Znakowanie produktów

spożywczych

Iwona Szul i Joanna Wygoda

KrZzTr Hg 3014

Znakowanie czyli co producent

powinien wiedzieć

Wiedza o tym, jak prawidłowo znakować żywność, jest coraz bardziej potrzebna

producentom żywności. Potencjalny klient produktów spożywczych nie zdaje sobie
sprawy, jak rozległa jest to dziedzina i jak wiele aktów prawnych jej dotyczy. Warto
usystematyzować wiedzę na ten temat na podstawie ustaw i rozporządzeń
krajowych oraz dyrektyw i rozporządzeń unijnych określających zasady znakowania
produktów żywnościowych.

 
Głównymi aktami regulującymi sposób znakowania żywności są ustawy i

rozporządzenia krajowe. Trzeba jednak zaznaczyć, że Unia Europejska kładzie coraz
większy nacisk na to, aby każdy środek spożywczy znajdujący się na półce
sklepowej był opatrzony odpowiednimi i prawdziwymi informacjami na temat
zawartych w nim składników. Akty UE ustalają w głównej mierze nie podstawowe
normy prawne, ale raczej normy dodatkowe, wzbogacając w ten sposób i tak już
rozbudowany pod względem legislacyjnym krajowy sposób znakowania żywności.
Główne dziedziny, których dotyczą akty UE, to sprawy związane z produkcją
ekologiczną i oznakowaniem produktów ekologicznych, a także oświadczenia
żywnościowe i zdrowotne.

Czym jest oznakowanie i jakich produktów dotyczy?

Obowiązek oznakowania wprowadza art. 45 ust. 1

ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia.
Stanowi on, że „środki spożywcze wprowadzone
do obrotu są znakowane". Przy tym należy
podkreślić, że przez sformułowanie
„wprowadzone do obrotu" należy rozumieć
wszystkie wyprodukowane artykuły
przeznaczone na sprzedaż, nawet te
magazynowane. Każdy produkt, który schodzi z
taśmy produkcyjnej, jest już wprowadzony do
obrotu i co się z tym wiąże, musi być
oznakowany. Pod pojęciem „środek spożywczy"
należy rozumieć każdą substancję lub produkt,
przetworzone, częściowo przetworzone lub
nieprzetworzone, przeznaczone do spożycia
przez ludzi lub takie, których spożycia przez
ludzi można się spodziewać. Ten sam artykuł w
ust. 2 określa, co należy rozumieć pod pojęciem
„oznakowanie". „Oznakowanie środka
spożywczego obejmuje wszelkie informacje w
postaci napisów i innych oznaczeń, w tym znaki
towarowe, nazwy handlowe, elementy graficzne
i symbole dotyczące środka spożywczego i
umieszczone na opakowaniu, etykiecie,
obwolucie, ulotce, zawieszce oraz w
dokumentach, które są dołączone do tego
środka spożywczego lub odnoszą się do niego".

Ustawa określa kilka zasad, które należy stosować

przy znakowaniu żywności: „Oznakowanie
środka spożywczego powszechnie spożywanego
nie może zawierać określenia »dietetyczny« ani
w inny sposób sugerować, że jest to środek
spożywczy specjalnego przeznaczenia
żywieniowego.

Ustawa określa ponadto inne ważne zasady, które

należy brać pod uwagę przy znakowaniu swoich
produktów. I tak:

- środek spożywczy musi być oznaczony w sposób

zrozumiały dla konsumenta (wyraźne, czytelne i
nieusuwalne napisy umieszczone w widocznym
miejscu);

- środek spożywczy wprowadzony do obrotu musi być

oznakowany w języku polskim;

- nazwa, pod którą środek spożywczy jest wprowadzony

do obrotu, nie może być zastąpiona znakiem
towarowym, - nazwą marki ani nazwą handlową
(wymyśloną);

- oznakowanie artykułu rolno-spożywczego zawiera

informacje istotne z punktu widzenia jakości
handlowej;

- nazwa artykułu rolno-spożywczego powinna

odpowiadać wymaganiom określonym w
przepisach prawa żywnościowego;

- oznakowanie opakowanych środków powinno zawierać

dane identyfikujące producenta (nazwa i adres
albo imię, nazwisko i adres);

- środek spożywczy musi być oznakowany kodem

identyfikacyjnym partii produkcyjnej nadawanym
przez producenta, umożliwiającym identyfikację
artykułu z danej partii produkcyjnej.

Główne zasady, których należy przestrzegać przy

znakowaniu żywności

Główne zasady, które należy obligatoryjnie stosować, określone w ustawie: „Oznakowanie środka spożywczego

nie może:

1) wprowadzać konsumenta w błąd, w szczególności:
a) co do charakterystyki środka spożywczego, w tym jego nazwy, rodzaju, właściwości, składu, ilości, trwałości, źródła lub

miejsca pochodzenia, metod wytwarzania lub produkcji,

b) przez przypisywanie środkowi spożywczemu działania lub właściwości, których nie posiada,
c) przez sugerowanie, że środek spożywczy ma szczególne właściwości, jeżeli wszystkie podobne środki spożywcze mają

takie właściwości;

2) przypisywać środkowi spożywczemu właściwości zapobiegania chorobom lub ich leczenia albo odwoływać się do takich

właściwości, z zastrzeżeniem art. 24 ust. 4 i art. 33 ust. 4 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia".

Należy przez tym rozumieć, że głównym celem prawidłowego oznaczenia jest to, żeby nie wprowadzało ono konsumenta w

błąd co do składu oraz zastosowania środka spożywczego. Przy tym ważnym elementem, który może być niewidoczny
dla konsumentów, jest zakaz oznaczania produktów żywnościowych symbolami mającymi na celu podkreślenie ich
właściwości, które i tak wynikają z przepisów ogólnych i dotyczą całościowo danej grupy środków spożywczych. Na
przykład nie wolno używać sformułowania „bez konserwantów" na opakowaniach zawierających jogurt i inne produkty
mleczne, gdyż ogólne przepisy zakazują stosowania konserwantów w tej grupie produktów. Przepis ten ma na celu
zwalczanie nieuczciwej konkurencji, gdyż niepoinformowany klient, sugerując się napisem na opakowaniu, może błędnie
wybrać produkt tej firmy, a nie innej, uznając, że konkurent stosuje konserwanty do produkcji swoich jogurtów, mimo że
jest to nieprawda.  

Ważną kwestią dla każdego producenta artykułów żywnościowych jest dbanie o to, aby w oznaczeniu nie znalazło się

sformułowanie, które może wprowadzać w błąd konsumenta. Artykuł rolno-spożywczy, który jest zafałszowany, to taki,
którego skład jest niezgodny z przepisami dotyczącymi jakości handlowej poszczególnych artykułów rolno-spożywczych,
albo produkt, w którym zostały wprowadzone zmiany, w tym zmiany dotyczące oznakowania, mające na celu ukrycie
jego rzeczywistego składu lub innych właściwości, jeżeli niezgodności te lub zmiany w sposób istotny naruszają interesy
konsumentów, w szczególności jeżeli:

•

dokonano zabiegów, które zmieniły lub ukryły jego rzeczywisty skład, lub nadały mu wygląd produktu zgodnego z
przepisami dotyczącymi jakości handlowej,

•

w oznakowaniu podano nazwę niezgodną z przepisami dotyczącymi jakości handlowej poszczególnych artykułów rolno-
spożywczych albo niezgodną z prawdą,

•

w oznaczeniu podano niezgodne z prawdą dane w zakresie składu, pochodzenia, terminu przydatności do spożycia lub
daty minimalnej trwałości, zawartości netto lub klasy jakości handlowej.  

•

Powyższe zapisy są o tyle istotne, że niewywiązanie się z ich postanowień skutkuje nałożeniem bardzo dotkliwej kary
finansowej wynoszącej aż do 10% dochodów całej firmy. Tak duża kara może spowodować znaczne problemy finansowe
przedsiębiorstwa, mogące nawet zachwiać jego kondycję.

OZNAKOWANIE OPAKOWANIA

PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH

Opakowanie powinno zawierać wyraźne i jednoznaczne informacje:

1. Nazwa produktu
2. Cechy żywieniowe lub przeznaczenie produktu
3. Skład jakościowy i ilościowy produktu
4. Masa (zawartość) netto, numer serii
5. Dane identyfikujące producenta lub wprowadzającego produkt do obrotu w kraju oraz kraj, w którym wyprodukowano

produkt

6. Inne informacje, jeżeli ich podanie jest istotne ze względu na ochronę zdrowia lub życia człowieka np. - termin przydatności

do spożycia lub data minimalnej trwałości - warunki przechowywania - instrukcja dotycząca odpowiedniego
przygotowania produktu oraz ostrzeżenie, niewłaściwe przygotowanie może stanowić zagrożenie dla zdrowia.

•

Termin przydatności do spożycia wyrażony jest jako "należy spożyć do: dzień, miesiąc, rok". W ten sposób znakowane są
produkty nietrwałe mikrobiologicznie, łatwo psujące się. Oznacza termin, po upływie którego środek spożywczy nie
może być przeznaczony do obrotu i do spożycia. Data ta powinna być poprzedzona określeniem:

•

"najlepiej spożyć przed: dzień, miesiąc, rok" w odniesieniu do produktów o trwałości nie przekraczającej 3 miesięcy, lub

•

"najlepiej spożyć przed końcem: miesiąc, rok" dla produktów o trwałości od 3 do 18 miesięcy lub "najlepiej spożyć przed
końcem: rok" dla produktów, o trwałości przekraczającej 18 miesięcy.  

•

Obowiązek znaczenia datą minimalnej trwałości albo terminem przydatności do spozycia nie dotyczy nastepujących
środków spozywczych: 

I. świezych,nieobranych i nierozdrobnionych:owoców oraz warzyw
II. wyrobów winiarskich
III. napojów o zawartości alkoholu powyżej 10% objętościowych.
IV. cukru,z wyjątkiem lukru
V. octu
VI. soli,z wyjątkiem jodowanej
VII. gumy do żucia
VIII. wyrobów cukierniczych
IX. produktów piekarskich i ciastkarskich (do spozycia w ciagu 24h)
X. napojów bezalkoholowych, nektarów, jeżeli ich ilość w pojedynczym opakowaniu wynosi więcej niż 5 litrów
XI. pojedynczych porcji lodów 
•

Znakowanie nie może:

•

Wprowadzać konsumenta w błąd w zakresie charakterystyki środka spożywczego, w szczególności co do rodzaju,
właściwości, składu, ilości, źródła,

Oświadczenia żywnościowe i zdrowotne

•

Przy etykietowaniu i oznaczaniu środków spożywczych można stosować oświadczenia
żywnościowe, zdrowotne lub o zmniejszaniu ryzyka choroby. Oświadczenia te można
stosować jedynie wtedy, gdy są zgodne z wymogami rozporządzenia (WE) nr 1924/2006
(w Polsce z rozp. Min. Zdr. z 25 lipca 2007 r.). Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia,
„oświadczenie oznacza każdy komunikat lub przedstawienie, które zgodnie z przepisami
wspólnotowymi lub krajowymi nie są obowiązkowe, łącznie z przedstawieniem
obrazowym, graficznym lub symbolicznym w jakiejkolwiek formie, jeśli stwierdza,
sugeruje lub daje do zrozumienia, że żywność ma szczególne właściwości";Oświadczenie
żywnościowe określa, czy dana żywność ma szczególne własności odżywcze ze względu
na wartość kaloryczną lub substancje odżywcze. Ponadto każdy środek spożywczy może
być dobrowolnie znakowany wartością odżywczą GDA (Guideline Daily Amounts).
Wskazane dzienne spożycie jest dodatkową informacją o poziomie spożycia
poszczególnych składników odżywczych i energii w ciągu doby, zalecanym dla
przeciętnego dorosłego i zdrowego konsumenta. Lista taka jest jednak obowiązkowa dla
środków spożywczych specjalnego przeznaczenia oraz gdy na oznakowaniu środka
spożywczego powszechnie jadanego podano oświadczenie żywieniowe.

Dane dotyczące produktu

- miejsca pochodzenia, metod wytwarzania lub produkcji, a w przypadku środka

spożywczego powszechnie spożywanego zawierać określenia "dietetyczny" oraz
sugerować, że jest to środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego;

- Przypisywać działania lub właściwości, których nie posiada, właściwości zapobiegania

chorobom lub ich leczenia albo odwoływać się do takich właściwości;

- Sugerować, że środek spożywczy posiada szczególne właściwości, jeżeli wszystkie podobne

środki spożywcze posiadają takie właściwości. 

Informacja o sposobie przygotowania lub stosowania - jeżeli jej brak może wprowadzić w

konsumenta w błąd i spowodować niewłaściwe postępowanie z danym środkiem
spożywczym. Np. dotyczy to produktów przygotowywanych w mikrofalówkach, żywności
do szybkiego przygotowania. 

2. Dane identyfikujące producenta
a) producenta środka spożywczego lub wprowadzajacego środek spozywczy do obrotu w

kraju.

b) Kraj,w którym wyprodukowano środek spożywczy lub dokonano

przetworzenia,zmieniającego jego właściwości,jeżeli brak tej informacji mógłby
wprowadzic konsumenta w błąd.

c) Zawartość netto lub liczba sztuk  
3.Przedsiębiorca (paczkujący) ponosi odpowiedzialność za zapewnienie, że ilość rzeczywista

towaru paczkowanego odpowiada ilości nominalnej podanej na opakowaniu, w granicy
najwyższej dopuszczalnej wielkości ujemnego błędu.

4. Warunki przechowywania - Obligatoryjnie, gdy produkt oznaczony jest terminem

przydatności do spożycia oraz w przypadkach, gdy wpływają one na jakość artykułów
spożywczych. 

5. Partia produkcyjna - oznaczająca określoną ilość środka spożywczego wyprodukowanego,

przetworzonego lub zapakowanego praktycznie w takich samych warunkach.

•

Numer partii produkcyjnej może być poprzedzony literą L .

6. Klasa jakości handlowej- Gdy została ustalona lub inny wyróżnik jakości handlowej, gdy wynika

on z odrębnych przepisów.

 
7. Weterynaryjny numer identyfikacyjny- Nadany przez powiatowego lekarza weterynarii zakładom

lub podmiotom produkującym produkty pochodzenia zwierzęcego.

 
Warto pamiętać, że producent nie ma obowiązku znakowania wszystkich produktów wartością

odżywczą. Obowiązek ten istnieje wyłącznie w odniesieniu do środków spożywczych specjalnego
przeznaczenia żywieniowego, a w odniesieniu do środków powszechnie spożywanych, jeżeli
deklarowane jest tzw. oświadczenie żywieniowe. Pod tym pojęciem należy rozumieć każdą
informację, w tym także reklamową, która stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że dany
produkt posiada szczególne właściwości odżywcze, np. jest mało kaloryczny, ma obniżony
poziom cholesterolu, obniżoną zawartość tłuszczu lub cukru itp.

 
•

Środki spożywcze w opakowaniach zbiorczych przeznaczonych bezpośrednio dla konsumentów
znakuje się, podając co najmniej następujące dane:

• nazwę,
• datę minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia,
• zawartość netto opakowania zbiorczego, opakowania jednostkowego, liczbę opakowań

jednostkowych w opakowaniu zbiorczym,

• dane identyfikujące producenta i miejsce pochodzenia, o ile brak tej informacji może wprowadzić

konsumenta w błąd,

• oznaczenie partii produkcyjnej,
• klasę jakości handlowej o ile została ustalona.
 
W miejscu sprzedaży środków spożywczych bez opakowań należy podać następujące informacje:
•

Nazwę,

ponadto:
• w przypadku środków spożywczych mięsnych: składniki, klasę jakości handlowej, o ile została

ustalona w odrębnych przepisach,

• w przypadku pozostałych środków spożywczych - klasę jakości handlowej lub inny wyróżnik, o ile

ustalono je w odrębnych przepisach lub wynika to z przepisów Unii Europejskiej.

• w przypadku środków spożywczych mięsnych: składniki, klasę jakości handlowej, o ile

została ustalona w odrębnych przepisach,

• w przypadku pozostałych środków spożywczych - klasę jakości handlowej lub inny

wyróżnik, o ile ustalono je w odrębnych przepisach lub wynika to z przepisów Unii
Europejskiej.

• Rozporządzenie określa także szczegółowe przepisy dotyczące znakowania

poszczególnych rodzajów środków spożywczych, jak mleka i jego przetworów, napojów
spirytusowych i alkoholowych, wina, miodów, produktów głęboko mrożonych, wyrobów
czekoladowych, kakao, owocowych dżemów, marmolady, konfitur, powideł, galaretek,
soków, nektarów, płynnego ekstraktu kawy, cykorii, masła, margaryny, ich mieszanek,
pieczywa, jaj.

 
• W oznakowaniu mleka i przetworów mleczarskich w opakowaniach jednostkowych

obowiązkowe jest określenie procentowej zawartości tłuszczu wyrażonej w procentach
masy lub objętości. W odniesieniu do mleka w proszku dodatkowo należy zamieścić
informację "nie jest przeznaczony dla niemowląt poniżej 12 miesiąca życia".

• Napoje alkoholowe w opakowaniach jednostkowych zawierające powyżej 1,2%

objętościowych alkoholu powinny być oznaczone nominalną mocą napoju, wyrażoną w
procentach objętościowych.

• Nazwy takie, jak wino owocowe, Polskie Wino / Polish Wine, Polskie Wino

Aromatyzowane, fermentowany napój winopochodny owocowy/ miodowy, miód pitny
muszą być stosowane zgodnie z zasadami ustawy winiarskiej (Ustawa z dnia 22 stycznia
2004 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji
rynku wina DzU nr 34, poz. 292).

• Nazwa "miód" może być użyta wyłącznie do oznakowania środka spożywczego, który jest

naturalnym słodkim produktem wytwarzanym przez pszczoły Apis mellifera, a
znakowanie zgodnie z obowiązującą ustawą o jakości handlowej miodu.

• W oznakowaniu czekolady w proszku, do picia, kakao słodzonego, czekolady, czekolady

mlecznej, itp. należy podać zawartość całkowitej masy kakaowej "masa kakaowa
minimum....%".

• W punktach sprzedaży pieczywa nie opakowanego powinny być podane następujące

informacje:

a) dane identyfikujące producenta,
b) rodzaj pieczywa,
c) masa jednostkowa,
d) adnotacja o ewentualnym użyciu ciasta głęboko mrożonego,
e) wykaz składników oraz datę minimalnej trwałości w przypadku pieczywa do produkcji

którego użyto dozwolonych substancji dodatkowych przedłużających trwałość.

• Jaja należy znakować zgodnie z rozporządzeniem 2295/2003 (DzU WE L 340z
24.12.2003 r.) Należy podać numer oznaczający system utrzymywania kur, kod państwa PL,

weterynaryjny numer identyfikacyjny

• Zakres znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych jest

określony w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16.12.2002 r.,DzU nr
220,poz, 1856 z późniejszymi zmianami.

• Rozporządzenie reguluje szczegółowy zakres i sposób znakowania środków spożywczych i

substancji dodatkowych,w opakowaniach jednostkowych,zbiorczych i bez opakowań,

• Przeznaczonych bezpośrednio dla konsumentów,oraz zakres informacji podawanych na

opakowaniu

Bibliografia

1. Dziennik Ustaw 2007 Nr 137 poz. 966 - Znakowanie

środków spożywczych.

2. Dziennik Ustaw 2002 Nr 220 poz. 1856 - Znakowanie

środków spożywczych i dozwolonych substancji
dodatkowych.

3. Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu,

pod red. J. Gawęckiego, T. Mossor-Pietraszewskiej,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

4. Wiedza własna