ETYKA BIZNESU I

ZARZĄDZANIA

ETYKA A PRAWO I OBYCZAJ

DĄŻENIA DO CYWILIZOWANIA BIZNESU

prof. dr hab. Tadeusz

Oleksyn

RÓŻNICE MIĘDZY ETYKĄ A PRAWEM

•

Relacje między prawem i etyką są dość złożone. Prawo i etyka

nie są tożsame, choć mają zbieżne płaszczyzny.

•

Prawo ma charakter powszechny – dotyczy wszystkich ludzi w

danym kraju, a w niektórych kwestiach społeczności

międzynarodowej

(wszyscy są równi wobec prawa; Temida ma

przewiązane oczy - nie ma względu na osoby).

Normy etyczne

mogą być wspólne, mogą też jednak dotyczyć tylko

poszczególnych grup społeczno – zawodowych (lekarzy,

psychoterapeutów, bankowców, itd.).

•

Normy prawne są oparte na przepisach. W dziedzinie etyki tak

rozumianych precyzyjnych przepisów nie ma – choć są nakazy

i zakazy religijne o charakterze moralnym (dotyczą tylko osób

danego wyznania) oraz „kodeksy etyczne” organizacji i

zawodów (też mają ograniczony zakres).

•

Prawo na ogół nie dotyczy rzeczy przyszłych. Powinności

etyczne wiążą się także z kształtowaniem przyszłości i

skutkami takiego kształtowania

(„miłość przyszłego”

Fromma

RÓŻNICE MIĘDZY ETYKĄ A PRAWEM

(2)

•

Prawo współczesne w cywilizacji zachodniej w niewielkim stopniu dotyczy

obyczajowości (np. cudzołóstwo nie jest karane). Osąd moralny może iść

dalej - zdrada małżeńska będzie w większości przypadków traktowana jako

czyn niemoralny – brak lojalności, oszustwo, naruszenie godności i

poniżenie zdradzanego małżonka. Prawo nie zabrania spotykania się na

cmentarzu o północy w celu omawiania przepisów o hazardzie. Z punktu

widzenia etyki może to być uznane za niewłaściwe (narusza zasadę

przejrzystości / transparentności, otwartości, dobrych obyczajów.

•

Prawo nie może żądać od ludzi rzeczy niemożliwych. Czy może tego żądać

etyka?

Temat do dyskusji.

•

W odniesieniu do niektórych zawodów normy prawne są niewystarczające i

wymaga się tam kodeksów etycznych. Od niedawna dotyczy to na przykład

zawodu psychologa. Nakaz ten dotyczy wielu korporacji zawodowych:

lekarzy, aptekarzy, pielęgniarek, położnych, weterynarzy, sędziów,

prokuratorów, radców prawnych, komorników sądowych, rzeczników

patentowych, i innych. W polskich przepisach na ten temat brak jednak

spójności i uporządkowanej terminologii.

•

Można wyróżnić – za L. Fullerem - moralność dążeń / aspiracji oraz

moralność obowiązku. W pierwszym przypadku celem jest dążenie do życia

godnego i do pełnego wykorzystania posiadanego potencjału. To dążenie nie

może być egzekwowane. Moralność obowiązku jest czymś bardziej

podstawowym, co egzekwowane być może i na ogół powinno.

RÓŻNICE MIĘDZY ETKĄ A PRAWEM

(3)

•

Prawo zakłada przedawnienie, zatarcie winy i kary (choć nie w

odniesieniu do wszystkich przestępstw). Osąd moralny dotyczy

także odległej przeszłości i żadnego „zatarcia” tutaj nie ma.

•

Etyka wyznacza granice prawu; bez moralnej busoli prawo nie

będzie miało charakteru prospołecznego.

•

Etyka jest przed prawem także w tym sensie, że można

(jeszcze) nie naruszać prawa, a (już) być nieetycznym.

Działania „na pograniczu prawa” i w ramach luk prawnych są

na ogół postrzegane jako naganne etycznie, choć prawo nie

jest tu jeszcze naruszone.

•

Prawo zakłada egzekucję, sankcje karne za nieprzestrzeganie /

łamanie. Naruszanie norm etycznych również wywołuje pewne

skutki i restrykcje, jednak o innych – na ogół mniej dolegliwym

i mniej wymiernym - charakterze.

•

Normy moralne nie stanowią postawy do ich prawnego

egzekwowania – o ile nie jest naruszona jednocześnie norma

prawna.

RÓŻNICE MIĘDZY ETYKĄ A PRAWEM

(4)

•

Naruszanie prawa jest najczęściej jednocześnie naruszeniem etyki / moralności.

Są tu jednak pewne wyjątki:

(1) jeżeli prawo jest niemoralne, motywacja etyczna może a nawet powinna

prowadzić

do nieprzestrzegania prawa; dla przykładu, nieprzestrzeganie prawa III Rzeszy

(a co najmniej niektórych jego postanowień – na przykład ignorowanie nakazu

wydawania żydów w ręce gestapo - było moralnym obowiązkiem ludzi

przyzwoitych;

(2) w niektórych sytuacjach / okolicznościach wartości etyczne mogą być uznane

ważniejsze od norm prawnych (na przykład można ukraść chleb dla ratowania

życia,

o ile nie kradnie się osobie będącej w równie skrajnej potrzebie – choć lepiej o

niego poprosić); w świetle teologii moralnej taki czyn nie jest grzechem; wartość,

jaką jest ochrona życia, jest tu ważniejsza od praworządności i ortodoksyjnie

pojmowanej uczciwości.

•

Istnieje ryzyko nadużywania przez jednostki i grupy zasady nadrzędności

moralności nad prawem oraz tworzenia indywidualnych zbyt daleko idących

usprawiedliwień dla łamania prawa

(uchylam się od płacenia podatków – bo prawo

podatkowe uznaję za niesprawiedliwe, wywożę śmieci do lasu, bo jestem biedny,

nie ubezpieczam pracowników, bo moja firma jest dopiero „na rozruchu”, itd.).

ETYCZNOŚĆ PRAWA

•

Kontrowersyjne może być wzywanie do tzw. obywatelskiego

nieposłuszeństwa. Może ono być zasadne, zwłaszcza w odniesieniu do tyranii,

może też jednak być nadużywane przez opozycję, dążącą do przejęcia władzy

w sposób niedemokratyczny.

•

Do pewnego stopnia podobne dylematy mogą występować w poszczególnych

organizacjach, na przykład w kwestii posłuszeństwa i lojalności wobec

zarządu / przełożonego, którego intencje i postępowanie rodzą istotne

wątpliwości natury prawnej i etycznej. Nie zawsze sytuacja jest „wyraźna”,

jednoznaczna, nie zawsze proste odwołanie się do prawa jest możliwe.

•

Prawo wewnętrzne, tworzone w organizacjach

(wewnętrzne akty

normatywne)

powinno być etyczne – nie naruszać uniwersalnych norm

moralnych, etyki zarządzania / kierowania i etyk zawodowych. Potencjalne

obszary kolizji i konfliktów mogą występować w szczególności na tle:

- kolidowania orientacji na przychody i zysk z jakością i uczciwością, w tym

także z

prawdziwością informacji dla interesariuszy;

- ilości i tempa pracy, agresywnej motywacji oraz wadliwych systemów ocen;

- nadmiernego ograniczania wolności / swobody działania kierowników i

pracowników;

- naruszania dóbr osobistych i prywatności;

- praktyk dyskryminacyjnych, wkomponowanych w regulaminy, procedury i

instrukcje.

ETYKA A ZASADY WSPÓŁŻYCIA

SPOŁECZNEGO

•

Zasady współżycia społecznego dotyczą poprawności,

sprawiedliwości i uczciwości w relacjach z innymi osobami.

•

Zasady współżycia społecznego stanowią element porządku

prawnego. Nie są jednak sankcjonowane ani egzekwowane.

Ich ewentualne naruszenie jest przedmiotem

każdorazowego jednostkowego badania przez sąd w

kontekście danej sprawy i towarzyszących jej okoliczności.

Układem odniesienia są tu pewne normy minimalne,

ogólnie przyjęte w danym społeczeństwie i w danym czasie.

Nie jest to jednak pojęcie precyzyjne.

•

Zasady współżycia społecznego wykazują istotne związki z

moralnością; można tu mówić o sprzężeniu zwrotnym.

Naruszenie zasad współżycia społecznego jest zazwyczaj

jednocześnie czynem niemoralnym.

ZWYCZAJE I OBYCZAJE A ETYKA BIZNESU

•

Zwyczaj – to wzorzec zachowania lub/i działania, charakterystyczny dla

określonej społeczności. Może być wrodzony i charakterystyczny dla

danego gatunku. Może też być nabyty, wyuczony w procesie

socjalizacji. Zwyczaje są charakterystyczne nie tylko dla ludzi, ale i dla

innych gatunków istot.

•

Obyczaj – to społeczne normy i zwyczaje, określające moralne

standardy zachowania grupy lub społeczeństwa. Obyczaj nie ogranicza

się do norm prawnych. Jest spoiwem społeczności, respektującej

określone wartości.

•

Przykłady zwyczajów i obyczajów, przyjętych i oczekiwanych w biznesie:

- dotrzymywanie zawartych umów;

- uczciwe prowadzenie biznesu;

- szacunek dla klientów i partnerów biznesowych;

- wolna konkurencja;

- respektowanie prawa.

ZRÓŻNICOWANIE OBYCZAJÓW

•

Zwyczaje i obyczaje są wykształcane i zmieniane w toku historii. Mają

głównie charakter niepisany - choć mogą być opisane (niekoniecznie w

celach prawnych - na przykład przez etnografów).

•

Normy zwyczajowe mają charakter religijny, narodowy, regionalny lub

lokalny; w innych kulturach mogą być niezrozumiałe bądź źle

przyjmowane. Przykłady:

- opodatkowanie się na rzecz biednych w islamie

(zakat)

nie jest

praktykowane przez wyznawców innych religii – choć w cywilizacji

zachodniej podobną funkcję pełnią podatki progresywne;

- całowanie kobiet w rękę, szeroko przyjęte w Polsce, jest odbierane jako

wysoce niestosowne w innych krajach (np. w Wielkiej Brytanii);

podobnie

przepuszczanie kobiet przodem (w drzwiach, przy wejściu do windy,

itd.) może być uważane za zachowanie seksistowskie, w swej istocie

dyskryminacyjne (np. w USA) i być powodem awantury;

- mężczyźni z wyższych kast hinduskich – mimo formalnego zniesienia

systemu kastowego – mogą się domagać, aby kobiety szły za nimi kilka

kroków z tyłu, także za granicą, gdzie takie obyczaje nie obowiązują.

KOLIZJE NORM LOKALNYCH / GRUPOWYCH

I UNIWERSALNYCH

•

Normy obyczajowe mogą być w kolizji z normami prawnymi i

uniwersalnymi normami moralnymi.

•

Przykłady zachowań, przyjętych / akceptowanych w niektórych kulturach,

niezgodnych ze współczesnymi, uniwersalnymi normami:

- vendetta – krwawa zemsta za krzywdę, wyrządzoną członkowi rodu /

klanu, przyjęta na Korsyce i Sycylii do XX wieku włącznie;

- sadzanie na krę starych rodziców Eskimosów i puszczanie jej z prądem

oceanicznym (jeszcze do niedawna); podobnie - praktyki górali z

Podhala

(z przeszłości), wywożących starych rodziców wozem w góry, skąd nie

mieli prawa powrotu);

- gładzenie dziewczynek we współczesnych Chinach tuż po urodzeniu

(głównie na wsiach) i powszechna zmowa milczenia, obejmująca także

przedstawicieli lokalnych władz;

- „poślubianie” 13 – 14 letnich dziewczynek w środowiskach romskich;

- poligamia mormonów;

- okrutne traktowanie psów na wsiach (całe życie na łańcuchu przy

budzie);

- karanie śmiercią za nieoddany dług w środowiskach mafijnych.

KOLIZJE NORM LOKALNYCH / GRUPOWYCH

I UNIWERSALNYCH

(2)

zabijanie córek i sióstr za seks przedmałżeński w niektórych krajach

islamskich; wcześniej – także w niektórych krajach chrześcijańskich

(zwłaszcza śródziemnomorskich);

- „dobrowolne” samospalenie wdów w Indiach (głównie na wsiach) –

sati;

normy zachowań

ludzi honoru (mafia kalabryjska

mafia sycylijska,

jakuza

), rażąco sprzeczne z normami uniwersalnymi;

- japońskie

keiretsu,

oznaczające niejednokrotnie usankcjonowane

zwyczajowo

praktyki monopolistyczne (choć z reguły nie ma tam zmowy cenowej);

- wysokie dodatki stażowe, kontynuowane w wielu polskich

organizacjach,

oznaczające praktyki dyskryminacyjne wobec ludzi młodych,

wykonujących te

same prace z taką samą (lub wyższą) efektywnością - za wynagrodzenie

znacznie niższe, niż otrzymują starsi wiekiem pracownicy.

DĄŻENIA DO CYWILIZOWANIA BIZNESU:

MANIFEST Z DAVOS

(1973)

•

Manifest z Davos (Szwajcaria, 1973, III Europejskie Forum Zarządzania)

był wyrazem sprzeciwu wobec rozpowszechnionej w latach 70. tezy

Miltona Friedmana, że najważniejszy w biznesie (w istocie jedyny istotny)

jest zysk dla właścicieli.

•

W opozycji do tej tezy uznano, że właściciele i działający z ich

upoważnienia menedżerowie mają dążyć do uwzględniania i

harmonizowania interesów wszystkich interesariuszy.

•

Zadaniem przedsiębiorców nie jest wyłącznie osiąganie zysku, ale służba

wobec interesariuszy.

•

Wobec klientów przedsiębiorcy i menedżerowie mają

dążyć

oferowania dobrej jakości produktów. Wobec pracowników – zapewnienia

miejsc pracy, dobrych warunków pracy i humanizacji pracy. Wobec

społeczeństwa – wykorzystywać właściwie wiedzę i zasoby dla jego

dobra oraz zapewniać obecnym i przyszłym pokoleniom „warte życia

środowisko”.

DĄŻENIA DO CYWILIZOWANIA BIZNESU:

OKRĄGŁY STÓŁ Z CAUX

(1994)

•

W 1994 r. w szwajcarskiej miejscowości Caux spotkali się przedstawiciele

biznesu z Europy, USA i Japonii. Celem było wypracowanie uniwersalnego

minimum etyki biznesu,

możliwego do przyjęcia przez różne kultury, a

jednocześnie weryfikacja i aktualizacja Manifestu z Davos.

•

Bazą dla prowadzonych prac były trzy koncepcje / filozofie:

(1) bazująca na personaliźmie chrześcijańskim idea godności osoby

ludzkiej i

przekonanie, że człowiek jest celem, nie zaś środkiem do celu czy

korzyści

dla innych ludzi;

(2) wywodząca się z buddyzmu japońskiego idea kyosei – życia i pracy dla

dobra wspólnego;

(3) idee świeckiego humanizmu.

•

Podtrzymano główną tezę z Davos, że nie chodzi tylko o maksymalizację

zysku dla właścicieli, ale o dobro wszystkich interesariuszy i o jego

harmonizację.

•

Uznano konieczność przestrzegania prawa, także międzynarodowego,

unikania działań nielegalnych, poszanowania naturalnego środowiska,

respektowania swobodnej wymiany handlowej i wolnej konkurencji.

Kodeks etyki w międzynarodowym

biznesie dla chrześcijan, muzułmanów

i żydów, 1993

•

Uchwalony w Ammanie na poświęconej temu tematowi

międzynarodowej konferencji.

•

Jest to w istocie nie kodeks, ale zbiór ogólnych zasad i

norm, jakie zdaniem ich autorów powinny być powszechnie

przestrzegane.

•

Opierają się na wspólnych dla wielkich religiach zasadach i

normach etycznych.

•

Zasady te są rekomendowane nie tylko dla osób

wierzących, ale i niewierzących.

•

Mają charakter zaleceń.

DĄŻENIA DO CYWILIZOWANIA BIZNESU:

EUROPEAN BUSINESS ETHICS NETWORK

(OD

1987)

•

Sieć jest wolnym stowarzyszeniem osób i instytucji, zainteresowanych

promocją etyki biznesu w krajach europejskich, założoną w roku 1987

w Brukseli (istotną rolę odegrał tu Holender Henk van Luijk),

rozwijającą się do dziś.

•

EBEN grupuje zarówno praktyków, jak i ludzi nauki zajmujących się

etyką biznesu.

•

EBEN wypracował metodę analizy etycznej, zwanej

audytem

etycznym.

•

Audyt etyczny

obejmuje:

- przyjmowane wartości;

- zgodność postępowania z przyjętymi wartościami;

- analizę efektów uzyskiwanych w danym środowisku.

•

Wypracowano już własne metody, techniki i narzędzia,

uwzględniające m.in. przestrzeganie zasad inkluzyjności,

porównywalności, kompletności, regularności i ewolucji, integracji,

komunikacji, zewnętrznej weryfikacji orz stałego usprawniania.

•

Wzrasta liczba firm, stosujących audyt etyczny i podających jego

wyniki.

GLOBAL COMPACT

GLOBALNE POROZUMIENIE / PRZYMIERZE

•

Przedstawiony przez Kofiego Annana, Sekretarza

Generalnego ONZ, na Światowym Forum Ekonomicznym

31.01.1999, formalnie wprowadzony 26.07.2000 r.

•

Global Compact nie jest kodeksem, ale zbiorem ogólnych

zasad, wynikających z Powszechnej Deklaracji Praw

Człowieka, zasad prawa pracy określonych przez

Międzynarodową Organizację Pracy, ustalenia Szczytu Ziemi

(Agenda 21) oraz Konwencji Narodów Zjednoczonych

przeciw Korupcji.

•

Zasady te są adresowane do przedsiębiorców i są przez

nich przyjmowane jako dobrowolne.

GLOBAL COMPACT

(2)

GLOBALNE POROZUMIENIE / PRZYMIERZE - TREŚĆ

Prawa człowieka

: Przestrzeganie praw człowieka, przyjętych

przez społeczność międzynarodową.

Standardy pracy:

Poszanowanie wolności stowarzyszania się i

prowadzenia rokowań zbiorowych. Eliminowanie wszelkich

form pracy przymusowej oraz pracy dzieci. Przeciwdziałanie

dyskryminacji w sferze zatrudnienia i wykonywaniu

zawodów.

Środowisko naturalne:

Prewencja w zakresie ochrony

środowiska i odpowiedzialność w tym zakresie. Popieranie

przyjaznych środowisku technologii.

Przeciwdziałanie korupcji

: Przeciwdziałanie korupcji we

wszystkich formach, w tym wymuszeniom i łapówkarstwu.

O POTRZEBIE PRAGMATYZMU

•

Dość często dobre zasady i szlachetne zamiary ulegają ośmieszeniu lub

erozji z powodu przesady i nadgorliwości.

•

Przykładem może być korupcja, rozumiana także jako drobne prezenty

– jak to ma miejsce w Polsce. Kilka lat temu media nagłośniły fakt, że

rektor jednej z uczelni na Wybrzeżu przyjął, jako promotor, butelkę

brandy od swego magistranta - po obronie pracy dyplomowej;

prokurator żądał kary 1,5 roku więzienia.

•

W USA drobne podarunki są zwyczajowo i prawnie zalegalizowane do

wartości 15 – 25 dolarów, zależnie od stanu (butelka przeciętnej brandy

mieści się w tej kwocie). W Hiszpanii „podarunki służbowe są

akceptowane jako część transakcji i używa się ich do cementowania

trwałych kontaktów”. Polskie służby dyplomatyczne informują też, że w

Grecji „należy unikać upominków zbyt skąpych i zbyt szczodrych” –

choć dodaje się, że prezent nie powinien sprawiać wrażenia dowodu

wdzięczności ani być związany z końcowym wynikiem transakcji; nie

powinien też być wręczany na pierwszym spotkaniu.

[Schroeder J. 2010].

Wykorzystana literatura

•

Filek J.,

Czy biznes zobowiązuje.

Www.opoka.org.pl

•

Gasparski W., Wykłady z etyki biznesu.

Wydawnictwo WSPiZ,

Warszawa 2007

•

Łabieniec P.,

Etyka – etyka zawodowa – prawo”.

GoogleDokumenty

Prok2(10).p65

•

Piłat R.,

Czy obyczaje są stróżem moralności?

http://www.tezeusz.pl/cms/tz/index.php?id=2436

•

Reber A.S., Słownik psychologii. Wydawnictwo Naukowe Scholar,

Warszawa 2002

•

Schroeder J.,

Zwyczaje w biznesie: Grecja. Zwyczaje w biznesie:

Hiszpania.

http:// www.pcc.org.pl/index.php/pl/art.?id=718

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Etyka (4) etyka a prawo i obyczaj 2
elementy prawa pracy-1, wyklady pielegniarstwo, specjalizacja, etyka, prawo
ETYKA, prawo
Psychologia, etyka i prawo
elementy etyki i prawa, wyklady pielegniarstwo, specjalizacja, etyka, prawo
Etyka, prawo i Trybunał Norymberski
Ludzka etyka i prawo powinny stać ponad pieniądzem i kontrolować skutki dążenia do maksymalnej korzy
etyka a prawo
Etyka reklamy, Cosinus org reklamy I, prawo etyka kultura zawodowa
wykład3 - Eutanazja, Stomatologia UMED, prawo medyczne, prawo i etyka w stomatologii 2010-2011

więcej podobnych podstron