CZYNNIKI

NIEBEZPIECZNE

I

SZKODLIWE

W

ŚRODOWISKU

PRACY

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE I

SZKODLIWE

DEFINICJE zgodnie z PN-80/Z 08052

CZYNNIK NIEBEZPIECZNY

występujący w

procesie

pracy

–

czynnik,

którego

oddziaływanie na pracującego prowadzi

lub może prowadzić do urazu.

CZYNNIK

SZKODLIWY

występujący

w

procesie

pracy

–

czynnik,

którego

oddziaływanie na pracującego prowadzi

lub może prowadzić do schorzenia.

W

zależności

od

poziomu

oddziaływania lub innych warunków –

czynnik

szkodliwy

może

stać

się

czynnikiem niebezpiecznym

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE I

SZKODLIWE

Klasyfikacja w zależności od charakteru

działania

●

FIZYCZNE

●

CHEMICZNE

●

BIOLOGICZNE

●

PSYCHOFIZYCZNE

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE I

SZKODLIWE

Fizyczne czynniki niebezpieczne i

szkodliwe

●

PORUSZAJĄCE SIĘ MASZYNY I MECHANIZMY

●

RUCHOME ELEMENTY URZĄDZEŃ TECHNICZNYCH

●

PRZEMIESZCZAJĄCE SIĘ WYROBY, PÓŁWYROBY,

MATERIAŁY

●

NARUSZENIE KONSTRUKCJI

●

OBRYWANIE SIĘ MAS I BRYŁ SKALNYCH ZE

STROPU, LUB OCIOSU, TĄPNIĘCIA

●

POWIERZCHNIE NA KTÓRYCH JEST MOŻLIWY

UPADEK PRACUJĄCYCH

●

OSTRZA, OSTRE KRAWĘDZIE, WYSTAJĄCE

ELEMENTY, CHROPOWATOŚĆ LUB SZORSTKOŚĆ

WYROBÓW, URZĄDZEŃ LUB NARZĘDZI

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE I

SZKODLIWE

Fizyczne czynniki niebezpieczne i

szkodliwe

●

TEMPERATURA POWIERZCHNI WYPOSAŻENIA

TECHNICZNEGO I MATERIAŁÓW

●

POŁOŻENIE STANOWISKA PRACY W STOSUNKU

DO POWIERZCHNI ZIEMI LUB PODŁOGI

POMIESZCZENIA,

●

NIEWAŻKOŚĆ

●

CIŚNIENIE

●

WIBRACJA (DRGANIA)

●

INFRADŹWIĘKI

●

ULTRADŹWIĘKI

●

TEMPERATURA POWIETRZA

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE I

SZKODLIWE

Fizyczne czynniki niebezpieczne i

szkodliwe

●

WILGOTNOŚĆ POWIETRZA

●

RUCH POWIETRZA

●

JONIZACJA POWIETRZA

●

OŚWIETLENIE (natężenie, luminancja, olśnienie,

kontrast, tętninie)

●

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

●

PROMIENIOWANIE LASEROWE

●

PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE

●

PROMIENIOWANIE PODCZERWONE

●

POLE ELEKTROMAGNETYCZNE

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE I

SZKODLIWE

Fizyczne czynniki niebezpieczne i

szkodliwe

●

PROMIENIOWANIE ELEKTROSTATYCZNE

●

ELEKTRYCZNOŚĆ STATYCZNA

●

NAPIĘCIE W OBWODZIE ELEKTRYCZNYM

●

PYŁ PRZEMYSŁOWY, AREOZOLE STAŁE I CIEKŁE

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE I

SZKODLIWE

Chemiczne czynniki niebezpieczne i

szkodliwe

➔

W ZALEŻNOŚCI OD RODZAJÓW DZIAŁANIA NA

ORGANIZM CZŁOWIEKA:

●

TOKSYCZNE

●

DRAŻNIĄCE

●

UCZULAJĄCE

●

RAKOTWÓRCZE

●

MUTAGENNE

●

UPOŚLEDZAJĄCE FUNKCJE ROZRODCZE

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE I

SZKODLIWE

Chemiczne czynniki niebezpieczne i

szkodliwe

➔

W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU WCHŁANIANIA

●

PRZEZ DROGI ODDECHOWE

●

PRZEZ SKÓRĘ I BŁONY ŚLUZOWE

●

PRZEZ PRZEWÓD POKARMOWY

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE I

SZKODLIWE

Biologiczne czynniki niebezpieczne i

szkodliwe

➢

Biologiczne czynniki obejmują organizmy żywe

oraz wytwarzane przez nie substancje i dzieli

się je na:

●

MIKROORGANIZMY (bakterie,wirusy, riketsje,

grzyby, pierwotniaki) I WYTWARZANE PRZEZ

NIE SUBSTANCJE (toksyny, alergeny)

●

MAKROORGANIZMY (rośliny i zwierzęta)

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE I

SZKODLIWE

Psychofizyczne czynniki niebezpieczne i

szkodliwe

➔

OBCIĄŻENIE FIZYCZNE

●

STATYCZNE

●

DYNAMICZNE

➔

OBCIĄŻENIE NERWOWO – PSYCHICZNE

●

OBCIĄŻENIE UMYSŁU

●

NIEDOCIĄŻENIE LUB PRZECIĄŻENIE

PERCEPCJNE

●

OBCIĄŻENIE EMOCJONALNE

CZYNNIKI SZKODLIWE

Najwyższe dopuszczalne stężenie

najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS)

-

wartość średnia ważona stężenia, którego

oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-

godzinnego

dobowego

i

przeciętnego

tygodniowego

wymiaru

czasu

pracy,

określonego w Kodeksie pracy, przez okres

jego aktywności zawodowej nie powinno

spowodować ujemnych zmian w jego stanie

zdrowia

oraz

w

stanie

zdrowia

jego

przyszłych pokoleń

CZYNNIKI SZKODLIWE

Najwyższe dopuszczalne natężenie

najwyższe dopuszczalne natężenie

fizycznego

czynnika szkodliwego dla zdrowia

(NDN)

-

ustalone jako wartość średnia natężenia,

którego oddziaływanie na pracownika w ciągu

8-godzinnego

dobowego

i

przeciętnego

tygodniowego

wymiaru

czasu

pracy,

określonego w Kodeksie pracy, przez okres

jego aktywności zawodowej nie powinno

spowodować ujemnych zmian w jego stanie

zdrowia

oraz

w

stanie

zdrowia

jego

przyszłych pokoleń

CZYNNIKI SZKODLIWE

Najwyższe dopuszczalne stężenie

chwilowe

najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe

(NDSCh)

- wartość średnia stężenia, które nie

powinno spowodować ujemnych zmian w

stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje

w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i

nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany

roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1

godzina

CZYNNIKI SZKODLIWE

Najwyższe dopuszczalne stężenie

pułapowe

najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe

(NDSP)

- wartość stężenia, która ze względu

na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika

nie

może

być

w

środowisku

pracy

przekroczona w żadnym momencie

CZYNNIKI SZKODLIWE

HAŁAS

Hałas

- każdy niepożądany dźwięk, który

może być uciążliwy albo szkodliwy dla

zdrowia lub zwiększać ryzyko wypadku

przy pracy.

(Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005r. w sprawie bezpieczeństwa i

higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne. Dz. U. nr

157, poz. 1318)

Ponad 30% pracowników zatrudnionych w warunkach

narażenia na czynniki szkodliwe pracuje w warunkach

narażenia na hałas ponadnormatywny.

Wartość „1” NDN w przypadku hałasu wynosi

85dB, a w związku ze stosowaniem skali

logarytmicznej 88dB to „2” NDN (dwukrotne

przekroczenie).

CZYNNIKI SZKODLIWE

HAŁAS

W zależności od częstotliwości drgań

akustycznych rozróżniamy hałas:



Słyszalny

●

16Hz -16000Hz,



Niesłyszalny

●

2Hz – 50Hz – hałas infradźwiękowy,

●

10000Hz – 100000Hz – hałas

ultradźwiękowy

CZYNNIKI SZKODLIWE

HAŁAS

Ze względu na naturę procesu

powstawania rozróżnia się hałas:

●

wibracyjny

●

turbulentny

CZYNNIKI SZKODLIWE

HAŁAS

Ze względu na zmiany czasowe rozróżnia się

hałas

●

ustalony – poziom dźwięku A w określonym

miejscu mierzony przy włączonej charakterystyce

dynamicznej S miernika poziomu dźwięku,

zmienia się podczas obserwacji nie więcej niż 5

dB

●

nie ustalony - poziom dźwięku A w określonym

miejscu mierzony przy włączonej charakterystyce

dynamicznej S miernika poziomu dźwięku,

zmienia się podczas obserwacji więcej niż 5 dB

●

impulsowy – składa się z jednego lub wielu

zdarzeń dźwiękowych, każdy w czasie trwania

krótszym niź 1 sekunda

●

udarowy

CZYNNIKI SZKODLIWE -

HAŁAS

Parametry fizyczne hałasu

Ciśnienie akustyczne – przyrost ciśnienia środowiska
ponad ciśnienie statyczne, które powstaje w wyniku

powstawania i rozchodzenia się dźwięku.

p

2

L

p

= 10 log --- [dB]

p

o2

p – ciśnienie mierzone aktualnie [Pa]
p

o

– próg słyszalności = 20 µPa

[ 1Pa (paskal) = 1N/m

2

przy częstotliwości 1000 Hz]

CZYNNIKI SZKODLIWE -

HAŁAS

Parametry fizyczne hałasu

Natężenie akustyczne – ilość energii pola

przenikającej w jednostce czasu przez

powierzchnię prostopadłą do kierunku

rozprzestrzeniania się fali liczone w W/m

2

.

Próg słyszalności wynosi 10

-12

W/m

2

.

I

L

i

= 10 log --- [dB]

I

o

I – natężenie mierzone aktualnie
I

o

– natężenie progu słyszalności

CZYNNIKI SZKODLIWE -

HAŁAS

Parametry fizyczne hałasu

Moc akustyczna – ilość energii akustycznej

wypromieniowanej przez źródło dźwięku w

jednostce czasu liczone w watach [W].

N

L

N

= 10 log --- [dB]

N

0

N – moc mierzona aktualnie
N

0

– moc progu słyszalności (10

-12

W)

CZYNNIKI SZKODLIWE -

HAŁAS

Parametry fizyczne hałasu

Poziom dźwięku (natężenie hałasu)

wyrażony

w

dB

(decybelach)

określa stosunek mocy akustycznej

lub

natężenia

dźwięku

albo

ciśnienia akustycznego do wartości

progu słyszalności, wyrażony w

skali logarytmicznej.

CZYNNIKI SZKODLIWE

HAŁAS

Źródła hałasu:

●

mechaniczne (np. hałas wywołany przez

maszyny i urządzenia o napędzie

mechanicznym elektrycznym,

pneumatycznym)

●

aerodynamiczne i hydrodynamiczne (np.

ruchy gazów i cieczy w rurociągach,

wentylatorach itp.)

●

technologiczne (np. hałas wywołany

zmianą spójności materiału, jak:

kruszenie, łamanie itp.)

CZYNNIKI SZKODLIWE

HAŁAS

Szkodliwe lub uciążliwe skutki

hałasu zależą od:

●

natężenia hałasu

●

poziomu ekspozycji

●

rodzaju źródeł hałasu

●

relacji między człowiekiem a

źródłem hałasu

CZYNNIKI SZKODLIWE

HAŁAS

Hałas w środowisku pracy jest charakteryzowany przez:

●

Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego

dnia pracy (L

EX,8h

nie powinien przekraczać 85 dB) i

odpowiadającą mu ekspozycję dzienną (nie powinna

przekraczać 3,64 · 10

3

Pa

2

/s), lub poziom ekspozycji na

hałas odniesiony do tygodnia pracy (nie powinna

przekraczać 85 dB) i odpowiadającą mu ekspozycję

tygodniową

(wyjątkowo

w

przypadku

hałasu

oddziaływującego

na

organizm

człowieka

w

poszczególnych

dniach

tygodnia

-

nie

powinna

przekraczać 18,2 · 10

3

Pa

2

/s)

●

Maksymalny poziom dźwięku A – L

Amax

nie powinien

przekraczać 115 dB

●

Szczytowy poziom dźwięku C – L

Cpeak

nie powinien

przekraczać 135 dB

CZYNNIKI SZKODLIWE

HAŁAS

Przepisy o szczególnej ochronie:

●

młodociani

–

poziom

ekspozycji

odniesiony do 8-godzinnegodobowego

wymiaru czasu pracy (L

EX,8h

) nie

powinien przekraczać 80 dB

●

kobiety w ciąży - poziom ekspozycji

odniesiony do 8-godzinnegodobowego

wymiaru czasu pracy (L

EX,8h

) nie

powinien przekraczać 65 dB

CZYNNIKI SZKODLIWE

HAŁAS – metody pomiaru

Ze względu na cel (określenie

emisji hałasu maszyn lub ocena

narażenia ludzi) metody pomiaru

hałasu dzieli się na:

●

Metody pomiaru hałasu maszyn

●

Metody pomiaru hałasu w

miejscach przebywania ludzi (na

stanowiskach pracy)

CZYNNIKI SZKODLIWE –

HAŁAS

Metody pomiaru hałasu maszyn

Metody pomiarów hałasu maszyn stosuje się w

celu określenia wielkości charakteryzujących

emisję hałasu maszyn, rozpatrywane jako

oddzielne źródła hałasu w ustalonych warunkach

doświadczalnych i eksploatacyjnych. Zgodnie z

przepisami europejskimi (Dyrektywa 98/37/EC

tzw. „maszynowa”) wielkościami tymi są: poziom

mocy

akustycznej

lub

poziom

ciśnienia

akustycznego emisji na stanowisku pracy

maszyny lub w innych określonych miejscach.
Poziom mocy powinien być podany w instrukcji

obsługi

maszyny,

gdy

uśredniony

poziom

ciśnienia akustycznego emisji skorygowany

charakterystyką częstotliwościową A (zwany

również poziomem dźwięku A) na stanowisku

pracy maszyny przekracza 85 dB.

CZYNNIKI SZKODLIWE –

HAŁAS

Metody pomiaru i oceny hałasu w

miejscach przebywania ludzi

Metody pomiarów i oceny hałasu w

miejscach przebywania ludzi stosuje się

w celu ustalenia wielkości narażenia ludzi

na działanie hałasu na stanowiskach

pracy

i

w

określonych

miejscach

przebywania

ludzi

względem

źródeł

hałasu, niezależnie od ich rodzaju i liczby.
Wyniki pomiarów hałasu służą przede

wszystkim do porównania istniejących

warunków akustycznych z warunkami

określonymi przez normy i przepisy

higieniczne, a także do oceny i wyboru

planowanych

lub

realizowanych

przedsięwzięć ograniczających hałas.

CZYNNIKI SZKODLIWE –

HAŁAS

Metody pomiaru i oceny hałasu w

miejscach przebywania ludzi

Metody pomiaru:

●

bezpośrednia – polega na ciągłym

pomiarze przez cały czas narażenia

pracownika na hałas i odczycie wielkości

określanych bezpośrednio z mierników,

np. dozymetru hałasu lub całkującego

miernika poziomu dźwięku

●

pośrednia – polega na pomiarze hałasu

w czasie krótszym niż podlegający

ocenie oraz zastosowaniu odpowiednich

zależności

matematycznych

do

wyznaczania wymienionych wielkości.

CZYNNIKI SZKODLIWE

HAŁAS

Przyjmując, że głównymi źródłami hałasu, które występują na stanowiskach pracy są

maszyny, urządzenia lub procesy technologiczne, można wyróżnić następujące

podstawowe grupy źródeł hałasu:

●

maszyny stanowiące źródło energii, np. silniki spalinowe (maksymalne poziomy

dźwięku A do 125 dB), sprężarki (do 113 dB)

●

narzędzia i silniki pneumatyczne, np. ręczne narzędzia pneumatyczne: młotki,

przecinaki, szlifierki (do 134 dB)

●

maszyny do rozdrabniania, kruszenia, przesiewania, przecinania, oczyszczania, np.

młyny kulowe (do 120 dB), sita wibracyjne (do 119 dB), kruszarki (do 119 dB), kraty

wstrząsowe (do 115 dB), piły tarczowe do metalu (do 115 dB)

●

maszyny do obróbki plastycznej, np. młoty mechaniczne (do 122 dB), prasy (do 115

dB)

●

obrabiarki skrawające do metalu, np. szlifierki, automaty tokarskie, wiertarki (do

104 dB)

●

obrabiarki skrawające do drewna, np. dłutownice (do 108 dB), strugarki (do 101

dB), frezarki (do 101 dB), piły tarczowe (do 99 dB)

●

maszyny włókiennicze, np. przewijarki (do 114 dB), krosna (do 112 dB), przędzarki

(do 110 dB), rozciągarki (do 104 dB), skręcarki (do 104 dB), zgrzeblarki (do 102 dB)

●

urządzenia przepływowe, np. zawory (do 120 dB), wentylatory (do 114 dB)

●

urządzenia transportu wewnątrzzakładowego, np. suwnice, przenośniki, przesypy,

podajniki (do 112 dB).

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY

Pył

– zbiór cząsteczek stałych, które

wyrzucane do powietrza atmosferycznego

pozostają w nim przez pewien czas.

Najczęściej są to cząstki o wymiarach

poniżej 300 mikrometrów.

Do

najbardziej

pyłotwórczych

procesów technologicznych zalicza się:

kruszenie,

mielenie,

przesiewanie

surowców,

procesy

transportowe,

mieszanie

ciał

sypkich,

czynności

oczyszczania,

tłoczenia,

szlifowania,

polerowania.

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY

Szkodliwe

oddziaływanie

pyłu

przemysłowego na organizm ludzki zależy

od:

●

rodzaju pyłu, wielkości poszczególnych

cząstek,

●

stężenia pyłu w powietrzu,

●

czasu narażenia,

●

rozpuszczalności pyłu w cieczach

ustrojowych,

●

kształtu cząstek (włókna, kształty ostre,

obłe),

●

zawartości

wolnej

krystalicznej

krzemionki.

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY

Pyły w zależności od działania na

organizm ludzki można podzielić na:

●

pylicotwórcze,

●

alergiczne,

●

toksyczne,

●

rakotwórcze.

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY

Pyły pylicotwórcze

– pyły o średnicy

cząstek 1- 3 µm (pyły o średnicy

cząstek powyżej 5 µm zatrzymywane

są w górnych drogach oddechowych)

docierające do płuc i powodujące

określone działanie biologiczne. Z

punktu widzenia medycznego pylicą

nazywamy nagromadzenie się pyłu

w płucach i reakcję tkanki płucnej na

jego obecność.

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY

Ze

względu

na

rodzaj

zmian

anatomopatologicznych pylice dzielimy na:

●

kalogenowe

– wywołane działaniem pyłów

zwłókniających i charakteryzujące się

rozwojem włókien kalogenowych w tkance

płucnej, trwałym uszkodzeniem struktury

pęcherzyków płucnych i bliznowatymi

zmianami

(pył

krzemowy,

azbestu,

aluminium)

●

niekalogenowe

- - wywołane przez pyły

niezwłókniające lub o słabym działaniu

zwłókniającym, bez uszkodzenia struktury

pęcherzyków.

Reakcja

na

pył

jest

potencjalnie odwracalna

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY

Pyły

drażniące

–

pyły

oddziaływujące

drażniąco

na

zewnętrzne

części

ciała,

jak

spojówki

oczu,

błony

śluzowe

górnych dróg oddechowych.

Pyły drażniące:

●

cząstki węgla

●

cząstki żelaza

●

cząstki szkła

●

cząstki aluminium

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY

Pyły alergiczne (uczulające)

– pyły

głównie pochodzenia

organicznego.

Pyły alergiczne:

●

pyły bawełny

●

pyły wełny

●

pyły lnu

●

pyły drewna

●

pyłki kwiatowe.

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY

Pyły toksyczne

– pyły związków

chemicznych,

które

mogą

być

rozpuszczalne w płynach ustrojowych

i powodować przez to zatrucia.

Pyły toksyczne:

●

pyły związków ołowiu

●

pyły miedzi

●

pyły cynku

●

pyły manganu

●

pyły niklu

●

pyły

zawierające

olejki

eteryczne

(np.

jałowca,

cynamonowca, drewna kamforowego)

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY

Pyły rakotwórcze

– pyły

powodujące powstanie chorób

nowotworowych.

Pyły rakotwórcze:

●

pyły azbestu

●

pyły drewna twardego (dębu, buku, drzewa

machoniowego, orzecha, kacji, kasztana,

palisandru)

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY – ocena narażenia na pył

przemysłowy

Podstawą oceny narażenia na pył są

wartości NDS pyłów (Najwyższych

Dopuszczalnych Stężeń).
Najwyższe dopuszczalne stężenie dla

pyłów przemysłowych dotyczy:

●

całkowitych stężeń pyłu

●

stężeń frakcji respirabilnej

●

ilości włókien o długości powyżej 5

µm

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY – ocena narażenia na pył

przemysłowy

Pył całkowity – zbiór cząsteczek pyłu, który

w procesie oddychania może wnikać do

organizmu człowieka.
Pył

respirabilny

–

zbiór

cząsteczek

przechodzących przez sektor wstępny o

charakterystyce przepuszczalności według

wymiarów cząstek opisanej logarytmiczną

normalną funkcją prawdopodobieństwa ze

średnią

wartością

średnicy

aerodynamicznej

3,5

±0,3

µm

i

z

geometrycznym

odchyleniem

standardowym 1,5 ±0,1 (ogólnie rzecz

biorąc chodzi o frakcję poniżej 5 µm.

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY – ocena narażenia na pył

przemysłowy

Włókno – jest to cząsteczka pyłu,

której długość jest większa od 5 µm,

a stosunek długości do średnicy jest

większy niż 3:1 (na podstawie

pomiarów w mikroskopie świetlnym,

wyposażonym w urządzenie do

kontrastu

fazowego

przy

całkowitym

powiększeniu

mikroskopu ok.. 500 razy.

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY – ocena narażenia na pył

przemysłowy

Pomiary stężenia pyłu w powietrzu

na stanowiskach pracy:

●

pomiar ciągły w czasie całej

dniówki

roboczej

(stosowanie

dozymetrów indywidualnych)

●

pobieranie losowe w czasie i

przestrzeni zgodnie z normami

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY – ocena narażenia na pył

przemysłowy

Interpretacja

wyników

pomiarów

stężenia pyłów na stanowiskach pracy:

●

w

przypadku

gdy

górna

granica

przedziału ufności średniego stężenia

ważonego (wskaźnik ekspozycji) nie

przekracza wartość NDS, wtedy są

dopuszczalne warunki pracy

●

gdy górna granica przedziału ufności

średniego

stężenia

ważonego

jest

powyżej

wartości

NDS,

wtedy

są

szkodliwe warunki pyłowe

CZYNNIKI SZKODLIWE

PYŁY – ocena narażenia na pył

przemysłowy

Dopuszczalne normy pyłów przemysłowych:

●

Pyły zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę powyżej

50%:

•

pył całkowity – 2,0 mg/m

3

•

pył respirabilny – 0,3 mg/m

3

●

Pyły zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę od 2% do

50%:

•

pył całkowity – 4

,0

mg/m

3

•

pył respirabilny – 1,0 mg/m

3

●

Pyły drewna:

•

pyły drewna z wyjątkiem pyłów drewna twardego - pył całkowity –

4,0 mg/m

3

•

pyły drewna twardego, takiego jak buk, dąb - pył całkowity – 2,0

mg/m

3

•

Pyły drewna mieszane, zawierające pyły drewna twardego,

takiego jak buk i dąb – 2,0 mg/m

3

CZYNNIKI SZKODLIWE

WIBRACJE – DRGANIA MECHANICZNE

drgania mechaniczne - drgania lub wstrząsy

przekazywane do organizmu człowieka przez

części ciała mające bezpośredni kontakt z

drgającym obiektem; jako czynnik szkodliwy dla

zdrowia w środowisku pracy występują w postaci

drgań miejscowych albo drgań ogólnych

drgania miejscowe - drgania mechaniczne

działające na organizm człowieka i przenoszone

bezpośrednio przez kończyny górne

drgania ogólne - drgania mechaniczne o ogólnym

działaniu na organizm człowieka, przekazywane

do organizmu jako całości przez stopy lub części

tułowia, w szczególności miednicę lub plecy

CZYNNIKI SZKODLIWE

WIBRACJE – DRGANIA

MECHANICZNE

Podział drgań ze względu na czas narażenia:

●

ciągłe – występujące bez przerw w czasie

zmiany roboczej z pominięciem przerw

regulaminowych

●

przerywane – występujące wielokrotnie w

ciągu zmiany roboczej z przerwami, w czasie

których brak jest oddziaływania drgań

●

sporadyczne – występujące nieregularnie,

związane z czynnościami wykonywanymi

dorywczo na danym stanowisku pracy – np.

raz w tygodniu, raz w trakcie zmiany

roboczej

CZYNNIKI SZKODLIWE

WIBRACJE – DRGANIA

MECHANICZNE

Czynniki wpływające na szkodliwość

drgań dla organizmu ludzkiego:

●

zakres częstotliwości

●

wartość skuteczna przyspieszenia

drgań

●

wartość współczynnika szczytu

●

czas

oddziaływania

drgań

na

organizm człowieka

CZYNNIKI SZKODLIWE

WIBRACJE – DRGANIA

MECHANICZNE

Oddziaływanie drgań - zakres

częstotliwości:

●

Drgania

miejscowe

(kończyny

górne) – od 5,6 Hz do 1400 Hz

●

Drgania ogólne – od 0,7 Hz do 90

Hz

CZYNNIKI SZKODLIWE

WIBRACJE – DRGANIA

MECHANICZNE

Szczególnie

niebezpieczne

dla

człowieka są częstotliwości niskie z

uwagi

na

możliwość

powstania

rezonansu. Jeżeli częstotliwość drgań

własnych pokryje się z częstotliwością

drgań

urządzenia,

może

powstać

rezonans, który znacznie zwiększa

natężenie drgań i może być przyczyną

rozerwania narządów, wybroczyn, i

rozległych krwotoków.

CZYNNIKI SZKODLIWE

WIBRACJE – DRGANIA

MECHANICZNE

Przykładowe częstotliwości

rezonansowe:

●

dla płuc i serca

4 – 9 Hz

●

dla żołądka

8 Hz

●

dla narządów jamy brzusznej

4,5 – 10 Hz

●

dla pęcherza moczowego

10 – 18 Hz

●

dla gałki ocznej

60 – 90 Hz

CZYNNIKI SZKODLIWE

CZYNNIKI BIOLOGICZNE

Pojęciem

czynniki

biologiczne

określane

są

mikroorganizmy

i

makroorganizmy oraz takie struktury

i substancje wytwarzane przez te

organizmy,

które

wywierają

szkodliwy wpływ na organizm ludzki i

mogą

być

przyczyną

chorób

pochodzenia zawodowego.

CZYNNIKI SZKODLIWE

CZYNNIKI BIOLOGICZNE

Czynnikami biologicznymi na jakie

może być narażony człowiek w

środowisku

pracy

są

wszystkie

drobnoustroje - wirusy, bakterie,

grzyby

łącznie

z

mutantami,

hodowlami

komórkowymi

i

pasożytami

wewnętrznymi,

które

mogą być przyczyną zakażenia,

alergii

lub

innego

działania

toksycznego.

CZYNNIKI SZKODLIWE

CZYNNIKI BIOLOGICZNE

Szkodliwe czynniki biologiczne obejmują

drobnoustroje

komórkowe,

pasożyty

wewnętrzne,

jednostki

bezkomórkowe

zdolne do replikacji lub przenoszenia

materiału

genetycznego,

w

tym

zmodyfikowane

genetycznie

hodowle

komórkowe, które mogą być przyczyną

zakażenia, alergii lub zatrucia.

(Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r.

w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia

w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników

zawodowo narażonych na te czynniki – Dz. U. nr 81, poz.

716)

CZYNNIKI SZKODLIWE

CZYNNIKI BIOLOGICZNE

Prace narażające pracowników na działanie

czynników biologicznych:

●

prace w zakładach produkujących żywność

●

prace w rolnictwie

●

prace podczas których dochodzi do kontaktu ze

zwierzętami lub produktami pochodzenia

zwierzęcego

●

prace w jednostkach ochrony zdrowia

●

prace w laboratoriach klinicznych,

weterynaryjnych lub diagnostycznych

●

prace w zakładach gospodarki odpadami

●

prace przy oczyszczaniu ścieków

CZYNNIKI SZKODLIWE

CZYNNIKI BIOLOGICZNE

W rozprzestrzenianiu się szkodliwych czynników

biologicznych w środowisku pracy największe

znaczenie mają formy aerozolu pyłowego lub

kropelkowego

(mgły)

przenoszone

drogą

powietrzną. Czynniki biologiczne mogą wniknąć

do ustroju ludzkiego przez układ oddechowy lub

pokarmowy, spojówki i przez skórę (szczególnie

narażone są dłonie - wchodzące w bezpośredni

kontakt z zarażonymi przedmiotami).

Jeżeli istnieje podejrzenie, że objawy chorobowe

występujące

u

pracownika

lub

u

grupy

pracowników są wywołane przez określony

czynnik biologiczny, to jego zasadność należy

potwierdzić dwoma sposobami:

●

przez badania mikrobiologiczne powietrza;

●

wykrycie obecności czynnika w organizmie

pracownika

CZYNNIKI SZKODLIWE

CZYNNIKI BIOLOGICZNE

Do ochrony przed czynnikami

biologicznymi stosowane są:

●

Sprzęt ochrony układu oddechowego

●

Odzież ochronna

●

Rękawice ochronne

●

Obuwie ochronne

●

Sprzęt ochrony oczu i twarzy

CZYNNIKI SZKODLIWE

CZYNNIKI CHEMICZNE

Jednym z powszechnie występujących

czynników szkodliwych w środowisku

pracy są substancje chemiczne.
Substancje chemiczne w powietrzu na

stanowiskach pracy występują w

postaci:

●

gazów

●

par

●

cieczy

●

substancji stałych

CZYNNIKI SZKODLIWE

CZYNNIKI CHEMICZNE

Wchłanianie substancji

chemicznych w warunkach

narażenia zawodowego zachodzi

przede wszystkim poprzez:

●

drogi oddechowe

●

skórę

●

przewód pokarmowy

CZYNNIKI SZKODLIWE

CZYNNIKI CHEMICZNE

Podział substancji i preparatów chemicznych

niebezpiecznych (Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o

substancjach i preparatach chemicznych – Dz. U. nr 11,

poz. 84 z późn. zm.):

• o właściwościach

wybuchowych

• o właściwościach

utleniających

• skrajnie łatwopalne
• wysoce łatwopalne
• łatwopalne
• bardzo toksyczne
• toksyczne
• szkodliwe

• żrące
• drażniące
• uczulające
• rakotwórcze
• mutagenne
• działające szkodliwie

na rozrodczość

• niebezpieczne dla

środowiska

CZYNNIKI SZKODLIWE

CZYNNIKI CHEMICZNE

Ocena

narażenia

zawodowego

na

szkodliwe czynniki chemiczne

●

narażenie zawodowe – złożone pojęcie

ilościowo

–

jakościowe

określające

rodzaj i stężenie czynnika szkodliwego

dla zdrowia oraz czas jego działania

zarówno w stosunku do zmiany roboczej

●

narażenie

złożone

–

narażenie

zawodowe pracownika na działanie

wielu

substancji

szkodliwych

występujących

jednocześnie

w

powietrzu środowiska pracy

CZYNNIKI SZKODLIWE

CZYNNIKI CHEMICZNE

Karta charakterystyki chemicznej

•

Identyfikacja

substancji/preparatu

•

Skład i informacja o

składnikach

•

Identyfikacja zagrożeń

•

Pierwsza pomoc

•

Postępowanie w

przypadku pożaru

•

Postępowanie w

przypadku

niezamierzonego

uwolnienia do środowiska

•

Postępowanie z

substancją/preparatem i

jej/jego magazynowanie

•

Kontrola narażenia i

środki ochrony

indywidualnej

• Właściwości

fizykochemiczne

• Stabilność i reaktywność

• Informacje

toksykologiczne

• Informacje ekologiczne

• Postępowanie z odpadami

• Informacje o transporcie

• Informacje dotyczące

przepisów prawnych

• Inne informacje

CZYNNIKI SZKODLIWE

Badania i pomiary

Rozporządzenie Ministra Zdrowia

z dnia 20 kwietnia 2005r.

w sprawie badań i pomiarów czynników

szkodliwych dla zdrowia w środowidku

pracy

(Dz. U. Nr 73, poz. 645)

CZYNNIKI SZKODLIWE

Badania i pomiary – obowiązki pracodawcy

●

Dokonanie rozeznania procesów

technologicznych i występujących w nich

czynników szkodliwych w celu ich

wytypowania do badań

●

Nie później niż w okresie 30 dni od

rozpoczęcia działalności wykonanie badań i

pomiarów czynników szkodliwych

●

Niezwłocznie poinformować pracowników o

wynikach badań i pomiarów czynników

szkodliwych dla zdrowia

●

Prowadzić na bieżąco rejestr czynników

szkodliwych występujących na stanowikach

pracy

CZYNNIKI SZKODLIWE

Badania i pomiary – czynniki rakotwórcze i

mutagenne

●

Powyżej 0,5 NDS – pomiary co najmniej

raz na 3 miesiące

●

Powyżej 0,1 do 0,5 NDS - pomiary co 6

miesięcy

●

W każdym przypadku wprowadzenia

zmiany występowania czynnika

CZYNNIKI SZKODLIWE

Badania i pomiary

●

Powyżej 0,5 NDS lub NDN – pomiary co

najmniej raz w roku

●

Powyżej 0,1 do 0,5 NDS lub NDN -

pomiary co 2 lata

●

W każdym przypadku wprowadzenia

zmiany występowania czynnika

CZYNNIKI SZKODLIWE

Badania i pomiary

Badań i pomiarów czynnika szkodliwego

dla zdrowia występującego w środowisku

pracy nie przeprowadza się, jeżeli wyniki

dwóch ostatnich przeprowadzonych

badań i pomiarów nie przekroczyły 0,1

wartości NDS lub NDN.

CZYNNIKI SZKODLIWE

Badania i pomiary - terminy

●

30 dni od rozpoczęcia dziłalności

przeprowadzić pomiary czynników

●

Niezwłocznie poinformować

pracowników o wynikach badań i

pomiarów

●

3 lata przechowywanie wyników badań i

pomiarów

●

40 lat od ostatniego wpisu –

przechowywanie rejestrów oraz kart

pomiarów czynników szkodliwych

CZYNNIKI SZKODLIWE

Narażenie na hałas i drgania mechaniczne

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i

Pracy

z dnia 5 sierpnia 2005r.

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy

przy pracach związanych z narażeniem

na hałas lub drgania mechaniczne

(Dz. U. Nr 157, poz. 1318)

CZYNNIKI SZKODLIWE

Narażenie na hałas i drgania mechaniczne

narażenie indywidualne - rzeczywisty

poziom narażenia pracownika na hałas lub

drgania mechaniczne, po uwzględnieniu

tłumienia

uzyskanego

w

wyniku

stosowania

środków

ochrony

indywidualnej

wartości progów działania - wartości

wielkości

charakteryzujących

hałas

i

drgania mechaniczne w środowisku pracy

(bez uwzględniania skutków stosowania

środków

ochrony

indywidualnej),

określone w załączniku do rozporządzenia

CZYNNIKI SZKODLIWE

Narażenie na hałas i drgania mechaniczne

Pracodawca dokonuje pomiarów wielkości

charakteryzujących

hałas

lub

drgania

mechaniczne oraz porównuje wyniki tych

pomiarów z wartościami NDN i wartościami

progów działania.

W przypadku przekroczenia wartości progów

działania pracodawca planuje i podejmuje

działania zmniejszające ryzyko zawodowe.

Pracodawca

eliminuje

u

źródła

ryzyko

zawodowe związane z narażeniem na hałas

lub drgania mechaniczne albo ogranicza je do

możliwie najniższego poziomu, uwzględniając

dostępne rozwiązania techniczne oraz postęp

naukowo-techniczny.

CZYNNIKI SZKODLIWE

Narażenie na hałas i drgania mechaniczne

PROGI DZIAŁANIA – HAŁAS

Dla

poziomu

ekspozycji

na

hałas

odniesionego

do

8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy

lub

poziomu

ekspozycji

na

hałas

odniesionego do tygodnia pracy - wartość

progu działania wynosi 80 dB.

Dla szczytowego poziomu dźwięku C - jako

wartość

progu

działania przyjmuje

się

wartość NDN wynoszącą 135 dB.

CZYNNIKI SZKODLIWE

Narażenie na hałas i drgania mechaniczne

PROGI DZIAŁANIA – DRGANIA

MECHANICZNE

Jeżeli występują w postaci drgań miejscowych: dla

ekspozycji dziennej wyrażonej w postaci równoważnej

energetycznie dla 8 godzin działania sumy wektorowej

skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyspieszeń

drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych

(ahwx, ahwy, ahwz) - wartość progu działania wynosi 2,5

m/s

2.

Jeżeli występują w postaci drgań ogólnych: dla

ekspozycji dziennej wyrażonej w postaci równoważnego

energetycznie dla 8 godzin działania skutecznego,

ważonego

częstotliwościowo

przyspieszenia

drgań,

dominującego wśród przyspieszeń drgań, wyznaczonych

dla trzech składowych kierunkowych z uwzględnieniem

właściwych współczynników (1,4awx, 1,4awy, awz) -

wartość progu działania wynosi 0,5 m/s

2

.

CZYNNIKI SZKODLIWE

Narażenie na hałas i drgania mechaniczne

Ocena ryzyka zawodowego związanego z narażeniem

pracowników na hałas i drgania mechaniaczne – powinna

uwzględniać:

●

poziom i rodzaj narażenia, włącznie z narażeniem na

hałas impulsowy lub drgania mechaniczne przerywane i

powtarzające się wstrząsy

●

czas trwania narażenia, w tym czas pracy w godzinach

nadliczbowych, oraz obowiązujące u pracodawcy systemy i

rozkłady czasu pracy

●

wartości NDN oraz wartości progów działania dla hałasu

lub drgań mechanicznych

●

skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, w tym

należących do grup szczególnego ryzyka

●

skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników

wynikających z interakcji pomiędzy hałasem i drganiami

mechanicznymi

●

informacje dotyczące poziomu emisji hałasu lub drgań

mechanicznych, dostarczanych przez producenta środków

pracy

●

istnienie

alternatywnych

środków

pracy,

zaprojektowanych do ograniczenia emisji hałasu lub drgań

mechanicznych

CZYNNIKI SZKODLIWE

Narażenie na hałas i drgania mechaniczne

●

informacje uzyskane w wyniku profilaktycznych badań

lekarskich pracowników

●

pośrednie skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa

pracownika, wynikające z interakcji pomiędzy hałasem i

sygnałami bezpieczeństwa lub innymi dźwiękami, które

pracownik powinien obserwować w celu ograniczenia

ryzyka wypadku przy pracy

●

skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika,

wynikające z interakcji pomiędzy hałasem i substancjami

chemicznymi o działaniu szkodliwym na narząd słuchu

(substancjami ototoksycznymi), jeżeli umożliwia to stan

wiedzy technicznej i medycznej

●

dostępność środków ochrony indywidualnej przed

hałasem lub drganiami mechanicznymi o odpowiedniej

charakterystyce tłumienia

CZYNNIKI SZKODLIWE

Narażenie na hałas i drgania mechaniczne

●

pośrednie skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa

pracownika,

wynikające

z

oddziaływań

drgań

mechanicznych na środki pracy lub miejsce pracy,

takich jak zakłócenia stabilności konstrukcji lub

złączy,

utrudnione

operowanie

elementami

sterowniczymi,

nieprawidłowości

w

odczytach

wskazań aparatury kontrolno-pomiarowej

●

wpływ niskich temperatur i zwiększonej wilgotności

na pracowników narażonych na działanie drgań

mechanicznych, a szczególnie drgań miejscowych

CZYNNIKI SZKODLIWE

Narażenie na hałas i drgania mechaniczne

Na podstawie oceny ryzyka zawodowego,

po

osiągnięciu

lub

przekroczeniu

w

środowisku

pracy

przez

wielkości

charakteryzujące:

1) hałas - wartości NDN,

2) drgania mechaniczne - wartości progów

działania

pracodawca sporządza i wprowadza w życie

program działań organizacyjno-technicznych

zmierzających do ograniczenia narażenia na

hałas

lub

drgania

mechaniczne

oraz

dostosowuje

te

działania

do

potrzeb

pracowników

należących

do

grup

szczególnego ryzyka.

CZYNNIKI SZKODLIWE

Narażenie na hałas i drgania mechaniczne

Pracodawca oznacza znakami bezpieczeństwa miejsca

pracy, w których wielkości charakteryzujące hałas w

środowisku pracy przekraczają wartości NDN, oraz

wydziela strefy z takimi miejscami i ogranicza do nich

dostęp, jeżeli jest to technicznie wykonalne i ryzyko

wynikające z narażenia na hałas uzasadnia takie

wydzielenie.

Narażenie indywidualne pracownika na hałas lub

drgania mechaniczne nie może przekroczyć wartości

NDN.

W przypadku stwierdzenia narażenia indywidualnego

na hałas lub drgania mechaniczne przekraczającego

wartości NDN, pracodawca:

1)

podejmuje

niezwłoczne

działania

w

celu

ograniczenia

narażenia

indywidualnego

poniżej

wartości NDN;

2)

ustala

przyczyny

wystąpienia

nadmiernego

narażenia indywidualnego;

3) dobiera środki ochronne oraz podejmuje działania

zapobiegawcze, pozwalające uniknąć ponownego

wystąpienia

narażenia

indywidualnego

przekraczającego wartości NDN.

OŚWIETLENIE

CZYNNIK UCIĄŻLIWY

Oświetlenie dzienne:

●

górne jeśli światło dzienne pada

przez świetliki dachowe

●

boczne jeśli światło dzienne pada

przez okna

●

mieszane (łącznie górne i boczne)

OŚWIETLENIE

CZYNNIK UCIĄŻLIWY

Minimalne

warunki

oświetlenia

bocznego

w

pomieszczeniach

przeznaczonych na pobyt ludzi

określa się stosunkiem powierzchni

okien (w świetle ościeżnic) do

powierzchni podłogi, który powinien

wynosić co najmniej 1:8.
Natomiast w innym pomieszczeniu,

w którym oświetlenie naturalne jest

wymagane

ze

względu

na

przeznaczenie – co najmniej 1:12.

OŚWIETLENIE

CZYNNIK UCIĄŻLIWY

Oświetlenie elektryczne – ocena:

●

rodzaj oświetlenia

●

natężenie oświetlenia

●

równomierność oświetlenia

●

współczynnik zapasu (

tylko przy ocenie nowych urządzeń

oświetleniowych)

●

rozkład luminancji w strefie przedmiotu przy pracy wzrokowej

(próba zalecana)

●

luminancja i kąt ochrony opraw oświetleniowych

●

ograniczenia odbić

●

barwa światła (próba zalecana)

●

oddawanie barw (próba zalecana)

●

tętnienia

OŚWIETLENIE

CZYNNIK UCIĄŻLIWY

Natężenie oświetlenia (E) jest to

gęstość

powierzchniowa

strumienia świetlnego padającego

na daną płaszczyznę, czyli jest to

stosunek strumienia świetlnego

padającego na płaszczyznę do jej

pola

powierzchni

E

=

F/S.

Jednostką natężenia oświetlenia

jest luks  (lx), gdzie: lx = lm/m

2

.

OŚWIETLENIE

CZYNNIK UCIĄŻLIWY

Luminancja (L) - jest to fizyczna miara

jaskrawości. Zależy ona od natężenia oświetlenia na

obserwowanym obiekcie, właściwości odbiciowych

powierzchni obiektu (barwa, stopień chropowatości)

oraz od jego pola pozornej powierzchni świecącej.

Pozorna powierzchnia świecąca jest to wielkość

postrzeganej

przez

obserwatora

powierzchni

płaszczyzny świecącej uzależniona od kierunku jej

obserwacji. Pozorna powierzchnia świecąca jest to

zarówno

płaszczyzna

świecąca

w

sposób

bezpośredni

-

oprawa

oświetleniowa,

jak

i

płaszczyzna świecąca w sposób pośredni, np. ściana,

przez odbicie światła.