o niej poinformowanymi, po to, by móc z niej skorzystać i podejmować decyzje na podstawie uzyskanych w ten sposób danych. Niesie to z sobą ryzyko iż klient może być nie szczery i może podejmować niewłaściwe decyzje. Po zasadach pracy z klientem można wywnioskować że niosą one z sobą zarówno ograniczenia jak i potencjały. Mogą być zagrożeniem i utrudniać działanie pracownikowi socjalnemu ale mogą być też możliwością lepszej współpracy z klientem i poszerzenia jego horyzontów. Mogą mu podciąć skrzydła bądź ich dodać.
Istnieje bardzo wiele ograniczeń jakie niesie sobą praca z klientem pomocy społecznej. Jednym z nich może być agresywne zachowanie klienta. W badaniach przedstawionych przez Dobroniege Trawkowską można odnaleźć, iż 65% badanych pracowników socjalnych bało się ataku ze strony agresywnych podopiecznych. Jest do duże utrudnienie w ich pracy. W lęku podejmowane decyzje mogą nie być najlepszymi z możliwych. Zastraszony pracownik socjalny może działać nieefektywnie i nie budzić szacunku i klienta przez co klient może być niezadowolony i powodować iż jego sytuacja w której sie znajduje pogarsza się. Z agresywnym klientem bardzo trudno może być nawiązać współpracę. Uniemożliwia ona bowiem budowanie prawidłowych relacji z podopiecznym. Lęk pracowników socjalnych i ich obawa jest także wzmacniana przez niedostateczną ich ochronę prawną. Nie mają oni gwarancji, że podopieczny nie zastosuje wobec niego czynów przestępczych.
Inna trudnością dostrzeganą przez pracowników socjalnych jest konieczność ograniczenia usług mimo widocznych i deklarowanych potrzeb klienta. Pracownik socjalny mimo, iż stara się jak najlepiej wykorzystać swoja wiedzę i jak najowocniej pomoc podopiecznemu jest ograniczony Ustawą o pomocy społecznej. Mimo iż zna swojego klienta i wie co jest mu potrzebne, nie może mu tego zaoferować ponieważ ustawa i wydane do niej rozporządzenia nakładają konkretne warunki i limity świadczeń.
Konieczność świadczenia usług ze względu na naciski ze strony innych osób jest kolejnym utrudnieniem w pracy socjalnej. Jest to związane z decyzjami komu, ile i jakie środki powinny być przyznane. Pracownicy socjalni często pracują pod presją i są naciskani przez inne osoby pracujące z klientem. Dlatego mimo iż wiedza że pewne środki są mu potrzebne bądź też nie potrzebne mają trudności z wydawaniem decyzji o ich przyznaniu.
Znacznie rzadziej występującym ograniczeniem jest ograniczanie przez klienta rozmiarów proponowanej pomocy lub całkowita odmowa przyjęcia proponowanej pomocy. Wynika to głównie z nieświadomości podopiecznego o tym o co może sie starać i zabiegać oraz ze zbyt wielkiej dumy i uporu klienta. Często wstydzi się on swojej sytuacji trudnej i nie chce okazać swojej słabości przyjmując pomoc. Obawia się okazać słabość i przyznać się do tego że ma problem gdyż może w ten sposób utraci kontrole nad swoim życiem. Wstyd i upokorzenie sprawia że potencjalny klient nie odważy się przyjąć oferowanej mu pomocy, a tym samy sprawia, że pogłębia się jego sytuacja trudna.
Kolejnymi, znacznie słabiej zasygnalizowanymi problemami są: roszczeniowe postawy klientów (często podopieczny myśli że mu sie wszystko należy i tylko żąda pomocy nie dając niczego w zamian i nie starając sie poprawić swojej sytuacji), brak współpracy ze strony klienta (podopieczny zrzuca wszystko na pracownika socjalnego i nie wykazuje woli współpracy, oczekuje tylko rezultatów), odmowa przyjęcia pomocy ze strony klienta (wynika to często z niewiedzy klientów i ich wstydu, nie chcą okazać sie słabi) oraz braki potrzebnych dokumentów lub nastawienie głównie na pomoc materialną oraz niechęć.
Bardzo istotnym ograniczeniem w pracy z klientem jest niespójność ustaw i rozporządzeń. Utrudnia to znacznie wybór właściwej techniki pomocy oraz dobranie odpowiednich świadczeń. Przez to często wskazywane są nieprawidłowości w funkcjonowaniu Ośrodków Pomocy Społecznej. Utrudnia to znacznie pracę z klientem i możliwości jakie mogłyby zaistnieć gdyby ustawy i rozporządzenia były spójne, a Ośrodki Pomocy Społecznej działały prawidłowo.
Mimo, iż istnieje bardzo wiele ograniczeń w pracy socjalnej istnieją też potencjały. Są to przede wszystkim liczne możliwości prawidłowego rozwoju istniejących świadczeń oraz wprowadzania nowych, jeszcze nie stosowanych. Zwiększając pakiet świadczeń można by zwiększyć liczbę osób którym można pomóc. Praca socjalna zaczęła coraz bardziej wychodzić klientom na przeciw. Zaczyna się ona pojawiać w przemyśle prywatnym, w dużych korporacjach i małych firmach. Przedsiębiorstwa dbając o pracowników dostarczają im i ich rodzinom cenne usługi ze sfery socjalnej dotyczących problemów osobistych i rodzinnych.
Jednym z nowo powstających świadczeń w przemyśle prywatnym jest tak zwana „konsultacja z cieniem”. Jest to usługa polegająca na tym, iż pracownik socjalny spędza typowy dzień z na przykład dyrektorem zakładu, jak „cień” obserwując go bardzo wnikliwie. Pod koniec dnia pracownik socjalny i „podglądana” osoba omawiają dokładnie przebieg wydarzeń dnia i zastanawiają sie jak można usprawnić pracę dyrektora i jego stosunki z personelem. Jest to bardzo ciekawe świadczenie pomagające beneficjentowi pomocy społecznej z dwóch stron.
Praca socjalna poszerza swoje perspektywy i horyzonty podejmując interdyscyplinarne działania. Pracownicy socjalni podejmują współpracę z różnymi przedstawicielami innych dziedzin. Jednym z takich połączeń była współpraca z okulistami co miało pomóc połączyć percepcje wzrokową z percepcją psychosomatyczną. Inny rodzaj współpracy podjęto wraz z przedstawicielami dziedziny architektury. Połączona obie dziedziny i wymieniano się wiedzą z pracy socjalnej i architektury która mogła się uzupełniać.
Kolejnym potencjałem pracy socjalnej może być zwiększająca się ilość pracowników socjalnych. Przybywa ich co daje większe możliwości. Pracownik socjalny mając mniejszą ilość podopiecznych może mieć więcej czasu dla swoich klientów oraz dokładniej i sumienniej rozpatrywać ich przypadki. Sprzyja to niekategoryzowaniu beneficjentów lecz indywidualizowaniu przypadków. Jest to ważne gdyż sprzyja to większej skuteczności podejmowanych interwencji. Jeden pracownik socjalny mając mniej podopiecznych może im pomóc w większym stopniu.
Jako następny potencjał wskazać można teoretyczny rozwój dziedziny. Przeprowadzane jest coraz więcej badań dotyczących pracy socjalnej i pracy z klientem pomocy społecznej, co umożliwia wprowadzanie innowacji i ulepszeń z systemie pomocy społecznej. Dzięki badaniom, można poszerzyć wachlarz świadczeń i ujednolicić ustawy oraz rozporządzenia. Dzięki temu też można pomagać coraz większej ilości osób.
Podsumowując praca socjalna z klientem niesie ze sobą bardzo wiele ograniczeń ale również wiele potencjałów. Owa dziedzina pomocy społecznej nieustannie się rozwija. Wprowadzane do niej innowacje i modyfikacje pomagają w konstruowaniu coraz bardziej spójnego prawa dotyczącego pomocy społecznej i świadczeń jakie pracownik socjalny może zaproponować klientowi. Jak widać ustawodawcy powinni zastanowić się jeszcze jak zwiększyć komfort psychiczny pracownika socjalnego, a zmniejszyć jego obawy wynikające z agresywności klienta, bowiem lęk nie jest dobrym doradcą. W społeczeństwie należało by tez wypracować przeświadczenie, iż korzystanie z pomocy społecznej przez ludzi znajdujących siew trudnej sytuacji życiowej nie jest powodem do wstydu oraz nie jest czymś co się komuś należy. Świadczenia z pomocy społecznej są oferowane ludziom, żeby pomóc im wyjść z sytuacji trudnej, a nie żeby ta sytuację pogłębiać. Interdyscyplinarne działania pracowników socjalnych i ich praca również w sferze zakładów prywatnych jest nieocenioną pomoc dla tej części społeczeństwa, która z różnych przyczyn znalazła się na zakręcie życia.
BIBLIOGRAFIA:
Skidmore R. A., Thackera M. G., Wprowadzenie do pracy socjalnej, Katowice 1998
Trawkowska D., Portret współczesnego pracownika socjalnego - studium socjologiczne, Katowice 2006
Żukiewicz A., Praca socjalna ośrodków pomocy społecznej, Opole 2000
Mikulski J., Służby socjalne, Warszawa 1974,
Mikołajewicz W., Praca socjalna jako działania wychowawcze, BPS, Katowice 1999
Lalak D., Pilch T., Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999
D. Lalak, T. Pilch, Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999, s 202 - 203.
W. Mikołajewicz, Praca socjalna jako działania wychowawcze, BPS, Katowice 1999, s. 29
J. Mikulski, służby socjalne, IWCRZZ, Warszawa 1974, s. 19
A. Żukiewicz, Praca socjalna ośrodków pomocy społecznej, Opole 2000, s. 108-109
D. Trawkowska, portret współczesnego pracownika socjalnego - studium socjologiczne, Katowice 2006, s. 265.
Ibidem, s 266
Ibidem, s. 266
Ibidem, s. 267.
Ibidem, s. 267
Ibidem, s. 268.
Ibidem, s. 268.
Ibidem, s 268.
Ibidem, s. 298-299.
Ibidem, s. 300
Ibidem, s. 300
Ibidem, s. 300-301.
Ibidem, s. 301.
Ibidem, s. 304.
R. A. Skidmore, M. G. Thackera, Wprowadzenie do pracy socjalnej, Katowice 1998, s. 353.
Ibidem, s.354-355.
Ibidem, s. 355.
Ibidem, s. 356
Ibidem, s. 356-360
7