1

dr Ryszard Balicki

PARTIE POLITYCZNE,

PARTIE POLITYCZNE,

SYSTEMY PARTYJNE i

SYSTEMY PARTYJNE i

GRUPY NACISKU

GRUPY NACISKU

2

dr Ryszard Balicki

Zasada zwierzchnictwa

Zasada zwierzchnictwa

narodu

narodu



Art. 4. 1. Władza zwierzchnia w

Art. 4. 1. Władza zwierzchnia w

Rzeczypospolitej Polskiej należy do

Rzeczypospolitej Polskiej należy do

Narodu.

Narodu.

2. Naród sprawuje władzę przez swoich

2. Naród sprawuje władzę przez swoich

przedstawicieli lub bezpośrednio.

przedstawicieli lub bezpośrednio.



Zasada suwerenności Narodu nawiązuje

Zasada suwerenności Narodu nawiązuje

jednoznacznie do tradycyjnego w polskim

jednoznacznie do tradycyjnego w polskim

prawie konstytucyjnym, datującego się

prawie konstytucyjnym, datującego się

jeszcze od Konstytucji 3 Maja, ujęcia

jeszcze od Konstytucji 3 Maja, ujęcia

zasady suwerenności.

zasady suwerenności.

3

dr Ryszard Balicki

Art.

Art.

4

4

Konstytucji RP

Konstytucji RP



Władza zwierzchnia w RP

Władza zwierzchnia w RP

należy do Narodu.

należy do Narodu.



Naród swą władzę wykonuje

Naród swą władzę wykonuje

przez swych przedstawicieli lub

przez swych przedstawicieli lub

bezpośrednio.

bezpośrednio.

3

4

dr Ryszard Balicki

Naród

Naród



Definicja etniczna

Definicja etniczna



Definicja polityczna

Definicja polityczna

4

5

dr Ryszard Balicki

Zasada zwierzchnictwa

Zasada zwierzchnictwa

narodu

narodu



Konstytucja traktuje naród - twórcę

Konstytucja traktuje naród - twórcę

państwowości – jaki podmiot władzy - w

państwowości – jaki podmiot władzy - w

sensie politycznym

sensie politycznym



Naród decyduje swoich sprawach bądź

Naród decyduje swoich sprawach bądź

samodzielnie, bądź też wykorzystującą do

samodzielnie, bądź też wykorzystującą do

tego swoich przedstawicieli,

tego swoich przedstawicieli,



W tym ujęciu naród to grupa ludzi

W tym ujęciu naród to grupa ludzi

złączona ze sobą w sensie politycznym,

złączona ze sobą w sensie politycznym,

odrębna od innych, świadoma tego i

odrębna od innych, świadoma tego i

działająca zgodnie z tą świadomością.

działająca zgodnie z tą świadomością.

6

dr Ryszard Balicki

Reprezentacja

Reprezentacja



To prawnie legitymowane

To prawnie legitymowane

wykonywanie funkcji władzy

wykonywanie funkcji władzy

państwowej w imieniu zbiorowego

państwowej w imieniu zbiorowego

podmiotu suwerenności (narodu)

podmiotu suwerenności (narodu)

przez konstytucyjnie określone

przez konstytucyjnie określone

organy państwa

organy państwa

6

7

dr Ryszard Balicki

Definicja partii

Definicja partii

politycznej

politycznej



„

„

Partia jest zgromadzeniem ludzi

Partia jest zgromadzeniem ludzi

wyznających tę samą doktrynę polityczną”

wyznających tę samą doktrynę polityczną”

Benjamin Constant

Benjamin Constant



Partia to „szczególne stowarzyszenie,

Partia to „szczególne stowarzyszenie,

które dąży do zrealizowania własnego

które dąży do zrealizowania własnego

programu ideowego lub osiągnięcia

programu ideowego lub osiągnięcia

władzy, albo też pragnie urzeczywistnić

władzy, albo też pragnie urzeczywistnić

oba te cele równocześnie:

oba te cele równocześnie:

Max Weber

Max Weber

8

dr Ryszard Balicki

Definicja partii

Definicja partii

politycznej

politycznej



Partia „to szczególna instytucja oparta na więzi

Partia „to szczególna instytucja oparta na więzi

organizacyjnej, której celem jest dążenie do

organizacyjnej, której celem jest dążenie do

zdobycia i wykorzystania władzy politycznej”

zdobycia i wykorzystania władzy politycznej”



Maurice Duverger

Maurice Duverger



Partia to grupa polityczna identyfikując asie z

Partia to grupa polityczna identyfikując asie z

pewną oficjalna etykietą, która jest obecna w

pewną oficjalna etykietą, która jest obecna w

procesie wyborczym i jest zdolna wysunąć

procesie wyborczym i jest zdolna wysunąć

poprzez wybory (wolne lub nie) kandydatów na

poprzez wybory (wolne lub nie) kandydatów na

stanowiska publiczne”

stanowiska publiczne”



Giovanni Sartori

Giovanni Sartori

9

dr Ryszard Balicki

Geneza partii politycznej

Geneza partii politycznej



Rozwój parlamentaryzmu

Rozwój parlamentaryzmu



Rozwój idei liberalnych

Rozwój idei liberalnych



Upowszechnienie prawa wyborczego

Upowszechnienie prawa wyborczego

9

10

dr Ryszard Balicki

Cechy partii politycznych

Cechy partii politycznych



O tym, czy konkretną organizację uznamy

O tym, czy konkretną organizację uznamy

za partię polityczną, nie decyduje jej

za partię polityczną, nie decyduje jej

nazwa, ale cechy.

nazwa, ale cechy.



Najważniejsze cechy partii politycznej:

Najważniejsze cechy partii politycznej:

1) dobrowolność tej organizacji,

1) dobrowolność tej organizacji,

2) program,

2) program,

3) sposób działania (dążenie do zdobycia i

3) sposób działania (dążenie do zdobycia i

utrzymania władzy dla realizacji zamierzeń

utrzymania władzy dla realizacji zamierzeń

programowych to cecha pozwalająca

programowych to cecha pozwalająca

odróżnić partię od innych organizacji

odróżnić partię od innych organizacji

społecznych istniejących w państwie) .

społecznych istniejących w państwie) .

11

dr Ryszard Balicki

Trzy zasadnicze etapy w

Trzy zasadnicze etapy w

rozwoju partii politycznych

rozwoju partii politycznych



partie klubowe (

partie klubowe (

frakcje partyjne tworzone w

frakcje partyjne tworzone w

parlamentach od przełomu XVIII i XIX w.)

parlamentach od przełomu XVIII i XIX w.)



partie elitarne (

partie elitarne (

rozszerzenie w pierwszej połowie

rozszerzenie w pierwszej połowie

XIX w. działalności partii poza parlament,

XIX w. działalności partii poza parlament,

kształtowanie się pewnych elementów struktury

kształtowanie się pewnych elementów struktury

organizacyjnej partii, instytucji członkostwa,

organizacyjnej partii, instytucji członkostwa,

programów politycznych)

programów politycznych)



partie masowe (

partie masowe (

od połowy XIX w., pod znaczącym

od połowy XIX w., pod znaczącym

wpływem tworzących się wówczas partii

wpływem tworzących się wówczas partii

robotniczych i wydatnego rozszerzenia praw

robotniczych i wydatnego rozszerzenia praw

wyborczych; partie nastawione na masowe

wyborczych; partie nastawione na masowe

członkostwo, posiadających sformalizowane

członkostwo, posiadających sformalizowane

struktury wewnętrzne, aktywnych w kampaniach

struktury wewnętrzne, aktywnych w kampaniach

wyborczych i wyborach).

wyborczych i wyborach).

12

dr Ryszard Balicki

Funkcje partii

Funkcje partii

politycznych

politycznych



Pośredniczenie

Pośredniczenie

między społeczeństwem

między społeczeństwem

a państwem

a państwem



Reprezentowanie interesów grup

Reprezentowanie interesów grup

społecznych

społecznych



Oddziaływanie na społeczeństwo

Oddziaływanie na społeczeństwo



Wyborcza

Wyborcza



Formułowanie programów (integracja)

Formułowanie programów (integracja)



Selekcja kandydatów (kreowanie elity)

Selekcja kandydatów (kreowanie elity)



Kierowanie państwem

Kierowanie państwem

12

13

dr Ryszard Balicki

Klasyfikacje partii

Klasyfikacje partii

politycznych

politycznych



Struktura organizacyjna:

Struktura organizacyjna:



Komitetowe i rozwinięte

Komitetowe i rozwinięte



Podział kompetencji:

Podział kompetencji:



Scentralizowane i zdecentralizowane

Scentralizowane i zdecentralizowane



Powoływanie władz:

Powoływanie władz:



Demokratyczne i autorytarne

Demokratyczne i autorytarne



Typ kierownictwa:

Typ kierownictwa:



Jednoosobowe lub kolegialne

Jednoosobowe lub kolegialne

13

14

dr Ryszard Balicki



komunistyczne,

komunistyczne,



socjalistyczne,

socjalistyczne,



socjaldemokratyczne,

socjaldemokratyczne,



chadeckie,

chadeckie,



agrarne,

agrarne,



ekologiczne,

ekologiczne,



liberalne,

liberalne,



konserwatywne,

konserwatywne,



skrajnie prawicowe,

skrajnie prawicowe,



faszystowskie

faszystowskie

Klasyfikacje partii

Klasyfikacje partii

politycznych (kryterium

politycznych (kryterium

ideologiczne)

ideologiczne)

15

dr Ryszard Balicki

Instytucjonalizacja partii

Instytucjonalizacja partii

politycznych

politycznych

•

•

określenie funkcji partii politycznych w

określenie funkcji partii politycznych w

systemie politycznym państwa, w tym

systemie politycznym państwa, w tym

zwłaszcza ich prawa do wpływania na

zwłaszcza ich prawa do wpływania na

politykę państwa;

politykę państwa;

•

•

regulowanie stosunków między partią a

regulowanie stosunków między partią a

organami państwowymi i sposo bów

organami państwowymi i sposo bów

oddziaływania na te organy;

oddziaływania na te organy;

•

•

normowanie zagadnień organizacji i

normowanie zagadnień organizacji i

funkcjonowania partii w parlamen tach,

funkcjonowania partii w parlamen tach,

dotyczące przede wszystkim frakcji

dotyczące przede wszystkim frakcji

parlamentarnych partii;

parlamentarnych partii;

16

dr Ryszard Balicki

Instytucjonalizacja partii

Instytucjonalizacja partii

politycznych

politycznych

•

•

ustanowienie zasady wolności tworzenia partii

ustanowienie zasady wolności tworzenia partii

politycznych, a czasem także określenie

politycznych, a czasem także określenie

wymogów demokracji wewnątrzpartyjnej;

wymogów demokracji wewnątrzpartyjnej;

•

•

wprowadzenie wymogu rejestracji lub

wprowadzenie wymogu rejestracji lub

zgłoszenia do ewidencji partii poli tycznej, która

zgłoszenia do ewidencji partii poli tycznej, która

chce posiadać osobowość prawną i brać udział

chce posiadać osobowość prawną i brać udział

w wybo rach;

w wybo rach;

•

•

określenie przesłanek uzasadniających

określenie przesłanek uzasadniających

delegalizację partii politycznej, co zazwyczaj

delegalizację partii politycznej, co zazwyczaj

pozostaje w gestii organów władzy sądowniczej;

pozostaje w gestii organów władzy sądowniczej;

•

•

uregulowanie kwestii finansowania działalności

uregulowanie kwestii finansowania działalności

partii politycznych, oznaczające zazwyczaj

partii politycznych, oznaczające zazwyczaj

przyjęcie zasady jawności dochodów partyjnych

przyjęcie zasady jawności dochodów partyjnych

i ich wydatkowania

i ich wydatkowania

17

dr Ryszard Balicki

Regulacja prawna partii

Regulacja prawna partii

politycznych

politycznych



Konstytucja RP – art. 11 ust. 1

Konstytucja RP – art. 11 ust. 1



Ustawa o partiach politycznych

Ustawa o partiach politycznych



Cechy partii:

Cechy partii:



Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna



Dobrowolne członkostwo

Dobrowolne członkostwo



Program działania

Program działania



Cele

Cele



Wolność

działania i
tworzenia partii



Ograniczenia w

tworzeniu partii
- PARTITIS
PROHIBITIO

18

dr Ryszard Balicki

System partyjny

System partyjny



ogół legalnie istniejących w danym

ogół legalnie istniejących w danym

państwie partii politycznych oraz

państwie partii politycznych oraz

układ stosunków pomiędzy nimi, a

układ stosunków pomiędzy nimi, a

także między nimi a państwem,

także między nimi a państwem,

kształtujący się w toku rywalizacji

kształtujący się w toku rywalizacji

albo współdziałania w walce o

albo współdziałania w walce o

zdobycie władzy państwowej lub jej

zdobycie władzy państwowej lub jej

sprawowanie

sprawowanie

19

dr Ryszard Balicki

Funkcje systemów

Funkcje systemów

partyjnych

partyjnych



legalne forum walki partii politycznych o

legalne forum walki partii politycznych o

władzę państwową (ścierają się poglądy i

władzę państwową (ścierają się poglądy i

dokonuje się ich konfrontacja)

dokonuje się ich konfrontacja)



mechanizm umożliwiającymi organizowanie

mechanizm umożliwiającymi organizowanie

wyborów, przede wszystkim

wyborów, przede wszystkim

parlamentarnych

parlamentarnych



umożliwiają formowanie ośrodków władzy i

umożliwiają formowanie ośrodków władzy i

wyłanianie ekip rządzących (i ich wymianę)

wyłanianie ekip rządzących (i ich wymianę)



mechanizm integrujący i aktywizujący

mechanizm integrujący i aktywizujący

politycznie społeczeństwo (kształtowanie

politycznie społeczeństwo (kształtowanie

opinii społecznej i kultury politycznej)

opinii społecznej i kultury politycznej)

20

dr Ryszard Balicki

System partyjny

System partyjny



Jednopartyjny

Jednopartyjny



Monopartyjność ustawowa

Monopartyjność ustawowa



System partii hegemonicznej

System partii hegemonicznej



System partii dominującej

System partii dominującej



Dwupartyjny

Dwupartyjny



Wielopartyjny

Wielopartyjny



(System kooperacji - Szwajcaria)

(System kooperacji - Szwajcaria)

21

dr Ryszard Balicki

Finansowanie partii

Finansowanie partii

politycznej

politycznej



Jawność (art. 11 ust. 2)

Jawność (art. 11 ust. 2)



Zasady finansowania budżetowego:

Zasady finansowania budżetowego:



od 2001 r. głównym źródłem finansowania partii
są subwencje oraz dotacje z budżetu państwa.



Subwencje mogą otrzymywać partie, które w
ostatnich wyborach do Sejmu przekroczyły próg
3% (jeśli samodzielnie tworzyły komitet wyborczy)
lub 6% głosów (jeśli wchodziły w skład
koalicyjnego komitetu wyborczego).



Dotacje otrzymują partie za każdy mandat zdobyty
w Sejmie lub Senacie.



Przyszłość ?

Przyszłość ?

22

dr Ryszard Balicki

Grupy nacisku

Grupy nacisku



Różnią się od partii tym, że:

Różnią się od partii tym, że:



nie dążą do zdobycia władzy i jej

nie dążą do zdobycia władzy i jej

sprawowania

sprawowania



reprezentują zazwyczaj interesy

reprezentują zazwyczaj interesy

społeczne o mniejszym podmiotowo

społeczne o mniejszym podmiotowo

zasięgu

zasięgu



formułują cele działania o węższym

formułują cele działania o węższym

przedmiotowo zakresie

przedmiotowo zakresie

23

dr Ryszard Balicki

Grupa nacisku

Grupa nacisku



Dobrowolne ugrupowanie osób

Dobrowolne ugrupowanie osób

połączonych wspólnymi interesami,

połączonych wspólnymi interesami,

dążące drogą wywieranych różnymi

dążące drogą wywieranych różnymi

sposobami nacisków na ogniwa

sposobami nacisków na ogniwa

systemu politycznego państwa do

systemu politycznego państwa do

osiągnięcia takiego celu, aby decyzje

osiągnięcia takiego celu, aby decyzje

podejmowane przez organy

podejmowane przez organy

państwowe były korzystne dla

państwowe były korzystne dla

interesów danej grupy.

interesów danej grupy.

24

dr Ryszard Balicki

Modele stosunków między

Modele stosunków między

partiami politycznymi a

partiami politycznymi a

grupami nacisku

grupami nacisku



Konkurencji:

Konkurencji:



gdy istnieje konflikt między reprezentowanymi przez nie

gdy istnieje konflikt między reprezentowanymi przez nie

interesami;

interesami;



Współpracy

Współpracy



gdy interesy te są zbieżne;

gdy interesy te są zbieżne;



Neutralności:

Neutralności:



gdy interesy reprezentowane przez jeden podmiot są dla

gdy interesy reprezentowane przez jeden podmiot są dla

drugiego niekonfliktowe (neutralne);

drugiego niekonfliktowe (neutralne);



Dominacji:

Dominacji:



grup nacisku nad partią, gdy traci ona wobec nich

grup nacisku nad partią, gdy traci ona wobec nich

autonomię i przekształca się w ich polityczną

autonomię i przekształca się w ich polityczną

ekspozyturę;

ekspozyturę;



Występowania grup nacisku w roli partii politycznej.

Występowania grup nacisku w roli partii politycznej.

25

dr Ryszard Balicki

Formy prawne grup nacisku

Formy prawne grup nacisku



organizacje (związki) właścicieli,

organizacje (związki) właścicieli,

przedsiębiorców, czy pracodawców,

przedsiębiorców, czy pracodawców,



organizacje pracobiorców (głównie

organizacje pracobiorców (głównie

związki zawodowe) oraz konsumentów,

związki zawodowe) oraz konsumentów,



stowarzyszenia,

stowarzyszenia,



fundacje,

fundacje,



pozaparlamentarne ciała o strukturze

pozaparlamentarne ciała o strukturze

mieszanej (np. skupiające przedstawicieli

mieszanej (np. skupiające przedstawicieli

pracodawców, pracobiorców i rządu –

pracodawców, pracobiorców i rządu –

komisje trójstronne)

komisje trójstronne)

26

dr Ryszard Balicki

Funkcje grup nacisku

Funkcje grup nacisku



reprezentowanie interesów

reprezentowanie interesów

określonych grup społecznych;

określonych grup społecznych;



wpływanie na organy państwowe;

wpływanie na organy państwowe;



wpływanie na inne ogniwa systemu

wpływanie na inne ogniwa systemu

politycznego państwa.

politycznego państwa.

27

dr Ryszard Balicki

Klasyfikacja grup

Klasyfikacja grup

nacisku

nacisku



z punktu widzenia terytorialnego zakresu

z punktu widzenia terytorialnego zakresu

działania:

działania:



krajowe i międzynarodowe

krajowe i międzynarodowe



w związku z reprezentowanymi interesami:

w związku z reprezentowanymi interesami:



Interesy ekonomiczne

Interesy ekonomiczne



grupy podstawowe (grupy kapitału, grupy pracownicze)

grupy podstawowe (grupy kapitału, grupy pracownicze)



grupy niepodstawowe (rolnicze, wolnych zawodów, konsumentów

grupy niepodstawowe (rolnicze, wolnych zawodów, konsumentów

itp.), czy nieekonomiczne (kościoły i zrzeszenia religijne,

itp.), czy nieekonomiczne (kościoły i zrzeszenia religijne,

stowarzyszenia kulturalne, filantropijne, humanistyczne)

stowarzyszenia kulturalne, filantropijne, humanistyczne)



Interesy nieekonomiczne

Interesy nieekonomiczne



kościoły i związki wyznaniowe,

kościoły i związki wyznaniowe,



stowarzyszenia kulturalne,

stowarzyszenia kulturalne,



filantropijne, itp

filantropijne, itp



W zależności od wpływu na skład osobowy i

W zależności od wpływu na skład osobowy i

działalność ośrodków władzy:

działalność ośrodków władzy:



grupy o charakterze politycznym i pozapolitycznym

grupy o charakterze politycznym i pozapolitycznym

28

dr Ryszard Balicki

Stosunek państwa do grup

Stosunek państwa do grup

nacisku

nacisku

Instytucjonalizacja grup nacisku

Instytucjonalizacja grup nacisku

USTAWA z dnia 7 lipca 2005 r.

o działalności lobbingowej w

procesie stanowienia prawa,

Dz. U. Nr 169, poz. 1414 z zm.