PATOFIZJOLOGIA

GONADY MĘSKIEJ

CZYNNOŚĆ JĄDRA I JEJ

REGULACJA

Czynność plemnikotwórcza

95 % masy jądra - kanaliki plemnikotwórcze -

komórki Sertolego – spermatogeneza

(trwa średnio 70 dni ).

Spermatogeneza

FSH testosteron

ilość

jakość

Czynność plemnikotwórcza

Spermatogonie typu A

Spermatogonie pośrednie

mitoza

Spermatogonie typu B

mitoza

Spermatocyty I rzędu

mejoza

Spermatydy

Dojrzały plemnik

mitoza

Czynność dokrewna -

regulacja

Podwzgórze

GnRH

Przysadka

FSH LH

Jądro

Kom. Kom.

Sertoliego Leydiga

Inhibina

Testosteron

Czynność dokrewna -

regulacja

Testosteron

Tkanki obwodowe

5alfa – reduktaza Aromataza

DHT

Estradiol

DZIAŁANIE ANDROGENÓW :

w okresie płodowym

testosteron

DHT

1. różnicowanie płciowe fenotypu
2. rozwój : 1.

rozwój:

3. pęcherzyków nasiennych - prostaty
4. najądrzy -

zewnętrznych

5. nasieniowodów narządów

płciowych

DZIAŁANIE ANDROGENÓW :

W okresie pokwitania :

1.    W zakresie narządów płciowych :
• a)    wzrost prącia i moszny oraz pigmentację ich skóry
• b)    powiększenie prostaty i gruczołów pęcherzykowych
• c)    zdolność do wzwodu i wytrysku

2.    Pojawienie się trzeciorzędowych cech płciowych :
• a)    owłosienie łonowe w kształcie rombu
• b)    wzrost owłosienia w dołach pachowych, na tułowiu i kończynach
• oraz w okolicy odbytu
• c)    wzrost zarostu
• d)    cofnięcie przedniej linii włosów głowy w okolicach skroniowych
• e)    zwiększają aktywność gruczołów łojowych
• f) wzrost krtani, pogrubienie strun głosowych, zmianę barwy głosu

DZIAŁANIE ANDROGENÓW :

1. Ogólnoustrojowe :

• a) z HGH powoduje wzrost masy kostnej i mięśniowej,

ale po przekroczeniu pewnych stężeń blokuje

wydzielanie HGH a działające w tym okresie estrogeny

powodują zarastanie chrząstek nasadowych

• b) zwiększa tendencję do zachowań agresywnych
• c) pobudza wytwarzanie erytrocytów, stymulując

działanie

• erytropoetyny
d) zwiększa stężenie cholesterolu i lipoprotein beta
e) zmniejsza stężenie lipoprotein alfa

HIPOGONADYZM

HIPOGONADOTROPOWY

( FSH, LH )

Wrodzony Nabyty
Zespół Kalmana a) gruczolak przysadki
            b) guzy przerzutowe
c) nacieki sarkoidalne
            d) zapalenia swoiste
            e) urazy czaszki
f) radioterapia
            g) zakażenia

grzybicze

h) zap. opon mózgowo -

rdzeniowych

HIPOGONADYZM

HIPERGONADOTROPOWY

( FSH, LH )

Wrodzony Nabyty

Anorchia Wnętrostwo

Zespół kastracyjny

Zapalenie jąder
Promieniowanie jonizujące
Urazy
Skręt jądra
Procesy autoimmunologiczne

Niektóre leki

( np. Spironolakton,

Cymetydyna,

Cyklofosfamid

)

DEFEKT DZIAŁANIA

OBWODOWEGO ANDROGENÓW

ZESPÓŁ NIEWRAŻLIWOŚCI NA

ANDROGENY

ZESPÓŁ FEMINIZUJĄCYCH JĄDER

Spowodowany jest wrodzoną niewrażliwością

receptorową na androgeny.

Charakteryzuje się żeńskim fenotypem mimo

istnienia jąder.

W rozwoju płodowym nie dochodzi do indukcji przewodów Wolffa
w struktury narządów płciowych męskich, na skutek obecności
czynnika hamującego rozwój kanałów Miillera nie dochodzi również

do wytworzenia się struktur narządów płciowych żeńskich

wywodzących się z tych przewodów.

ZESPÓŁ NIEWRAŻLIWOŚCI NA

ANDROGENY

ZESPÓŁ FEMINIZUJĄCYCH JĄDER

OBRAZ KLINICZNY :

- żeński fenotyp, dobrze wykształcone piersi
- budowa ciała typu kobiecego lub eunuchoidalna
- brak lub skąpe owłosienie pachowe i łonowe
- krótka, ślepo zakończona pochwa
- brak macicy i jajowodów
- jądra mogą być umiejscowione w wargach sromowych większych,
w kanałach pachwinowych lub w jamie brzusznej
- pierwotny brak miesiączki
- zmiany w kom.Leydiga i Sertolego predysponujące do transformacji

nowotworowej, konieczne jest profilaktyczne usunięcie jąder w16-

18r.ż.

DEFEKT DZIAŁANIA

OBWODOWEGO ANDROGENÓW

POSTAĆ NIEKOMPLETNA

Kariotyp 46 XY, sposób dziedziczenia

recesywny sprzężony z chromosomem X.

Postacie obojnacze, w których rozpoznaje się płeć

żeńską

oraz postacie fenotypowo męskie
(spodziectwo, hipogonadyzm, ginekomastia)

DEFEKT DZIAŁANIA

OBWODOWEGO ANDROGENÓW

ZESPÓŁ NIEDOBORU 5 ALFA -

REDUKTAZY

Uwarunkowany mutacją genu autosomalnego, recesywnego.

Zachowana jest prawidłowa funkcja jąder oraz wrażliwość na endo-
i egzogenne androgeny.

Zaburzeniu ulega przemiana testosteronu do DHT.

Prawidłowo rozwijają się:

pęcherzyki nasienne, nasieniowody i najądrza

Nieprawidłowo : prącie, moszna i prostata.

Przy urodzeniu najczęściej rozpoznaje się płeć metrykalną żeńską.

INTERSEKSUALIZM

I DYSGENEZJA GONAD

ZABURZENIA ROZWOJU

CIELESNO - PŁCIOWEGO

ZESPÓŁ TURNERA

Jest zespołem pierwotnego uszkodzenia gonady z towarzyszącymi

wadami somatycznymi.

Po raz pierwszy opisany w 1938 roku przez Turnera na podstawie

cech fenotypowych.

W 1959 roku powiązano ten obraz kliniczny z faktem występowania

monosomii 45 X.

Częstość występowania od 2 :2500 do 2 :10000 żywo urodzonych

dziewcząt.

Co 10 samoistnemu poronieniu towarzyszy monosomia

chromosomu X.

ZESPÓŁ TURNERA

Objawy zależne bezpośrednio od aberacji chromosomowej :

a) niski wzrost i krępa budowa ciała
b) wady układu kostnego
c) puklerzowata klatka piersiowa
d) wady układu krążenia lub serca
e) wady układu moczowego
f) skrócenie i płetwiastość szyi
g) przeciwskośne ustawienie szpar powiekowych
h) niskoosadzone małżowiny uszne
i) zmarszczki nakątne
j) zez
k) zaburzenie widzenia barw
l) liczne zmiany barwnikowe na skórze
ł) okołoporodowe i we wczesnym niemowlęctwie obrzęki dłoni, stóp
i goleni
m) skłonność do występowania niedoczynności tarczycy
n) możliwość umiarkowanego stopnia niedorozwoju psychicznego

ZESPÓŁ TURNERA

objawy związane z pierwotnym

uszkodzeniem gonady

a)pierwotny brak miesiączki
b)brak rozwoju gruczołów piersiowych
c)brak owłosienia pachowego i łonowego
d)brak pigmentacji skóry w okolicy narządów płciowych i

otoczek szeroko rozstawionych brodawek piersiowych

e)hipoplazja lub niedorozwój wewnętrznych i zewnętrznych

narządów płciowych

ZABURZENIA ROZWOJU

CIELESNO - PŁCIOWEGO

ZESPÓŁ KLINEFELTERA

Jest zespołem pierwotnego uszkodzenia gonady.

Opisany w 1942 r.,w 1959 r. u chorych z tym

zespołem wykryto kariotyp 47 XXY.

Występuje z częstością od 1: 400 do 1 : 1000

żywo urodzonych chłopców

ZESPÓŁ KLINEFELTERA

OBJAWY KLINICZNE :

- wysoki wzrost
- eunuchoidalne proporcje ciała z cechami niewielkiej otyłości
- zmiany zanikowe w obrębie jądra, azoospermia
- częste jest wnętrostwo
- rozwój prącia i moszny prawidłowy
- opóźnione dojrzewanie płciowe
- skąpe owłosienie twarzy, pach i okolic zewnętrznych narządów
płciowych

- u części wysoki głos
- ginekomastia
- 50 razy większe ryzyko powstania raka piersi niż u zdrowych mężczyzn
- rozwój psychiczny najczęściej prawidłowy, choć opisywani są chorzy
niskim ilorazie inteligencji czy też zaburzonej osobowości

Ryzyko zaburzeń psychicznych wzrasta wraz z liczbą chromosomów X.

OBOJNACTWO

PRAWDZIWE

U chorego stwierdza się :

1. obecność struktur jajnika zawierającego

owocyty,

2. struktur jądra z kanalikami nasiennymi

mogącymi zawierać komórki płciowe.

3.struktury te mogą współistnieć w tej samej

gonadzie tworząc ovotestis

OBOJNACTWO

PRAWDZIWE

Pod względem klinicznym wyróżnia się :

• a) obojnactwo „lateralne”-

po jednej stronie ciała

jajnik po drugiej jądro

• b) obojnactwo „ bilateralne „ -

struktury

odpowiadające jądru i jajnikowi wykrywa się po obu stronach

ciała

• c) obojniactwo „unilateralne” -

struktury jajnika

• i jądra wykrywa się po jednej stronie ciała (ovotestis),po

drugiej stronie ciała występuje jajnik lub jądro.

OBOJNIACTWO RZEKOME

ŻEŃSKIE

WRODZONY PRZEROST KORY

NADNERCZY

uwarunkowany autosomalnie recesywnie –

niedobór 21 - hydroksylazy lub 11 -

hydroksylazy , enzymów biorących udział

w syntezie glikokortykosteroidów

WRODZONY PRZEROST

KORY NADNERCZY

Przysadka

ACTH

Nadnercza

17 - Hydroksyprogesteron

Aldosteron Kortyzol

Androgeny

Blok
enzymatyczny

stymulac
ja

OBOJNACTWO

RZEKOME

MĘSKIE

ZESPÓŁ NIEWRAŻLIWOŚCI

NA ANDROGENY

a)POSTAĆ KOMPLETNA - ZESPÓŁ

FEMINIZUJĄCYCH JĄDER

b)POSTAĆ NIEKOMPLETNA

c)ZESPÓŁ NIEDOBORU 5 ALFA - REDUKTAZY

PATOFIZJOLOGIA

GONADY ŻEŃSKIEJ -

JAJNIKA

BUDOWA JAJNIKA

TYPY KOMÓREK JAJNIKOWYCH

owocyty

komórki wnękowe

komórki tekalne komórki folikularne

androstendion testosteron

estradiol estron

FSH

OKRES POKWITANIA

Okres życia, w którym następuje

przemiana niedojrzałej płciowo,
niepłodnej dziewczyny w dojrzałą
płciowo kobietę - regularnie
miesiączkującą z prawidłową fazą
lutealną w wyniku czego staje się
możliwa funkcja rozrodcza.

OKRES POKWITANIA

około 6 r.ż. ujawnia się wydzielanie androgenów

nadnerczowych, głównie dehydroepiandrostendionu

(DHEA).

Przyjmuje się że następuje tu tzw. pierwotne przesunięcie w

nadnerczowej syntezie steroidów z małym zredukowaniem

zdolności do syntezy kortyzolu co powoduje wzmożenie

syntezy ACTH, dla utrzymania syntezy tego hormonu i dla

rozbudzenia syntezy androgenów nadnerczowych

Ten początek aktywności hormonalnej kory nadnerczy

nazywany jest

adrenarche

, jest on decydującym

czynnikiem w przygotowaniu osi podwzgórze - przysadka -

gonady dla pokwitania w prawidłowym czasie

OKRES POKWITANIA

Androgeny nadnerczowe mogą służyć jako

prehormony dla estronu i estradiolu.

Główna część estronu powstaje na drodze

obwodowej konwersji androgeny – estron, która
zachodzi głównie w tkance tłuszczowej i OUN.
Estron bardzo łatwo przeistacza się w estradiol,
który wzmaga wrażliwość przysadki na działanie
GnRH, przysadka wydziela wzmożone ilości LH,
które pobudzają syntezę androstendionu w
jajnikach.

OKRES POKWITANIA

Termin pierwszej miesiączki ( menarche )
zależy od :

warunków życia

- sytuacji geograficznej
- chorób przewlekłych
- działania światła słonecznego
- czynników genetycznych
- czynników wrodzonych
- masy ciała ( tzw. „ krytyczna masa ciała „ - 48 kg)

Fizjologiczny cykl

miesiączkowy

FAZA FOLIKULARNA

jajnik

rozwój niedojrzałych pęcherzyków

komórki folikularne

pęcherzyk Graafa owulacja

estrogeny
( max. 8 - 9 dzień )

LH pęcherzyk

krwotoczny

około 14 dnia

wyrównanie stężeń LH i FSH

FSH

Fizjologiczny cykl

miesiączkowy

FAZA LUTEALNA

LH i PRL

komórki błony ziarnistej

brak zapłodnienia

zanik ciałko żółte

progesteron estrogeny

(szczyt około 23-24 dnia)

stężenie estrogenów i progesteronu

( minimum około 28 dnia )

krwawienie miesiączkowe

ESTROGENY

DZIAŁANIE

OGÓLNOUSTYROJOWE :

1.rozszerzają naczynia krwionośne a nawet powodują ich tworzenie w

ogniskach niedokrwienia

2.zmniejszają stężenie cholesterolu i beta-lipoprotein, zwiększają stężenie

alfa-lipoprotein

3.pobudzają anabolizm, powodują zatrzymanie NaCl, wody, azotu
i elementów niezbędnych do budowy białka

4.zwiększają absorpcję wapnia w jelitach, wpływają pobudzająco na

wydzielanie kalcytoniny

5.współdziałają w kontroli wzrostu kostnego i kształtowaniu szkieletu,

sprzyjają wytwarzaniu w kości substancji macierzystej

ESTROGENY

DZIAŁANIE

OGÓLNOUSTYROJOWE :

6.utrzymują prawidłową przemianę węglowodanów

7.wzmagają nawodnienie tkanek

8.wpływają na wydolność pęcherza i zwieracza cewki

moczowej

9.kształtują sylwetkę kobiecą

ROLA ESTROGENÓW

W ROZRODCZOŚCI

1.pobudzają proliferację nabłonka macicy i pochwy
2.zwiększają kurczliwość jajowodów i macicy
3.ułatwiają implantację blastocysty
4.zwiększają wydzielanie śluzu przez gruczoły szyjkowe
5. w okresie rozwoju płodowego estradiol pobudza rozwój

macicy

i zewnętrznych narządów płciowych
6.wpływają na wzrost owłosienia pachowo - łonowego i

pigmentację skóry

7.przygotowują narządy płciowe i sutki na działanie

progesteronu

8.biorą udział w homeostazie krwawienia miesiączkowego
9.powodują rozwój sutków

ŚRÓDJAJNIKOWE DZIAŁANIE

ESTROGENÓW :

1.zwiększają liczbę receptorów dla FSH

2.przyspieszają proliferację komórek błony ziarnistej

3.stymulują syntezę PgE2 oraz wczesną luteinizację

komórek błony ziarnistej

4.działają synergistycznie z FSH w pobudzaniu wzrostu i

dojrzewania komórek jajowych

5.są decydującym czynnikiem w procesie owulacji

DZIAŁANIE PROGESTERONU

1.wywołuje przemiany wydzielnicze w endometrium

2.powoduje w endometrium zmiany doczesnowe ( przedciążowe), które
ułatwiają implantację

3.w czasie ciąży zmniejsza kurczliwość mięśniówki macicy

4.przeciwdziała niepożądanej akcji skurczowej jajowodów i mięśniówki
macicy w czasie transportu i implantacji zygoty

5.wywołuje złuszczenie endometrium i krwawienie miesiączkowe

6.przeciwdziała niepożądanej akcji skurczowej jajowodów i mięśniówki
macicy w czasie transportu i implantacji zygoty

7.zapobiega nadmiernemu rozrostowi endometrium

8.zmniejsza reakcję jajnika na LH i FSH i hamuje wzrost pęcherzyków

PERIMENOPAUZA

Okres w życiu kobiety przed menopauzą.

Jest to faza przejściowa charakteryzująca się

zazwyczaj długimi lub krótkimi zwykle

nieregularnymi miesiączkami.

Rozpoczyna się między 40 a 43 r.ż.
i kończy się z chwilą ustania miesiączkowania
tj. około 48-49 r. ż.

PERIMENOPAUZA

Występują dwa typy dolegliwości :

I typ - objawy występujące przed miesiączką :
- mastalgia
- nierówność emocjonalna
-napięcie nerwowe

-wzdęcia brzucha
- bóle miednicy małej
-obrzęki o różnym nasileniu i umiejscowieniu

PERIMENOPAUZA

II typ może wystąpić przed i po

miesiączce :

- wary ( uderzenia gorąca )
- nagłe poty
- suchość pochwy
- dyspaurenia ( bolesne stosunki płciowe)
- skłonność do stanów zapalnych

narządów płciowych

PERIMENOPAUZA

Istnieje w tym okresie brak owulacji przy
zachowaniu aktywności estrogenowej i brak
ciałka żółtego.

Niedobór progesteronu może prowadzić do
zmian rozrostowych w endometrium i u
podatnych kobiet i może przyspieszyć rozwój
tkanki nowotworowej w endometrium i sutku.

Zaczyna się ujawniać zwiększone wydzielanie FSH w

stosunku do LH.

MENOPAUZA

Ustanie czynności miesiączkowej.

Jest to okres, w którym dochodzi do
trwałego zaniku czynności rozrodczych, w
wyniku stopniowego wyczerpywania się
czynności jajników, aż do jej trwałego
zaniku.

MENOPAUZA

DOLEGLIWOŚCI :

• a) u 80% występują wary - nagłe

odczucie gorąca na twarzy, szyi i klatce
piersiowej z zaczerwienieniem skóry i
potami po nich następuje drżenie z
zimna, mogą występować w ciągu dnia

• i w nocy z częstością co godzina ( pulsy

uwalniania LH ), trwają 2-3 minuty,
mogą towarzyszyć kołatania serca

MENOPAUZA

DOLEGLIWOŚCI :

b) od 50 r.ż. zaczyna się atrofia ścian pochwy
c) od 53 r.ż. zaburzenia w oddawaniu

moczu

d) około 55r.ż. zmiany zanikowe w skórze,

czasem nietrzymanie moczu

ce) około 58-60 r.ż objawy osteoporozy
df) najpóźniej miażdżyca

HIPOGONADYZM

Hipogonadotropowy

( niedobór FSH i LH )

Wrodzony Nabyty
Zesp. Kalmana

- niedojrzałość

podwzgórzowo – przysadkowa

- wtórny podwzgórzowy brak
miesiączki

- jadłowstręt psychiczny

HIPOGONADYZM

Hipergonadotropowy

( podwyższony poziom FSH i LH )

z aberacjami
chromosomalnymi : bez aberacji :
- zespół Turnera - zespól szczątkowych

jajników

- zespół jajników

opornych na gonadotropiny

- zespół przedwczesnego

wygasania

czynności jajników

HIPOGONADYZM

hipogonadotropowy

NIEDOJRZAŁOŚĆ PODWZGÓRZOWO - PRZYSADKOWA

ETIOLOGIA : a) zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych
b)zapalenie podstawy mózgu
c)nacieki w przebiegu sarkoidozy
d)nacieki histiocytowe
e) uszkodzenia pourazowe

OBJAWY : a)nadwaga bądź rozlana otyłość
b)owłosienie łonowe skąpe
c)hipoplazja narządów płciowych
d)sutki słabo wykształcone

HIPOGONADYZM

hipogonadotropowy

WTÓRNY PODWZGÓRZOWY BRAK MIESIĄCZKI

U kobiet, u których występuje istniały takie czynniki jak :
1. a) samotność
•

b) brak małżeństwa

•

c) zaangażowanie się w wyczerpujące zajęcia intelektualne

•

d) życie pełne stresów

•

e) sytuacje konfliktowe

OBJAWY KLINICZNE : a) kariotyp kobiecy
b)pełny rozwój piersi
c)pełne owłosienie łonowe
d)dobrze wykształcone wargi mniejsze
e)pochwa długa, rozciągliwa
•

f) macica bez cech hipoplazji

HIPOGONADYZM

hipogonadotropowy

JADŁOWSTRĘT PSYCHICZNY

Trzy główne objawy :

• 1.    Ograniczenie przyjmowania pokarmów.
• 2.    Wtórny brak miesiączki lub nieregularne miesiączkowanie.
• 3.    Znaczny spadek masy ciała.

Najczęściej występuje u dziewcząt w wieku dojrzewania lub młodych
kobiet.

Wystąpienie objawów poprzedza zwykle uraz psychiczny lub sytuacja
konfliktowa.

HIPOGONADYZM

hipogonadotropowy

JADŁOWSTRĘT PSYCHICZNY

Objawy kliniczne :

• 1.    zanik tkanki podskórnej
• 2.    skóra sucha pokryta meszkiem
• 3.    temperatura ciała niska
• 4.    spadek ciśnienia
• 5.    zwolnienie akcji serca

HIPERANDROGENIZM U KOBIET

ZESPÓL POLICYSTYCZNYCH JAJNIKÓW
( PCO ; ZESPÓŁ STEINA I LEVENTHALA)

OBJAWY :
a) hirsutyzm

( nadmierne owłosienie w

nietypowych miejscach )

b) zaburzenie miesiączkowania

c) ograniczona płodność

d) w 50 % otyłość

ZESPÓL POLICYSTYCZNYCH JAJNIKÓW
( PCO ; ZESPÓŁ STEINA I LEVENTHALA)

• umiarkowany nadmiar estrogenów
• zwiększone stężenie testosteronu
• duże stężenie androstendionu
• zwiększona zawartość DHA-S.
• zwiększony średni poziom prolaktyny
• dominacja LH nad FSH