Rynek i gospodarka
Rynek to ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągły, w których wyniku określone zostają ceny oraz ilości nabywanych i sprzedawanych dóbr. Jest to również forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi.
Rynki można podzielić ze względu na rodzaj towarów (rynek pracy, rynek ziemi itp.), ze względu na zakres przestrzenny transakcji (rynki lokalne i światowe), ze względu na stopień legalności (rynki białe, szare i czarne).
Rynek, instytucja lub mechanizm umożliwiający kontakt osobom posiadającym dobra i usługi (producentów) z chętnymi do ich zakupu (konsumentami).
Rynek pomaga ustalić optymalną dla konsumentów i producentów cenę i ilość. Nieodłącznym elementem rynku jest konkurencja.
W zależności od obszaru geograficznego rynek możemy podzielić na: lokalny, krajowy, międzynarodowy, globalny etc. Rynek to także ogół operacji dot. konkretnej dziedziny (kapitałowy, mięsny, samochodowy).
W zależności od tego, kto ma większy wpływ na kształtowanie się transakcji kupna-sprzedaży rynek można podzielić na rynek producenta lub konsumenta. Rynek głównie kształtuje procesy gospodarcze, których celem jest spowodowanie rozwoju gospodarczego.
Gospodarka, proces gospodarowania, zorganizowana działalność ludzi zmierzająca do zaspokajania potrzeb. Obejmuje cztery fazy: produkcję, podział, wymianę (handel), konsumpcję. Proces gospodarowania charakteryzuje się ciągłością oraz społecznym charakterem - wymaga wzajemnej współpracy ludzi w realizacji każdej z tych faz. Przebieg procesu gospodarowania podlega regulacji przez mechanizm rynkowy, pewien wpływ na niego ma także państwo (w gospodarce planowej jest to wpływ decydujący).
W zależności od bezpośredniego celu działalności wytwórczej wyróżnia się gospodarkę naturalną i towarową. Istotą tej pierwszej jest podporządkowanie procesu produkcji i podziału zaspokojeniu własnych potrzeb producentów.
Wysoki stopień samowystarczalności producentów ograniczał w niej zakres wymiany. Dominowała we wcześniejszych systemach ekonomiczno-społecznych: wspólnocie pierwotnej, niewolnictwie, feudalizmie. W gospodarce towarowej bezpośrednim celem działalności gospodarczej staje się produkcja na sprzedaż, z czym łączy się konieczność rozwoju wymiany, początkowo bezpośredniej (towar za towar), a później za pośrednictwem pieniądza (gospodarka towarowo-pieniężna).
Przesłankami istnienia gospodarki towarowej jest społeczny podział pracy oraz prywatna własność czynników wytwórczych. Pojawiła się już w niewolnictwie, ale jej dominacja i rozkwit rozpoczęły się dopiero od XVIII w. wraz z pojawieniem się kapitalizmu
Gospodarka planowa, gospodarka nakazowa, gospodarka nakazowo-rozdzielcza, charakterystyczny dla socjalizmu model zarządzania gospodarką, w którym jedynym lub dominującym regulatorem produkcji i podziału jest system wzajemnie powiązanych planów gospodarczych (rocznych, wieloletnich i perspektywicznych), zawierających podejmowane na szczeblu centralnym bieżące i przyszłościowe decyzje gospodarcze.
Roczne narodowe plany gospodarcze, przygotowywane przez powołane do tego agendy rządowe i zatwierdzane przez parlament, mają charakter dyrektywny - określone w nich zadania, wraz z przyznanymi środkami na ich realizację są adresowane do konkretnych podmiotów gospodarczych, które też odpowiadają za ich realizację.
Dyrektywne planowanie gospodarcze w skali makroekonomicznej jest możliwe dzięki wyłączności lub dominacji społecznej (państwowej lub spółdzielczej) własności materialnych czynników wytwórczych. Plany roczne są uszczegółowieniem planów wieloletnich, a te - perspektywicznych, wyznaczających długofalowe kierunki rozwoju.
Gosopodarka planowa eliminuje oddziaływanie rynku na procesy gospodarcze: dokonuje się na nim obrót tylko dobrami konsumpcyjnymi (produkcyjne podlegają centralnemu rozdzielnictwu), a i w tym zakresie jest on sterowany przez państwo, które decyduje o ich podaży, cenach, a w pewnym stopniu także i popycie (regulacja dochodów gospodarstw domowych).
Kilkudziesięcioletnia historia istnienia gospodarki planowej w kilku krajach na świecie wykazała jej nieefektywność w porównaniu z alternatywnym regulatorem, jakim jest rynek.
1