Rynek i gospodarka w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Kształtowanie się gospodarki rynkowej w Polsce.

Po przejęciu władzy przez rząd T. Mazowieckiego, minister finansów L. Balcerowicz ogłosił swój plan naprawy gospodarki. Jego głównymi celami było ograniczenie galopującej hiperinflacji (w 1989 r. ponad 50 proc. miesięcznie), stabilizacja pieniądza, uwolnienie cen, otwarcie gospodarki na rynki zewnętrzne, zrównoważenie rynku. Wszystkie założenia planu Balcerowicza zostały szybko osiągnięte. Kolejne rządy (w większym lub mniejszym stopniu) realizowały program stabilizacji

gospodarki, który opierał się na:

• zachowaniu wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, tłumieniu inflacji, prowadzeniu polityki zrównoważonego budżetu i minimalizacji deficytu budżetowego, ograniczeniu wydatków budżetowych,

• odejściu od centralnego sterowania gospodarką, uwolnieniu ustalanych wcześniej przez państwo cen, prywatyzacji gospodarki,

• wprowadzeniu wewnętrznej wymienialności złotówki na waluty obce, promowaniu oszczędności w złotych,

• prowadzeniu polityki twardego pieniądza, ustaleniu realnych stóp procentowych.

Nowych regulacji prawnych wymagał system podatkowy, system bankowy, rynek kapitałowy i rynek pracy. Wszystkie ustawy przygotowano jeszcze w 1990 r. Do największych problemów okresu polskiej transformacji gospodarczej należą dylematy związane z prywatyzacją sektora gospodarstw państwowych, polityką płacową i zmiany na rynku pracy (bezrobocie w szczytowym okresie sięgało 3 min. osób).

Osiągnięcia polskiej transformacji gospodarczej:

• wprowadzenie wolności gospodarczej, która dała możliwość rozwoju prywatnej przedsiębiorczości,

• przywrócenie realnej własności prywatnej, włącznie z prywatną własnością przedsiębiorstw, fabryk i warsztatów pracy,

• likwidacja gospodarki niedoboru, pieniądz nabrał realnej wartości, zaczęły funkcjonować prawa gospodarki wolnorynkowej, w wyniku której cenę i ilość sprzedawanych towarów określają podaż towaru na rynek i popyt na tenże towar, zniknęły znane z PRL-u kartki, talony, asygnaty, przydziały i kolejki - które były efektem istnienia centralnie sterowanej gospodarki niedoboru.

Współczesna gospodarka rynkowa opiera się na stosunkach między

konsumentami reprezentowanymi przez gospodarstwa domowe (kreującymi popyt) i producentami reprezentowanymi przez przedsiębiorców (kreującymi podaż). Ceny ustalane są na rynku, cena równowagi ustalana jest na poziomie, który zapewnia największe korzyści producentom i konsumentom. Popyt kształtują m.in.: gusta konsumentów i ceny dóbr subsydiarnych. Na podaż wpływają m.in.: ceny czynników produkcji, koszty technologii i podatki. Opis dotyczy wolnorynkowej

gospodarki otwartej. W Polsce na niektóre strefy gospodarki (rynek węglowy, rynek pracy, liczne koncesje, kontyngenty i zezwolenia) państwo wywiera silny wpływ, dlatego Polska zaliczana jest do krajów o średniej wolności gospodarczej.

Inflacja w Polsce (1989 - 1999).

Zjawisko inflacji (z łaciny inflatio - nadęcie, wzdymanie) polega na

spadku wartości pieniądza i związanym z tym wzrostem cen. Ze wzrostem cen maleje siła nabywcza pieniądza, za taką samą sumę można kupić coraz mniej towarów i usług. Zmniejszenie inflacji było podstawą działań kolejnych rządów po 1989 r. Ze względu na tempo wzrostu cen wyróżnia się inflację: pełzającą (3 -

4 proc. w skali roku), kroczącą (4 - 10 proc.), galopującą (10 - 50 proc.) oraz hiperinflację (powyżej 50 proc.) W Polsce inflacja w 1989 r. wynosiła 640 proc. w skali roku, w 1990 r.- 250 proc., w 1991 - 60 proc., w 1992 - 44 proc., w 1993 - 37 proc., w 1994 - 30 proc., w 1995 - 22%, w 1996 - 18.5%, w 1997 - 13.2%. W roku 1998 inflacja obniżyła się do 8.6%, w skali roku.

Polacy po raz pierwszy zetknęli się z inflacją w XVII i XIX wieku. Hiperinflacji kres położyły reformy Grabskiego (patrz pyt. 40). W czasach PRL wysoka inflacja spowodowana była wysokim deficytem budżetowym oraz forsowną industrializacją. Władze walczyły z nią regulując centralnie ceny detaliczne towarów; w 1950 r. w celu zdławienia inflacji przeprowadzono wymianę pieniędzy, na której ludność straciła 66 proc. posiadanej gotówki. Po wprowadzeniu gospodarki rynkowej - 1989 rząd polski realizował plan Balcerowicza mający na celu stabilizację budżetu, a zarazem zmniejszenie inflacji.

Najbardziej spektakularna inflacja w dziejach świata wystąpiła w Niemczech w 1923 r. Wyniosła ona miliard procent w skali roku.

Przekształcenia własnościowe we współczesnej Polsce.

W gospodarce socjalistycznej środki produkcji stanowiły własność państwa, Po wprowadzeniu gospodarki rynkowej podstawowym problemem stała się prywatyzacja majątku państwowego. W Polsce po 1989 r. prywatyzacja przebiega następującymi metodami:

•przez prywatyzację kapitałową sprzedawano przedsiębiorstwa znajdujące się w dobrej kondycji finansowej; często w prywatyzacji kapitałowej uczestniczyły przedsiębiorstwa zagraniczne, które wnosiły pieniądze na modernizację przedsiębiorstw i nowe technologie,

• dzierżawa i leasing, polegają na przekazaniu na określony czas w odpłatne użytkowanie przedsiębiorstwa spółce pracowniczej lub innym zainteresowanym podmiotom,

• tworzenie jednoosobowych spółek Skarbu Państwa; przedsiębiorstwa państwowe przekształcano w spółki (akcyjne lub z ograniczoną odpowiedzialnością) działające na podstawie kodeksu handlowego, właścicielem wszystkich akcji sprywatyzowanego w ten sposób przedsiębiorstwa jest Skarb Państwa; prywatyzacja przez tworzenie jednoosobowych spółek Skarbu Państwa jest etapem przejściowym do pełnej prywatyzacji kapitałowej i pozwala przedsiębiorstwom poprawić sytuację finansową,

•likwidacją upadłościową objęto przedsiębiorstwa nierentowne, nieprzynoszące zysków; w pierwszych latach reform gospodarczych zlikwidowano ok. 2 tyś. przedsiębiorstw państwowych, w celu prywatyzacji zlikwidowano tylko kilkaset przedsiębiorstw,

• Program Powszechnej Prywatyzacji, po wieloletnich przygotowaniach, Polska jako ostatnie państwo Europy Środkowo - Wschodniej wprowadziła program prywatyzacji, który objął wszystkich obywateli; kilkaset przedsiębiorstw zgrupowano w 15 Narodowych Funduszach Inwestycyjnych, każdy dorosły obywatel dostał po l akcji każdego funduszu; jednak większości obywateli nie skusiła wizja zostania inwestorami giełdowymi i sprzedali oni swoje Powszechne Świadectwa Udziałowe dużym inwestorom.

Po przejęciu władzy przez koalicję AWS - UW przedstawiciele rządu wspomnieli o potrzebie przeprowadzenia autentycznego uwłaszczenia obywateli, zgłoszono nawet projekt Programu Powszechnego Uwłaszczenia, ale propozycja szybko ucichła.

Błędem polskich zmian własnościowych jest brak ustawy reprywatyzacyjnej. Obywatele (i ich spadkobiercy), którym władze komunistyczne odebrały majątek, swoich praw muszą z trudem dochodzić w cywilnych sądach.

W roku 1998 dokonano największej prywatyzacji w dziejach III RP. Majątek sprywatyzowanej Telekomunikacji Polskiej S.A. szacowany jest na ok. 3 miliardy dolarów. W ostatnich latach sprywatyzowano większość banków (m.in. Bank Handlowy i Pekao S.A.). W procesie prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw 15% akcji jest bezpłatnie rozdane pracownikom tych przedsiębiorstw.

Bank. System bankowy we współczesnej Polsce. Prywatyzacja sektora bankowego.

W gospodarce rynkowej obowiązuje dwuszczeblowy system bankowy. Bank centralny (w Polsce Narodowy Bank Polski), który jest bankiem banków i bankiem państwa, wypuszcza na rynek krajowy pieniądze. Banki komercyjne świadczą usługi finansowe ludności i podmiotom gospodarczym. Do zadań banków komercyjnych należy:

• gromadzenie oszczędności i finansowanie inwestycji,

• pośredniczenie między posiadaczami środków płatniczych, realizacja rozliczeń w gospodarce,

• kreacja pieniądza.

Banki komercyjne obracając pieniędzmi powierzonymi przez klientów kreują nowy, bezgotówkowy pieniądz (np. klient A powierza bankowi 100 zł., bank z tych pieniędzy pożycza klientowi B 90 zł. W tym momencie na rynku jest 190 zł).

Bank centralny realizuję politykę pieniężną państwa, odpowiada za stabilność pieniądza, jako jedyny ma prawo emitowania pieniądza gotówkowego. Przez politykę otwartego rynku (skup i sprzedaż papierów wartościowych) kontroluje system bankowy państwa. Narodowy Bank Polski przygotowuje założenia polityki gospodarczej państwa. NBP jest niezależny od organów państwa w wymiarze decyzyjnym, finansowym i personalnym. Prezesa NBP powołuje Sejm na wniosek Prezydenta na sześcioletnią kadencję. Obecnie prezesem NBP jest Leszek Balcerowicz.

System bankowy Polski jest efektem trzech procesów: zmiany ustawodawstwa bankowego w 1989 r., (wprowadzenie systemu dwuszczeblowego, wydzielenie z NBP 9 banków komercyjnych), rynkowej transformacji gospodarki, przystosowywania polskiego sektora finansowego do norm Unii Europejskiej. W czasie prywatyzacji sektora bankowego przyjęto łagodne warunki tworzenia nowych banków. Obecnie w Polsce działa ok. 90 banków. Do udziału w polskim systemie bankowym dopuszczono kapitał zagraniczny.

Z myślą o bezpieczeństwie systemu bankowego utworzono Bankowy Fundusz Gwarancyjny. W wypadku bankructwa banku fundusz wypłaca część utraconych wkładów. Pełne gwarancje Skarbu Państwa mają (do końca 1999 r.) tylko 3 banki: PKO BP, Pekao S.A. i Bank Gospodarki Żywnościowej.

Polityka rolna państwa po 1989 r. w Polsce.

Rok 1989 był dla polskiego rolnictwa okresem gwałtownej terapii szokowej. Uwolnienie, cen otwarcie gospodarki, napływ taniej, dotowanej żywności z Zachodu (o wyższej jakości, szerokim asortymencie), ograniczenie subwencji i dotacji z budżetu państwa - to wszystko spowodowało, że rolnictwo najbardziej odczuło ujemne skutki reformy gospodarczej Balcerowicza.

Znaczna część gospodarstw rolnych stanęła na krawędzi bankructwa, większość zagrożona jest biedą. Jednocześnie dały o sobie znać zaniedbania rolnictwa z poprzednich lat. Polska wieś jest przeludniona, 40% Polaków mieszka na wsi, ponad połowa z nich utrzymuje się z rolnictwa. Życie mieszkańców wsi cechuje się niskim standardem: przeludnienie, brak wygód, słabo rozbudowana infrastruktura, niski współczynnik telefonizacji, brak ośrodków kultury, słaba opieka zdrowotna, niskie aspiracje edukacyjne młodzieży. Wieś jest rozdrobniona i zacofana

technologicznie, przeważają bardzo małe gospodarstwa rodzinne, które produkują jedynie na własny użytek. Na wsi występuje bardzo wysokie ukryte bezrobocie.

Polityka rolna państwa na początku transformacji była niemrawa i przynosiła mierne rezultaty. Państwo, któremu pozostało w spadku po realnym socjalizmie blisko 2 tyś. nierentownych PGR-ów nie było w stanie znaleźć antidotum na problemy rolnictwa.

Obecnie państwo za pośrednictwem Ministerstwa Rolnictwa realizuje

politykę rolną poprzez następujące instytucje:

Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa przejęła majątek ok. 1650

Państwowych Gospodarstw Rolnych. Do zadań Agencji należy gospodarowanie ich majątkiem oraz organizowanie miejsc pracy dla byłych pracowników PGR-ów, prowadzenie prywatyzacji i restrukturyzacji przejętych majątków. Agencja prowadzi sprzedaż majątków PGR, oddaje je w dzierżawę, a w sytuacjach wyjątkowych ustanawia nad nimi zarząd lub administrację. AWRSP wpływa pośrednio na ustrój rolny państwa, czyli stosunki własnościowe w rolnictwie i wielkość gospodarstw. Trzeba jednak zauważyć malejący wpływ państwa na strukturę agrarną polskiego rolnictwa.

Agencja Rynku Rolnego kształtuje politykę rolną w zakresie wielkości i struktury produkcji rolniczej. Agencja prowadzi interwencyjny skup płodów rolnych w czasie nadwyżki ich podaży, a w przypadku zachwiania równowagi rynkowej wyprzedaje swoje zapasy. Poprzez swoje działania ARR stabilizuje sytuację na rynku rolno - spożywczym. Zapewnia rolnikom możliwość sprzedaży ich produktów po minimalnej cenie ustalanej przez państwo. Agencja operuje na rynkach zbóż, artykułów mleczarskich, mięsa i cukru.

Instrumentem wpływającym na produkcję rolną są wprowadzone w 1994 r. opłaty wyrównawcze, którymi objęte zostały towary importowane, które na granicy są tańsze od produktów krajowych.

Kolejnym instrumentem polityki rolnej w zakresie produkcji rolnej są powstające nowoczesne giełdy towarowe, które pozwolą na stabilizację rynku i uporządkowanie procedur zawierania transakcji. Ostatnią niezwykle ważną płaszczyzną polityki rolnej państwa jest wpływanie na materialne warunki życia ludności rolniczej. W ostatnich latach zrestrukturyzowano rolnicze Banki Spółdzielcze i dofinansowano z budżetu państwa Bank Gospodarki Żywnościowej, który pośrednio skupia Banki Spółdzielcze. Przez bankową obsługę rolnictwa państwo oferuje rolnikom preferencyjne kredyty.

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wspiera modernizację, budowę i rozbudowę gospodarstw rolnych, zakładów przetwórczych i zakładów świadczących usługi dla rolnictwa. Agencja finansuje też rozbudowę wiejskiej infrastruktury. Protesty rolnicze w styczniu 1999 r. dowodzą, że w dalszym ciągu polityka państwa wobec rolnictwa jest niewłaściwa. Żaden rząd po 1989 r. nie przedstawił planu restrukturyzacji rolnictwa i dostosowania go do norm europejskich (rolnictwo będzie jednym z najtrudniejszych etapów rozmów stowarzyszeniowych z UE). Poddanie towarów rolniczych wolnej grze rynkowej spowodowało nieopłacalność produkcji rolnej i niemożliwość jej planowania (np. cena żywca wieprzowego we wrześniu 1998 r. wynosiła 4,4 zł za kilogram, a w styczniu 1999 r. 2,2 zł., dokładnie tyle wynosiła cena skupu wieprzowiny na przełomie lat 1993-94).

Bogdalska Ula, Zaradkiewicz Jarek: „200 pyt. i odp. z wiedzy o społ. i historii”; Oficyna Studencka CEZAR, Wawa 1999

Od gospodarki scentralizowanej do gospodarki rynkowej

Transformacja w sferze gospodarki jest to proces przechodzenia od gospodarki nakazowo-rozdzielczej do gospodarki rynkowej. Te jakościowe przeobrażenia wymagają zmian w wielu dziedzinach życia społeczno-gospodarczego, a zwłaszcza w trzech.

Sfera materialno-techniczna. Przed II wojną światową gospodarka państwa polskiego była oparta głównie na tradycyjnym rolnictwie. Nowoczesny przemysł, będący w początkowym stadium rozwoju, należał w przeważającej mierze do państwa i kapitału zagranicznego. Niezależnie od wszystkiego, co pozytywnego osiągnięto, również okres Polski Ludowej pozostawił m.in. wadliwą strukturę przemysłu, wyrażającą się w nadmiernym rozwoju przemysłu ciężkiego i niedorozwoju gałęzi przemysłu lekkiego stosującego nowoczesne technologie; dominację sektora państwowego w przemyśle, budownictwie, transporcie i handlu; malejącą efektywność wykorzystywania zasobów; nierównowagę gospodarczą w postaci niedoboru dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych; rozregulowaną sferę finansów, czego następstwem stała się rosnąca inflacja, sztuczny system cen i kursów walutowych, rozbudowane dotacje i deficyt budżetowy. Ten stan rzeczy zmusił do podjęcia radykalnych działań modernizacyjnych, które mają prowadzić do restrukturyzacji gospodarki narodowej.

Sfera instytucjonalna. Konieczna okazała się zmiana zakresu i sposobu działania urzędów i instytucji; niezbędne było określenie na nowo udziału państwa w procesach gospodarczych, a zwłaszcza rozstrzygnięcie, czy i w jakim zakresie państwo powinno być właścicielem i w jakim stopniu powinno interweniować w funkcjonowanie gospodarki; potrzebą stało się znalezienie odpowiedniej formuły działania związków pracodawców i pracobiorców, stworzenie nowego uregulowania prawnego, odpowiedniego dla gospodarki rynkowej.

Sfera świadomości społecznej. Dokonująca się reforma gospodarcza wymaga innej świadomości społecznej. Trzeba przezwyciężyć bariery świadomościowe, ukształtować postawy aktywne, prowadzące do ukształtowania przedsiębiorczości i zlikwidowania bezradności jednostek i grup społecznych, wyeliminować natomiast postawy wyczekiwania na paternalizm państwowy jako stan naturalny.

W przechodzeniu od gospodarki nakazowo-rozdzielczej do gospodarki rynkowej stosowano różne warianty działania. W krajach Europy postkomunistycznej przyjęły się trzy z nich:

— wariant umiarkowany, zastosowany na Węgrzech, zakłada stopniowe przeobrażenia strukturalne i instytucjonalne połączone z próbą ochrony poziomu życia społeczeństwa i pobudzenia wzrostu gospodarczego;

— wariant radykalny, jako sposób tworzenia gospodarki rynkowej, zastosowano w byłej NRD. Polega on na zmianie struktury produkcji dokonywanej poprzez likwidację nieefektywnych przedsiębiorstw państwowych i prywatyzację pozostałych i na zmianie struktury i poziomu cen poprzez wprowadzenie konkurencji i zwiększenie eksportu towarów i usług;

— wariant wstrząsowy wybrano i zastosowano w Polsce. Strategicznym celem programu była stabilizacja gospodarki i przekształcenie jej w gospodarkę rynkową. Podstawowe założenia tego rozwiązania to: wewnętrzna wymienialność złotówki, zaprzestanie praktyki dopłacania przez państwo do wytwarzanych produktów, co znajdowało wyraz w cenie skalkulowanej poniżej rzeczywistej wartości towaru, zrównoważenie budżetu państwa i ściśle kontrolowana polityka monetarna, utrzymanie stabilnego kursu wymiany walut, zwalczanie inflacji, szybka prywatyzacja. Strategię tę znaną pod nazwą: plan Balcerowicza, realizowały z niewielkimi zmianami wszystkie rządy wywodzące się z obozu Solidarności. Podstawowe założenia reformy były również realizowane przez sformułowaną w 1993 r. koalicję SLD-PSL. Brak spójności koalicji i zarysowujące się podziały interesów zahamowały lub opóźniły tempo niektórych przekształceń, np. w zakresie prywatyzacji, rent i emerytur, struktury sektorów gospodarki.

Partie centro-prawicowe mające większość parlamentarną po wyborach 1997 r. zadeklarowały przyspieszenie i zakończenie procesu reform. Dokonująca się w latach 1990-1997 transformacja gospodarki stworzyła podstawy gospodarki rynkowej: osiągnięto stabilizację kursu wymiany walut, wprowadzono ceny rynkowe, zduszono hiperinflację, wprowadzono wewnętrzną wymienialność złotego, zlikwidowano dolaryzację gospodarki, stworzono rynek konsumenta, doprowadzono do umorzenia przez Kluby Paryski i Londyński znacznej części długu, otwarto gospodarkę na zewnątrz, a ponadto wynegocjowano pomoc bezzwrotną i kredytową z zagranicy. Wystąpiły jednak trudności w realizacji prywatyzacji spowodowane zarówno brakiem globalnego programu tego przedsięwzięcia, jak i nie uregulowanym prawem własności.

Ciągle jeszcze istnieje deficyt budżetowy. Przeciwnicy wariantu wstrząsowego wskazują na: brak elastyczności w realizacji programu zmian, dyskryminowanie sektora państwowego i spółdzielczego, nadmiernie restrykcyjną politykę fiskalną, kredytową i dochodów, dopuszczenie nieograniczonego importu dóbr konsumpcyjnych.

W dobie transformacji ustrojowej pojawiły się zagrożenia stwarzające bariery w przechodzeniu do demokracji parlamentarnej i efektywnej gospodarki rynkowej. W sferze gospodarki są to nakładające się na siebie objawy kryzysu strukturalnego (tzn. przerost zatrudnienia i niewłaściwa struktura własności w rolnictwie, dominacja gałęzi przemysłu ciężkiego, a jednocześnie słaby rozwój niektórych gałęzi przemysłu lekkiego i usług) i koniunkturalnego oraz nierówny podział kosztów reform w społeczeństwie. Przeobrażenia w systemie politycznym spowodowały z jednej strony przywracanie praw i wolności indywidualnych i zbiorowych, z drugiej zaś strony wyzwalały aspiracje polityczne. Ich następstwem jest pluralizm społeczny i polityczny, ale i związane z tym objawy niestabilności politycznej. Wszystkie te zjawiska osłabiają siłę społeczeństwa obywatelskiego i utrudniają przechodzenie do ustroju demokratycznego. Promowanie kultury obywatelskiej i instytucji demokratycznych, konsekwencje w realizowaniu reform ekonomicznych, wyraźne zakreślenie granic władzy państwowej są niezbędne dla pokonywania zjawisk kryzysowych i tworzenia koniecznych zabezpieczeń przed odrodzeniem się tendencji autorytarnych.

Pod. red. Wojtaszczyka Adama Konstantego: „Wiedza o społecz. - podręcznik do szkoły średniej; WSiP, Wawa 1999

Reformy gospodarcze w Polsce po roku 1989 podłoże, koncepcje, realizacja, perspektywy.

Aktualne problemy polskiej polityki gospodarczej

Po roku 1989 gospodarka polska zaczęła przechodzić od formy centralistycznej - nakazowo-rozdzielczej, do gospodarki rynkowej. Po PRL-u w kraju pozostała wadliwa struktura gospodarcza, opierająca się na przewadze przemysłu ciężkiego i niedorozwoju lekkiego, przestarzałe technologie i dominacja sektora państwowego w przemyśle, budownictwie, transporcie i handlu. Niska była efektywność wykorzystywania zasobów i rozregulowana sfera finansów, w związku z czym rosła inflacja, dotacje i deficyt budżetowy. Wadliwa była także struktura zarządzania majątkiem gospodarczym.

W Polsce, w odróżnieniu od innych państw Europy Środkowo-Wschodniej przechodzących transformację ustrojową i gospodarczą, wybrano wstrząsowy wariant restrukturyzacji gospodarki. 24 sierpnia 1989 roku Sejm przygniatającą większością głosów powołał rząd Tadeusza Mazowieckiego. Ministrem finansów i wicepremierem został w nim profesor Leszek Balcerowicz. W ciągu kilku lat jego polityka podniosła Polskę z upadku gospodarczego.

17 grudnia 1989 roku profesor Balcerowicz przedstawił w Sejmie koncepcję rządowego programu gospodarczego. Był on zawarty wił ustawach dotyczących gospodarki finansowej, przedsiębiorstw, polityki zagranicznej, podatków, prawa bankowego, prawa dewizowego, prawa celnego, zatrudnienia, warunków rozwiązywania umów o pracę, wzrostu wynagrodzeń, stosunków kredytowych i praktyk monopolistycznych. Oprócz ostatniej, wszystkie ustawy zostały przyjęte przez Sejm i weszły w życie l stycznia 1990 roku.

W swym planie odbudowy polskiej gospodarki, Leszek Balcerowicz za najważniejsze zadanie uznał zdławienie inflacji, poprzez wprowadzenie w przedsiębiorstwach progresywnego podatku od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń (popiwek), ustalenie sztywnego kursu dolara, podniesienie stóp kredytowych i zmniejszenie dotacji państwowych do deficytowych działów gospodarki, Bezpośrednim efektem tych posunięć byt szybki wzrost cen, nawet o 50% i inflacji, która w ciągu miesiąca podniosła się o prawie 80%. W ciągu roku

przybyło tak/e bezrobotnych, których liczba zwiększyła się o milion osób. Po trudnym dla społeczeństwa pierwszym okresie reformy, po serii strajków i wybuchów niezadowolenia, sytuacja zaczęta się powoli stabilizować. Spadła także inflacja.

W reformie Balcerowicza uwzględniono także prywatyzację majątku państwowego. Miała ona uwolnić państwo od prowadzenia działalności gospodarczej, co w przeszłości, jak dowodziła historia, przynosiło tragiczne efekty. Drugim istotnym aspektem prywatyzacji było przyciągniecie kapitału zagranicznego, dzięki któremu miało nastąpić unowocześnienie fabryk i zakładów pracy. Prywatyzację rozpoczęto od sklepów, mniejszych przedsiębiorstw i zakładów. Ze sprywatyzowaniem większych fabryk i przedsiębiorstw byty większe kłopoty. Ten proces ciągnie się po dziś dzień, Wszystkie rządy solidarnościowe realizowały politykę gospodarczą według planu Balcerowicza, z niewielkimi tylko jego zmianami. Koalicja SLD-PSL, która przejęła w 1993 roku ster władzy w Polsce, także opowiedziała się za kontynuacją reform i założeń planu. W latach 1990-1996 reforma urynkowiła polską gospodarkę. Ustabilizowane zostały kursy walut, urynkowiono ceny, zdławiona została inflacja (która w ubiegłym -1999 roku - osiągnęła wartość jednocyfrowa';, wprowadzona została wewnętrzna wymienialność złotego. W efekcie zabiegów rządowych, kluby Paryski i Londyński umorzyły Polsce znaczną część długu. Przeprowadzono denominację złotówki (wymianę pieniędzy). Oprócz tego reforma spowodowała także przejściowe obniżenie stopy życiowej ludności i spore zwiększenie bezrobocia, które w 1996 roku dotknęło 12% zawodowo czynnej ludności. Obecnie gospodarka polska musi dostosować się do standardów państw Unii Europejskiej w związku z zamierzanym przystąpieniem do niej Rzeczpospolitej. Istnieje jednak wiele barier, zarówno w mentalności społecznej, jak materialnych i systemowych, które

utrudniają proces restrukturyzacji. Brak w Polsce dobrze rozwiniętych instytucji rynkowych, ciągle istnieje nieodpowiednią struktura produkcji. Niedostatecznie szybko przebiegają procesy własnościowe. Polepsza się, jednak bardzo wolno jakość kadry zarządzającej. Ciągle niedostatecznie rozbudowana jest infrastruktura gospodarcza.

Obecnie największymi problemami polskiej gospodarki są; niedostateczne tempo prywatyzacji, powstrzymanie bezrobocia i zwiększenie polskiego importu. Pod koniec 1999 roku polska gospodarka wyzwoliła się z negatywnego wpływu kryzysu rosyjskiego, a wyższy wzrost gospodarczy w 2000 roku będzie możliwy dzięki poprawie eksportu oraz zwiększonym inwestycjom, uważa Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową. Czwarty kwartał (1999 roku) byt tym okresem, o którym można powiedzieć, że na polską gospodarkę przestał negatywnie oddziaływać kryzys rosyjski. W pierwszej połowie roku 2000 tempo wzrostu gospodarczego będzie wyższe, a w dwóch ostatnich kwartałach 2000 roku zacznie, powoli spadać. Motorem wzrostu w 2000 roku będzie poprawa polskiego eksportu, w szczególności do krajów Unii Europejskiej, a także zwiększone inwestycje, które w tym roku mają być wyższe niż spożycie indywidualne. Inflacja będzie (w tym roku) spadać, ale nie gwałtownie. Prawdopodobnie inflacja będzie wyższa niż zakładana w budżecie na 2000 rok. W grudniu ubiegłego roku inflacja liczona rok do roku wzrosła do 9,8 procent. Spadek inflacji w tym roku spowoduje aprecjacja złotego, stabilizacja cen na rynku surowców oraz spodziewane ograniczenie popytu krajowego.

Pod red. Kościałkiewicza Mańka, Waglińskiej Anki, Biegaja Jacusia...: „Zagadnienia egzaminacyjne dla kandydatów na wydział prawa i administracji”; Wydawnictwo akademickie, 2000.

Przemiany ekonomiczno-gospodarcze w państwach postkomunistycznych - gospodarka rynkowa jako model docelowy.

Europa Środkowa i Południowo-Wschodnia od XVI w. stanowiła peryferie

ekonomiczne. Mimo iż rozwijał się przemysł, to nie był on siłą napędową położonych w tym regionie państw. Dominował przemysł wydobywczy i te gałęzie przetwórcze, które nie wymagały większego udziału pracy wykwalifikowanej. Państwa Europy Wschodniej miały raczej rolniczy charakter. W przemianach ustrojowych w państwach Europy Środkowowschodniej po II wojnie światowej, dla nadania im nieodwracalnego charakteru, posłużono się instrumentami gospodarczymi, takimi jak: gospodarka planowa, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu. Okres od pół. lat 50. do 1960 r. charakteryzował się zmniejszeniem tempa inwestycji. W najbardziej rozwiniętych ówczesnych państwach socjalistycznych: NRD, Czechosłowacji, Polsce i Węgrzech nieuchronna była reorganizacja zarządzania. Kontynuowano rozwój przemysłu hutniczego i maszynowego. Szczególnie preferowany był przemysł chemiczny. Dokonano też modernizacji rolnictwa. W ZSRR w latach 1956-63 dokonał się ogromny postęp w dziedzinie nowoczesnej technologii. Podniosła się stopa życiowa (ZSRR, Węgry). Nowe formy współpracy między państwami socjalistycznymi wprowadzono w ramach RWPG (kooperacja i specjalizacja produkcji).

W poł. lat 60. szybka industrializacja zwiększyła dysproporcje w warunkach

bytowych ludności miasta i wsi. Wzrosły dążenia konsumpcyjne, zanim przy-

gotowano się do ich zaspokojenia. Powstały bodźce do poszukiwania nowego,

socjalistycznego modelu życia. Równoważenie proporcji między przemysłem

ciężkim a konsumpcyjnym, przy jednoczesnej reorganizacji zarządzania, spowodowało osłabienie tempa wzrostu dochodów. W związku z tym uprzemysłowienie potraktowano jako metodę wyrównywania poziomów między poszczególnymi regionami (w rejonach o przewadze rolnictwa lokalizowano zakłady przemysłowe). Stąd charakterystycznym zjawiskiem przemian socjalistycznych było zwiększenie ludności miast (w latach 60. w państwach bloku socjalistycznego, poza Rumunią, ludność miejska przeważała nad wiejską).

W wyniku prowadzenia długotrwałej polityki antyimportowej Europa Wschodnia popadła w jednostronną zależność od gospodarki światowej. W handlu zagranicznym państw „bloku wschodniego" dominowała podaż surowców i

półfabrykatów (w eksporcie). Jednocześnie zaciągnięto kredyty. Zauważyć jednak

należy, że zadłużenie krajów Europy Wschodniej nie było nadmierne w porównaniu z innymi regionami. Było natomiast duże w stosunku do niewielkich

możliwości eksportowych państw dawnego RWPG. Problem polegał na tym, że pomiędzy uzyskiwaniem kapitału za granicą a jego inwestowaniem w kraju nie było organicznego związku. Cały zatem region Europy Wschodniej stał się jednostronnie zależny od międzynarodowych rynków kapitałowych. Do poł. lat 80. przepaść między oczekiwaniami społecznymi a coraz gorszymi wynikami gospodarczymi stała się niemożliwa do wypełnienia. Tylko fundamentalna zmiana systemu politycznego mogła być niezbędnym warunkiem poważnego rozważania zmian ekonomicznych. ZSRR z powodu niedoborów i jawnej inflacji przestawał odgrywać rolę stabilizacyjną dla gospodarki państw wschodnioeuropejskich. Znalazło to swój wyraz w kryzysie systemu współpracy w ramach RWPG. Mimo iż w 1987 r. zaakceptowano potrzebę stworzenia wschodnioeuropejskiego wspólnego rynku, w praktyce dokonano jedynie czysto formalnych reorganizacji. Plany 5-letnie na lata 1986-90 stanowiły ostatnią próbę przezwyciężenia kryzysu. Wyrazem niepowodzenia był kryzys podaży dóbr konsumpcyjnych i zubożenie klasy średniej. Przekonanie o braku perspektyw mobilizowało społeczeństwa, bowiem w sferze materialnej ustawicznie zwiększał się dystans między dochodami przypadającymi na przeciętnego obywatela „bloku socjalistycznego" i na mieszkańca krajów Zachodu.

W rezultacie ponad czterdziestoletni okres izolacji gospodarczej krajów Europy Środkowowschodniej od gospodarki Europy Zachodniej wywołał wiele następstw

tak gospodarczych, jak i politycznych. Głęboki kryzys próbowano rozwiązać połowicznymi reformami w ostatnim etapie systemu socjalistycznego, zwanym socjalizmem realnym. Do załamania się systemu realnego socjalizmu doprowadziły jednak tak przyczyny wewnętrzne (centralizm w planowaniu, błędna

polityka inwestycyjna, mało efektywna polityka gospodarcza - nadmierny import licencji, maszyn, niekorzystna struktura handlu zagranicznego, wzrost zadłużenia), jak i zewnętrzne (inflacja na Zachodzie, powodująca podrożenie kosztów importu oraz recesja gospodarcza, której konsekwencją było zredukowanie zapotrzebowania na towary ze Wschodu oraz zastosowanie barier taryfowych).

Doświadczenia lat 80. rozwiały złudzenia co do możliwości otwarcia gospodarki i podtrzymania jej dynamiki za pośrednictwem zwiększenia importu (np. nowych technologii) przy utrzymaniu centralnego zarządzania. Gospodarka centralnie planowana nie była w stanie wytworzyć odpowiedniego eksportu, który mógłby sprostać konkurencji międzynarodowej. Szczególnie skomplikowane było położenie Polski. Społeczeństwo polskie silniej niż inne odrzucało nie odpowiadający narodowym cechom model biurokratycznego gospodarowania. Przewrót polityczny, jaki dokonał się w Polsce i w innych państwach „bloku socjalistycznego" w końcu 1989 r., spowodował konsekwencje natury gospodarczej. Przełomowym dla systemu gospodarczego Polski, Węgier i Czechosłowacji był 1990 r. Nastąpiło wówczas zdecydowane przejście od systemu gospodarki kierowanej centralnie do gospodarki rynkowej, wzorowanej na systemie krajów Europy Zachodniej.

W Polsce ustawa o przedsiębiorczości z 1989 r. wprowadziła zasadę wolności

gospodarczej, prawo do transferu części zysku przypadającego na zagranicznego

wspólnika. Tylko duże inwestycje zagraniczne zwolnione zostały od podatku

dochodowego.

Rządowy program zmiany systemu gospodarczego (zwany programem Balcerowicza) zakładał, że należy zlikwidować hiperinflację i przeprowadzić zasadnicze przemiany systemowe, aby osiągnąć równowagę rynkową. Celem zmian miały być: l) prywatyzacja, do której miały prowadzić zmiany w strukturze własnościowej i zniesienie ograniczeń obrotu ziemią (zrównane zostały wszystkie formy własności, nowy art. 8 Konstytucji RP zagwarantował nienaruszalność prawa własności); 2) wprowadzenie mechanizmów rynkowych przez swobodę stanowienia cen, likwidację reglamentacji, likwidacja ulg podatkowych, wzrost podaży towarów (powstały warunki dla wolnej konkurencji); 3) twarda polityka monetarna poprzez zaniechanie dotacji, likwidację kredytów preferencyjnych, reformę systemu finansowego i bankowego (kurs złotego i taryfa celna miały stać się podstawowymi instrumentami regulującymi eksport i import); 4) tworzenie rynku: walutowego, kapitałowego i pracy (dzięki czemu można dostosować zatrudnienie do potrzeb ekonomicznych); 5) reforma systemu podatkowego (wprowadzono podatek dochodowy od osób prawnych, od wartości dodanej, zamiast dotychczasowego obrotowego, i podatek od osób fizycznych - ten płacą wszyscy od uzyskiwanych dochodów); 6) przeciwdziałanie inflacji przez działania stabilizacyjne (m.in. przez modyfikowanie zasad indeksacji płac i zaostrzenie polityki finansowej wobec przedsiębiorstw) oraz przez ograniczenie deficytu budżetowego (w tym celu m.in. zaprzestano udzielania ulg, zaostrzono politykę kredytową wobec przedsiębiorstw, ograniczono dotacje); 7) zmiany polityki ekonomicznej wobec zagranicy przez uzgodnienie z wierzycielami warunków obsługi zadłużenia, ułatwienie dopływu do Polski kapitału zagranicznego, zawarcie porozumienia z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym, aby odroczyć spłaty kapitałowe i uruchomić kredyty dla wsparcia zmian. Perspektywę dla kapitałowej współpracy z zagranicą stwarza program prywatyzacji gospodarki. Ponieważ społeczeństwo polskie nie posiada dostatecznych środków, które pozwoliłyby zrealizować szeroki program przekształceń własnościowych, ważną rolę w tej dziedzinie może odegrać kapitał zagraniczny (prawną podstawą jest ustawa z 1990r.). Ograniczone zostały jedynie prawa inwestorów zagranicznych do nabywania udziałów mniejszościowych.

Program przekształceń własnościowych (prywatyzacji) obejmuje: prywatyzację przedsiębiorstw państwowych, reprywatyzację - zwrot mienia bezprawnie zagarniętego przez państwo, i prywatyzację instytucji finansowych. Ustawa z 1990 r. przewiduje następujące rodzaje prywatyzacji: l) kapitałową - polega ona na przekształceniu przedsiębiorstwa w l-osobową spółkę Skarbu Państwa, która następnie przez sprzedaż akcji przejdzie na rzecz udziałowców krajowych lub zagranicznych; 2) prywatyzację przedsiębiorstw państwowych przez ich likwidację; 3) małą prywatyzację, realizowaną przez zakup, najem lub dzierżawę firm od dotychczasowych właścicieli (państwa, spółdzielni). Organem kompetentnym w dziedzinie realizacji programu przekształceń własnościowych jest Minister Przekształceń Własnościowych, działający przez organy regionalne i pełnomocników.

Chcąc ocenić dotychczasowe zmiany gospodarcze w Polsce, ich stan zaawansowania, zauważyć należy, że na początku drogi do gospodarki rynkowej w

grupie państw postkomunistycznych Polska była najbardziej zaawansowana w reformie gospodarczej. Jak żaden inny kraj w Europie Środkowowschodniej Polska jest krajem jednolitym etnicznie, nie wchodzą więc w grę waśnie narodowe, nie powinien grozić nam nacjonalizm. Tylko w Polsce zachował się wielki sektor prywatnej własności oraz fragmenty wolnego rynku płodów rolnych. Stąd też „mentalność wolnorynkowa" była bliższa Polakowi niż obywatelowi jakiegokolwiek innego państwa byłego „bloku". Tymczasem jesienią 1992 r. w dziedzinie zachęcania obcego kapitału Polska zajmowała ostatnią lokatę. Napływający do Polski obcy kapitał przybiera formę drobnych inwestycji. Innymi negatywnymi zjawiskami w dotychczasowych przemianach są: najgorszy bilans płatniczy, nieudolna administracja, słabo rozwinięty system bankowy, telekomunikacja, strajki, brak bezpieczeństwa prawnego, ewidentne braki legislacyjne (w tym do pocz. 1994 r. niedostateczna ochrona praw autorskich) a przede wszystkim brak stabilizacji gospodarczej (w tym brak pewności co do wysokości podatków) i politycznej. Trudną drogę przemian gospodarczych pokonujemy w zasadzie sami. Należy sądzić, że gdyby przewrót, jaki nastąpił w 1989 r. w Polsce, nie znalazł naśladowców w innych państwach Europy Środkowowschodniej, Zachód przyszedłby z pokaźną pomocą gospodarczą dla Polski. Błyskawiczne jednak zmiany w Czechosłowacji i NRD pociągnęły za sobą znaczny wzrost popytu na zachodnią pomoc finansową.

Jak Polska, tak i inne państwa Europy Środkowowschodniej przechodzą przez fazę intensywnych zmian w mechanizmach i strukturach ekonomicznych. Także Węgry, Czechy, Słowacja, była NRD odeszły od systemu nakazowo-rozdzielczego, wprowadzając mechanizm rynkowy. W Bułgarii, Rumunii, krajach byłego ZSRR kierunek ewolucji systemu gospodarczego nie został dotąd przesądzony ze względu na opozycję w stosunku do kapitalistycznej drogi rozwoju. Trwają poszukiwania własnego modelu gospodarczego, opartego na własności prywatnej przy różnych rozwiązaniach w kwestii udziału państwa i interwencjonizmu publicznego. Przy wielości partii tyle jest wizji celu, który chce się osiągnąć, ile ugrupowań politycznych. Toteż kraje Europy Środkowowschodniej nie określając dokładnie modelu docelowego, zaczęły drogę do gospodarki rynkowej. Dodać należy, że nie ma żadnych doświadczeń przechodzenia od komunizmu do kapitalizmu. Cechą charakterystyczną jest wielopłaszczyznowość zmian. Państwa postkomunistyczne wprowadzając zmiany gospodarcze starają się korzystać z pomocy lub sięgać do wzorców praktyki państw zachodnioeuropejskich. W listopadzie 1990 r. odbyła się w Paryżu konferencja zorganizowana przez OECD (sukcesorkę Europejskiej Współpracy Gospodarczej) na temat przechodzenia krajów Europy Środkowowschodniej do gospodarki rynkowej, na której przedstawiono doświadczenia Zachodu w tworzeniu gospodarki tego typu. Strategia gospodarcza krajów Europy Zachodniej w okresie powojennym miała następujący przebieg: w pierwszej kolejności stabilizacja rynku wewnętrznego, dalej deregulacja handlu zagranicznego i jego etap ostatni - liberalizacja przepływu kapitału w skali międzynarodowej. W krajach tych jednak już wcześniej istniała struktura rynkowa. Dlatego doświadczenia ewolucji gospodarki, jaka w gruncie rzeczy miała miejsce na Zachodzie, nie są zbyt przydatne dla państw postkomunistycznych. Dla przemian gospodarczych państw postkomunistycznych istotne znaczenie mają następujące zagadnienia: l) aby zbudować gospodarkę rynkową, niezbędna jest prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych (w tej dziedzinie Zachód posiada niewielkie doświadczenia). Prywatyzacja wymaga kapitału. Zapotrzebowania na kapitał nie można zaspokoić ze źródeł krajowych, niezbędna jest zatem pomoc finansowa i napływ kapitału z zagranicy. Po to, by doszło do napływu obcego kapitału, niezbędne jest stworzenie odpowiednich warunków w sferze prawnej i politycznej. Znaczna część popytu na kapitał będzie musiała być zaspokojona ze źródeł krajowych, co wymaga zachęty społeczeństwa do inwestowania; 2) ważne jest otwarcie gospodarcze z jednoczesnym wypracowaniem zasad ochrony rynku krajowego. Konsekwencją otwarcia gospodarki jest wzmocnienie konkurencji wewnętrznej; 3) potrzebna jest duża rola państwa w życiu gospodarczym.

Państwo powinno prowadzić politykę wspierającą rozwój ekonomiczny. W początkowej fazie transformacji w większości gospodarek postkomunistycznych decydującą rolę odegrały konwencjonalne metody przejścia do gospodarki rynkowej, inspirowane przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Funkcjonują

one pod nazwą terapii szokowej. Początkowa euforia dla terapii szokowej spotyka

się z coraz częstszą krytyką. Za błąd uważa się przypisywanie szczególnego znaczenia trzem środkom oddziaływania: stabilizacji waluty, deregulacji cen wraz z eliminacją rynkowej interwencji państwa oraz prywatyzacji. Przyjmuje się, że konwencjonalne metody transformacji muszą uzyskać wsparcie w postaci: utrzymania odpowiedniej sfery opieki socjalnej oraz stworzenie nowych miejsc

pracy.

Spór dotyczy także sposobu dochodzenia do gospodarki kapitalistycznej: czy ma to być kapitalizm XIX-wieczny, czy też należy raczej naśladować doświadczenia Europy Zachodniej po II wojnie światowej. Zasadnicze znaczenie dla łatwiejszego przejścia do nowego systemu mają dotychczasowe tradycje demokratyczne oraz doświadczenia rynkowe. Z tego punktu widzenia można państwa postkomunistyczne podzielić na kilka grup:

- Węgry, Czechy, Słowacja i Polska. Posiadają one dosyć długie tradycje rynkowe i stosunkowo duże tradycje demokratyczne oraz dosyć silne związki z rynkiem światowym. W ostatnim czasie eksport na Zachód w tych państwach wzrósł. Na Węgrzech w 1991 r. sprywatyzowano 10% własności państwowej, a kolejne 10% przekształcono w firmy z udziałem skarbu państwa i kapitału prywatnego. W 1992 r. 900 przedsiębiorstw przeznaczono do prywatyzacji.

- Bułgaria, Rumunia i częściowo Albania. Charakteryzuje je załamanie handlu

zagranicznego, czego powodem jest utrata rynków wschodnich. W krajach tych

brak tradycji demokratycznych.

- Państwa, które powstały po rozpadzie Jugosławii. Model rynkowy socjalistyczny, który istniał w Jugosławii od 1965 r., stworzył pewną „świadomość rynkową". W związku z trwającymi tam walkami perspektywa przejścia do normalnej gospodarki rynkowej uległa trudnemu do określenia wydłużeniu.

- Republiki nadbałtyckie: Estonia, Litwa i Łotwa. Do 1940 r. zgromadziły one pewne tradycje rynkowe. Przejściu do gospodarki rynkowej w tych republikach towarzyszyć muszą szczególne przedsięwzięcia gospodarcze.

- Republiki należące do Wspólnoty Niepodległych Państw. Brak w nich tradycji

demokratycznych i rynkowych. Aktualnemu życiu gospodarczemu towarzyszy

tam głęboki deficyt budżetowy i zapaść produkcyjna.

Tam, gdzie tradycje rynkowe są nikłe, przejście do gospodarki rynkowej będzie bardzo rozciągnięte w czasie. Przy przejściu do gospodarki rynkowej ważna jest nie tylko sytuacja wewnętrzna, ale i bariery zewnętrzne. Ważnym zagadnieniem jest zadłużenie państw postkomunistycznych wobec Zachodu. W końcu 1991 r. wynosiło ono ok. 160 mld dol. W 1992 r. jeszcze wzrosło. W każdym kraju, może z wyjątkiem Węgier, nie ma szans na zredukowanie długu. Z dotychczasowych doświadczeń transformacji państw postkomunistycznych wynika, że model terapii szokowej musi zostać wzbogacony o narzędzia interwencjonizmu państwowego.

Rosja wśród państw byłego ZSRR dominuje politycznie i militarnie a także przewodzi we wdrażaniu reform gospodarczych i prywatyzacji. Zmiany gospodarcze przeprowadzane są w Rosji z wielką ostrożnością. Program prywatyzacji podzielony został na pięć faz: l - rok 1991; 2 - I pół. 1992 r.; 3 - II pół, 1992 r.; 4 - lata 1993-94; 5 - lata 1995-96. W 1991 r. prywatyzację przeprowadzono na bardzo ograniczoną skalę. W I poł. 1992 r. przygotowano ramy prawne dla przemian: „Podstawowe zasady programu prywatyzacji". Jednocześnie przetestowano dwa sposoby prywatyzacji:

• „moskiewski" - polegał na tym, że sklepy sprzedawano wyłącznie dotychczasowym załogom;

• „niżnonowogrodzki", zgodnie z którym sprzedawano sklepy na aukcjach. Porównując skutki stwierdzono, że druga metoda daje lepsze rezultaty.

Do końca 1992 r. sprywatyzowano w Rosji ok. 15 tyś. małych przedsiębiorstw. Równolegle prowadzono „dużą prywatyzację", przy czym dopiero w latach 1993-94 działania reformatorów będą koncentrowały się na sprzedaży akcji wielkiego przemysłu. Różne warianty prywatyzacji uwzględniają kryteria polityczne. Są kompromisem z takimi partiami politycznymi, jak Unia Obywatelska (szefem ugrupowania jest Wolski), Partia Wolności Ekonomicznej (liderem jest Borowoj).

Obecnie każdy obywatel rosyjski może za pomocą własnego „vouchera" nabyć akcje od Federacji Rosyjskiej (nominalna wartość 10 tyś. rubli). Vouchery można

zamieniać na akcje jednego z ponad 4 tyś. dużych przedsiębiorstw. Społeczeństwo

jednak jest zdezorientowane, w większości nie rozumie podejmowanych przez władze działań, często też jest nieufne. Vouchery stwarzają też pole dla działalności mafii lub działań w interesie biurokracji państwowej. Z tych względów

efekty starań czynionych przez państwo, aby do zmian gospodarczych włączyć szersze grono obywateli, są mierne.

Gaca Andrzej, Kamińska Krystyna, Naworski Zbigniew: „Historia i współczesność. Świat i Polska. Ludzie i poglądy. Wydawnictwo Comer, 1995.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---