BEZPIECZEŃSTWO

CHEMICZNE

LESZEK ŁUKASIK

2

ISTOTA BEZPIECZEŃSTWA

CHEMICZNEGO

Bezpieczeństwo chemiczne jest to całokształt środków
prawnych, organizacyjnych i technicznych dla kontroli
i profilaktyki zagrożeń dla zdrowia człowieka i dla
środowiska, związanych z wytwarzaniem,
przetwarzaniem, dystrybucją, transportem i
składowaniem oraz stosowaniem chemikaliów tj.
surowców, półproduktów i produktów przemysłu
chemicznego i przemysłów pokrewnych.

3

Nie wszystkie chemikalia stwarzają jednakowo
poważne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka oraz
dla

środowiska.

Ryzyko

związane

z

ich

oddziaływaniem, a także sposób tego oddziaływania
jest uwarunkowany przez zespół posiadanych przez
nie właściwości.

METODYKA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE

BEZPIECZEŃSTWA CHEMICZNEGO (1)

4

Metodyka działań dotyczące zasad bezpiecznego
postępowania z chemikaliami musi obejmować:
definicję chemikaliów, które ze względu na swoje
właściwości stwarzają tak duże ryzyko dla zdrowia i życia
człowieka oraz dla jego środowiska, że należy je uznać za
niebezpieczne;
kryteria uprawniające do takiego zaklasyfikowania,
rodzaje zagrożeń stwarzanych przez te produkty, a także
ich wykaz zawierający informację o tych zagrożeniach; 
obowiązki prawne w zakresie produkcji, przewozu,
przechowywania i stosowania chemikaliów;
obowiązki w zakresie technicznych środków
bezpieczeństwa dotyczących bezpiecznej produkcji,
przewozu, przechowywania i stosowania chemikaliów.

METODYKA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE

BEZPIECZEŃSTWA CHEMICZNEGO (2)

5

REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE

CHEMIKALIÓW

Regulacje prawne dotyczące chemikaliów dzielą się na trzy

grupy.

1. Przepisy dotyczące produkcji, obrotu (handlu) i

stosowania chemikaliów określanych jako substancje i
preparaty chemiczne.

Podstawa prawna: Ustawa z 11.01.2001 o

substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U. z 2001 r. Nr 11,
poz.85 z późn. zm.)

2. Przepisy dotyczące transportu drogowego chemikaliów i

innych materiałów określonych nazwą materiałów
niebezpiecznych.

Podstawa prawna: Oświadczenie rządowe w

sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Umowy europejskiej dotyczącej
międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych
(ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r., wraz ze
znowelizowanymi tekstami załączników A i B do tej umowy. (Dz.U. z
1999 r. Nr 30, poz.287 z późn. zm.)

3. Przepisy dotyczące najwyższych dopuszczalnych stężeń

chemikaliów będących czynnikami szkodliwymi dla
zdrowia w środowisku pracy.

Podstawa prawna:

Rozporządzenie MPiPS z 29.11.2002 o w sprawie najwyższych stężeń i
natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku ptacy
(Dz.U. z 2002 r. Nr 217, poz.180)

6

SUBSTANCJE I PREPARATY CHEMICZNE (1)

INSPEKTOR ds. SUBSTANCJI i PREPARATÓW CHEMICZNYCH

Inspektor ds. Substancji i Preparatów Chemicznych jest
organem administracji państwowej powołanym do
nadzoru nad przestrzeganiem przepisów dotyczących
substancji i preparatów chemicznych przy ich produkcji, w
obrocie i przy stosowaniu

7

Definicje:
substancje chemiczne – to pierwiastki chemiczne i ich
związki w stanie, w jakim występują w przyrodzie lub
zostają uzyskane za pomocą jakiegokolwiek procesu
produkcyjnego, ze wszystkimi dodatkami wymaganymi dla
zachowania ich trwałości oraz wszystkimi
zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego
procesu, jednak bez rozpuszczalników, które można
oddzielić bez wpływu na trwałość substancji i bez zmiany jej
składu;
 preparaty chemiczne – to mieszaniny lub roztwory
składające się co najmniej z dwóch substancji;
substancje niebezpieczne i preparaty niebezpieczne - to
substancje i preparaty zaklasyfikowane co najmniej do
jednej z poniższych kategorii:

SUBSTANCJE I PREPARATY CHEMICZNE

(2)

DEFINICJE

8

SUBSTANCJE I PREPARATY CHEMICZNE

(3)

Substancje chemiczne ze względu na zasób
informacji o ich właściwościach dzielą się na:

substancje istniejące - rozumie się przez to
substancje

umieszczone

na

liście

substancji

chemicznych występujących w produkcji lub w
obrocie, przez ministra; lista ta zawiera Europejski
Wykaz

Istniejących

Substancji

o

Znaczeniu

Komercyjnym (EINECS);

substancje nowe - rozumie się przez to substancje
nie umieszczone na liście;

polimery.

9

substancje niebezpieczne i preparaty niebezpieczne - to
substancje i preparaty zaklasyfikowane co najmniej do jednej z
poniższych kategorii:
1) substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych,
2) substancje i preparaty o właściwościach utleniających,
3) substancje i preparaty skrajnie łatwopalne,
4) substancje i preparaty wysoce łatwopalne,
5) substancje i preparaty łatwopalne,
6) substancje i preparaty bardzo toksyczne,
7) substancje i preparaty toksyczne,
8) substancje i preparaty szkodliwe,
9) substancje i preparaty żrące,
10) substancje i preparaty drażniące,
11) substancje i preparaty uczulające,
12) substancje i preparaty rakotwórcze,
13) substancje i preparaty mutagenne,
14) substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrodczość,
15) substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska.

SUBSTANCJE I PREPARATY CHEMICZNE

(4)

10

SUBSTANCJE I PREPARATY

NIEBEZPIECZNE

ZNAKI OSTRZEGAWCZE

11

SUBSTANCJE I PREPARATY NIEBEZPIECZNE

ZWROTY OKREŚLAJĄCE RODZAJ ZAGROŻENIA R (PRZYKŁADY)

R10 - Substancja łatwopalna
R11 - Substancja wysoce łatwopalna
R12 - Substancja skrajnie łatwopalna
R14 - Reaguje gwałtownie z wodą
R15 - W kontakcie z wodą wyzwala wysoce łatwopalne
gazy
R16 - Wybucha po zmieszaniu z substancjami
utleniającymi
R17 - Samorzutnie zapala się w powietrzu
R18 - Podczas stosowania może wytwarzać łatwopalne
lub wybuchowe mieszaniny par z powietrzem
R19 - Może tworzyć wybuchowe nadtlenki
R20 - Działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą
oddechową
R21 - Działa szkodliwie w przypadku kontaktu ze skórą
R22 - Działa szkodliwie w przypadku spożycia
R23 - Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą
oddechową

12

SUBSTANCJE I PREPARATY NIEBEZPIECZNE

ZWROTY DOTYCZĄCE PRAWIDŁOWEGO POSTĘPOWANIA Z

NIEBEZPIECZNĄ SUBSTANCJĄ CHEMICZNĄ S (PRZYKŁADY)

S15 - Nie przechowywać w ciepłym miejscu
S16 - Nie przechowywać w pobliżu źródeł ognia - nie palić tytoniu
S17 - Nie przechowywać razem z materiałami łatwopalnymi
S18 - Otwierać pojemnik ostrożnie, zachować ostrożność w
trakcie wszelkich manipulacji
S20 - Nie spożywać posiłków i napojów podczas stosowania
substancji
S21 - Nie palić tytoniu w czasie stosowania substancji
S22 - Nie wdychać pyłu
S23 - Nie wdychać gazu/dymu/pary/aerozolu/ (rodzaj określa
producent)
S24 - Unikać zanieczyszczenia skóry
S25 - Unikać zanieczyszczenia oczu

13

SUBSTANCJE I PREPARATY

NIEBEZPIECZNE

KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ

LUB PREPARATU NIEBEZPIECZNEGO (1)

Karta charakterystyki substancji niebezpiecznej lub preparatu
niebezpiecznego, zwana dalej „kartą charakterystyki”,
stanowi zbiór informacji o niebezpiecznych właściwościach
substancji lub preparatu oraz zasadach i zaleceniach ich
bezpiecznego stosowania. Jest przeznaczona przede
wszystkim dla użytkowników prowadzących działalność
zawodową w celu umożliwienia im podjęcia w miejscu pracy
środków niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa oraz
ochrony zdrowia człowieka i środowiska

14

SUBSTANCJE I PREPARATY

NIEBEZPIECZNE

KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ

LUB PREPARATU NIEBEZPIECZNEGO (2)

Osoba wprowadzająca do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej substancję niebezpieczną lub preparat niebezpieczny
jest obowiązana do bezpłatnego udostępnienia ich odbiorcy
karty charakterystyki takiej substancji lub preparatu, najpóźniej
w dniu ich pierwszej dostawy.

W przypadku pojawienia się nowych istotnych informacji, osoba
ta ma obowiązek zaktualizować kartę charakterystyki.

Osoba stosująca substancję niebezpieczną lub preparat
niebezpieczny ma obowiązek zapoznania się z kartą
charakterystyki.

Osoba stosująca substancję niebezpieczną lub preparat
niebezpieczny, która wie, że mogą one stworzyć zagrożenie dla
zdrowia człowieka lub środowiska, ma obowiązek podjęcia
niezbędnych działań zapobiegających powstaniu zagrożenia.

15

SUBSTANCJE I PREPARATY

NIEBEZPIECZNE

KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ

LUB PREPARATU NIEBEZPIECZNEGO (3)

1.

Identyfikacja substancji chemicznej i

przedsiębiorstwa

2.

Skład/informacja o składnikach

3.

Identyfikacja zagrożeń

4.

Pierwsza pomoc

5.

Postępowanie w przypadku pożaru

6.

Postępowanie w przypadku uwolnienia do

środowiska

7.

Obchodzenie się z substancją i magazynowanie

8.

Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej

9.

Właściwości fizykochemiczne

10.

Stabilność i reaktywność

11.

Informacje toksykologiczne

12.

Informacje ekologiczne

13.

Postępowanie z odpadami

14.

Informacje o transporcie

15.

Informacje dotyczące uregulowań prawnych

16.

Inne informacje

16

SUBSTANCJE I PREPARATY NIEBEZPIECZNE

OPAKOWANIA

Opakowania substancji niebezpiecznych i preparatów

niebezpiecznych wprowadzanych do obrotu powinny:

1) mieć konstrukcję uniemożliwiającą wydostanie się zawartości z

opakowania w sposób przypadkowy; wymóg ten nie ma
zastosowania, jeżeli wymagane są szczególne techniczne środki
bezpieczeństwa,

2) być wykonane z materiałów odpornych na niszczące działanie

ich zawartości i uniemożliwiających tworzenie się substancji
niebezpiecznych w wyniku chemicznego oddziaływania
zawartości na materiał opakowania,

3) zachowywać szczelność w warunkach działających na

opakowanie obciążeń i napięć w trakcie jego normalnej
eksploatacji,

4) w przypadku opakowań z zamknięciami wielokrotnego użytku,

gwarantować zachowanie ich szczelności podczas wielokrotnego
otwierania i zamykania w warunkach normalnej eksploatacji.

17

SUBSTANCJE I PREPARATY

NIEBEZPIECZNE

OZNAKOWANIE OPAKOWAŃ

Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i
preparatu niebezpiecznego obejmuje nazwę
umożliwiającą jednoznaczną identyfikację substancji lub
preparatu, nazwy określonych substancji
niebezpiecznych zawartych w preparacie, nazwę i
siedzibę, a w przypadku osoby fizycznej imię i nazwisko
oraz adres osoby wprowadzającej substancję lub
preparat do obrotu oraz odpowiednie, zgodne z
przepisami znaki ostrzegawcze i napisy, a także
informacje o wymaganym postępowaniu z opróżnionymi
opakowaniami, zgodnie z obowiązującymi przepisami.

18

MATERIAŁY NIEBEZPIECZNE wg UMOWY

ADR

DEFINICJA

Zgodnie z postanowieniami Umowy ADR, materiały
niebezpieczne to takie materiały i przedmioty, których
przewóz jest zabroniony albo dopuszczony na określonych
w tej Umowie warunkach. Materiały niebezpieczne, to
głównie produkty wytworzone przez przemysł chemiczny
w stanie naturalnym lub ich mieszaniny albo przedmioty
wypełnione

tymi

substancjami

(np.

materiały

pirotechniczne, pociski, granaty, butle z gazami itp.),
które są przewożone transportem morskim, śródlądowym,
lotniczym, kolejowym, drogowym. Określenie materiały
niebezpieczne jest określeniem znacznie szerszym niż
niebezpieczne substancje chemiczne i obejmuje znacznie
liczniejszą grupę wyrobów o właściwościach agresywnych.

19

MATERIAŁY NIEBEZPIECZNE wg UMOWY

ADR

ZAŁĄCZNIK A

Załącznik A do Umowy ADR zawiera:

definicję i przepisy ogólne,

klasyfikację oraz wykazy materiałów niebezpiecznych,

wymagania dotyczące opakowań tych materiałów,

warunki bezpieczeństwa dotyczące materiałów i
przedmiotów wybuchowych, znitrowanych mieszanin
celulozy, materiałów ciekłych zapalnych,
promieniotwórczych,

zasady stosowania napisów oraz nalepek
ostrzegawczych

.

20

MATERIAŁY NIEBEZPIECZNE wg UMOWY

ADR

ZAŁĄCZNIK B

Załącznik B do Umowy ADR zawiera:

wymagania dotyczące środków przewozowych oraz
świadectw ich dopuszczenia do przewozu,

wymagania i warunki szkolenia kierowców tych
pojazdów,

wymagania dotyczące znakowania pojazdów

.

21

KLASY MATERIAŁÓW NIEBEZPIECZNYCH wg.

ADR

a. klasa 1 - materiały i przedmioty wybuchowe,
b. klasa 2 - gazy,
c. klasa 3 - materiały ciekłe zapalne,
d. klasa 4.1 - materiały stałe zapalne,
e. klasa 4.2 - materiały samozapalne,
f. klasa 4.3 - materiały wytwarzające w zetknięciu z

wodą gazy zapalne,

g. klasa 5.1 - materiały utleniające,
h. klasa 5.2 - nadtlenki organiczne,
i. klasa 6.1 - materiały trujące,
j. klasa 6.2 - materiały zakaźne,
k. klasa 7 - materiały promieniotwórcze,
l. klasa 8 - materiały żrące,
m. klasa 9 - różne materiały i przedmioty

niebezpieczne.

22

NALEPKI OSTRZEGAWCZE (ZGODNE Z

PRZEPISAMI ADR)

23

TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA

DEFINICJE (1)

Do oceny właściwości toksycznych substancji chemicznych
stosowane są następujące wskaźniki przyjęte w powszechnej
praktyce toksykologii przemysłowej:

–       LD

50

  (dawka śmiertelna medialna), ilość substancji,

która podana zwierzętom doświadczalnym doustnie lub na skórę
powoduje śmierć połowy zwierząt w badanej grupie. Wynik
podaje się w jednostkach wagowych substancji na jednostkowy
ciężar organizmu (mg/kg), określając gatunek zwierząt, jakie
zostały użyte do doświadczeń oraz informacje o drodze podania
substancji.

Jeśli

substancja

występuje

w warunkach

doświadczenia w postaci gazu, to podaje się wskaźnik LC

50

–        LC

50

(stężenie śmiertelne medialne), który ustala się

na podstawie stężenia substancji (mg/l lub mg/m

3

), która

podana zwierzętom doświadczalnym inhalacyjnie przez zadany
okres czasu (w godzinach) powoduje śmierć połowy zwierząt w
badanej grupie. Wynik podaje się w mg/m

3

/n godz.

24

TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA

DEFINICJE (2)

Toksyczne (szkodliwe) substancje chemiczne) są to
substancje gazowe, ciekłe lub stałe, powodujące
szkodliwe efekty w organizmach żywych. Mogą się one
wchłaniać (przedostawać się) do organizmu drogą
oddechową, przez skórę i błony śluzowe i (aczkolwiek
w praktyce toksykologii przemysłowej rzadko) drogą
pokarmową.

Dawka – jest to ilość substancji chemicznej wchłonięta do
organizmu określoną drogą, warunkująca brak lub
wystąpienie określonych efektów biologicznych
(objawów), wyrażonych odsetkiem organizmów
reagujących na tą dawkę. Dawkę wyraża się zazwyczaj w
jednostkach wagowych na jednostkę masy lub
powierzchni ciała (najczęściej w mg/ kg), niekiedy
dodatkowo określa się czas działania (np. na dobę).

25

TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA

KLASYFIKACJA SUBSTANCJI LUB PREPARATU wg

DAWEK

 

Klasa

toksyczności

LD

50

doustnie

szczur
mg/kg

LD

50

na skórę

szczur lub

królik

mg/kg

LC

50

inhalacyjni

e

szczur

mg/l/4h

LC

50

inhalacyjni

e

szczur

mg/l/4h

bardzo

toksyczne

powyżej 25

powyżej 50

powyżej

0,25

powyżej 0,5

toksyczne

25-200

50-400

0,25-1

0,5-2

szkodliwe

200-2000

400-2000

1-5

2-20

26

NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIA

CHEMICZNYCH I PYŁOWYCH CZYNNIKÓW

SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA

DEFINICJE

1. najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – wartość średnia

ważona stężenia wyrażonego w mg/m

3

, którego

oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego
dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu
pracy określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego
aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych
zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego
przyszłych pokoleń,

2.najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) -

wartość średnia stężenia, które nie powinna spowodować
ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli
występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie
częściej niż 2 razy w w czasie zmiany roboczej, w odstępie
czasu nie krótszym niż 1 godzina,

3. najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) –

wartość stężenia, które ze względu na zagrożenie zdrowia
lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy
przekroczone w żadnym momencie.