Szymon Pogorzelski, System Obronny Państwa, grupa 3
Przeobrażenia Systemu Obronnego RP
w
okresie transformacji ustrojowej
W wyniku wyborów w 1989 roku Polska uzyskała pełną polityczną niezależność, co stworzyło możliwość rozpoczęcia samodzielnego decydowania o swoich losach. A to oznaczało potrzebę posiadania własnej strategii postępowania we wszystkich dziedzinach. W tym także w sprawach bezpieczeństwa i obronności. Rozpoczęły się więc intensywne prace nad narodową koncepcją strategiczną – najpierw w ramach wciąż jeszcze istniejącego Układu Warszawskiego, potem już jako państwa w pełni samodzielnego pod względem obronnym.
Pierwszy dokument nt. obronności państwa w wolnej Polsce:
Pierwszym dokumentem dotyczącym obronności była „Doktryna obronna Rzeczypospolitej Polskiej” przyjęta uchwałą Komitetu Obrony Kraju z dnia 21 lutego 1990 roku. Była pierwszym w powojennej historii Polski jawnym dokumentem który określał i deklarował publicznie, wobec narodu, sojuszników i wspólnoty międzynarodowej, podstawowe elementy narodowej strategii obronności Rzeczypospolitej Polskiej i jednocześnie wytyczającym główne kierunki polityki obronnej państwa, odpowiedzialne organy państwowe, podmioty gospodarcze, organizacje społeczne i zawodowe oraz każdego obywatela. Założenia zawarte w tym dokumencie stały się podstawą rozpoczęcia reformy systemu obronnego państwa, w tym jego głównego elementu, jakim są Siły Zbrojne.
Doktryna z 1990 roku, podkreślała, że Polska nie uważa żadnego państwa za swego wroga i deklaruje, że w żadnych okolicznościach nie rozpocznie działań zbrojnych przeciwko innemu państwu lub sojuszowi oraz nie weźmie udziału w wojnie, jeżeli sama lub jej sojusznicy nie staną się obiektem zbrojnej napaści.
Dostosowanie systemu obrony państwa do standardów NATO:
Od 1994 r., rozpoczęto proces dostosowania systemu obrony państwa i sił zbrojnych do standardów NATO. Dokonano głębokich zmian w strukturze sił zbrojnych oraz w systemach kierowania i dowodzenia. Za najważniejsze można uznać:
Wyodrębnienie Wojsk Lądowych jako trzeciego rodzaju Sił Zbrojnych (oprócz Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej oraz Marynarki Wojennej) i powołanie ich dowództwa. Dowódcom poszczególnych rodzajów sił zbrojnych powierzono odpowiedzialność za szkolenie, infrastrukturę, logistykę.
Opracowanie nowych struktur dowódczych i sztabów na wzór jakie obowiązują w państwach NATO oraz ich wdrożenie do wojsk, zwłaszcza Związków Taktycznych i oddziałów przewidzianych w pierwszej kolejności do włączenia w struktury NATO
Stworzenie w Marynarce Wojennej czterech związków taktycznych: trzy flotylle okrętów i brygadę lotnictwa.
Rozpoczęcie przebudowy infrastruktury obronnej kraju, w tym systemu logistycznego, tak aby odpowiadał on nowym zadaniom sił zbrojnych i był kompatybilny z systemem logistyki sił zbrojnych państw NATO.
Uruchomienie rządowych programów modernizacji technicznej sił zbrojnych.
Rozpoczęto również proces kształtowania właściwego dla państw NATO, modelu relacji cywilno-wojskowych w strukturach administracji państwowej zajmujących się problematyką obronności. Stworzono Sztab Generalny w pełni podporządkowany Ministrowi Obrony Narodowej, który stał się jednym z pionów funkcjonalnych resortu. Wprowadzono właściwą dla armii krajów NATO zasadę kadencyjności na głównych stanowiskach dowódczych w Siłach Zbrojnych. Zakończono proces tworzenia zasadniczych regulacji prawnych w zakresie obronności państwa.
Konstytucja Rzeczypospolitej a Siły Zbrojne:
Podstawowe znaczenie w zapewnieniu demokratycznej kontroli nad Siłami Zbrojnymi ma Konstytucja RP, która została przyjęta w referendum w czerwcu 1997 r. i podpisana przez Prezydenta. Mówi ona o tym, że:
"Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i nienaruszalności granic" (art. 26 ust. 1), a także "zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli" (art. 26 ust. 2)
Konstytucja szczególną rolę w dziedzinie bezpieczeństwa państwa przypisuje Prezydentowi Rzeczypospolitej, który jest wybierany w wyborach powszechnych. Prezydent "stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium" (art. 126. ust. 2).
Prezydent jest Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP. W czasie pokoju pełni tę funkcję za pośrednictwem ministra Obrony Narodowej. Powołuje premiera i członków Rady Ministrów, w tym Ministra Obrony Narodowej. Na wniosek Ministra Obrony Narodowej mianuje on również Szefa Sztabu Generalnego, jego zastępców, dowódców rodzajów sił i dowódców okręgów wojskowych. Prezydent wyznacza Głównodowodzącego Siłami Zbrojnymi na czas wojny. Tworzy Radę Bezpieczeństwa Narodowego o funkcjach doradczych w sferze obronności i bezpieczeństwa.
Minister Obrony Narodowej kieruje siłami zbrojnymi w czasie pokoju. Szef Sztabu Generalnego i Dowódcy rodzajów Sił Zbrojnych są mu bezpośrednio podporządkowani. Sztab Główny Wojska Polskiego stanowi jeden z elementów funkcjonalnych ministerstwa. Odpowiada za przygotowanie sił zbrojnych i przygotowanie ewentualnej operacji obronnej, w tym mobilizację. Pozostałe piony MON odpowiadają za politykę obronną, zakupy, sprawy finansowe i społeczne SZ RP.
Zgodnie z przepisami ustawy z 14 lutego 1996 r. Ministrowi Obrony Narodowej podlegają bezpośrednio Departamenty: Kadr i Szkolnictwa Wojskowego, Kontroli, Prawny oraz Wojskowe Służby Informacyjne (które obecnie zostały zastąpione przez wywiad i kontrwywiad).
Proces rozwoju sił zbrojnych RP w związku z integracją z NATO:
W związku z podjęciem przez Polskę procesu integracji systemu obronnego z system NATO, rozpoczęto pracę nad wieloetapowym procesem rozwoju Sił Zbrojnych RP. Proces ten miał zaowocować przystąpieniem Polski do Paktu Północnoatlantyckiego.
Program ten zakładał osiągnięcie modelu Sił Zbrojnych, który będzie odpowiadał prognozowanym warunkom i potrzebom bezpieczeństwa militarnego Polski w przeciągu piętnastu lat. W rozwiązaniach, które przyjęto, oparto się na zagrożeniach bezpieczeństwa państwa, zakładając wejście Polski do NATO, i koncentrując się na potrzebie osiągnięcia współpracy z Połączonymi Siłami Zbrojnymi Sojuszu oraz zadaniach i celach, do jakich Wojsko Polskie powinno dążyć. W założeniach modernizacji Sił Zbrojnych uwzględniono podstawowe cele:
usprawnienie systemu dowodzenia na wszystkich poziomach organizacyjnych
zbliżanie poziomu podstawowego uzbrojenia do standardów wyposażenia sił zbrojnych państw NATO
uzyskanie stanu pokojowego Sił Zbrojnych na poziomie 0,5% potencjału demograficznego kraju tj. ok. 180 tyś.
zwiększenie uzawodowienia Sił Zbrojnych do 50%
skrócenie zasadniczej służby wojskowej z 18 do 12 miesięcy
stworzenie nowoczesnego systemu logistycznego
gwarancja stabilności finansowej funkcjonowania SZ
Te cele i wymagania zostały ujęte w najważniejszych punktach rozwoju poszczególnych rodzajach Sił Zbrojnych i ich działalności. Przyjęto 11 programów modernizacji technicznej. W wielu z nich, umieszczono konkretne zamierzenia rozwojowe włączając potrzeby wynikające z naszej integracji z NATO.
Podsumowanie:
Przeobrażenia Systemu Obronnego RP po odzyskaniu niepodległości w 1989 roku, pokazują jak trudna była to sztuka. Praktyki strategicznej musieliśmy uczyć się od początku, gdyż w Układzie Warszawskim cała strategia obrony realizowana była przez kierownictwo radzieckie. Nowa sytuacja polityczna wymagała więc od nas szybkich działań w budowaniu strategii obronnej.
Lata dziewięćdziesiąte minionego wieku były dla nas ciężkim okresem przejściowym. Przeszliśmy drogę od członkostwa w socjalistycznym systemie państw bloku wschodniego do członkostwa w zachodnich, demokratycznych strukturach bezpieczeństwa. Udało nam się przejść ten proces pomyślnie i wstąpić docelowo w struktury Paktu Północno Atlantyckiego.
Bibliografia:
Polska polityka bezpieczeństwa 1989 – 2000 (pod red. R. Kuźniara), Warszawa 2001
Doktryna obronna Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1990
Wystarczalność obronna, Bellona, Warszawa 1996.