Przedsiębiorstwo

Przedsiębiorstwo - charakteryzuje je kodeks cywilny - to zespół składników materialnych i niematerialnych, przeznaczonych do realizacji określonych zadań.
Na przedsiębiorstwo składają się (ujęcie przedmiotowe) :
- nazwa, znaki towarowe, patenty,
- nieruchomości i ruchomości,
- zobowiązania,
- księgi handlowe.

Patrząc w ujęciu podmiotowym przedsiębiorstwo to zespół obowiązków i praw, ściśle związanych z przedsiębiorstwem.

Podmioty gospodarcze

Z kolei podmiotem gospodarczym może być każda osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka nie posiadająca osobowości prawnej, prowadząca działalność gospodarczą. Podmioty gospodarcze wyposażone są w zdolność prawną, która pozwala na zawieranie umów, występowanie przed sądem jako strona oraz na inne działania niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej.

Swoboda działalności

W kapitalizmie podmioty gospodarcze swobodnie prowadzą działalność gospodarczą i żaden organ państwowy nie ma prawa w ich działalność ingerować, o ile działają zgodnie z prawem. Prowadzenie działalności gospodarczej nie wymaga otrzymania zezwolenia władz administracyjnych za wyjątkiem otrzymania koncesji w niektórych dziedzinach np. transport morski i lotniczy, produkcja i sprzedaż wódek.

W połowie lat dziewięćdziesiątych nastąpił w Polsce duży rozrost nowych koncesji w różnych dziedzinach. Obecnie uważa się, że koncesjonowanie gospodarki nie przynosi korzyści, gdyż zmniejsza jej konkurencyjność.

Obowiązek rejestracji

Mimo wszystko podmiot gospodarczy musi zostać zgłoszony do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez urzędy gmin lub dzielnic (dotyczy to osób fizycznych i jednostek nie posiadających osobowości prawnej). Osoby prawne działają w oparciu o fakt rejestracji w sądach (np. spółki akcyjne).

Przedsiębiorstwo państwowe

Specyficznym rodzajem podmiotu jest przedsiębiorstwo państwowe. W dobie przemian ustrojowych odchodzi się od tej formy własności, poprzez prywatyzację. Niemniej jednak warto jest im poświęcić trochę uwagi. Tak więc przedsiębiorstwo państwowe jest typową formą własności dla gospodarki socjalistycznej. Jest ono samodzielną jednostką wyodrębnioną pod względem organizacyjnym, terytorialnym, ekonomicznym i prawnym. Każde przedsiębiorstwo państwowe ma swoją nazwę, strukturę, teren na budynki i własną osobowość prawną.

Cechuje je :

• samodzielność - organy przedsiębiorstw (dyrektor, rada pracownicza, ogólne zebranie pracowników) decydują niezależnie o wszystkich sprawach przedsiębiorstwa,

• samorządność - pracownicy uczestniczą w zarządzaniu przedsiębiorstwem,

• samofinansowanie - przedsiębiorstwo samo reguluje swoje zobowiązania, a ewentualne zyski przeznacza na rozwój lub na wzrost wynagrodzeń.

Przedsiębiorstwa państwowe okazały się, zgodnie z teorią ekonomii, podmiotami nieefektywnie gospodarującymi. Rzadko przynosiły zyski, nie wdrażały nowoczesnych technologii, występowało w nich wielkie marnotrawstwo środków finansowych i towarów. Przedsiębiorstwa państwowe nie produkowały wyrobów wysokiej jakości (w socjalizmie), a w wolnorynkowej rzeczywistości nie były w stanie sobie poradzić, gdyż firmy prywatne zawsze prześcigają państwowe w efektywności zarządzania i innowacyjności. Dlatego też podjęto decyzję o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Zrzeszanie się przedsiębiorstw

Podmioty gospodarcze (zwłaszcza te prywatne) mogą się na różne sposoby zrzeszać w ramach :

• kooperacji - jest to dobrowolna współpraca przedsiębiorstw, które nie tracą osobowości prawnej za wyjątkiem dziedzin zastrzeżonych w umowie,

• koncentracji - łącząc się tracą samodzielność gospodarczą, a często także osobowość prawną na rzecz wspólnego kierownictwa.

Oba te związki wynikają z chęci podniesienia efektywności gospodarowania. Działając samodzielnie przedsiębiorstwu trudniej byłoby osiągnąć zamierzone cele niż współdziałając z innymi przedsiębiorstwami.

Kooperacja

W ramach kooperacji wyróżniamy :
- konsorcjum - umowny związek pojedynczych przedsiębiorstw powstały w celu przeprowadzenia pojedynczej operacji gospodarczej. Po jej wykonaniu konsorcjum ulega likwidacji. Przykładem konsorcjum jest umowa France Telecom i Kulczyk Holding, powstały w celu zakupu akcji Telekomunikacji Polskiej.
- kartel - najczęściej dotyczy przedsiębiorstw z tej samej branży, przedmiotem kartelu jest ustalenie wspólnej ceny sprzedaży, jej wysokości lub podziału rynku zbytu. Przykładem kartelu, nie na poziomie przedsiębiorstw lecz państw, jest OPEC, czyli Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową,
- syndykat - przedsiębiorstwa tworzą wspólne biuro sprzedaży, dotyczy najczęściej branż surowcowych.

Koncentracja

W ramach koncentracji wyróżniamy :
- koncern - przedsiębiorstwa zachowują osobowość prawną, lecz rezygnują z samodzielności gospodarczej na rzecz wspólnego kierownictwa,
- holding - tworzony jest przez jedno przedsiębiorstwo, które wykupuje taką liczbę udziałów w innych przedsiębiorstwach aby zapewnić sobie nad nimi kontrolę,
- trust - przedsiębiorstwa tracą samodzielność gospodarczą i osobowość prawną na rzecz wspólnego zarządu,
- fuzja - polega na połączeniu się przedsiębiorstw, które tracą całkowicie osobowość prawną i samodzielność gospodarczą. Fuzja może doprowadzić do powstania nowego przedsiębiorstwa (czysta fuzja) lub do wchłonięcia jednego przez drugie silniejsze (tzw. przejęcie). Możemy również wyróżnić tzw. wrogie przejęcie gdy silniejsza firma wykupuje słabszą firmę pomimo jej sprzeciwu (np. brytyjska firma telekomunikacyjna Vodafone, niemieckiego operatora Mannesman-a)

Spółki

W gospodarce wolnorynkowej znaczna część podmiotów gospodarczych działa jako spółki, które są połączeniem kapitału wspólników dla osiągnięcia określonych celów ekonomicznych.

Spółki dzielimy na :

• cywilne,

• handlowe :
  - osobowe,
  - kapitałowe.

W spółkach osobowych najważniejsze jest osobiste współdziałanie wspólników. Spółka ma określony skład osobowy i może być on zmieniany tylko za zgodą wspólników. Spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej, traktowane są jako związki osób fizycznych, z których każda występuje osobno np. przy rozliczeniach dochodowych. Z kolei spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną, a na pierwszy plan wysuwa się majątek spółki, a nie skład osobowy, który może się swobodnie zmieniać.

Spółka cywilna

Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem spółki w Polsce jest tzw. spółka cywilna, która jako jedyna opiera się na przepisach kodeksu cywilnego. Cechy s.c. :
- umowa określa cel działania, nie można zmienić wspólników bez zmiany umowy,
- co najmniej dwóch wspólników,
- brak osobowości prawnej, przed sądem występują wspólnicy,
- wspólnicy odpowiadają całym swym majątkiem za zobowiązania spółki,
- zgłoszenie podjęcia działalności do ewidencji działalności gospodarczej w gminie lub dzielnicy.

Spółka jawna

Spółka jawna :
- rodzaj spółki osobowej, opierającej się o przepisy kodeksu handlowego,
- pisemna umowa wspólników (niekoniecznie w formie aktu notarialnego),
- rejestracja w sądzie rejestrowym,
- wspólnicy odpowiadają całym majątkiem za zobowiązania spółki.
Zakładanie spółek jawnych nie cieszy się dużą popularnością ze względu na konieczność poniesienia wyższych kosztów rejestracji niż w przypadku spółki cywilnej, która niewiele różni się od spółki jawnej.

Spółka komandytowa

Spółka komandytowa :
- forma pośrednia między spółką jawną a spółkami kapitałowymi tzn. występują w niej dwie kategorie wspólników :

• komplementariusz - odpowiada całym majątkiem za zobowiązania,

• komandytariusz - odpowiada tylko do wysokości wniesionego wkładu (nie może stracić więcej niż zainwestował).

Spółka z o.o.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością :
- spółka kapitałowa działająca w oparciu o kodeks handlowy,
- nieograniczona liczba wspólników (choć może to być także tylko 1 osoba),
- wymagana jest pisemna umowa w formie aktu notarialnego,
- rejestracja w sądzie,
- wniesienie kapitału przez wspólników (minimum 4.000zł podzielonego na udziały o wartości nominalnej 50zł), kapitał może być wniesiony w formie pieniężnej lub rzeczowej (aport),
- obligatoryjne (konieczne) występowanie Walnego Zgromadzenia Wspólników i Zarządu, możliwość powołania Rady Nadzorczej i Komisji Rewizyjnej,
- wspólnicy odpowiadają do wysokości wniesionego wkładu.

Spółka akcyjna

Spółka akcyjna :
- spółka kapitałowa działająca w oparciu o kodeks handlowy,
- zawierana w formie pisemnego aktu notarialnego i rejestrowana w sądzie,
- minimalny kapitał - 100.000zł,
- nieograniczona liczba wspólników, odpowiadających za zobowiązania spółki akcyjnej tylko do wysokości wniesionego wkładu,
- powoływana zazwyczaj dla większych przedsięwzięć gospodarczych, dla których łatwo może zdobyć kapitał poprzez emisję nowych akcji,
- występowanie Statutu, uchwalanego przez WZA określającego m. in. nazwę, siedzibę, liczbę i rodzaj akcji, wysokość kapitału akcyjnego, sposób działania władz spółki.

Spółki inwestora giełdowego

Najważniejszym rodzajem spółek dla inwestora giełdowego są spółki akcyjne (tylko one mogą być notowane na giełdzie), dlatego też je opiszemy szerzej.

---