Coraz więcej produktów spożywczych jest opatrywana informacjami, które 

dostarczają  użytecznych  informacji  o  wartościach  odżywczych  produktu,  który 

nabywamy  i  jego  wpływie  na  zdrowie.  Informacje  te  pomagają  nam  zrozumieć 

wpływ  różnych  produktów  spożywczych  na  zdrowie  i  dobre  samopoczucie  oraz 

dopomagają w dobraniu prawidłowo zbilansowanego sposobu żywienia. 

Nowe  rozporządzenie  w  sprawie  oświadczeń  żywieniowych  i 

zdrowotnych dotyczących produktów spożywczych

 

W  styczniu  2007  r.  opublikowano  rozporządzenie  1924/2006  w  sprawie  oświadczeń 

żywieniowych  i  zdrowotnych  dotyczących  produktów  spożywczych,  które  obowiązuje  w 

Państwach  Członkowskich  Wspólnoty  Europejskiej  od  1  lipca  2007  r.  Jest  to  pierwszy 

europejski akt legislacyjny dotyczący oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych.  

Powstał on w następujących celach: 

l

dla zapewnienia konsumentom wysokiego poziomu ochrony, broniąc ich przed 

oświadczeniami nie mającymi odpowiedniego uzasadnienia naukowego, oświadczeń 

wyolbrzymionych i  nieprawdziwych. Rozporządzenie ma pomagac konsumentom w 

otrzymywaniu właściwych informacji o produktach, które kupują i sprawic, że będą mogli polegac na informacjach 

umieszczonych na etykietach produktów.  

l

dla zharmonizowania zapisów prawnych we Wspólnocie Europejskiej, określając producentom i dystrybutorom żywności 

jasne i spójne zasady, które będą sprzyjać zasadzie równego współzawodnictwa oraz chronic produkty innowacyjne tak, 

by można było stosowac prawdziwe oświadczenia i zapobiegac nieuprawnionemu wprowadzaniu oświadczeń 

niedokładnych lub fałszywych.   

Rozporządzenie  stosuje  się  do  wszystkich  oświadczeń  żywieniowych  i  zdrowotnych  dotyczących  produktów  spożywczych 

oferowanych  na  rynku  państw  Wspólnoty  Europejskiej,  w  tym  do  przekazów  o  charakterze  komercyjnym,  reklamy  ogólnej  i 

kampanii  promocyjnych.  Dotyczy  również  środków  spożywczych  specjalnego  żywieniowego  przeznaczenia  i  suplementów 

diety. 

Rodzaje oświadczeń

 

Rozróżnia się trzy typy oświadczeń dozwolonych do stosowania we Wspólnocie Europejskiej: 

l

Oświadczenia żywieniowe, które stwierdzają, sugerują lub dają do zrozumienia, że produkt spożywczy ma szczególne 

własności dotyczące jego składu (odnośnie wartości energetycznej lub zawartości określonych składników). Przykładami 

oświadczeń tego typu są: „źródło ...”, „bez zawartości ...”, „wysoka zawartość ...”, „niska zawartość ...”, „zmniejszona 

zawartość ...” w odniesieniu do ilości kalorii lub poszczególnych składników.  

l

Oświadczenia zdrowotne, które stwierdzają, sugerują lub dają do zrozumienia, że istnieje związek  pomiędzy produktem 

spożywczym lub jednym z jego składników a stanem zdrowia. Ten rodzaj oświadczeń odnosi się do wpływów 

fizjologicznych składnika, takich jak „wapń uczestniczy w budowie mocnych kości”. Oświadczenie tego typu powinno być 

oparte o powszechnie zaakceptowane dowody naukowe i prawidłowo rozumiane przez przeciętnego konsumenta.  

l

Trzeci rodzaj oświadczeń to „oświadczenia dotyczące zmniejszenia ryzyka choroby”. Jest to rodzaj oświadczeń 

zdrowotnych, które stwierdzają, że produkt spożywczy lub któryś z jego składników znacząco zmniejsza czynnik ryzyka 

choroby dotyczącej ludzi. Na przykład sterole roślinne sprzyjają zmniejszeniu stężenia cholesterolu w surowicy krwi, 

zmniejszając nasilenie jednego z czynników ryzyka chorób układu krążenia. Po raz pierwszy w przypadku produktów 

spożywczych dozwolone jest odniesienie się na etykiecie produktu spożywczego do nazwy choroby, ale tylko po 

uzyskaniu zgody Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). 

Profil składników odżywczych a oświadczenia żywieniowe i zdrowotne

 

Oświadczenia  stosowane  są  w  celu  przedstawienia  przez  producenta  informacji,  że  produkt  posiada  szczególne  korzystne 

własności żywieniowe lub zdrowotne. W większości przypadków konsumenci  odbierają produkty zaopatrzone w oświadczenia 

jako  produkty,  które  są  lepsze  dla  zdrowia  lub  samopoczucia.  Jednak  można wyobrazić  sobie  sytuację,  w  której  produkt  o 

wysokiej  zawartości  tłuszczu,  cukrów  prostych  i/lub  soli  jest  opatrzony  oświadczeniem  „wysoka  zawartość  witaminy  C”  lub 

„wysoka  zawartość  błonnika” pomimo,  iż  ogólne  korzyści  żywieniowe  i  zdrowotne  związane  ze  spożyciem  tego  produktu  są 

niskie. 

Poprzez  nadzór  nad  stosowaniem  oświadczeń  żywieniowych  i  zdrowotnych  rozporządzenie   pomaga  chronić  konsumentów 

przed  mylącymi  informacjami.  W  przypadku  oświadczeń  zdrowotnych  powstanie  pozytywna  lista  oświadczeń,  która  jest 

przygotowywana  na  zasadzie  trójetapowego  procesu.  Na  początku  Państwa  Członkowskie  tworzą  własne  listy  oświadczeń 

opartych  na  ogólnie  akceptowanych  podstawach  naukowych  (do  stycznia  2008  r.).  Następnie  EFSA  dokonuje  oceny 

zgłoszonych  oświadczeń.  Wreszcie,  w  trzecim  etapie,  zaakceptowana  lista  oświadczeń  zdrowotnych  będzie  opublikowana  w 

dostępnym ogólnie rejestrze.  

Znakowanie produktów spożywczych oświadczeniami żywieniowymi i 

zdrowotnymi

 

www.eufic.org

 

W  przypadku  nowych  oświadczeń  zdrowotnych  należy  przesłać  do  EFSA  wniosek  o  ich  zaakceptowanie,  z  załączoną 

dokumentacją zawierającą dowody naukowe wspierające oświadczenie. Wnioski te będą rozpatrywane przez EFSA. Akceptacja 

oświadczeń  dotyczących  zmniejszenia  czynników  ryzyka  choroby  oraz  zdrowia  dzieci  będzie  podlegać  odrębnej  określonej 

procedurze. 

Rozporządzenie  stawia  wymóg  Komisji  Europejskiej,  aby  ustaliła  kryteria  profilu  składników  odżywczych.  Tylko  produkty 

spełniające  te  kryteria  będą  mogły  być  opatrywane  oświadczeniami.  Profil  składników  odżywczych  będzie  oparty  o  opinię 

naukową  dostarczoną  przez  EFSA.  W  ciągu  24  mies.  po  opublikowaniu  rozporządzenia  Komisja  Europejska  skonsultuje 

zaproponowany  profil  z  zainteresowanymi  stronami.  Po  zaakceptowaniu  profilu  składników  odżywczych  będzie  on  przyjęty 

przez Komisję a spełnianie profilu będzie warunkiem stosowania oświadczeń. 

Uzgodniono, że w przypadku oświadczeń żywieniowych będzie możliwe ich stosowanie, jeżeli jeden ze składników odżywczych 

nie będzie spełniać warunków profilu. Jeśli jednak przekroczony zostanie limit dla dwóch lub więcej składników, to nie będzie 

można stosować żadnych oświadczeń.   

Piśmiennictwo:

 

1. Aggett, PJ et al. (2005) PASSCLAIM Process for the Assessment of Scientific Support for Claims on Foods: Consensus 

on  Criteria. Eur J Clin Nut 44 (Suppl 1), 1­30.  

2. Regulation EC N° 1924/2006 of the European Parliament and of the Council on nutrition and health claims made on 

foods:  

http://eur­lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2007/l_012/l_01220070118en00030018.pdf

 

www.eufic.org

 

2

Wyniki projektu badawczego HELENA (Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in 

Adolescents)  dają  nam  lepszy  wgląd  w  poznanie  nawyków  żywieniowych  i  tryb  życia 

młodych ludzi w pięciu państwach i wykazują zaskakujące  podobieństwa występujące w 

całej Europie. 

Badanie  HELENA  jest  trzyletnim  projektem  finansowanym  przez  Wspólnotę  Europejską,  którego 

celem jest lepsze poznanie zwyczajów żywieniowych i związanego z tymi zwyczajami stylu życia u 

młodych ludzi, w wieku 13 – 16 lat, w 10 państwach Europy (więcej szczegółów dotyczących celów 

badania zamieszczono w wydaniu Food Today nr. 49 z czerwca 2005 r.) 

Początkowe stadium badania

  

Na  wybory  żywieniowe  wpływa  wiele  przyczyn,  w  tym  wyobrażenia  i  postawy  dotyczące  wpływu 

żywienia  na  zdrowie,  ale  również wybory i preferencje żywieniowe.  We  wstępnym etapie badania 

HELENA  oceniano  czynniki  jakościowo,  co  wymaga  zrozumienia  ludzkich  zachowań  oraz 

kierujących  tymi  zachowaniami  przyczyn.  Badanie  prowadzono  w  5  państwach  Wspólnoty 

Europejskiej (Belgia, Węgry, Hiszpania, Szwecja i Wielka Brytania). 

Zastosowane metody

 

Uczestnicy  badania  (304  uczniów),  podzieleni  względem  płci  i  wieku  (oddzielnie  13­14­latki  oraz  15­16­latki),  zostali 

zakwalifikowani  do  jednej  z  44  grup  docelowych.  Każdy  z  uczestników  brał udział  w  szerokiej  dyskusji  grupowej  kierowanej 

przez  doświadczą  osobę  prowadzącą badanie  przy  użyciu  szczegółowego  przewodnika  dyskusji  przetłumaczonego  na  języki 

państw  biorących  udział w  badaniu.  Uczestnicy  badania  byli  szczegółowo  pytani  odnośnie  wielu  aspektów  ich  trybu  życia,  a 

między  innymi  byli  proszeni  o  podanie  trzech  głównych  czynników  wpływających  na  dokonywane  przez  nich  wybory 

żywieniowe. 

Wyniki

 

Wszyscy jedzą przekąski 

Ilość posiłków  oraz  ich  skład  były  odmienne  w  poszczególnych  państwach.  We  wszystkich  państwach  za  wyjątkiem Hiszpanii 

badani  spożywali  trzy  posiłki  dziennie  oraz  przekąski  pomiędzy  głównymi  posiłkami.  W  Hiszpanii  młodzież  spożywa  3  –  5 

posiłków dziennie oraz dodatkowo przekąski. Jedzenie przekąsek pomiędzy głównymi posiłkami jest powszechnym zwyczajem 

we wszystkich państwach, przede wszystkim po zakończeniu zajęć szkolnych.  

Głównym czynnikiem odpowiadającym za wybory żywieniowe jest smak 

We wszystkich badanych państwach stwierdzono wiele podobieństw dotyczących głównych czynników wpływających na wybory 

żywieniowe. We wszystkich państwach na czele listy znalazł się „smak” i dotyczyło to wszystkich posiłków. Inne podobieństwa 

to  wpływ  rodziców,  zwłaszcza  dotyczący  śniadań  oraz  posiłku  wieczornego,  znaczenie  zdrowotne  żywienia  (na  ten  aspekt 

zwracają uwagę raczej rodzice a nie sami uczestnicy badania) oraz wygoda przygotowania posiłku. 

Tradycyjne nawyki żywieniowe wpływają na wybory żywieniowe we wszystkich państwach i dotyczą przede wszystkim śniadań 

oraz przekąsek. Ma to większe znaczenie przede wszystkim W Belgii i Hiszpanii a mniejsze na Węgrzech i w Wielkiej Brytanii. 

W  Szwecji  na  wybory  dotyczące  śniadań  i  lunchu  wpływa  przede  wszystkim  dostępność  poszczególnych  dań  w  stołówkach 

szkolnych. 

Przeszkody dotyczące prozdrowotnego sposobu żywienia   

Młodzi ludzie uczestniczący w badaniu byli świadomi znaczenia zdrowotnego sposobu żywienia i wiedzieli, że nie zawsze żywią 

się tak, jak powinni. Dla nich problemy związane ze „zdrowym sposobem żywienia” polegają przede wszystkim na tym, że jest 

to nudne, nie smakuje zbyt dobrze, nie daje szybko poczucia sytości, gdy są głodni, a przygotowanie takich posiłków zajmuje 

zbyt dużo czasu i jest kosztowne. 

W  badaniu  stwierdzono  brak  zainteresowania  problemami  dotyczącymi  stylu  życia  i  złymi  nawykami  żywieniowymi.  Młodzi 

ludzie  mogą  mieć  pewną  wiedzę  teoretyczną  na  temat  związków  sposobu  żywienia  a  stanem  zdrowia,  ale  wielu  z  nich 

przyznaje,  że  ma  problemy  we  wdrożeniu  tej  wiedzy  do  praktyki,  co  prawdopodobnie  jest  związane  z  brakiem  pomocy  w 

korygowaniu niewłaściwego rozumienia niektórych faktów oraz braku wiedzy o żywności. 

Jakie będą następne kroki?

 

Wyniki otrzymane podczas dyskusji w grupach będą wykorzystane do przygotowania kwestionariusza, który pozwoli na ocenę 

ilościową  czynników  wpływających  na  wybory  i  preferencje  żywieniowe  u  nastolatków  w  10  państwach  europejskich  (poza 

przedstawionymi powyżej  również w  Austrii,  Francji,  Niemczech,  Grecji  i  Włoszech).  Szczególny  nacisk  zostanie  położony na 

przekąski,  napoje  oraz  zwyczaje  i  postawy  dotyczące  związków  pomiędzy  żywnością,  żywieniem  a  zdrowiem.  Należy 

spodziewać  się,  że  otrzymane  wyniki  będą  pomocne  w  opracowaniu  zdrowszych  posiłków,  które  spełnią  zapotrzebowania 

nastolatków  w  zakresie  smaku  i  zaspakajania  głodu  i  pozwolą  na  przełamanie  barier  dotyczących  prozdrowotnego  sposobu 

żywienia w tej populacji.  

Piśmiennictwo:

 

Gilbert  C.C.,  Sanchez  M.J.,  Lehoux  C.,  Hegyi  A.,  Åström  A.,  Hall  G.,  Merino  G.,  Masson  A.,  Fontaine  L.,  Kuti  T.  (2007) 

Qualitative  research  investigating  food  choices  and  preferences  of  adolescents  in  Europe.  Zainteresowani  tematem  mogą 

zajrzeć na stronę internetową: 

www.helenastudy.com 

Badanie HELENA jest prowadzone przy wsparciu finansowym Wspólnoty Europejskiej (Kontrakt FOOD­CT­2005­007034). Treść 

artykułu przedstawia poglądy autorów badania a Wspólnota Europejska nie jest odpowiedzialna za jakiekolwiek wykorzystanie 

Więcej informacji o wyborach i preferencjach żywieniowych wśród 

nastolatków w Europie

 

www.eufic.org

 

3

niniejszego materiału. 

www.eufic.org

 

4

W codziennym życiu jesteśmy narażeni na działanie tysięcy substancji 

chemicznych.  Niektóre  z  nich  są  korzystne  dla  zdrowia  (na  przykład  główne 

składniki  żywności),  ale  wiele  innych  substancji,  które  mogą  być  składnikiem 

pożywienia  lub  znajdować  się  w  otoczeniu,  może  spowodować  niekorzystne 

skutki  zdrowotne.  Prawdopodobieństwo  niekorzystnych  efektów  zdrowotnych 

jest  związane z wielkością  dawki,  częstością  oraz  całkowitym czasem narażenia 

na te substancje. 

W miarę rozwoju technik analitycznych istnieje możliwość wykrywania w żywności coraz 

większej liczby związków chemicznych, występujących naturalnie oraz syntetycznych, nawet 

jeśli występują w bardzo małym stężeniu. Jednak otrzymanie samej informacji dotyczącej 

obecności określonej substancji może nam niewiele pomóc, o ile nie zdobędziemy 

dodatkowo informacji, czy jest ona nieszkodliwa lub szkodliwa. Dlatego opracowano system 

oceny potencjalnej toksyczności substancji chemicznych – nazywa się on TTC (Threshold of 

Toxicological Concern – Próg Toksykologiczny). Zastosowanie systemu pozwala na ocenę 

bezpieczeństwa substancji chemicznych. 

 

Ogólna koncepcja systemu 

 

Dla większości składników chemicznych istnieje poziom narażenia, poniżej którego nie należy spodziewać się wystąpienia 

jakichkolwiek niekorzystnych efektów zdrowotnych u ludzi. Dzieje się tak dlatego, że organizm ludzki jest wyposażony w możliwości 

szybkiego usuwania większości niechcianych substancji oraz naprawiania uszkodzeń komórek i tkanek. Jeśli jednak substancja 

chemiczna zostanie spożyta w ilościach przekraczających możliwości kompensacyjne organizmu, mogą pojawić się niepożądane 

efekty zdrowotne. System TTC wykorzystuje przedstawione powyżej założenia dla ustalenia poziomu ekspozycji na substancje 

chemiczne, poniżej którego nie stwierdza się istotnego ryzyka dla zdrowia ludzkiego. 

 

Testowanie toksyczności 

 

Obecnie wykonuje się dogłębną ocenę toksyczności poszczególnych składników chemicznych. Obejmuje ona krótko­ i 

długookresowe badania dotyczące ekspozycji i sprawdzanie wpływów substancji na poszczególne systemy organizmu (np. na 

system nerwowy, immunologiczny czy rozrodczy). Należy brać pod uwagę każdy wpływ na wzrost i rozwój organizmu, na ewentualną 

możliwość uszkodzenia DNA komórkowego oraz przyczynienia się do rozwoju choroby nowotworowej. Dysponujemy bardzo 

dokładnymi danymi toksykologicznymi w odniesieniu do wielu substancji chemicznych, ale w przypadku niektórych nowych 

związków lub substancji mniej poznanych te dane mogą nie być znane i wtedy pomocny jest system TTC. 

 

Kategorie chemiczne podobnej toksyczności

 

Zastosowanie  systemu  TTC  jest  możliwe  ze  względu  na  podobieństwo  budowy  związków  chemicznych,  które  należą  do  tej 

samej  grupy  chemicznej  i  wykazują  podobny  poziom  toksyczności.  Mówiąc  innymi  słowy,  stają  się  one  toksyczne  przy 

podobnym  poziomie  spożycia.  Dokładana  analiza  baz  danych  dotyczących  toksyczności  ujawniła,  że  istnieją  trzy  szerokie 

kategorie  związków  chemicznych,  które  zależą  od  ich  struktury  chemicznej  i  które  charakteryzują  się  odpowiednio  niską, 

średnią  i  wysoką  toksycznością.  Oznacza  to,  że  można  obliczyć  poziom  ryzyka  toksykologicznego  dla  każdej  kategorii 

związków chemicznych, poniżej którego nie mamy do czynienia z ryzykiem dla zdrowia. Ta graniczna wartość ekspozycji jest 

nazywana TTC. 

Ogólne poziomy progu toksyczności dla ludzi

 

 

 

 

Wykorzystanie progu toksyczności (TTC) 

 

Nowy system oceny bezpieczeństwa chemicznego

www.eufic.org

 

5

System TTC jest użyteczny dla oceny substancji, których budowa chemiczna jest znana, które są obecne w produktach spożywczych 

w niskim stężeniu i dla których brakuje danych o ich toksyczności. Taka sytuacja może się wydarzyć na przykład, gdy wykrywany 

jest nowy czynnik zanieczyszczający żywność. Rodzaje substancji, które mogą podlegać badaniom obejmują naturalne czynniki 

zanieczyszczające pochodzące z ziemi oraz grzyby, substancje zanieczyszczające żywność na etapie jej produkcji i pakowania oraz 

substancje, które powstają podczas przygotowywania jedzenia lub przetwarzania produktów spożywczych. 

Aby móc stosować system TTC, musi być możliwa rzetelna ocena spożycia substancji chemicznej. Poziom spożycia jest następnie 

porównywany do odpowiedniego progu toksyczności i na tej podstawie opiera się decyzja, czy niezbędne jest przeprowadzenie 

dalszych badań toksykologicznych. Dzięki takiemu podejściu badaniom poświęca się tylko wybrane substancje chemiczne, które 

mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. 

 

Rozległe możliwości

  

 

System TTC jest ważnym narzędziem pracy dla osób dokonujących oceny ryzyka, zarządzających ryzykiem oraz dla przemysłu 

spożywczego. Procedury wykorzystujące podobne koncepcje jak TTC są już stosowane przez urzędy regulacyjne, takie jak 

Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) oraz Wspólny Komitet Ekspertów WHO i FAO dotyczący Dodatków do Żywności 

(JEFCA) dla oceny przypraw oraz amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) dla oceny przypraw i zanieczyszczeń związanych 

z opakowaniem produktów spożywczych. Koncepcja TTC została opracowana i udoskonalona w ciągu ostatnich kilkunastu lat w 

oparciu o rozległe badania naukowe. Wraz z zastosowaniem coraz bardziej zaawansowanych technik analitycznych, które ciągle 

przesuwają granice wykrywalności substancji chemicznych, system TTC jest wydajnym i skutecznym sposobem oceny potencjalnej 

toksyczności, co przyczynia się do zapewnienia bezpieczeństwa spożywanych przez nas produktów spożywczych. Nawet niska 

ekspozycja na nowe czynniki chemiczne może być dzięki niemu szybko poddana ocenie i dalsze badania dotyczą wtedy tylko 

ograniczonej ilości substancji a unika się wykonywania niepotrzebnych badań toksykologicznych, w tym badań przeprowadzanych 

na żywych zwierzętach. 

 

Piśmiennictwo: 

S. Barlow. Threshold of Toxicological Concern (TTC) – A tool for assessing substances of unknown toxicity present at low levels in 

the diet. ILSI Europe Concise Monograph Series 2005:1­32. 

www.eufic.org

 

6

Badania pochodzące z lat 90­tych wykazały, że orzechy są dobre dla zdrowia serca i 

układu  krążenia,  ale  przyczyny  tego  faktu  pozostawały  nieznane.  Prace 

przeprowadzone  w  ostatnich  latach  rzuciły  więcej  światła  na  tę  sprawę  a  ponadto 

wykazały jeszcze inne korzyści płynące ze spożywania orzechów… 

 

We wczesnych latach 90­tych przeprowadzono duże badanie populacyjne, które niespodziewanie 

wykazało, że spożywanie porcji orzechów częściej niż raz w tygodniu wykazuje ochronne działanie 

przed wystąpieniem zawału serca i udaru mózgu. Okazało się, że im częściej spożywa się orzechy, 

tym większy jest stopień ochrony. Wyniki innych badań potwierdziły to spostrzeżenie a ponadto 

wykazały, że orzechy wykazują korzystne działanie w różnych populacjach: u mężczyzn, kobiet, osób 

w starszym wieku oraz z prawidłowym, i wysokim ciśnieniem tętniczym (1). Było to spostrzeżenie 

zaskakujące, ponieważ orzechy zawierają duże ilości tłuszczów (ok. 80% energii orzechów stanowią 

tłuszcze) i badacze zaczęli zastanawiać się, jakie składniki orzechów mogą być odpowiedzialne za to 

korzystne działanie i w jaki sposób może być ono wytłumaczone. 

 

Dobre tłuszcze zawarte w orzechach 

 

Większość tłuszczów obecnych w orzechach stanowią korzystne dla zdrowia kwasy tłuszczowe jedno­ i 

wielonienasycone. Natomiast zawartość kwasów tłuszczowych nasyconych, podwyższających stężenie cholesterolu we krwi, jest 

niska. Tłuszcze jednonienasycone a zwłaszcza wielonienasycone obniżają stężenie cholesterolu LDL (złego cholesterolu) i 

zmniejszają stężenie lipidów w surowicy krwi. Ale nawet biorąc pod uwagę korzystny skład tłuszczów zawartych w orzechach, ich 

zdolność do obniżania stężenia cholesterolu jest większa niż oczekiwana. Ponadto korzystny efekt zdrowotny występuje nawet przy 

dość niskim spożyciu orzechów. Zatem wydawało się prawdopodobne, że oddziaływanie orzechów nie ogranicza się obniżania 

stężenia cholesterolu. 

 

Bogactwo składników odżywczych i innych składników 

 

Poza korzystnymi kwasami tłuszczowymi, białkiem oraz błonnikiem pokarmowym, każdy rodzaj orzecha zawiera swoisty dla siebie 

zestaw witamin i składników mineralnych. Większość orzechów jest bogata w witaminę E, potężny antyoksydant o własnościach 

zmiatających wolne rodniki, zapobiegający uszkadzaniu przez wolne rodniki komórek organizmu; kwas foliowy, który między 

innymi zapobiega wzrostowi stężenia homocysteiny we krwi (homocysteina jest aminokwasem, jej wysokie stężenie jest uważane 

za jeden z czynników ryzyka chorób układu krążenia na tle miażdżycy); oraz magnez, mający znaczenie w regulacji ciśnienia 

tętniczego. Ponadto orzechy zawierają mnóstwo innych korzystnych składników, takich jak sterole roślinne, fitoestrogeny oraz inne 

składniki roślinne, które korzystnie wpływają na funkcjonowanie układu krążenia. 

 

Działanie przeciwzapalne 

 

Świeżym znaleziskiem jest odkrycie, że orzechy wykazują działanie przeciwzapalne, a wiadomo, że odczyn zapalny w ścianach 

tętnic jest wczesnym objawem chorób układu krążenia. Orzechy obfitują w argininę, jeden z aminokwasów służących do budowy 

białka. Arginina jest niezbędna do wytwarzania tlenku azotu, który z kolei bierze udział w rozkurczu naczyń krwionośnych, co 

przyczynia się do zwiększenia przepływu krwi. Niedawno opublikowane wyniki badania hiszpańskiego pokazują, że dieta z wysokim 

spożyciem orzechów włoskich obniżała wskaźniki stanu zapalnego tętnic i niwelowała niekorzystne efekty posiłków z wysoką 

zawartością tłuszczów (2,3). Dotychczas nie jest jasne, czy za działanie ochronne na naczynia krwionośne odpowiadają 

wielonienasycone kwasy tłuszczowe (orzechy włoskie mają wysoką zawartość kwasów omega­3), arginina, antyoksydanty, czy 

wszystkie te substancje jednocześnie.  

 

Wpływ ochronny na inne choroby 

 

Istnieją dowody świadczące, że częste spożywanie orzechów jest związane z niższym ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2, czyli 

cukrzycy dorosłych. Być może znaczenie ma tu działanie przeciwzapalne orzechów (4). Sugeruje się, że orzechy mogą mieć 

działanie ochronne przed wystąpieniem niektórych chorób nowotworowych. Na przykład w badaniu EPIC (European Prospective 

Investigation into Cancer and Nutrition) stwierdzono, że kobiety spożywające większe ilości orzechów i ziaren mają mniejsze ryzyko 

zachorowania na raka jelita grubego. Natomiast u mężczyzn nie wykazano takiego wpływu (5).  

 

Zalecane spożycie orzechów 

 

Korzystne dla zdrowia jest spożywanie garści mieszanki orzechów kilka razy w tygodniu. Należy jednak pamiętać o kilku 

zastrzeżeniach. Orzechy charakteryzują się wysoką kalorycznością, dlatego powinny być stosowane jako zamiennik innych 

produktów spożywczych a nie spożywane dodatkowo. Najlepiej jest spożywać orzechy w postaci naturalnej, na surowo. W czasie 

pieczenia lub smażenia może dojść do obniżenia zawartości aktywnych składników. Orzechy solone powinny być spożywane z 

umiarem, zwłaszcza przez osoby, które powinny ograniczać spożycie soli. Wreszcie należy pamiętać, że niektóre osoby mają 

alergię na orzechy (orzeszki ziemne*, orzechy brazylijskie, laskowe, migdały, itp.), chociaż zwykle jest to alergia tylko na jeden 

rodzaj orzechów. Alergia na orzechy może spowodować nawet wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego, dlatego osoby z alergią na 

orzechy powinny unikać spożywania nawet śladowych ich ilości. 

 

*Orzeszki ziemne nie są prawdziwymi orzechami. W rzeczywistości należą do grupy roślin strączkowych, podobnie jak fasola i groch. Jednak 

ich skład odżywczy jest porównywalny do orzechów i wydają się one być równie dobre dla zdrowia jak prawdziwe orzechy. 

 

Piśmiennictwo:

 

1. Sabate J. (1999). Nut consumption, vegetarian diets, ischemic heart disease and all­cause mortality: evidence from 

epidemiologic studies. American Journal of Clinical Nutrition 70; 500S­503S  

2. Jiang R. et al (2006). Nut and seed consumption and inflammatory markers in the multi­ethnic study of atherosclerosis. 

American Journal of Epidemiology 163;222­231  

3. Cortes B. et al (2006). Acute effects of high fat meals enriched with walnuts or olive oil on post­prandial endothelial 

function.  Journal of the American College of Cardiology 48;1666­1671  

Wszystko o orzechach

www.eufic.org

 

7

4. Jiang R. et al (2002). Nut and peanut butter consumption and risk of type 2 diabetes in women. Journal of the American 

Medical Association. 288;1544­2560  

5. Jenab M. et al (2004). Association of nut and seed intake with colorectal cancer risk in the European Prospective 

Investigation into Cancer and Nutrition. Cancer Epidemiology, Biomarkers and Prevention 13;1595­1603 

www.eufic.org

 

8