II. SPECYFIKA BADANIA PROCESU
EMOCJONALNEGO

PRZYCZYNY MERYTORYCZNE
PRZYCZYNY METODOLOGICZNE

Sprzeczność paradygmatyczna

Dwa paradygmaty w psychologii

na

przykładzie dwóch różnych

badań nad

miłością

KRYTERIA DOBREJ TEORII EMOCJI

II. SPECYFIKA BADANIA PROCESU
EMOCJONALNEGO:

PRZYCZYNY MERYTORYCZNE



Procesy złożone, trudno dostępne,
uwarunkowania biologiczne (cielesne)



Znaczna dynamika, zmienność, rozkład w czasie
(„Prawo zachowania emocjonalnego momentu”
wg Frijdy, 157W/107R)



Bogata struktura, rodzaje, typy („prawo znaczenia
sytuacyjnego”, „prawo zaangażowania” wg Frijdy)



Słabość wyjaśnień = trudności w prognozowaniu

TRUDNOŚCI W BADANIU
PROCESU EMOCJONALNEGO



Zakłócenie poczucia tożsamości, sprawczości, autonomii

wartościowania („Prawo emocji: zamknięcia się sobie” -

Frijdy)



Ogromne różnice indywidualne (n. p. lękliwość,

neurotyczność)



Wpływ wielu zmiennych w interakcji n. p. stanu

deprywacji, temperamentu, czynników środowiskowych i

historycznych („podwójna kwantyfikacja” wg Lorenza:

siła podniety a siła popędu)



Zależność od doświadczenia indywidualnego, od

biografii



Paradoksy, pułapki [W.157] „irracjonalność uczuć”

(„prawo hedonistycznej asymetrii”, „minimalnej straty,

maksymalnej korzyści”), wpływ kultury (mity)

PRZYCZYNY METODOLOGICZNE



Wielość podejść, definicji, koncepcji (piekło

definicyjne)- trudna synteza



Trudność obiektywizowania danych i

wyników, , n. p. powtórzeniu badań,

emocjonalne efekty oczekiwań badacza

(efekt Pygmaliona, efekt ojcowski)



Trudność w interpretacji z uwagi na

niewspółmierność symptomów

(behavioralnych, fizjologicznych,

lingwistycznych i przeżyciowych)



Trudności w zakresie trafnego pomiaru

Efekt Pygmaliona - Model oczekiwań
interpersonalnych

„

Badania Rosenthala i współautorów nad tzw.

efektem oczekiwań badacza [klinicysty

nauczyciela] wykazały ponad wszelka

wątpliwość, […], że w typowych sytuacjach

laboratoryjnych, diagnostycznych, szkolnych,

terapeutycznych badacz w sposób niewerbalny

przekazuje osobom badanym wskazówki

zawierające pewne informacje o tym, jak

powinny się zachowywać, aby mogły się

potwierdzić oczekiwania badacza.”[Brzeziński,

Kowalik, 2000 .s.268]

Kryteria dobrej teorii
emocji

Model emocji musi określać

niezależne lub pierwotne, czyli:



Działające wcześnie w ontogenezie



Względnie niezależne od wpływów
sytuacyjnych

mechanizmy różnicujące

doświadczenia emocjonalne

Kryteria dobrej teorii
emocji

Model emocji musi obejmować

mechanizmy poznawcze emocji, n. p.



Schematy poznawcze [subiektywne
emocje + doświadczenia sytuacyjne];



Właściwości struktur wrodzonych i
specyficznych zmiennych sytuacyjnych



Właściwości specyficznych schematów
wrażliwych na wpływy sytuacyjne

Kryteria dobrej teorii emocji

Określić sytuacyjne czynniki wzbudzające

procesy emocjonalne

Wskazywać mechanizmy osłabiania lub

integrowania procesów emocjonalnych i

związanych z nimi doświadczeń

Określić związki emocji z „uwagą” i

„świadomością”

Określić, jak ludzie rozumieją własne emocje i

jak je kontrolują

H. Leventhal, 1984.

II. Przegląd
strategii, metod i
technik
badawczych

Klasyfikacja według
definicji roboczej C.
Izarda

Robocza definicja
porządkująca Izarda

„Emocja jest pojęciem złożonym,

mającym aspekt
neurofizjologiczny,
neuromięśniowy i
doświadczeniowy
(fenomenologiczny).

Robocza definicja
porządkująca Izarda

Na poziomie
Neurofizjologicznym – emocja jest

definiowana w terminach
wzorców aktywności
elektrochemicznej w układzie
nerwowym;

Robocza definicja
porządkująca Izarda

Na poziomie doświadczeniowym

(fenomenologicznym)

- emocja jest doświadczeniem

motywującym lub /i

doświadczeniem, które ma

natychmiastowe skutki i

ważność dla danej osoby”

Robocza definicja
porządkująca Izarda

Na poziomie doświadczeniowym

(fenomenologicznym)

- emocja jest doświadczeniem

motywującym lub /i
doświadczeniem, które ma
natychmiastowe skutki i
ważność dla danej osoby”

1. Badania na poziomie
neurofizjologicznym



poszukiwanie WZORCÓW
FIZJOLOGICZNEGO REAGOWANIA:



Zmienność poglądów w tej kwestii

James – Schachter / Singer - Ekman



CO TRZEBA założyć IDENTYFIKUJĄC
FIZJOLOGICZNE NIEZMIENNIKI
TEJ SAMEJ EMOCJI?

Problemy teoretyczne dotyczące

określania WZORCÓW



Wykazać, że różne sposoby
wywoływania danej emocji prowadzą
do tych samych reakcji fizjologicznych



Dokonać porównania 2 różnych reakcji
emocjonalnych



Poprawnie planować i kontrolować
eksperymenty



(za Davidsonem 1994/1998)

Problemy teoretyczne
dotyczące WZORCÓW



Co obejmuje aktywność fizjologiczna
specyficzna dla danej RE?

-

Jaka jest odpowiedniość między RF a E?

-

Jaki status przyczynowy mają zmiany w
RF?

-

Czy stymulacja wzorca fizjologicznego
wystarcza do wzbudzenia emocji?

-

Czy jest on konieczny?

Brak jasnych dowodów……



„WYZWANIEM DLA BADACZY JEST (…)

OKRESLENIE NATURALNYCH KATEGORII

EMOCJONALNYCH I ZIDENTYFIKOWANIE

TEGO, CO SIĘ NIE ZMIENIA W

RÓŻNYCH EZGEMPLIFIKACJACH

(OKAZJACH PRZEŻYWANIA) EMOCJI TEJ

SAMEJ KATEGORII”

(Davidson, 1994,1998, s.208)

Warianty definiowania WZORCA

Wzorzec: ośrodkowo- obwodowy:

[Davidson]:

Rola przednich płatów skroniowych w

tendencji zbliżanie się/ wycofywanie

Powiązanie stanów afektywnych z

tymi tendencjami

Wzorzec: ośrodkowo
behavioralno-poznawczy - GRAY



Istnieją 3 systemy emocjonalne:

System zbliżania behavioralnego
System walki/ucieczki
System hamowania behavioralnego
Każdy opisany na poziomie:



Behavioralnym



Neuronalnym



Poznawczym czyli komputacyjnym

Wzorzec: strukturalno -
funkcjonalny: LeDoux

„Skłonny jestem zatem sądzić, że w każdych

warunkach wywołujących silne
pobudzenie emocjonalne następuje skok
niezróżnicowanej aktywności
autonomicznej owocujący uogólnionym
stanem niespecyficznego pobudzenia ,
stanowiącego tło, dla innych zmian
anatomicznych o bardziej specyficznym
charakterze’ (LeDoux, 1994/1998, s.216)

Wzorzec aktywności
autonomicznej: Levenson



Levenson dostrzega najwięcej specyfiki

w przebiegu poszczególnych emocji ze

strony układu autonomicznego:

n.p: wstrętowi towarzyszy słabsze tempo

akcji serca niż gniewowi

Gniewowi towarzyszy wyższa

temperatura obwodu ciała niż

strachowi

Podsumowanie kwestii
wzorców



Badacze zgadzają się, ze
poszczególnym emocjom
odpowiadają specyficzne zmiany
biologiczne, stanowiące substrat tych
emocji



Większość sceptycznie ocenia
możliwość istnienia/identyfikowania
wzorców aktywości AUN

Techniki badania (m. in. emocji)
na poziomie NEURO



Badania psychofizjologiczne



Chirurgiczne odjęcia i lezje



Implantacja elektrod i bezpośrednia
stymulacja mózgu



Technika potencjałów wywołanych



Techniki neuroobrazowania [in vivo]



Rekonstrukcje i obrazy wirtualne

Ograniczenia technik badania
NEURO



Zbyt silne założenie o powiązaniu
struktury z funkcją



Zbyt silne założenie o ciągłości
ewolucyjnej



Nadmierny optymizm eksperymentalny



Mechanicyzm, determinizm,
materializm jako ukryte założenia

Teleologiczny



„Pogląd oznaczający, że istnieje coś,
co jest celem życia”



Od: „telos” (gr.) cel

Ograniczenia technik badania
NEURO



Ignorowanie: ekwipotencjalności różnych
obszarów mózgowia



Pomijanie całościowej i złożonej
organizacji pracy mózgu



Pomijanie różnic indywidualnych



Pomijanie zróżnicowania struktury i
funkcji nawet małych obszarów



Pokusa interpretacji teleologicznych

Dwie strategie teoretyczne w
badaniach „neuro”

1.

Ostrożna strategia powolnego
uogólniania - Joseph Ledoux

2.

Zuchwała strategia nadmiernego
teoretyzowania – Antonio Damasio

2. Techniki badania emocji na
poziomie neuromięśniowym

– „emocja jest pierwotną

aktywnością twarzową i stanowi
wzorce aktywności twarzowej,
wtórnie zaś jest to reakcja
cielesna, posturalno –
gesturalna, wisceralna i
niekiedy miejscową”;

Podejścia badawcze



Badania ekspresji dowolnej : JAK SIĘ
WYRAŻA DANA EMOCJA- Encoding studies



[np.. Z badań Scherera: jakie odgłosy
towarzyszą zalotom]



Badanie znaczenia i funkcji różnych reakcji i
zachowań: JAKA EMOCJA WYRAŻA SIĘ
DANYM ZACHOWANIEM - Decoding
studies [co oznaczają odgłosy niskie,
rytmiczne, powtarzające się]

Jakie rodzaje zachowań są
badane?



Wyraz mimiczny (znaczenie, wyrazistość,
czas trwania, symetria) n. p. FACS (facial
affective code system wg Ekmana)



Gestykulacja (ręce, palce, nogi, stopy, głowa)



Wokalizacja (cechy wokalne wypowiedzi,
dźwięki paralingwistyczne)



Postura (otwartość /zamkniętość,
rozluźnienie – napięcie)

Jakie rodzaje zachowań są
badane?



Dystanse fizyczne i dotyk



Wygląd fizyczny ciała



Organizacja środowiska w skali
osobistej i społecznej



(Nęcki, 1993, Ekman, 1997, Pease,
1997)

Założenia dotyczące funkcji
zachowań niewerbalnych

Ogólne (za: Walbott, Scherer, 1985):

Semantyczna
Syntaktyczna
Pragmatyczna
Funkcja regulowania konwersacji

Założenia dotyczące funkcji
zachowań niewerbalnych

Funkcje specyficzne:

Emblematy

Ilustratory

Wskaźniki emocji

Regulatory konwersacyjne

Autoadaptatory

Alteroadaptatory

Ograniczenia interpretacji
języka ciała



Różnice indywidualne



Indywidualna odmienność w zakresie
ekspresji [wyrazistość]



Choroby somatyczne



Inteligencja emocjonalna



Kompetencje społeczne



Różnice kulturowe i społeczne

3. Badania na poziomie
doświadczeniowym

- „emocja jest doświadczeniem

motywującym lub /i
doświadczeniem, które ma
natychmiastowe skutki i
ważność dla danej osoby”

Metody badania nastroju w
sytuacji eksperymentalnej

Nastrój: efekt aktywności lub

stymulacji:

A.

Swobodny opis nastroju poprzez
wybór przymiotników z listy

B.

Szacowanie odczuć na skali
opisowej (np. przymiotnikowej]:

Metody badania nastroju w
sytuacji eksperymentalnej

V

.Nowlis (1956,1965,1984):

Mood Adjective Check List – MACL
C. Izard: Differential Emotions Scale - DES
zainteresowanie, przyjemność/zabawa,

zdziwienie/przestrach,

zmartwienie/udręka, wstręt,

złość/wściekłość, wstyd/poniżenie,

strach/panika, pogarda, wina/wyrzuty

sumienia

Przykład metody badania
nastroju



G. Mattews, G. Chamberlaine, D.M. Jones

UMACL
University of Wales Institute of Science and

tehcnology UNWIST= U +Mood Adjective Check

List

„nastrój zdefiniowany jest jako doświadczenie

afektywne o umiarkowanym czasie trwania (co

najmniej kilka minut), niezwiązane z obiektem

lub związane z quasi-obiektem, obejmujące trzy

wymiary rdzennego afektu: pobudzenie

napięciowe, pobudzenie energetyczne, i ton

hedonistyczny” (Goryńska, 2005, s.7)

UMACL - G. Mattews, G.
Chamberlaine, D.M. Jones



pobudzenie napięciowe - lękotwórcze



pobudzenie energetyczne – energia do
działania



ton hedonistyczny – subiektywne
odczucie przyjemności –
nieprzyjemności



Nastrój = fenomenologiczny aspekt
emocji (subiektywne doświadczenie)

UMACL - G. Mattews, G. Chamberlaine, D.M.
Jones
związki z cechami osobowości:

„Neurotyków cechuje duża wrażliwość na oba

systemy (t. j kary i nagrody – AT) [Gray, 1980].

Wyższy ton hedonistyczny i wyższe pobudzenie

energetyczne (sygnały nagrody) byłyby więc

charakterystyczne dla ekstrawersjii, wyższe

pobudzenie napięciowe i niższy ton

hedonistyczny (sygnały kary) – dla introwersji,

natomiast wyższe obydwa rodzaje pobudzenie

powinny być charakterystyczne dla neurotyzmu.

(Goryńska, 2005, s. 8). W badaniach związki te

jawią się jako bardziej złożone

Metody badania dyspozycji
emocjonalnych



Spielberger: STAI : Lęk jako stan i lęk
jako cecha



Janet Taylor: Kwestionariusz Jawnego
Niepokoju



J. Wrońska: Skala do badania
wstrętliwości



B. Wojciszke: Skala do badania
Intymności

Wypowiedzi osobiste – self
- reports



Co przekazują wypowiedzi osobiste?
(za: Walbott, Scherer, 1984):



Dane na temat motywacji



Dane o odczuciach subiektywnych



Zmiany w poziomie napięcia i
energii do działania



Wiedzę na temat własnej ekspresji

Wypowiedzi osobiste



Dane na temat samokontroli



Reakcji, jakie dany epizod wywołał u
innych



Skutków epizodu dla samopoczucia i
działania



Zwrotnego wpływu na inne emocje i
dążenia

Wypowiedzi osobiste



Jakie są ograniczenia wypowiedzi
osobistych ? [za: Walbott, Scherer,
1984]:



Celowe modyfikowanie wypowiedzi



Kłamstwo



Wpływ zmiennej aprobaty społecznej



Zniekształcenie retrospektywne



Świadome lub nieświadome motywy

Wypowiedzi osobiste



Tworzenie faktów negatywnych
[zaprzeczanie]



Tworzenie faktów pozytywnych



„Dobra narracja”



Werbalizacja, wykształcenie, IQ



Nieadekwatność języka

Wypowiedzi osobiste



Trudności metodologiczne:



Umiejętność układania pytań



Strategie zadawania pytań



Kwestie etyczne



Pracochłonność (przygotowanie,
klasyfikacja odpowiedzi, sędziowie
kompetentni)



Nieporównywalność odpowiedzi

Badanie dyspozycji



Spielberger: STAI : Lek jako stan i lęk
jako cecha



Janet Taylor: Kwestionariusz Jawnego
Niepokoju



J. Wrońska: Skala do badania
wstrętliwości



B. Wojciszke: Skala do badania
intymności

3.1. Metody badania nastroju
w sytuacji eksperymentalnej

Nastrój: efekt aktywności lub

stymulacji:

A.

Swobodny opis nastroju poprzez
wybór przymiotników z listy

B.

Szacowanie odczuć na skali
opisowej (np. przymiotnikowej]:

Postawy teoretyczne Dzienniczka
Próbek Czasowych H.
Brandtstaettera:



Należy badać zjawiska w środowisku
naturalnym



Należy ujmować dynamikę badanych
zjawisk, stosować badania podłużne



Należy badać zgodność właściwości
osoby i środowiska



DPC pozwala spełnić te założenia

Technika badania w DPC



Wyznaczone są losowo dobrane momenty
(próbki) [z 4 czterogodzinnych okresów]



Osoba odpowiada na 7 pytań:

1.

Jak się czuję właśnie teraz: czy mój nastrój
w tym momencie jest raczej negatywny,
neutralny czy pozytywny??

2.

Jak mógłbym/mogłabym opisać swój nastrój
używając 1-2 przymiotników?

3.

Dlaczego tak się czuję?

Technika badania w DPC [cd]

4. Gdzie jestem?
5. Co robię?
6. Kto jest jeszcze obecny?
7. W jakim stopniu czuje się wolna/wolny w

wyborze tego, co robię w tej chwili?

Osoba badana udziela krótkich odpowiedzi

lub wybiera możliwości

Odpowiedzi są kodowane

4. Strategie
eksperymentowania w
badaniu emocji



SKUTECZNOŚC MANIPULACJI
EKSPERYMENTALNEJ:



Czy emocja była wzbudzona skutecznie?



Czy warunki były naturalne czy laboratoryjne?



KONTROLA:



Czy w grupie kontrolnej nie wystąpiły emocje
stymulowane w grupie eksperymentalnej?



Czy respektowano fakt, że emocje rzadko
występują w stanie czystym?

4. Strategie
eksperymentowania w
badaniu emocji



ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE:



Czy kontrolowano oddzielnie parametry

emocji [wzbudzenie, poziom walencji]



Czy zakładano, że emocje są dyskretne czy

ciągłe?



KLUCZOWE PROBLEMY:



definiowanie



operacjonalizacja



pomiar