Podstawowe
Podstawowe
kategorie gospodarki
kategorie gospodarki
rynkowej
rynkowej
Anna Zachorowska-
Anna Zachorowska-
Mazurkiewicz
Mazurkiewicz
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
To taka forma organizacji społeczno-
To taka forma organizacji społeczno-
ekonomicznej, w której sterowanie
ekonomicznej, w której sterowanie
procesem gospodarczym odbywa się
procesem gospodarczym odbywa się
poprzez rynek jako koordynowanie
poprzez rynek jako koordynowanie
funkcjonowania podmiotów
funkcjonowania podmiotów
gospodarczych. Funkcjonowanie to
gospodarczych. Funkcjonowanie to
możliwe jest dzięki wolności i
możliwe jest dzięki wolności i
własności prywatnej.
własności prywatnej.
Rynek
Rynek
Jest formą nawiązywania kontaktów między
Jest formą nawiązywania kontaktów między
kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia
kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia
warunków transakcji: sposobu, miejsca, czasu oraz
warunków transakcji: sposobu, miejsca, czasu oraz
ilości ekwiwalentu nabywanego towaru.
ilości ekwiwalentu nabywanego towaru.
O
O
rynku
rynku
możemy mówić w dwóch znaczeniach:
możemy mówić w dwóch znaczeniach:
-
ogólnym, gdzie rynkiem jest ogół transakcji kupna
ogólnym, gdzie rynkiem jest ogół transakcji kupna
i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób
i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób
wolny i ciągły, w wyniku których określone zostają
wolny i ciągły, w wyniku których określone zostają
ceny nominalne oraz ilość nabywanych i
ceny nominalne oraz ilość nabywanych i
sprzedawanych towarów.
sprzedawanych towarów.
-
Konkretnym, w którym rynki są zróżnicowane.
Konkretnym, w którym rynki są zróżnicowane.
Możemy je podzielić ze względu na rodzaj
Możemy je podzielić ze względu na rodzaj
towarów, zakres wymiany i legalność przedmiotu
towarów, zakres wymiany i legalność przedmiotu
transakcji.
transakcji.
Pieniądz
Pieniądz
jest to pewien powszechnie
jest to pewien powszechnie
zaakceptowany towar, za pomocą
zaakceptowany towar, za pomocą
którego dokonywane są płatności za
którego dokonywane są płatności za
dostarczone dobra lub wywiązywanie
dostarczone dobra lub wywiązywanie
się ze zobowiązań. Pieniądz jest to
się ze zobowiązań. Pieniądz jest to
ogólny ekwiwalent, powszechnie i
ogólny ekwiwalent, powszechnie i
trwale wyrażający wartość
trwale wyrażający wartość
wszystkich towarów i bezpośrednio
wszystkich towarów i bezpośrednio
na nie wymieniany.
na nie wymieniany.
Funkcje pieniądza
Funkcje pieniądza
miernik wartości (jednostka
miernik wartości (jednostka
rozrachunkowa),
rozrachunkowa),
środek cyrkulacji (środek wymiany),
środek cyrkulacji (środek wymiany),
środek tezauryzacji (środek
środek tezauryzacji (środek
przechowywania wartości),
przechowywania wartości),
środek płatniczy.
środek płatniczy.
Cena
Cena
to pieniężny ekwiwalent jednostki towaru.
to pieniężny ekwiwalent jednostki towaru.
Funkcje ceny:
Funkcje ceny:
informacyjna,
informacyjna,
równoważąca,
równoważąca,
alokacyjna,
alokacyjna,
redystrybucyjna,
redystrybucyjna,
agregacyjna,
agregacyjna,
bodźcowa (motywacyjna).
bodźcowa (motywacyjna).
Popyt
Popyt
jest to relacja zachodząca pomiędzy
jest to relacja zachodząca pomiędzy
ceną danego dobra lub usługi a
ceną danego dobra lub usługi a
jego/jej ilością, jaką konsumenci są
jego/jej ilością, jaką konsumenci są
skłonni (i są w stanie) nabyć w
skłonni (i są w stanie) nabyć w
określonym czasie (
określonym czasie (
ceteris paribus
ceteris paribus
).
).
Graficznie relację tę przedstawia się
Graficznie relację tę przedstawia się
za pomocą krzywej popytu.
za pomocą krzywej popytu.
Prawo popytu
Prawo popytu
stwierdza, że wzrost (spadek) ceny
stwierdza, że wzrost (spadek) ceny
danego dobra lub usługi powoduje
danego dobra lub usługi powoduje
spadek (wzrost) ilości nabytej tego
spadek (wzrost) ilości nabytej tego
dobra lub usługi (
dobra lub usługi (
ceteris paribus
ceteris paribus
).
).
Graficznym wyrazem działania prawa
Graficznym wyrazem działania prawa
popytu jest ruch wzdłuż krzywej
popytu jest ruch wzdłuż krzywej
popytu.
popytu.
Zmiana popytu
Zmiana popytu
to zmiana zapotrzebowanej ilości określonego
to zmiana zapotrzebowanej ilości określonego
dobra lub usługi przy każdej cenie, spowodowana
dobra lub usługi przy każdej cenie, spowodowana
działaniem innych czynników (determinant) niż
działaniem innych czynników (determinant) niż
zmiana jego / jej ceny.
zmiana jego / jej ceny.
Determinanty popytu:
Determinanty popytu:
gusta i preferencje,
gusta i preferencje,
dochód,
dochód,
ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych,
ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych,
ilość konsumentów na rynku,
ilość konsumentów na rynku,
oczekiwania względem przyszłych dochodów i
oczekiwania względem przyszłych dochodów i
cen.
cen.
Podaż
Podaż
jest to relacja zachodząca pomiędzy
jest to relacja zachodząca pomiędzy
ceną danego dobra lub usługi a
ceną danego dobra lub usługi a
jego/jej ilością, jaką skłonni są
jego/jej ilością, jaką skłonni są
zaoferować do sprzedaży producenci
zaoferować do sprzedaży producenci
w określonym czasie (
w określonym czasie (
ceteris paribus
ceteris paribus
).
).
Graficznie relację tę przedstawia się
Graficznie relację tę przedstawia się
za pomocą krzywej podaży.
za pomocą krzywej podaży.
Prawo podaży
Prawo podaży
stanowi, że wraz ze wzrostem
stanowi, że wraz ze wzrostem
(spadkiem) ceny danego dobra lub
(spadkiem) ceny danego dobra lub
usługi rośnie (spada) oferowana ilość
usługi rośnie (spada) oferowana ilość
tego dobra lub usługi (
tego dobra lub usługi (
ceteris
ceteris
paribus
paribus
). Graficznym wyrazem
). Graficznym wyrazem
działania prawa podaży jest ruch
działania prawa podaży jest ruch
wzdłuż krzywej podaży.
wzdłuż krzywej podaży.
Zmiana podaży
Zmiana podaży
to zmiana oferowanej ilości określonego dobra lub
to zmiana oferowanej ilości określonego dobra lub
usługi przy każdej cenie, spowodowana
usługi przy każdej cenie, spowodowana
działaniem innych czynników niż zmiana jego
działaniem innych czynników niż zmiana jego
ceny.
ceny.
Determinanty podaży:
Determinanty podaży:
koszty produkcji,
koszty produkcji,
technologia,
technologia,
polityka podatkowa
polityka podatkowa
-----------------------
-----------------------
ceny innych dóbr i usług (koszty alternatywne),
ceny innych dóbr i usług (koszty alternatywne),
liczba producentów na rynku,
liczba producentów na rynku,
oczekiwana przyszła cena dobra.
oczekiwana przyszła cena dobra.
Cena równowagi
Cena równowagi
to cena, przy której wielkość popytu na
to cena, przy której wielkość popytu na
dane dobro lub usługę zrównuje się z
dane dobro lub usługę zrównuje się z
wielkością jego/jej podaży. Graficznie
wielkością jego/jej podaży. Graficznie
ilustruje ją punkt przecięcia się
ilustruje ją punkt przecięcia się
krzywej popytu z krzywą podaży.
krzywej popytu z krzywą podaży.
Nadwyżka
Nadwyżka
to sytuacja, w której, przy danej cenie,
to sytuacja, w której, przy danej cenie,
ilość dobra lub usługi oferowana na
ilość dobra lub usługi oferowana na
sprzedaż przekracza jego/jej ilość,
sprzedaż przekracza jego/jej ilość,
jaką nabywcy są skłonni kupić.
jaką nabywcy są skłonni kupić.
Występuje wówczas, gdy cena jest
Występuje wówczas, gdy cena jest
wyższa od ceny równowagi.
wyższa od ceny równowagi.
Niedobór
Niedobór
to sytuacja, w której, przy danej cenie,
to sytuacja, w której, przy danej cenie,
wielkość popytu na dane dobro lub
wielkość popytu na dane dobro lub
usługę przewyższa rozmiary jego/jej
usługę przewyższa rozmiary jego/jej
podaży. Występuje wówczas, gdy
podaży. Występuje wówczas, gdy
cena jest niższa od ceny równowagi
cena jest niższa od ceny równowagi
rynkowej.
rynkowej.
Mechanizm rynkowy
Mechanizm rynkowy
to proces wzajemnego oddziaływania
to proces wzajemnego oddziaływania
na siebie elementów rynku (popytu i
na siebie elementów rynku (popytu i
podaży) w dążeniu do równowagi
podaży) w dążeniu do równowagi
rynkowej.
rynkowej.
Cena minimalna
Cena minimalna
to cena ustalana przez rząd, poniżej
to cena ustalana przez rząd, poniżej
której dany towar nie może być
której dany towar nie może być
sprzedawany. Jest ona zawsze wyższa
sprzedawany. Jest ona zawsze wyższa
od ceny równowagi rynkowej.
od ceny równowagi rynkowej.
Cena maksymalna
Cena maksymalna
to cena ustalana przez rząd, powyżej
to cena ustalana przez rząd, powyżej
której dany towar nie może być
której dany towar nie może być
sprzedawany. Jest ona zawsze niższa
sprzedawany. Jest ona zawsze niższa
od ceny równowagi rynkowej.
od ceny równowagi rynkowej.
Elastyczność funkcji y = f(x,z,
Elastyczność funkcji y = f(x,z,
…,n)
…,n)
Jest to miara zależności między
Jest to miara zależności między
względną zmianą zmiennej y a
względną zmianą zmiennej y a
względną zmianą jednej ze
względną zmianą jednej ze
zmiennych niezależnych x,z,…,n.
zmiennych niezależnych x,z,…,n.
Współczynnik elastyczności
Współczynnik elastyczności
cenowej popytu
cenowej popytu
Jest miarą względnej (wyrażonej w
Jest miarą względnej (wyrażonej w
procentach) zmiany wielkości popytu
procentach) zmiany wielkości popytu
na dane dobro w stosunku do
na dane dobro w stosunku do
względnej zmiany jego/jej ceny.
względnej zmiany jego/jej ceny.
Informuje o stopniu rynkowej reakcji
Informuje o stopniu rynkowej reakcji
konsumenta na zmianę ceny dobra.
konsumenta na zmianę ceny dobra.
Popyt na dobro może być:
Popyt na dobro może być:
Elastyczny, gdy /E
Elastyczny, gdy /E
dp
dp
/ > 1; wówczas
/ > 1; wówczas
względna zmiana wielkości popytu na dane
względna zmiana wielkości popytu na dane
dobro jest większa od względnej zmiany
dobro jest większa od względnej zmiany
jego ceny
jego ceny
Nieelastycznym, gdy /E
Nieelastycznym, gdy /E
dp
dp
/ < 1; wówczas
/ < 1; wówczas
względna zmiana wielkości popytu na dane
względna zmiana wielkości popytu na dane
dobro jest mniejsza od względnej zmiany
dobro jest mniejsza od względnej zmiany
jego ceny
jego ceny
Proporcjonalny (wzorcowy), gdy /E
Proporcjonalny (wzorcowy), gdy /E
dp
dp
/ = 1,
/ = 1,
wówczas względna zmiana wielkości popytu
wówczas względna zmiana wielkości popytu
na dane dobro jest równa względnej
na dane dobro jest równa względnej
zmianie jego ceny
zmianie jego ceny
Sztywny (doskonale nieelastyczny),
Sztywny (doskonale nieelastyczny),
gdy /E
gdy /E
dp
dp
/ = 0, wówczas zmiana ceny
/ = 0, wówczas zmiana ceny
nie wywołuje zmiany wielkości
nie wywołuje zmiany wielkości
popytu;
popytu;
Doskonale elastyczny, gdy /E
Doskonale elastyczny, gdy /E
dp
dp
/ ∞;
/ ∞;
wówczas zmiana ceny wywołuje
wówczas zmiana ceny wywołuje
zmianę wielkości popytu w przedziale
zmianę wielkości popytu w przedziale
od 0 do ∞
od 0 do ∞
Czynniki określające
Czynniki określające
elastyczność
elastyczność
dostępność substytutów
dostępność substytutów
Udział w wydatkach
Udział w wydatkach
‘
‘
ważkość’ produktu
ważkość’ produktu
Okres czasu
Okres czasu
Elastyczność punktowa
Elastyczność punktowa
Elastyczność punktowa ustalamy – gdy
Elastyczność punktowa ustalamy – gdy
znana jest krzywa popytu – metoda
znana jest krzywa popytu – metoda
geometryczną. Elastyczność
geometryczną. Elastyczność
punktowa dotyczy poszczególnych
punktowa dotyczy poszczególnych
punktów krzywej popytu
punktów krzywej popytu
Elastyczność łukowa
Elastyczność łukowa
Elastyczność łukową odnoszącą się do
Elastyczność łukową odnoszącą się do
pewnego odcinka krzywej popytu
pewnego odcinka krzywej popytu
obliczamy, gdy mamy niewiele
obliczamy, gdy mamy niewiele
obserwacji o zmianach cen i wielkości
obserwacji o zmianach cen i wielkości
popytu.
popytu.
Elastyczność dochodowa
Elastyczność dochodowa
popytu
popytu
Jest miara reakcji ilości nabywanej
Jest miara reakcji ilości nabywanej
danego dobra, spowodowanej zmianą
danego dobra, spowodowanej zmianą
dochodów konsumentów.
dochodów konsumentów.
W zależności od wartości, jakie przyjmuje,
W zależności od wartości, jakie przyjmuje,
dzieli się dobra na:
dzieli się dobra na:
-
podrzędne
podrzędne
, gdy E
, gdy E
di
di
€ (-∞,0); popyt na
€ (-∞,0); popyt na
nie maleje wraz ze wzrostem dochodu
nie maleje wraz ze wzrostem dochodu
realnego;
realnego;
Normalne
Normalne
, gdy E
, gdy E
di
di
€ (0, ∞); popyt na
€ (0, ∞); popyt na
nie rośnie wraz ze wzrostem dochodu
nie rośnie wraz ze wzrostem dochodu
realnego.
realnego.
W ramach grupy dóbr normalnych
W ramach grupy dóbr normalnych
wyróżnia się ponadto dobra:
wyróżnia się ponadto dobra:
podstawowe
podstawowe
, gdy E
, gdy E
di
di
€ (0, 1);
€ (0, 1);
popyt na nie zmienia się relatywnie
popyt na nie zmienia się relatywnie
wolniej od zmian dochodu realnego;
wolniej od zmian dochodu realnego;
Luksusowe
Luksusowe
, gdy E
, gdy E
di
di
€ (1,∞); popyt
€ (1,∞); popyt
na nie zmienia się relatywnie szybciej
na nie zmienia się relatywnie szybciej
od zmiany dochodu realnego.
od zmiany dochodu realnego.
Krzywa Engla
Krzywa Engla
Ilustruje jak zmienia się ilość nabywana dobra
Ilustruje jak zmienia się ilość nabywana dobra
wraz ze zmianą dochodu konsumenta,
wraz ze zmianą dochodu konsumenta,
ceteris
ceteris
paribus
paribus
.
.
Prawo Engla
Prawo Engla
Stwierdza, iż w miarę realnego wzrostu dochodów
Stwierdza, iż w miarę realnego wzrostu dochodów
gospodarstwa domowego zmniejsza się – w
gospodarstwa domowego zmniejsza się – w
ogólnej sumie wydatków tego gospodarstwa –
ogólnej sumie wydatków tego gospodarstwa –
procentowy udział wydatków na żywność oraz
procentowy udział wydatków na żywność oraz
inne dobra niższego rzędu, a udział wydatków na
inne dobra niższego rzędu, a udział wydatków na
dobra wyższego rzędu rośnie.
dobra wyższego rzędu rośnie.
Współczynnik elastyczności
Współczynnik elastyczności
mieszanej popytu
mieszanej popytu
Mierzy reakcję popytu na określone
Mierzy reakcję popytu na określone
dobro na zmianę ceny innego dobra.
dobro na zmianę ceny innego dobra.
Jeśli współczynnik tej elastyczności
Jeśli współczynnik tej elastyczności
przyjmuje wartości dodatnie,
przyjmuje wartości dodatnie,
wówczas dobra są substytutami, jeśli
wówczas dobra są substytutami, jeśli
zaś ujemne – to dobra są wobec
zaś ujemne – to dobra są wobec
siebie komplementarne.
siebie komplementarne.
Współczynnik elastyczności
Współczynnik elastyczności
podaży
podaży
Jest miara względnej zmiany wielkości podaży
Jest miara względnej zmiany wielkości podaży
danego dobra w stosunku do względnej zmiany
danego dobra w stosunku do względnej zmiany
jego ceny. Informuje o stopniu rynkowej reakcji
jego ceny. Informuje o stopniu rynkowej reakcji
producenta na zmianę ceny dobra. W
producenta na zmianę ceny dobra. W
zależności od wartości, jakie przyjmuje mówi
zależności od wartości, jakie przyjmuje mówi
się o:
się o:
-
Podaży elastycznej
Podaży elastycznej
-
Podaży nieelastycznej
Podaży nieelastycznej
-
Podaży proporcjonalnej
Podaży proporcjonalnej
-
Podaży sztywnej, oraz
Podaży sztywnej, oraz
-
Podaży doskonale elastycznej.
Podaży doskonale elastycznej.
Wielkość współczynnika
Wielkość współczynnika
elastyczności podaży zależy
elastyczności podaży zależy
od:
od:
Mobilności czynników produkcji
Mobilności czynników produkcji
Stopień wykorzystania mocy
Stopień wykorzystania mocy
wytwórczych
wytwórczych
Stan zapasów
Stan zapasów
Model pajęczyny
Model pajęczyny
Wyjaśnia zaobserwowane na rynku
Wyjaśnia zaobserwowane na rynku
wahania cen i podaży. Przyjmuje się
wahania cen i podaży. Przyjmuje się
w nim, że nabywcy reagują w tym
w nim, że nabywcy reagują w tym
samym okresie, sprzedawcy zaś z
samym okresie, sprzedawcy zaś z
opóźnieniem.
opóźnieniem.
Procesy
Procesy
dostosowawcze w
dostosowawcze w
różnych horyzontach
różnych horyzontach
czasowych
czasowych