RACHUNKOWOŚĆ

WYKŁAD 1

Pojęcie rachunkowości

Rachunkowość jest szczególnym

rodzajem ewidencji gospodarczej.

Stanowi ona system ciągłego w czasie

obserwowania, mierzenia, rejestrowania,

prezentowania i interpretowania

wyrażonych w mierniku pieniężnym i

bilansujących się ogólnych i

szczegółowych danych o działalności

gospodarczej i sytuacji majątkowej oraz

finansowej jednostki gospodarującej.

Rachunkowość stanowi główny moduł

ogólnego systemu informacji ekonomicznej

każdego przedsiębiorstwa, bez względu na

jego rozmiary i strukturę organizacyjną.

Rachunkowość stanowi specyficzny

system informacyjny wykorzystywany do

ewidencji i prezentacji informacji o majątku

przedsiębiorstwa oraz wyników jego

działalności gospodarczej ze szczególnym

uwzględnieniem wyniku finansowego.

Przedmiot

rachunkowości

Przedmiot

rachunkowości

Majątek jednostki

gospodarczej

i źródła jego

pochodzenia

Procesy

gospodarcze

(koszty, przychody)

Wynik finansowy

(zysk, strata)

Podmiot rachunkowości

Jednostki prowadzące rachunkowość

Metody rachunkowości

• METODA PODMIOTOWA – obserwacja

majątku (aktywów), procesów z
perspektywy podmiotu

• METODA BILANSOWA – szukanie

równowagi w stanach majątku
(aktywów) i ich zmianach

Funkcje rachunkowości

• Informacyjna
• Kontrolna
• Analityczna
• Optymalizacyjna
• Sprawozdawcza

Struktura rachunkowości

• Rachunkowość

finansowa

DOSTARCZA

INFORMACJI O
OTOCZENIU
JEDNOSTKI

• Rachunkowość

zarządcza

DOSTARCZA

INFORMACJI
KIEROWNICTWU
JEDNOSTKI DO
PODEJMOWANIA
DECYZJI

AKTYWA

Aktywa – to kontrolowane przez

jednostkę zasoby majątkowe o
wiarygodnie określonej wartości,
powstałe w wyniku przeszłych
zdarzeń, które spowodują w
przyszłości wpływ do jednostki
korzyści ekonomicznych.

Klasyfikacja aktywów

• Według kryterium rodzajowego

rzeczowe

finansowe

niematerialne

• Według kryterium czasu

długoterminowe

krótkoterminowe

• Według kryterium płynności

trwałe

obrotowe

Struktura aktywów trwałych

AKTYWA TRWAŁE

Wartości niematerialne i prawne

Rzeczowe aktywa trwałe

Należności długoterminowe

Inwestycje długoterminowe

Struktura aktywów

obrotowych

AKTYWA OBROTOWE

Zapasy

Należności krótkoterminowe

Inwestycje krótkoterminowe

PASYWA

Pasywa to równowartość

aktywów sfinansowana

ze środków właścicieli

(kapitał/fundusz własny) lub

z obcych źródeł

(kapitał/fundusz obcy

)

Kapitał / Fundusz własny

Kapitał/Fundusz obcy

Zobowiązania)

Struktura pasywów

PASYWA

KAPITAŁ/

FUNDUSZ

WŁASNY

KAPITAŁ/

FUNDUSZ

OBCY

(Zobowiązania)

Kapitał podstawowy

Kapitał zapasowy

Kapitał rezerwowy

Zysk (strata)

Zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania krótkoterminowe

Kapitał (fundusz) własny stanowi równowartość pieniężną

bezterminowego wkładu właściciela w majątek jednostki.

Kapitał ten może przyjmować dwojakiego rodzaju postać:
1.

Kapitału (funduszu) podstawowego

2.

Kapitału (funduszu) uzupełniającego

Kapitały własne mogą być zasilane na dwa sposoby, w

zależności od rodzaju:

•

Pierwszy przez przekazanie części majątku właściciela w
formie gotówkowej lub rzeczowej (aport),

•

Drugi przez pozostawienie w przedsiębiorstwie części lub
całości wypracowanego zysku, a także poprzez dopłaty
właścicieli czy aktualizację wyceny środków trwałych

Kapitały (fundusze) obce

Zobowiązania

Zobowiązania to wynikające z przeszłych

zdarzeń obowiązki wykonania świadczeń o

wiarygodnie określonej wartości, które

spowodują wykorzystanie już posiadanych

lub przyszłych aktywów jednostki.

Zobowiązania długoterminowe to

zobowiązania, które są wymagalne po

upływie 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Zobowiązania krótkoterminowe to ogół

zobowiązań z tytułu dostaw i usług, a także

pozostałe zobowiązania, które są wymagalne

w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego.

WYKŁAD 2

BILANS

Bilans to dwustronne, wartościowe

zestawienie majątku (aktywów) oraz
źródeł ich finansowania (pasywów)
na określony dzień (moment
bilansowy) i w określonej formie.

Bilans oznacza równowagę dwóch

powiązanych ze sobą wielkości
ekonomicznych.

Bilansowanie to dążenie do

zrównoważenia powiązanych ze sobą
wielkości ekonomicznych

Podstawowe wielkości podlegające

bilansowaniu w rachunkowości:

• Zasoby majątkowe (bilans

majątkowy, statyczny)

• Strumienie ekonomiczne (bilans

strumieni finansowych, dynamiczny)

Bilans majątkowy – równanie

bilansowe

A = P
A = K + Z

A – aktywa
P – pasywa
K – kapitał właścicieli
Z – zobowiązania

Równanie bilansowe własnościowe

K = A - Z

Zależność między bilansem

statycznym i dynamicznym

(rachunkiem wyników)

• Aktywa = Pasywa
• Aktywa = Kapitał własny + Zobowiązania
• Kapitał własny = Kapitał podstawowy +

Zysk zatrzymany

• Zysk zatrzymany = Zysk na początek

okresu + Zysk wypracowany w danym

okresie – Dywidendy

• Zysk wypracowany w danym okresie =

Przychody – Koszty + Zyski nadzwyczajne

– Straty nadzwyczajne

Prawidłowo sporządzony bilans powinien

zawierać:

• Dokładne określenie podmiotu, dla którego jest

sporządzany,

• Określenie momentu bilansowego czyli daty na

którą jest sporządzany,

• Podział na aktywa i pasywa
• Wyszczególnienie nazw i wartości (w walucie

polskiej) poszczególnych grup rodzajowych
aktywów i pasywów

• Datę sporządzenia bilansu,
• Podpisy osób upoważnionych i odpowiedzialnych

za rzetelność i prawidłowość bilansu

Struktura bilansu

AKTYWA

PASYWA

A. Aktywa trwałe

A. Kapitał (fundusz)
własny

I. Wartości niematerialne i
prawne

I. Kapitał (fundusz)
podstawowy

II. Rzeczowe aktywa trwałe

II. Kapitał zapasowy

III. Należności długoterminowe III. Kapitały (fundusze)

rezerwowe

IV. Inwestycje długoterminowe IV. Wynik finansowy

(zysk/strata)

B. Aktywa obrotowe

B. Kapitały (fundusze)

obce

I. Zapasy

I. Rezerwy na zobowiązania

II. Należności krótkoterminowe II. Zobowiązania

długoterminowe

III. Inwestycje
krótkoterminowe

III. Zobowiązania
krótkoterminowe

Pojęcie operacji

gospodarczych

Operacje gospodarcze są to zdarzenia, powodujące

zmiany w stanie posiadanych środków gospodarczych
i źródłach ich pochodzenia i które można wyrazić
wartościowo.

Każda operacja charakteryzuje się następującymi

cechami:

• Wyrażana jest wartościowo
• Wchodzi w zakres działalności określonego podmiotu
• W danym podmiocie musi być rozpatrywana z dwóch

punktów widzenia, gdyż powoduje: dwie,
równoczesne i równe co do wartości zmiany w
aktywach i pasywach.

Klasyfikacja operacji

gospodarczych

• Według kryterium rodzajowego
powodujące zmiany w aktywach,
powodujące zmiany w pasywach
• Według kryterium kierunkowego
powodujące zmiany wewnątrz

przedsiębiorstwa

powodujące zmiany w powiązaniu z

jego otoczeniem gospodarczym

Podział operacji gospodarczych

według ich wpływu na bilans

• Wywołujące zmiany tylko w składnikach

aktywów (typ pierwszy)

• Wywołujące zmiany tylko w składnikach

pasywów (typ drugi)

• Wywołujące równoczesne zwiększenie

składników aktywów i pasywów, a w

konsekwencji i sumy bilansowej (typ trzeci)

• Wywołujące równoczesne zmniejszenie

składników aktywów i pasywów, a w

konsekwencji sumy bilansowej (typ

czwarty)

Przykład 1 (bilans firmy X)

Aktywa

Wartoś

ć

Pasywa

Wartość

1. Aktywa trwałe 58 000 1.Kapitały

własne

51 000

2. Aktywa

obrotowe

37 000 2. Kapitały

obce

44 000

Materiały

25 000 Kredyty

bankowe

24 000

Rachunek

bieżący

9 000 Zobowiązania

wobec dostaw.

20 000

Kasa

3 000

Suma aktywów

95 000 Suma

pasywów

95 000

Operacja nr 1- podjęto gotówkę z

banku do kasy 3 000 zł

Aktywa

Wartoś

ć

Pasywa

Wartoś

ć

1. Aktywa

trwałe

58 000 1.Kapitały

własne

51 000

2. Aktywa

obrotowe

37 000 2. Kapitały

obce

44 000

Materiały

25 000 Kredyty

bankowe

24 000

Rachunek

bieżący

6 000 Zobowiązania

wobec dostaw.

20 000

Kasa

6 000

Suma aktywów

95 000 Suma pasywów 95 000

Operacja 2 – spłacono zobowiązania wobec

dostawców zaciągając na ten cel kredyt

bankowy 20 000

Aktywa

Wartoś

ć

Pasywa

Wartoś

ć

1. Aktywa trwałe 58 000 1.Kapitały

własne

51 000

2. Aktywa

obrotowe

37 000 2. Kapitały obce 44 000

Materiały

25 000 Kredyty

bankowe

44 000

Rachunek

bieżący

9 000 Zobowiązania

wobec dostaw.

-

Kasa

3 000

Suma aktywów

95 000 Suma pasywów 95 000

Operacja 3 –zakupiono materiały za 4

000 zł zapłata nastąpi w terminie

późniejszym

Aktywa

Wartoś

ć

Pasywa

Wartoś

ć

1. Aktywa trwałe 58 000 1.Kapitały

własne

51 000

2. Aktywa

obrotowe

37 000 2. Kapitały obce 44 000

Materiały

29 000 Kredyty

bankowe

24 000

Rachunek

bieżący

9 000 Zobowiązania

wobec dostaw.

24 000

Kasa

3 000

Suma aktywów

99 000 Suma pasywów 99 000

Operacja 4 – spłacono część kredytu

bankowego przelewem z Rachunku

bankowego 6 000 zł

Aktywa

Wartość Pasywa

Wartość

1. Aktywa trwałe 58 000 1.Kapitały

własne

51 000

2. Aktywa

obrotowe

37 000 2. Kapitały

obce

44 000

Materiały

25 000 Kredyty

bankowe

18 000

Rachunek

bieżący

3 000 Zobowiązania

wobec dostaw.

20 000

Kasa

3 000

Suma aktywów

89 000 Suma

pasywów

89 000

Konto księgowe

Konto to specjalne urządzenie

stosowane do księgowej ewidencji

danych. Służy ono do

odzwierciedlania stanu i zmian

określonego składnika aktywów,

pasywów lub wyniku.

Klasyfikacja kont

• Ze względu na stopień szczegółowości

konta

- syntetyczne
- analityczne

• Ze względu na treść ekonomiczną

dokonywanych zapisów

- bilansowe
- korygujące
- wynikowe
- rozliczeniowe
- pozabilansowe

Otwarcie konta

Otwarcie konta następuje w

momencie zaksięgowania stanu

początkowego z bilansu otwarcia, lub

w momencie zaksięgowania

pierwszej operacji, jeżeli konto nie

jest ujęte w bilansie otwarcia

W ciągu okresu sprawozdawczego na

koncie księguje się operacje gospodarcze,
które powodują zmiany jego stanu.

Zapis operacji gospodarczej powinien

zawierać następujące elementy:

• datę operacji gospodarczej,
• nr i symbol dokumentu księgowego,
• treść zapisu operacji,
• wartość (i ewentualnie ilość) operacji

Ujęcie operacji na kontach musi się odbywać

zgodnie z wymaganiami metody bilansowej, nie
powodując naruszania równowagi bilansowej.
Operacje gospodarcze księguje się stosując
zasadę podwójnego zapisu, z której wynika
konieczność ujęcia każdej operacji:

• na co najmniej dwóch kontach (podwójny zapis)
• po przeciwnych stronach kont (dwustronny zapis)
• w tej samej kwocie (jednakowy zapis)

Korespondencja kont

Korespondencja kont to ścisłe

powiązanie kont poprzez operacje
gospodarcze (jest konsekwencją
stosowania zasady podwójnego zapisu).

Korespondencja kont może przyjmować

postać zapisów prostych lub złożonych.

Konto teowe

Dt (Wn) Nazwa konta Ct (Ma)

„

obciążyć

konto”
zapisać w
„ciężar”
konta

„

uznać konto”

zapisać na „dobro” konta

Funkcjonowanie kont aktywów

Dt Nazwa konta aktywów Ct
Sp. (BO)

zwiększenie stanu

zmniejszenie stanu

stanu

początkowego początkowego

obroty strony obroty strony

debetowej

kredytowej

Sk.

suma kontrolna

suma kontrolna

=

=

Funkcjonowanie konta pasywów

Dt Nazwa konta pasywów Ct Sp.

(BO)

zmniejszenie stanu zwiększenie stanu
początkowego początkowego

obroty strony obroty strony

debetowej

kredytowej

Sk.

suma kontrolna

suma kontrolna

=

=

Zasada podwójnego zapisu

Każda operacja gospodarcza musi

być zarejestrowana zgodnie z zasadą
podwójnego zapisu:

• Na dwóch kontach księgowych
• Po przeciwnych stronach kont
• W tej samej kwocie

Dekretacja

Dekretacja to określenie sposobu

księgowania operacji gospodarczych

czyli wskazanie kont oraz stron kont.

Zestawienie obrotów i sald

Zestawienie obrotów i sald (bilans

próbny) jest sporządzane przed
opracowaniem bilansu końcowego. Jest
to zestawienie tabelaryczne, które ma
sprawdzić prawidłowość otwarcia kont
księgowych oraz zgodność operacji
gospodarczych z zasadą podwójnego
zapisu.

Równości wykorzystane w zestawieniu

obrotów i sald będące konsekwencją

metody bilansowej

• Suma sald początkowych debetowych

wszystkich kont księgowych musi być równa

sumie sald początkowych kredytowych

wszystkich kont księgowych,

• Suma obrotów stron debetowych wszystkich

kont księgowych musi być równa sumie

obrotów kredytowych wszystkich kont

księgowych

• Suma sald końcowych debetowych wszystkich

kont księgowych musi być równa sumie sald

kredytowych wszystkich kont księgowych

ZESTAWIENIE OBROTÓW I SALD

Lp. Nazwa

konta

Sp. + obroty Salda

końcowe

Dt

Ct

Dt

Ct

Ogółem

Podzielność konta

Podzielność konta polega na

możliwości takiej jego rekonstrukcji,

że zostaje ono zastąpione lub

uzupełnione innymi kontami, przy

zachowaniu nie zmienionego zakresu

merytorycznego.

Podzielność pozioma i pionowa

Podzielność pionowa polega na

wyodrębnieniu z treści konta

określonych zagadnień należących

do zakresu tematycznego konta, lecz

wymagających osobnej prezentacji.

Podzielność pionowa występuje w

dwóch aspektach:

• Pierwszy polega na liczbowym wyłączeniu z

konta bilansowego jakiegoś procesu
gospodarczego lub pewnych jego elementów

• Drugi łączy się z wyodrębnieniem zagadnień

o określonej treści ekonomicznej w celu
uzyskania pogłębionej charakterystyki
danego składnika lub zjawiska objętego
kontem podlegającym podziałowi (powstają
konta korygujące)

Podział pionowy konta Środki

trwałe

• Konto Środki trwałe przed podziałem

Środki trwałe

Stan początkowy Zmniejszenia
zwiększenia w tym z tytułu

umorzenia
(zużycia)

Konto Środki trwałe po podziale

Środki trwałe (konto główne)

Stan początkowy zmniejszenia
Zwiększenia bez umorzenia

Umorzenie środków trwałych
(konto korygujące)

zmniejszenia (umorzenie)

Podzielność pozioma

polega na wyodrębnieniu

szczegółowych elementów wchodzących

w skład danego konta, przy czym zakres

tematyczny operacji gospodarczych

wpływających na dany czynnik lub

zjawisko pozostaje bez zmian.

Podzielność pozioma występuje w

dwóch aspektach:

• Pierwszy polega na analitycznej

rozbudowie określonego konta
syntetycznego,

• Drugi polega na utworzeniu z jednego

podstawowego konta syntetycznego
dwu lub więcej samodzielnych,
równorzędnych kont syntetycznych,
które obejmują jednorodne elementy

Podział poziomy konta Materiały –

konto zbiorcze po podziale zanika

Materiały

Materiały

Materiały

podstawowe pomocnicze pozostałe

Łączenie kont- konto aktywno-pasywne

Dt Rozrachunki… Ct

Sp.Należności (N) Sp.Zobowiązań (Z)

Operacje zwiększające N Operacje zwiększające Z
Operacje zmniejszające Z Operacje zmniejszające N

Obroty Dt Obroty Ct
Sk Zobowiązań Sk Należności

• Saldo końcowe Należności =

Saldo początkowe należności +
obroty zwiększające należności –
obroty zmniejszające należności

• Saldo końcowe zobowiązań =

saldo początkowe zobowiązań +
obroty zwiększające zobowiązania –
obroty zmniejszające zobowiązania

Zasady funkcjonowania kont

wynikowych

• Koszty to wyrażone w pieniądzu zużycie

środków trwałych, wartości
niematerialnych i prawnych, materiałów,
usług obcych, energii, czasu pracy
pracowników wyrażonego poprzez
wynagrodzenia oraz niektóre wydatki nie
odzwierciedlające zużycia, związane z
normalną, celową i efektywną
działalnością jednostki gospodarczej w
określonym czasie.

• Przychody to kwoty uzyskane lub

należne jednostce z tytułu

sprzedanych wyrobów, towarów i

usług oraz innych rzeczowych i

finansowych składników majątku.

Konta wynikowe – kosztów i strat

Dt Nazwa konta Ct

Zwiększenia

Zmniejszenia

Kosztów i strat kosztów i strat

Suma obrotów Suma

obrotów
Przeksięgowanie
na WF

Pionowy podział konta wynik finansowy

Konta kosztów

Konta przychodów

i strat nadzwyczajnych i zysków nadzwyczajnych

Zwiększenia

zwiększenia
zmniejszenia

zmniejszenia

przeniesienia

przeniesienia

WYNIK FINANSOWY

Koszty straty przychody zyski

Konta wynikowe – przychodów i zysków

Dt Nazwa konta

Ct

Zmiejszenia zwiększenia
przychodów

przychodów

i zysków

i zysków

Suma obrotów

Suma obrotów

Przeksięgowanie
na WF