Polska
transformacja

ustrojowa

Krótka analiza drogi Polski do

wolnorynkowej,
liberalnej gospodarki kapitalistycznej

Opracowali:

Adam Grys

Jakub

Łukanowski

Czym jest ustrój

gospodarczy?

„Ustrój gospodarczy – stanowią go te reguły prawne, które

przesądzają o tym komu oraz jakie przysługują prawa do
posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać
czynności gospodarcze.”

W obecnym świecie możemy wyróżnić bardzo wiele systemów
gospodarczych. Tak duża różnorodność wynika z indywidualnego
ustanawiania przepisów prawnych w każdym z państw. Możliwe
jest jednak pogrupowanie gospodarek ze względu na przeważające
cechy. Np. ustroje Niemiec, Francji, Australii czy USA możemy
zaliczyć do jednej grupy kapitalistycznych, liberalnych gospodarek
wolnorynkowych, choć analiza każdego z tych systemów wskaże

wiele różnic.

Epoka „realnego

socjalizmu”

Najważniejsze cechy polskiej gospodarki socjalistycznej:

centralne podejmowanie decyzji gospodarczych

własność państwowa

ograniczenie pieniądza do funkcji pasywnych

Powyższe cechy gospodarki centralnie zarządzanej

stanowiły

o jej krótkowzroczności, braku racjonalności w

gospodarowaniu

zasobami i oderwaniu od realiów ekonomicznych.

Główne problemy końca lat

80’

Podstawowe przyczyny początku reform wolnorynkowych:

•

hiperinflacja

•

rosnące zadłużenie zagraniczne

•

deficyt budżetowy

•

brak elastyczności produkcji – chroniczny brak dóbr

•

niska stopa życiowa społeczeństwa

Podane powyżej problemy gospodarcze dotknęły także inne kraje
socjalistyczne. Na podstawie obrad Okrągłego Stołu przeprowadzono
w naszym kraju pierwsze częściowo wolne wybory. Ukształtowany
po nich rząd T. Mazowieckiego przystąpił do budowy planu wyjścia z
głębokiego kryzysu społeczno-gospodarczego.

Hiperinflacja

Inflacja w ujęciu

półrocznym

Źródło: www.stat.gov.pl

Inflacja w ujęciu półrocznym

Źródło: www.stat.gov.pl

Zadłużenie zagraniczne

Źródło: Rocznik Statystyczny GUS 1991

Deficyt budżetowy

Źródło: Rocznik Statystyczny

1994

Jak zbudować kapitalizm?

Podstawowym elementem liberalnego systemu gospodarczego jest

wolny

rynek. Najbardziej istotne elementy mechanizmu rynkowego, które
odróżniają go od gospodarki centralnie planowanej to:

•

ceny regulowane prawem popytu i podaży

•

daje lepsze podstawy do racjonalnej alokacji dóbr

•

przyczynia się do wzrostu odpowiedzialności za jakość i

wydajność pracy/produkcji w przedsiębiorstwach (własność

prywatna)

•

przyczynia się do aktywowania inicjatywy jednostek

•

pieniądz w gosp. rynkowej jest realnym miernikiem wartości

•

otwarcie na wymianę międzynarodową

Plan reform gospodarczych w Polsce przygotował zespół ekspertów,
któremu przewodził Minister Finansów prof. Leszek Balcerowicz.

„Plan Balcerowicza”

Pakiet 10 ustaw

mających zmienić oblicze polskiej gospodarki,

przygotowanych w zaledwie 111 dni potocznie przyjęto nazywać
„Planem Balcerowicza”.

Działania rządu dążyły do jak najszybszego zażegnania kryzysu.
Podjęte kroki miły skrajnie neoliberalne podłoże ideologiczne.
W świecie podaje się model transformacji w Polsce jako „

metodę

szokową

”.

Nadrzędnym celem działań prof. Balcerowicza była restrykcyjna
polityka monetarna i walka z „szalejącą” inflacją.

10 ustaw rządu Tadeusza

Mazowieckiego

1. Ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw

państwowych

2. Ustawa o prawie bankowym
3. Ustawa o kredytowaniu
4. Ustawa o podatku od wzrostu wynagrodzeń
5. Ustawa o nowych zasadach opodatkowania
6.

Ustawa o działalności gospodarczej prowadzonej przez inwestorów

zagranicznych
7. Ustawa o prawie dewizowym
8. Ustawa o prawie celnym
9. Ustawa o zatrudnieniu
10. Ustawa o szczególnych warunkach zwalniania pracowników

Zatwierdzony przez Parlament i MFW Pakiet ustaw zaczął

obowiązywać

1 stycznia 1990 roku.

Metoda szokowa a

metoda stopniowa

METODA SZOKOWA

•

całkowita liberalizacja cen

•

preferowanie prywatnych
firm

•

całkowita otwartość
gospodarki

•

wprowadzenie pełnej
wymienialności waluty

•

pełna liberalizacja rynku
pracy

METODA STOPNIOWA



uwalnianie cen etapami



interwencjonizm państwa



osłona socjalna
społeczeństwa



stopniowa liberalizacja
importu



etapowe budowanie
struktur wolnorynkowych
przez regulacje państwa

Poszczególne elementy

reformy ustroju

Pełna reforma polskiej gospodarki wymagała zmiany w

bardzo

wielu dziedzinach. Przyjrzyjmy się bliżej poszczególnym

elementom

przejścia z centralnie planowanej etatystycznej

gospodarki socjalisty-

cznej do wolnorynkowej liberalnej gospodarki

kapitalistycznej.

CENTRALNE PLANOWANIE

WOLNY RYNEK

ETATYZM

SOCJALIZM

LIBERALIZM

KAPITALIZM

Centralne planowanie a

wolny rynek

Gospodarka zarządzana centralnie charakteryzuje się wysokim
zetatyzowaniem. Rola państwa w produkcji i obrocie towarami
jest ogromna, a obywatel posiada bardzo ograniczone prawo do
gospodarowania zasobami. Ponadto państwowe firmy i

gospodarstwa

rolne wykonują dyrektywy w ramach rozdzielników i limitów oraz
według ustalonego planu.

Gospodarka wolnorynkowa pojawia się w momencie likwidacji
odgórnych regulacji pracy przedsiębiorstw.

W celu powrotu do wolnego rynku w Polsce podjęto następujące
kroki.

Urynkowienie polskiej

gospodarki

Kroki podjęte dla urynkowienia polskiej gospodarki:



Decentralizacja i demonopolizacja – państwowe
monopole były

„spadkiem” po epoce centralnego zarządzania. W sytuacji
opanowania rynku przez jednego dostawcę nie mogła działać
konkurencja i żadne mechanizmy, np. ceny, płace.



Powołano Centralny Urząd Antymonopolowy



Zakazano praktyk monopolistycznych



Ułatwienia i ulgi podatkowe dla nowych
przedsiębiorców



Likwidacja rozdzielników, limitów i planów
gospodarczych dla przedsiębiorstw państwowych

Etatyzm a liberalizm

Etatyzm jest charakterystyczny dla gospodarek centralnie
planowanych. Wyróżnikiem poziomu zetatyzowania ustroju

jest

ilość czynności zastrzeżonych dla państwa i czynności
nakazanych obywatelom.

Liberalizm gospodarczy ogranicza liczbę czynności
gospodarczych nakazanych obywatelom i zmniejsza

monopol

państwa na prowadzenie działalności w różnych działach
gospodarki.

Liberalizacja polskiej

gospodarki

Podstawowymi działaniem podjętym w myśl

programu

Balcerowicza dla liberalizacji gospodarki były:



Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych



Umożliwienie podejmowania własnej działalności
gospodarczej



Zaprzestanie dofinansowywania przedsiębiorstw
państwowych



Otwarcie gospodarki na wymianę międzynarodową,
zniesienie zakazów importowych



Liberalizacja cen (nieliczne ceny urzędowe)

Powrót do kapitalizmu w

Polsce

Czynnikiem decydującym o klasyfikacji ustroju wśród

tych

kapitalistycznych bądź socjalistycznych jest własność

środków

produkcji. Po II Wojnie Światowej wywłaszczono

dotychczasowych

właścicieli i majątki przeszły na rzecz Skarbu Państwa.
Plan Balcerowicza zakładał:



Prywatyzację przedsiębiorstw państwowych



Rozwój sektora prywatnego przedsiębiorstw

Polityka antyinflacyjna

W programie zwalczania inflacji przyjęto, że w Polsce jej głównym
powodem jest nadmiar pieniądza i deficyt budżetowy. W myśl Planu
Balcerowicza zaczęto więc ograniczać wzrost dochodów pracowni-
ków przez regulacje prawne. Ograniczono tym samym popyt na
dobra konsumpcyjne, a w konsekwencji zahamowano wzrost ich cen.

Z drugiej strony w osiągnięciu celu inflacyjnego zastosowano
urealnienie stóp procentowych. Za podłoże stabilnego systemu
rynkowego Balcerowicz przyjął zdecydowaną politykę monetarną.
Wprowadzono pełną wymienialność złotego, zachęcano do lokat
złotowych i ustabilizowano kurs polskiej waluty.