Historia rozwoju praw i wolności człowieka.

I.

Etap idealizacji

II. Etap pozytywizacji (kształtowania norm

prawnych)

III. Etap realizacji

(…)

aby sprawiedliwość w kraju zaprowadzić, aby złych i

nikczemnych wytracić, aby silny słabego nie krzywdził;

Jeśli obywatel wystąpi w sprawie z fałszywym zeznaniem, a
prawdziwość słów, które wypowiedział nie dowiódł, jeżeli jest
to sprawa gardłowa, człowiek ten zostanie zabity.

Jeśli obywatel żonę sobie wziął, a umowy z nią nie zawarł,
kobieta ta nie jest jego żoną.

Kodeks Hammurabiego, ok. 2 poł XVIII w.

p.n.e.

1. Ateny i Sparta.

Reformy Solona – VI w. p.n.e.

• Prawa polityczne opierają się wyłącznie na cenzusie

majątkowym;

• Sędziowie wybierani byli spośród członków wszystkich klas;
• Prawa obywatelskie nie wynikają z prawa naturalnego lub

boskiego;

• Niewola za długi została zniesiona;

„W sporach prywatnych każdy obywatel jest równy w obliczu
prawa (…). W naszym życiu państwowym kierujemy się zasadą
wolności. W życiu prywatnym nie wglądamy z
podejrzliwą ciekawością w zachowanie się naszych współobywateli
(…).”

mowa pogrzebowa Peryklesa, ok. 495-429 p.n.e.

2. Stoicyzm

m.in. Zenon z Kition, Cyceron, Seneka, Marek Aureliusz, II w. p.n.e. do VI
w. n.e.

• idea równości wszystkich zostaje powiązana z prawem
naturalnym;

• wolność jest wyrazem życia zgodnego z nakazami etyki;
• wprowadza kategorię godności, która staje się podstawą do
tworzenia praw pozytywnych;

• natomiast źródłem wolności, równości, godności pozostaje
prawo naturalne;

• oderwanie kwestii indywidualnych praw i wolności od kwestii
obywatelstwa;

„Kto bowiem zgodnie z naturalnym porządkiem rzeczy posiada rozum,
ma także poczucie sprawiedliwości, a zatem i świadomość prawa
naturalnego, które ujmuje sprawiedliwość w nakazy i zakazy; skoro tak,
poznał również prawo stanowione, każdy ma rozum, toteż wszyscy znają
prawo.”

Cyceron, O państwie

3. Źródła w europejskim kręgu cywilizacyjnym.

1. Grecka etyka;

2. Rzymska doktryna prawa;

3. Etyka judeochrześcijańska.

„Nie ma więcej ni Żyda ni Greka, ni niewolnika ni człowieka wolnego, ni
mężczyzny ni kobiety, ponieważ wszyscy jesteście jedno w Jezusie
Chrystusie. (…)
Bo wy do wolności zostaliście powołani, bracia”.

z Listu Św. Pawła do Galatów

„Tego (tj. wolności człowieka) wymaga przyrodzony porządek. Bóg
człowieka stworzył wolnym.”.

Św. Augustyn, Państwo Boże

4. Średniowiecze.

Doktryna Św. Tomasza z Akwinu – XIII w.

•

każdy człowiek jest obdarzony godnością i wolnością;

• człowiek uzyskuje wolność w sferze dokonywania wyborów
politycznych;

• akceptacja własności prywatnej (nie jest ona grzechem);
• władza zdobyta bez zgody ludu jest tyranią;

1215 r. – Wielka Karta Swobód. Każdy wolny mieszkaniec Anglii:

• nie mógł być uwięziony bez wyroku sądowego;
• miał prawo do swobodnego przemieszczania się;
• miał zagwarantowane poszanowanie własności prywatnej;
• Karta gwarantowała także szerszy udział w podejmowaniu decyzji
politycznych np. nakładaniu podatków.

5. Renesans. Szkoła praw natury.

Hugo Grotius, Thomas Hobbes, John Locke, Samuel Puffendorf

• humanizm, zwrot ku człowiekowi;
• rozwój sztuki, techniki, nauki, myśli społecznej etc.;
• ludzie, przed uformowaniem państwowości, żyli wolni w stanie

natury;

• teoria umowy społecznej – to jednostki, własną decyzją

porzucają stan natury i decydują się na utworzenie
społeczeństwa, ale nie na pozbawienie ich praw;

• społeczeństwo zawiera umowę z państwem, któremu

przekazuje uprawnienia władcze, otrzymując w zamian ochronę
od państwa;

• ochrona ta musi gwarantować minimum:

1) życie; 2) wolność osobistą; 3) własność oraz 4) równość wobec

prawa.

Jest to tzw. liberalny kanon praw i wolności.

6. Oświecenie.

Wg J.J. Rousseau:

• człowieka z natury nie jest istotą społeczną, a staje się nią za
sprawą zaistnienia obiektywnych zjawisk tj. pojawienie się
własności prywatnej, łączenia w rodziny etc. Procesy te
ograniczają jego pierwotną wolność;

• uprzywilejowani społecznie (bogacze) nie są w stanie zapewnić
ogółowi równości;

• w konsekwencji, tylko powołanie państwa i prawa może
prowadzić do uzyskania przez ogół równości;

• podstawą funkcjonowania jednostek i państwa powinny być:
wolność, równość, prawda, patriotyzm, odwaga, wiara, tolerancja
religijna etc.

• w wyniki zawarcia umowy społecznej, wolność naturalna
zostaje przetworzona na wolność cywilną (tj. obywatelską,
cywilną);

• dopiero w takim społeczeństwie walor moralny wolności
objawia się w pełni, a człowiek dbają o interes ogółu, dba także o
własne prawa i wolności.

1679 r. – The Habeas Corpus Act;

1689 r. – The Bill of Rights;

--------------------------------------------------------

„Uważamy następujące prawdy za oczywiste: że wszyscy ludzie
stworzeni są równymi, że Stwórca obdarzył ich pewnymi
nienaruszalnymi prawami, że w skład tych praw wchodzi życie, wolność
i swoboda ubiegania się o szczęście, że celem zabezpieczenia tych
praw wyłonione zostały wśród ludzi rządy, których sprawiedliwa władza
wywodzi się ze zgody rządzonych, że jeżeli kiedykolwiek jakakolwiek
forma rządu uniemożliwiałaby osiągnięcie tych celów, to naród ma
prawo taki rząd zmienić lub obalić i powołać nowy (…)”

Amerykańska Deklaracja Niepodległości – 1776 r.

Art. I. Ludzie rodzą się i pozostają wolnymi i równymi w prawach. (…)
Art. II. Celem wszelkiego zrzeszenia politycznego jest utrzymanie
przyrodzonych i niezbywalnych praw człowieka. Prawa te to: wolność,
własność, bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi.
Art. III. Źródło wszelkiej władzy zasadniczo tkwi w narodzie (…)

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela – 1789 r.

„ Bezpieczeństwo osobiste i wszelką własność komukolwiek z prawa
przynależną jako prawdziwy społeczności węzeł, jako źrenicę wolności
obywatelskiej szanujemy, zabezpieczamy, utwierdzamy”

Konstytucja 3 Maja

-----------------------------------

Koniec XVIII – ostateczne uformowanie liberalnej koncepcji praw
człowieka.

• każda jednostka jest podmiotem pewnego katalogu praw
(naturalnych);

• wolność jednostki ograniczają uprawnienia innych oraz interesy
związane z egzystencją społeczności;

• prawa i wolności jednostki wyznaczają zakres władzy
państwowej;

• jednostka posiada pewną sferę autonomii (aspekt negatywny);

Prawa i wolności człowieka w systemach etyczno-
moralnych wielkich religii świata

Prawa człowieka wywodzą się z systemów etyczno-moralnych,

a te z kolei mają wynikają z religii.

Rozwój technologiczny i postęp nauki stawiają nowe pytania

natury bioetycznej → konieczność poszukiwania odpowiedzi
na pytanie o miejsce i rolę człowieka.

Przemiany społeczno-polityczne spowodowane globalizacją

stawiają pytanie o rozumienie praw i wolności
obywatelskich.

---------------------------------------------------

Wolności religijne / wolność sumienia / wolność wyznania

same należą do katalogu praw i wolności obywatelskich.

Deklaracja o Wolności Religijnej (Dignitatis Humanae)

wyróżnia zewnętrzne i wewnętrzne prawo do wolności
religijnej.

Etyka katolicka a prawa człowieka

Dekalog jako zbiór powszechnych i nienaruszalnych praw

ludzkich → człowiek jako całość złożona z cielesności i
duchowości (koncepcja integralności osoby ludzkiej).

Zasada „świętości życia ludzkiego” jako zasada zasad →

oznacza zakaz jakichkolwiek działań aktywnych bądź
pasywnych przeciwko życiu.

„(...) Nikt nie ma prawa pozbawić się życia i nikt nie ma prawa

pozbawić życia drugiego człowieka

. (...)”

Pius XII, Discorsi e messaggi radiodifusi, 1952

Prawa i wolności jednostki nie mają charakteru absolutnego –

są ograniczone prawami zbiorowości.

Prawa kobiet zawierają się w katalogu praw człowieka i nie ma

potrzeby ich odrębnego regulowania.

Protestantyzm a prawa człowieka

Podkreślenie osobistej odpowiedzialności ludzkiej → etyka

odpowiedzialności.

Protestancka Federacja Francji (1987 r.) - Kościół jako wspólnota

kobiet i mężczyzn może się mylić, dlatego konieczne jest
stworzenie uniwersalnego katalogu zasad moralnych „w imię
życia”.

W centrum etyki protestanckiej znajduje się człowiek „stworzony na

podobieństwo Boga” → stąd zakaz „manipulacji sobą i na sobie”.

Podkreślenie indywidualności → każdy kontrowersyjny przypadek

związany z interpretacją i stosowaniem zasad etycznych należy
rozważać osobno i z należytym szacunkiem i troską o osobę,
której dotyczy.

Prawo do godnej śmierci → nie jest ważny sam fakt istnienia, ale

jego jakość (kwestia tożsamości swojej osoby).

Judaizm a prawa człowieka

Prawa człowieka w judaizmie wynikają przede wszystkim z Tory →

są przekazywane przez rabinów w formie wyjaśnień i
interpretacji, a zatem podlegają ciągłej ewolucji i mają
charakter elastyczny.

Człowiek posiada daną od Boga godność i wolną wolę.
Judaizm zakłada wolność woli człowieka i jego odpowiedzialność.
Silne podkreślenie integralności osoby ludzkiej, choć judaizm

dopuszcza np. sterylizację czy aborcję.

Prawa kobiet wynikają już ze Starego Testamentu → mit Judyty;

mit Debory.

Islam a prawa człowieka

Celem człowieka jest „podobanie się Bogu”, czyli uczciwe i

sprawiedliwe postępowanie.

Święte prawa islamu (szariat) zawarte są w : Koranie,

Hadisach (przekazach o czynach i słowach proroka), a także
wynikają z: wspólnych interesów (el Isticlah), własnego
poglądu (Ray), rozumowania przez analogię (quias),
zdolności i prawa do interpretacji (idżma). → wielość źródeł
oraz brak shierarchizowanego kleru powoduję dużą
elastyczność i możliwość zmiany stanowiska w zakresie
praw człowieka, al także różnice interpretacyjne → brak
jednego podejścia.

Zasada świętości życia → wyjątki: służba wojenna, kara

śmierci, zemsta krwi.

Zasada integralności osoby ludzkiej.
Dopuszczalność aborcji do 13 tygodnia.
Porządek społeczno-gospodarczy zorientowany na dobro

wspólne → religijny nakaz podatku na biednych (zakat)

Prawa człowieka w religiach wschodu (buddyzm,
hinduizm)
Brak realnych podstaw w głównych źródłach hinduistycznych

czy buddyjskich.

Zasada świętości życia jakiejkolwiek formy istnienia.
Godność ludzka wynika z zdolności człowieka do osiągnięcia

wyzwolenia.

Prawa człowieka wynikają z koncepcji obowiązków

dharmiczych:

- nakaz niestosowania przemocy;
- powstrzymywanie się od kradzieży;
- samoopanowanie;
- hojność;
-unikanie skrajności - nadmiernych zmysłowych uciech ale też

zbytniego ascetyzmu.