Państwo jako podmiot prawa

międzynarodowego

• Atrybuty państwowości;
• suwerenność / zasada suwerennej równości; prawa

zasadnicze / prawa nabyte

• terytorium
• ludność
• Powstanie państwa
• sposoby powstania i upadku państw
• sposoby nabycia terytorium,
• sukcesja państw
• uznanie

Podmiotowość

• Podmiotem prawa międzynarodowego
• jest ten, kto posiada prawa i obowiązki

wynikające z prawa międzynarodowego

• najważniejszymi pełnymi i pierwotnymi

podmioty prawa międzynarodowego są

• suwerenne państwa

Podmiotowość a zdolność prawna

• sama zdolność prawna

(posiadanie praw i obowiązków bezpośrednio

wynikających

z prawa międzynarodowego)

• nie wystarcza do nabycia podmiotowości;
• osoba fizyczna nie jest zdolna do

czynności prawnych w stosunkach
międzynarodowych co oznacza, że nie jest
podmiotem prawa międzynarodowego

inne podmioty prawa

międzynarodowego

• są to niesuwerenne
• niepełne
• pochodne.
• ich podmiotowość została stworzona lub

uznana przez państwa

• posiadają ją w takim zakresie, w jakim

została im ona przez państwa nadana

inne podmioty

organizacje międzynarodowe
strony wojujące
w pewnych wyjątkowych okolicznościach

jednostki

zdolność prawna

• zdolność państwa
• do posiadania praw i obowiązków

zdolność do czynności prawnych

• podmiot prawa międzynarodowego posiada
• zdolności
• możliwość bezpośredniego zaciągania praw i

obowiązków,

• jest to związane ze zdolnością do występowanie

w stosunkach międzynarodowych;

• tj. zdolność do wywoływania skutków prawnych

przez swoje działanie

Państwa posiadają międzynarodową

zdolność

do czynności prawnych, czyli

• zdolność do utrzymania stosunków

dyplomatycznych i konsularnych Ius
legationis

• zawieranie umów Ius tractatum
• ponoszenie odpowiedzialności

międzynarodowej

prawo do stawania przed MTS Ius standi

Elementy składowe państwa

• ludność
• terytorium
• władza najwyższa

• konwencja z 1933 r. o prawach i

obowiązkach państwa – przewiduje
czwarty elementem

• jest nią zdolność do utrzymywania

stosunków z innymi państwami

amerykańska konwencja o prawach i

obowiązkach państw z dnia 23 grudnia

1933r

• państwo

jako

osoba

prawa

międzynarodowego

powinno

posiadać

następujące atrybuty:

• stałą ludność;
• określone terytorium;
• rząd;
• zdolność do utrzymywania stosunków z

innymi państwami

Państwem w sensie prawa

• międzynarodowego jest suwerenna

jednostka geopolityczna.

• Z punktu widzenia prawa

międzynarodowego każde państwo jest
jednostką geopolityczną ale nie każda
jednostka geopolityczna jest państwem

• cechą nieodłączną i wyróżniającą każdego

państwa jest suwerenność

Suwerenność

• niezbędnym warunkiem istnienia państwa jako

podmiotu jest niezależność i samodzielność

występowania w stosunkach

międzynarodowych

• tylko gdy państwo jest suwerenne.
• Istnienie suwerenności jest formalnym

kryterium podmiotowości prawno-

międzynarodowej.

• do utraty suwerenności dochodzi w przypadku

zniknięcia państwa, połączenia kilku państw w

federację, bądź rozpadu federacji na

samodzielne państwa

Cechy suwerennego państwa

• prawo legacji
• prawo do zawierania umów międzynarodowych
• zdolność do udziału w konferencjach

międzynarodowych

• zdolność do zrzeszania się w organizacjach

międzynarodowych

prawo legacji

• prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych

do innych państw oraz przyjmowania u siebie
przedstawicieli tych państw.

• Występuje również prawo legacji czynnej

obejmujące zdolność do wysyłania swych
przedstawicieli dyplomatycznych do innych
państw oraz- biernej czyli przyjmowanie
przedstawicieli

ius contrahendi

• Zdolność do zawierania umów międzynarodowych

jest składnikiem posiadanej zdolności do działania
w prawie międzynarodowym.

• Zdolność traktatowa obejmuje prawo do zawierania

umów dwustronnych oraz wielostronnych.

• Umowy wielostronne dotyczą niemal każdej sfery

życia międzynarodowego, są wśród nich

• umowy tworzące nowe instytucje prawno
• polityczne
• konwencje kodyfikujące pewien dział prawa et

cetera

Rodzaje państw ze względu na ich

strukturę

Państwa jednolite

Państwa złożone
Państwa związkowe
Związki państw
konfederacje

Historycznie – unie realne i personalne

Państwa jednolite

      występuje na zewnątrz jako jedne podmiot
  istnieje zcentralizowana władza,
• nie istnieje podział suwerenności między całość i części

składowe

   jednostki administracyjne nie mają żadnej zdolności

prawnej o zdolności do czynności prawnych w stosunkach
międzynarodowych,

  stosunki zagraniczne należą wyłącznie do kompetencji

władz centralnych.

Państwa złożone

• istotą państwa złożonego jest podział

suwerenności między

• całość
• i części składowe

Państwa związkowe

• całość traktowana jest jako podmiot prawa

międzynarodowego

• a części składowe mogą mieć jedynie

ograniczoną zdolność do utrzymywania
stosunków międzynarodowych   

  

Rodzaje państw ze względu na

ograniczenie zdolności do czynności

prawnych

• Państwa zależne
• Protektoraty     
• Państwa wasalne     
• Mini państwa
• Państwa trwale neutralne  

    

Państwa zależne

•  

zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i

prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz
innego podmiotu (występowanie w imieniu jednego
państwa przez inne państwo).

• Pomniejszenie podmiotowości międzynarodowej poprzez

odebranie zdolności do czynności prawnych

międzynarodowe protektoraty

• Powstają na podstawie umowy między 2

państwami, w której jedno państwo zrzeka się
swojego prawa do czynności prawnych w
stosunkach międzynarodowych na rzecz drugiego
państwa    

Państwa wasalne

• wzajemny stosunek między państwem

wasalnym i państwem suwerennym;
zobowiązania charakterystyczne dla
stosunków feudalnych w postaci daniny

np. Andora
• symboliczna danina dla Francji i Hiszpanii

  Mini państwa

• Takie jak Lichtenstein, Monako i San Marino

można uznać za protektoraty międzynarodowe ze
względu na małe terytorium i niewielką liczbę
mieszkańców. Przykłady

• Lichtenstein jest reprezentowany przez

Szwajcarię

• Monako – Francja
• (prawo reprezentowania i zawierania umów

międzynarodowych)

• Republika San Marino – Włochy

Państwa trwale neutralne

• przyjęcie trwałej neutralności powoduje pewne

ograniczenia zdolności do czynności prawnych w

płaszczyźnie międzynarodowej.

• Państwo w zamian za uzyskana gwarancję

niepodległości i integralności terytorialnej

zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko

innemu państwu (wyjątek samoobrona).

• Państwo neutralne nie może przystąpić do sojuszy i

organizacji wojskowych, uczestniczyć w systemie

bezpieczeństwa zbiorowego

• Status trwałej neutralności musi być zaakceptowany

przez inne państwa.

• Szwajcaria od 1648 r., Austria 1955 r.

Sposoby powstania nowych państw

• oderwanie się czy wyodrębnienie z

istniejących podmiotów

• ich połączenie
• powstają na terytorium res nullis

Stolica Apostolska

posiada atrybuty podmiotowości

prawnomiędzynarodowej

• Watykan nie ma własnych celów

państwowych, lecz jest tylko narzędziem i

gwarantem swobody wykonywania funkcji

Stolicy Apostolskiej

• W latach 1870-1929 Stolica Apostolska

zawierała umowy z państwami oraz

wykonywała czynne i bierne prawo legacji

Państwo Miasto Watykańskie

• powstało na mocy zawartego 11 lutego

1929 r. między Stolicą Apostolską a

Włochami

• Traktatu Laterańskiego
• podpisanego w imieniu Papieża Piusa XII

przez

• Kardynała Pietro de Gasparriego i

przywódcę Włoch Benito Mussoliniego

formy aktywności Watykanu na arenie

międzynarodowej

• Obejmuje ona m.in.
• • działalność dyplomacji watykańskiej,

• zawieranie umów międzynarodowych,
• udział w konferencjach międzynarodowych,
• członkostwo w organizacjach
międzynarodowych

Obszary podbiegunowe

• w stosunku do lądowych obszarów

podbiegunowych

• wokół bieguna północnego
• przyjęto w praktyce teorię sektorów

geograficznych

Według tej teorii

• państwa które są położone wokół obszaru

podbiegunowego północnego:

• Rosja, Norwegia, Dania, Kanada i Stany

Zjednoczone,

• są zwierzchnikami terytoriów lądowych

znajdujących się w sektorze wyznaczonym
granicami ich terytoriów podstawowych

dekret z dnia 15 stycznia 1926r.,

• sektor arktyczny Rosji Bolszewickiej

obejmował wszystkie wyspy położone
między wybrzeżem północnym Rosji a
biegunem północnym,

• z wyjątkiem terytoriów nad którymi została

uznana suwerenność innych państw -
Spitsbergen oraz wyspy sąsiednie

Zgodnie z umową z 1920r.

• suwerenność nad Spitsebergen należy do

Norwegii ale może być ono również
wykorzystywane przez inne państwa.

• Norwegia i Rosja mają tam stałe osady

zajmujące się głównie wydobyciem węgla,
natomiast Polska utrzymuje stałą stację
badawczą

Odpowiedzialność

międzynarodowa państwa

Teorie odpowiedzialności

• konserwatywna

• postępowa

Teoria konserwatywna

•

Głosi ona, że państwo ponosi odpowiedzialność
za szkody poniesione na jego terytorium przez
cudzoziemca

•

Istnieje bezwzględny obowiązek naprawienia
szkody

Teoria postępowa

•

Wprowadzenie międzynarodowej
odpowiedzialności państwa ma na celu:

•

zachowanie pokoju i bezpieczeństwa
międzynarodowej

•

wprowadzenie odpowiedzialności za

naruszenie zakazu stosowania wojny jako
środka rozwiązywania konfliktów
za zbrodnie międzynarodowe

Państwo ponosi odpowiedzialność za

• naruszenie norm prawa międzynarodowego

• zbrodnie międzynarodowe

• delikty międzynarodowe

naruszenie norm prawa międzynarodowego

• odpowiedzialność międzynarodowa państw

powstaje tylko w konsekwencji naruszenia
zobowiązania międzynarodowego

jest nim naruszenie wynikające

• z działania

• z zaniechania działania

Rodzaje naruszenia norm prawa

międzynarodowego

• takie które przynoszące szkodę

jakiemuś państwu

• wyrządzające istotna szkodę całej

społeczności międzynarodowej

Sukcesja państw

• przejęcie praw i obowiązków w odniesieniu

do określonego terytorium przy powstaniu
lub zniknięciu państwa;

• sukcesja to rezultat zmiany zwierzchnictwa

terytorialnego nad częścią lub całością
określonego terytorium państwowego.

Przedmiot sukcesji

• umowy międzynarodowe
• Zobowiązania
• prawo pozatraktatowe
• członkostwo w organizacjach

międzynarodowych

Rodzaje sukcesji

• Uniwersalna
• Częściowa

Uniwersalna

• Określana też jako całkowita
• znika jedno państwo jako podmiot prawa

międzynarodowego a w jego miejsce pojawia się
drugie lub kilka innych państw

Częściowa

• Sukcesja uwzględniana jest w prawie

międzynarodowym przy zachowaniu
podmiotowości istniejących i powstałych państw

• państwo poprzednik istnieje a tylko w jego części

następują zmiany terytorialne polegające na
wyodrębnieniu państwa lub państw lub
przekazaniu części terytorium

problem ustalenia dokładnej daty

sukcesji państw

• Data jest określana w prawie międzynarodowym

publicznym na dzień, w którym państwo sukcesor
zastępuje państwo poprzednika w zakresie
odpowiedzialności za międzynarodowe stosunki
terytorium, którego dotyczy sukcesja.

• Oznacza to moment, kiedy podmiotowość prawna

poprzednika zanika lub ulega ograniczeniu a w
jego miejsce pojawia się nowa podmiotowość
prawna państwa sukcesora

Obszary sukcesji

• Sukcesję państw można rozpatrywać w czterech

obszarach

• Sukcesja

w

odniesieniu

do

umów

międzynarodowych

• Sukcesja

w

odniesieniu

do

zobowiązań

wynikających za źródeł innych niż traktaty

• Sukcesja w odniesieniu do członkostwa w

organizacji międzynarodowej

• Sukcesja odpowiedzialności

Akty prawne

• Konwencja wiedeńska o sukcesji państwa w odniesieniu do

traktatów z 1978 r.

• Konwencja wiedeńska w odniesieniu do sukcesji długów i

własności państwowej z 1983 r.

Konwencja Wiedeńska o Sukcesji

Państw w Odniesieniu do Traktatów

• przyjęta w 1978r. 
• Składa się ona z tytułu, wstępu, 50 artykułów i

aneksu do umowy.

• Przyjęta została przy dwóch głosach sprzeciwu
• W konwencji przeważa zasada kontynuacji umów

poprzednika w przypadku rozpadu lub secesji
aczkolwiek pozostawiono możliwość weryfikacji
umów przez porozumienie międzypaństwowe

historia

• Po II wojnie światowej, przed przyjęciem konwencji,

odnotowano trzy przypadki secesji, które były

uznane przez społeczność międzynarodową:

  Pakistanu od Indii, Pakistan nie był uważany za

sukcesora umów wielostronnych zawartych przez

Indie

 Singapuru od Malezji, państwa zawarły specjalną

umowę

(umowy zawarte w takich przypadkach to umowy

dewolucyjne), na mocy której Singapur stał się

stroną wszystkich umów zawartych przez Malezje,

które dotyczyły także jego terytorium.

Bangladeszu od Pakistanu

Praktyka państw

• cztery rodzaje zachowań ukształtowanych głownie

w praktyce dekolonizacyjnej:

• stosowanie zasady tabula rasa
• Automatyczna

sukcesja

wszystkich

umów

poprzednika

• Akceptacja sukcesji w odniesieniu do umów

wielostronnych

• Jednostronne, wstępne poświadczenie o sukcesji

połączone z zastrzeżeniem późniejszego przeglądu

wszystkich umów i możliwości odrzucenia

niektórych z nich

• tzw. doktryna Nierere ( prezydent Tanzanii)

zasady tabula rasa

• nowe państwa przez sam fakt sukcesji nie są

związane jakimikolwiek umowami poprzednika.

• Oznacza to przyznanie sukcesji i zwolnienie z

obowiązku wykonywania umów.

• Państwa te mogą jednak w każdej chwili stać się

stronami wielostronnych traktatów mających
zastosowanie do terytorium, którego sukcesja
dotyczy

umowy państwa poprzednika Art. 34

• Umowy które obowiązywały na całym jego

terytorium, pozostają w mocy w stosunku do
wszystkich państw sukcesorów, ale:

• państwa mogą umówić się, że rozwiążą tę kwestię

w inny sposób.

• Nie ma to zastosowania, gdy jej użycie byłoby

niezgodne z celem lub przedmiotem umowy.

• Nie ma to zastosowania, gdy jej użycie

zmieniałoby w sposób zasadniczy warunki
funkcjonowania tej umowy

sukcesja w odniesieniu do długów

państwowych

• Prymat umowy dewolucyjnej, której zawarcie

wyłącza zastosowanie konwencji

• Zasada słuszności związana z podziałem aktywów

i pasywów.

• Szczególnie podział długów mienia ruchomego

powinien być rozstrzygany w oparciu o tę zasadę.
Ma to zastosowanie przy secesji i podziale

Pojęcie i formy uznania

• uznanie międzynarodowe to akt prawny, w

którym podmiot prawny (państwo lub organizacja

międzynarodowa)

• stwierdza istnienie pewnych faktów oraz

przyznaje im określone skutki prawne

• Przedmiotem uznania może być
• Państwo
• Rząd
• Powstańcy
• strona wojująca
• naród

uznanie wyraźne

Uznanie może być udzielane indywidualnie

lub grupowo

• uznanie wyraźne obejmuje m.in..
• nawiązanie stosunków dyplomatycznych
• podpisanie umowy bilateralnej z

państwem lub rządem uznanym

uznanie de facto i de iure

• uznanie de facto traktowane jest jako

niepełne i ograniczone, a więc warunkowe
i odwoływalne

• uznanie de iure jest bezwarunkowe i

nieodwracalne

Uznanie państw przykłady

rozpad ZSRR

np. Litwa, Łotwa, Ukraina

rozpad SFRJ

• próby

uznania

identyczności

przez

Republikę Federacyjną Jugosławii, ale ze
względu na określone relacje UE z USA
zachodziła potrzeba uznania wszystkich
nowych państw po spełnieniu określonych
żądań politycznych

rozpad SFRJ

• w 2006r od Serbii oddzieliła się

Czarnogóra i w czerwcu 2006 przyjęto ją
do ONZ

• próby uznania identyczności przez

Republikę Federacyjną Jugosławii, ale ze
względu na określone relacje UE z USA
zachodziła potrzeba uznania wszystkich
nowych państw po spełnieniu określonych
żądań politycznych

Rozpad ZSRR

Litwa powstała po rozpadzie ZSRR w 1990r.

• nigdy nie wydano takiego dokumentu o

uznaniu Litwy

• jest przykładem uznania poprzez fakty

dokonane

tzn. że nie wydano żadnego dokumentu

tylko od

razu wysłano przedstawicieli

Uznanie państwa

• Kryteria:
• efektywność – stabilność i skuteczność władzy

najwyższej nowopowstałego państwa,

• zdolność do utrzymywania stosunków

międzynarodowych;

• Państwo uzyskuje wtedy zdolność do czynności

prawnych w rozumieniu prawa międzynarodowego

• staje się suwerennym podmiotem

• polityczne i prawne (subiektywne i obiektywne)

Przedwczesne uznanie

• jest to uznanie udzielone, pomimo że

istnieją poważne wątpliwości co do
stabilności i trwałości

n.p. uznanie za państwo jeszcze w trakcie walki

• przedwczesne uznanie stanowi naruszenie

PM gdyż jest ono udzielane bezpodstawnie

uznawana społeczność nie tworzy jeszcze państwa w
świetle faktów

• stanowi w pewnym sensie interwencję w

sprawy wewnętrzne państwa

przykład

• 17 lutego 2008 powstało Kosowo
• nie ma ono szans na przyjęcie od ONZ
• Polska uznała Kosowo Uchwałą RM z dnia

17.02.2008r.

Konsekwencje uznania państwa:

•  

teoria konstytutywna

• teoria deklaratoryjna

teoria konstytutywna

• Głosi, że skutki prawne powstają dopiero z

momentem uznania stanu faktycznego,

• nabycie podmiotowości zależy od uznania;
• teoria pochodzi z teorii pozytywistycznej

zakładającej, że skoro źródłem praw i obowiązków
jest zgoda państw, wyrażona lub dorozumiana, to
jest ona tez źródłem podmiotowości

• nowe państwo staje się podmiotem prawa

międzynarodowego tylko w drodze uznania przez
inne podmioty

teoria deklaratoryjna

• Polegająca na tym, że skutki prawne maja

miejsce z chwilą, gdy sytuacja faktyczna spełnia
stawiane przez normy prawno-międzynarodowe

• nabycie podmiotowości jest wynikiem nie uznania

przez inne podmioty

• ale przez uzyskanie efektywności przez nowy

porządek prawny, który jest odnotowywany przez
uznanie

Uznanie rządu

• Następuje w momencie gdy rząd dochodzi do

władzy w drodze poza konstytucyjnej

• np. w drodze puczu, zamachu stanu, przewrotu

lub rewolucji

Doktryna Tobara

• doktryna legitymizmu demokratycznego

skierowana do państw Ameryki Łacińskiej

• wysunięta przez Ministra Spraw Zagranicznych

Ekwadoru Tobara

• Postulował aby państwa amerykańskie,działające

wspólnie, odmawiały uznania wszystkich rządów
ustanowionych w drodze rewolucyjnej.

• Doktryna ta znalazła wyraz prawny w konwencji

dodatkowej do traktatu ogólnego o pokoju i
przyjażni między Gwatemalą, Hondurasem,
Kostaryką, Nikaraguą i Salwadorem w 1907 r.

doktryna Estrady

• zasada prawa międzynarodowego, sformułowana

1930 przez G. Estradę (1930–32 min. spraw zagr.
Meksyku);

• uniezależnia nawiązywanie lub utrzymywanie

stosunków dyplomatycznych z nowo powstałymi
rządami od oceny ich legalności; stosowana i
propagowana przez Meksyk

.

Uznanie za stronę wojującą i za

powstańców

• Kryteria obiektywne
Istnienie własnego rządu i organizacji wojskowej

powstańców

kontrola rządu nad częścią terytorium będącego w

stanie wojny domowej,

powstanie ma przybrać formę działań wojennych
• subiektywne
Duże prawdopodobieństwo sukcesu powstańców