Prawo prywatne

Zobowiązania

Jana Plaňavová - Latanowicz

Pojęcie zobowiązania

• stosunek prawny, w którym jedna osoba

wobec drugiej jest zobowiązana do

świadczenia

• strony zobowiązania:

– wierzyciel

(strona uprawniona)

– dłużnik

(strona zobowiązana)

Związek zobowiązań i praw rzeczowych

:

zobowiązania mogą doprowadzić do nabycia praw

rzeczowych (za zwyczaj do nabycia praw

rzeczowych dochodzi przy pomocy stosunku

obligacyjnego)

Wierzytelność

• prawo do zaspokojenia oznaczonego

interesu wierzyciela przez
odpowiednie zachowanie dłużnika
(świadczenie)

• elementy prawa podmiotowego:

– Podmiot : wierzyciel
– Przedmiot : świadczenie
– Treść : uprawnienia, które służą

wierzycielowi wobec dłużnika

Dług

• Obowiązek odpowiedniego

zachowania (świadczenia) celem
zaspokojenia oznaczonego interesu
wierzyciela

• Elementy obowiązku podmiotowego:

– Podmiot : dłużnik
– Przedmiot : świadczenie
– Treść : obowiązki, które ma dłużnik wobec

wierzyciela

Źródła zobowiązań

• czynności prawne
• inne zdarzenia

– czyny (w tym zaniechania): dozwolone

lub niedozwolone

– zdarzenia, nie będące działaniami

ludzkimi

Uprawnienia wierzyciela

• Prawo wymuszenia świadczenia
• Prawo żądania naprawy szkody (zamiast

świadczenia albo obok niego)

– pokrywają się z obowiązkami dłużnika
– mają charakter

roszczeń

(prawo żądania od

konkretnej osoby konkretnego zachowania)

– od jednego zobowiązania mogą wynikać w

zależności od okoliczności różne roszczenia

Obowiązek świadczenia i

obowiązek naprawy szkody

• Kiedy obowiązek świadczenia

przemienia się

na

obowiązek naprawienia szkody?

– gdy nie można zmusić dłużnika do działania

– gdy świadczenie stało się niemożliwym

– gdy wierzyciel ma prawo odmówić przyjęcia świadczenia

spóźnionego

• Kiedy obowiązek naprawienia szkody

dołącza się

do

obowiązku świadczenia?

– gdy nastąpiło spóźnione wykonanie a wierzyciel nie

może lub nie chce odmówić przyjęcia spóźnionego

świadczenia

• Kiedy obowiązek odszkodowawczy

nie powstaje?

– gdy dłużnik udowodni, że szkoda powstała z przyczyn za

które nie odpowiada (chodzi o działanie niezawinione

oraz dłużnik dołożył należytej staranności, chyba, że

umowa lub ustawa nakłada na dłużnika

odpowiedzialność za przypadek)

Uprawnienia pomocnicze

wierzyciela

służą do zabezpieczenia (zapewnienia

zrealizowania) jego uprawnień
zasadniczych:

• zabezpieczenie

(ustawowe)

• prawo zaskarżenia czynności prawnych

,

które uszczuplają majątek dłużnika,
który więc nie pokrywa wierzytelność
(

skarga pauliańska

)

Dług i odpowiedzialność

• Odpowiedzialność majątkowa

dłużnika określa fakt,

iż dłużnik gwarantuje spełnienie zobowiązania

swoim majątkiem.

– Wierzyciel może sobie wybrać z których dóbr dłużnika

chce się zaspokoić.

– W przypadku wielości wierzycieli, każdy jest zaspokojony

proporcjonalnie, chyba, że ktoś z nich ma pierwszeństwo

• Rodzaje odpowiedzialności:

– Odpowiedzialność

– Odpowiedzialność ograniczona

• dłużnik odpowiada do pewnej cyfrowej wysokości (np.

odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkodawcy tylko do

wysokości spadku)

• dłużnik odpowiada tylko niektórymi przedmiotami ze swego

majątku

• Środek procesowy wymuszający:

skarga pauliańska

(art. 527 KC)

Zobowiązanie niezupełne

(naturalne)

• nie można żądać przymusowego

spełnienia świadczenia

• jeżeli dłużnik dobrowolnie spełnił

przyrzeczone świadczenie, nie może
żądać zwrotu (wierzytelności
przedawnione

• wierzytelności, którym ustawa odmawia

prawa sądowego dochodzenia
(świadczenia z gry lub zakładu)

Rodzaje świadczeń

• danie
• nieczynienie

(z

reguły jako
zobowiązanie
dodatkowe)

• zaprzestanie
• znoszenie

• jednorazowe
• okresowe
• ciągłe

• pieniężne
• niepieniężne
• odsetki i renty

Świadczenia pieniężne

• dłużnik jest zobowiązany dać

wierzycielowi pewną ilość pieniędzy

• zasada walutowości
• zasada nominalizmu.

– odstępstwo: waloryzacja

• umowna
• sądowa

Odsetki i renty

Odsetki:

• świadczenie polegające na daniu, uboczne i

okresowym, najczęściej u zobowiązań pieniężnych

stanowią wynagrodzenie za użycie cudzego

kapitału

• tytuł prawny: ustawa lub umowa

Renta:

• dłużnik daje periodycznie określoną ilość pieniędzy

lub innych rzeczy zamiennych (świadczenie

okresowe, ale nie jest świadczeniem ubocznym)

Rodzaje zobowiązań

• zobowiązania podzielne i niepodzielne

– (w przypadku zobowiązania niepodzielnego współdłużnicy

odpowiadają jak dłużnicy solidarni)

• zobowiązania solidarne

: wynikają z umowy lub z

ustawy

– solidarność dłużników

(każdy z dłużników odpowiada za

całość długu, a wierzyciel może dochodzić w całości lub w

części długu od wszystkich dłużników łącznie, od kilku lub

każdego osobno +

prawo regresu

: prawo żądania od

współdłużników zwrotu w częściach jakie przypadają na

innych dłużników)

– solidarność wierzycieli

(każdy z nich może żądać od

dłużnika zapłaty całej wierzytelności i zaspokojenie

jednego wierzyciela umarza dług wobec wszystkich)

• zobowiązanie przemienne

Źródła zobowiązań

a. Czynności prawne dwustronne (umowy)

i.

Pojęcie umowy i rodzaje umów

ii.

Treść umów

iii.

Zawarcie umowy

iv.

Dodatkowe zastrzeżenia umowne

v.

Umowy o świadczenie przez osobę trzecią lub na

rzecz osoby trzeciej

b. Czynności prawne jednostronne
c. Inne zdarzenia

i.

prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

ii.

poniesienie szkody w cudzym lub wspólnym

interesie

iii.

bezpodstawne wzbogacenie

iv.

nienależne świadczenie

v.

wyrządzenie szkody

Czynności prawne dwustronne

Pojęcie umowy,

• zgodne oświadczenie woli dwóch

stron w celu wywołania skutków
prawnych

– zgodność oświadczeń woli
– jedna strona zobowiązuje się do

świadczenia, druga go przyjmuje

Rodzaje umów

•

umowy jednostronnie lub dwustronnie zobowiązujące

: ile

stron jest zobowiązanych do świadczenia

•

wzajemne

: każda strona zobowiązuje się do świadczenia oraz

uznaje świadczenie drugiej strony za odpowiednik swojego

świadczenia.

•

przysparzające i bezpłatne

: czy czynność prawna wiąże się z

przysporzeniem majątkowym

•

przyczynowe (kauzalne) i oderwane (abstrakcyjne)

: czy

przyczyna zobowiązania wynika z treści czynności prawnej

•

losowe

: przysporzenie korzyści majątkowej uzależnione jest od

szczęścia (spełnienie się zdarzenia przyszłego niepewnego)

•

nazwane, nienazwane i mieszane

: nazwane są te, które są

unormowane przepisami K.C. Możliwość zawieranie umów

nienazwanych wynika z zasady wolności umów

•

umowy konsensualne i realne

: oświadczenie woli czy wydanie

rzeczy

Przykłady:

• Umowa zamiany

: dwustronna, wzajemna,

przysparzająca, przyczynowa, nienazwana

• Umowa darowizny

: jednostronna, niewzajemna,

przysparzająca, bezpłatna, kauzalna, nazwana

• Umowa ubezpieczenia

: dwustronna, wzajemna,

przysparzająca, przyczynowa, losowa, nazwana

• Umowa hotelowa

: mieszana (zlecenie, najem,

przechowanie, sprzedaż)

• Umowy nienazwane

: faktoring, timesharing,

franchising

• Umowy realne

: przechowanie, skład, użyczenia

• Umowy abstrakcyjne

: umowa o gwarancji

bankowej

Treść umów, zasada wolności

umów

• Treść umowy musi być możliwa do

wykonania

• Art. 353

1

KC: strony zawierające

umowę, mogą ułożyć stosunek prawny
według swojego uznania, byleby jego
treść lub cel nie sprzeciwiał się
właściwości (naturze) stosunku, ustawie
ani zasadom współżycia społecznego.

 

Zawarcie umowy

• Oferta i akceptacja (art. 66 KC)

– specjalny przypadek: oferta złożona w

postaci elektronicznej

– przedsiębiorcy w stałych stosunkach
– Ogłoszenia, cenniki, reklamy nie są ofertą

• Negocjacje (rokowania, art. 72 KC)
• Aukcja lub przetarg (art. 70

1

KC)

• Specjalny przypadek umowy: umowa

przedwstępna (pactum de contrahendo,

art. 389 KC)

Dodatkowe zastrzeżenia

umowne

• Zadatek

(suma pieniężna lub rzecz, którą jedna

strona daje drugiej przy zawarciu umowy, nie

wykonując jeszcze w całości swojego świadczenia.)

• Umowne prawo odstąpienia

(zastrzeżenie prawa do

odstąpienia od umowy w samej umowie, w razie

odstąpienia umowa uważa się za niebyłą, tak, jak

gdyby wcale nie była zawarta, strony są

zobowiązane do zwrotu otrzymanych świadczeń)

• Umowa o odstępne

(prawo do odstąpienia od

umowy za zapłatą pewnej sumy pieniężnej tytułem

odszkodowania na rzecz drugiej strony)

• Odszkodowanie umowne

(kara umowna, strony

ustalają z góry wysokość odszkodowania na

przypadek nie wykonania lub nienależytego

wykonania zobowiązania)

Umowy o świadczenie przez

osobę trzecią lub na rzecz

osoby trzeciej

• Umowy o świadczenie przez osobę trzecią

:

przyrzekający zobowiązuje się poczynić

starania, aby trzeci zobowiązał się lub spełnił

świadczenie jednak bez odpowiedzialności za

skutek, albo bierze na siebie gwarancję, iż

trzeci zobowiąże się lub spełni świadczenie

• Umowa o świadczenie na rzecz osoby

trzeciej

(pactum in favorem tertii):

przyrzekający zobowiązuje się wobec

zastrzegającego, że spełni na rzecz osoby

trzeciej

Czynności prawne

jednostronne jako źródło

zobowiązań

• Przyrzeczenie publiczne
• Zapis długu na okaziciela
• Inne czynności prawne jednostronne

rodzące zobowiązania

Inne zdarzenia

będące źródłem zobowiązań

• Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

– wykonywanie pewnej czynności faktycznej

za drugiego

– spełnia się czynność prawną dla drugiego w

jego imieniu, lub w swoim imieniu, z tym

jednak, że prawa nabyte przez tę czynność

mają być później przeniesione na drugiego

• Poniesienie szkody w cudzym lub

wspólnym z innymi interesie

• Bezpodstawne wzbogacenie

Bezpodstawne wzbogacenie

• Nienależne świadczenie
• Rodzaje bezpodstawnego wzbogacenia

– nie było podstawy prawnej w momencie

świadczenia

• spełniający świadczenie nie był zobowiązany
• zobowiązanie było w chwili świadczenia nieważne

– podstawa prawna istniała w chwili spełnienia

świadczenia, ale później odpadła

– podstawa prawna miała zaistnieć po

spełnieniu świadczenia i nie została

urzeczywistniona

Wyłączenie roszczenia o zwrot

bezpodstawnego wzbogacenia albo

nienależnego świadczenia

• wykonanie zobowiązania naturalnego z tytułu

przedawnionego roszczenia

• spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom

współżycia społecznego

• świadczenie zostało spełnione, zanim

wierzytelność stałą się wymagalna

• świadczenie zostało świadomie spełnione w

zamian za dokonanie czynu zabronionego przez

ustawę (np. przestępstwa) lub w celu

niegodziwym, sąd może orzec przepadek

świadczenia lub jego wartości.

• spełnienie zobowiązania naturalnego z tytułu

gry lub zakładu prowadzonego bez zezwolenia

Czyny niedozwolone

(wyrządzenie szkody, delikty)

• Podstawy obowiązku odszkodowawczego
• Pojęcie szkody

– strata majątku
– niedoszłe korzyści

• Związek przyczynowy

Powstanie szkody:

– niewykonanie zobowiązania pierwotnego
– poza stosunkiem zobowiązaniowym

Rodzaje odpowiedzialności

• Czy do powstania odpowiedzialności

wystarczy sam fakt wyrządzenia
szkody czy potrzeba też dalszych
momentów stanu faktycznego:

– na zasadzie winy
– na zasadzie ryzyka
– na zasadzie słuszności
– na zasadzie gwarancyjno-reparacyjnej

Wina

• w znaczeniu obiektywnym

: każde

zachowanie się niewłaściwe, można
przypisać komukolwiek

• w znaczeniu subiektywnym

: zły zamiar

(rozmyślne wyrządzenie szkody) lub
niedbalstwo, można przypisać tylko
tym, którzy mają dostateczne
rozeznanie

Klauzula generalna: wina (art.

415 KC)

• Kto z

winy

swej wyrządził innemu

szkodę obowiązany jest do jej
naprawienia

– dotyczy osób fizycznych i prawnych

Odpowiedzialność na zasadzie

ryzyka

• osoby, których działalność wiąże się ze

szczególnym ryzykiem dla innych:

1.osoby prowadzące na swój rachunek

przedsiębiorstwa i zakłady wprawiane w

ruch siłami przyrody 

2.osoby używające dla swoich celów

mechanicznych środków komunikacji

poruszanych siłami przyrody 

Odpowiedzialności z tytułu ryzyka nie można z góry

wyłączyć!

Zasada słuszności

• przy braku winy oraz szczególnego

tytułu do ponoszenia ryzyka, prawo
nakłada odpowiedzialność, gdyż
wymaga tego słuszność

Związek przyczynowy

• między czynem niedozwolonym i szkodą
• ścisły związek przyczynowy: sprawca

odpowiada tylko za normalne
następstwa działania lub zaniechania, z
którego szkoda wynikła.

• odpowiedzialnymi za szkodę mogą być

jak osoby fizyczne tak i osoby prawne

Odpowiedzialność za własne

czyny

• Miernik staranności: staranność ogólnie wymagana

w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność)

Wyjątki:

• obrona konieczna: brak odpowiedzialności za

szkodę spowodowaną napastnikowi. Warunki:

zamach jest bezprawny, bezpośredni, obrona była

konieczna;

• inny stan konieczności: brak odpowiedzialności

za szkodę spowodowaną a rzeczach lub zwierzętach

należących do osoby trzeciej w celu odwrócenia

grożącego bezpośrednio niebezpieczeństwa

• Samopomoc z reguły jest ona zakazana,

dozwolona tylko wyjątkowo

Współsprawstwo

• osoby te odpowiadają

solidarnie

(wzajemnie rozliczają się wg tego w jakim
stopniu przyczynili się do powstania
szkody)

• na równi ze sprawcami odpowiadają

osoby, który do wyrządzenia szkody
sprawcę nakłonił (

podżegacz

) lub był mu

pomocny (

pomocnik

) jak i ten, kto

świadomie z wyrządzonej szkody
skorzystał

Odpowiedzialność za cudze

czyny

• Odpowiedzialność za czyny osób, którym

winy przypisać nie można:

– przerzucenie ciężaru dowodu
– zwolnienie się z odpowiedzialności: nie ponosi

winy w nadzorze

• Odpowiedzialność za czyny osób, którym

powierzono wykonanie czynności

– przerzucenie ciężaru dowodu
– zwolnienie z odpowiedzialności: brak winy w

wyborze.

Odpowiedzialność za szkody

wyrządzone przez zwierzęta i

rzeczy

• zwierzęta:

właściciel zwierzęta lub ktokolwiek

kto się zwierzęciem posługuje (nawet

nieuprawniony), odpowiada

na zasadzie winy

(culpa in custodientdo) za niezastosowanie

potrzebnych środków 

• odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną

wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem czegoś

z pomieszczenia:

odpowiedzialność

z tytułu

ryzyka

, prawo nie przewiduje możliwość

pozbycia się winy poprzez wykazania, iż

zastosował wszystkie potrzebne środki

ostrożności, odpowiada osoba, która zajmuje

pomieszczenie z jakiegokolwiek tytułu

(właściciel, użytkownik, najemca).

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w

związku z użyciem sił przyrody oraz pojazdu

mechanicznego (1)

• za szkody wyrządzone ruchem

przedsiębiorstw i zakładów
wprawianych w ruch za pomocą sił
przyrody albo wytwarzających materiały
wybuchowe lub posługujące się nimi

– Uchylenie się od odpowiedzialności:

– wyłączna wina poszkodowanego
– szkoda powstałą wyłącznie z winy osoby trzeciej, za

którą nie ponosi odpowiedzialności

– szkoda powstałą z siły wyższej

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w

związku z użyciem sił przyrody oraz pojazdu

mechanicznego (2)

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w

związku z użyciem sił przyrody oraz pojazdu

mechanicznego (3)

• Wobec siebie kierowcy odpowiadają na

zasadzie winy (w razie niemożności

wykazania winy drugiego każdy niesie

własną szkodę).

• Odpowiedzialność kierowcy wobec osób

przewożonych:

– za wynagrodzeniem lub z obowiązku

służbowego: odpowiedzialność tak jak wobec

osób trzecich znajdujących się poza środkiem

komunikacyjnym.

– z grzeczności: na zasadach ogólnych, tj. muszą

kierowcy udowodnić winę

Odpowiedzialność przy

wykonywaniu władzy

publicznej (1)

• odpowiedzialność za

niezgodne z

prawem

działanie lub zaniechanie przy

wykonywaniu władzy publicznej

• podmioty odpowiedzialności:

– Skarb Państwa

– jednostka samorządu terytorialnego

– inna osoba prawna wykonująca władzę

publiczną z mocy prawa

• solidarna odpowiedzialność Skarbu

Państwa i samorządu lub innej jednostki

prawnej, której zostały

zadania zlecone

Odpowiedzialność przy

wykonywaniu władzy

publicznej (2)

• odpowiedzialność za

niezgodne z

prawem

działanie lub zaniechanie

przy wykonywaniu władzy publicznej
– formy (art. 417

1

KC):

– wydanie aktu normatywnego
– niewydanie aktu normatywnego
– wydanie prawomocnego orzeczenia lub

ostatecznej decyzji

– niewydanie orzeczenia lub decyzji

Odpowiedzialność przy

wykonywaniu władzy

publicznej (3)

• art. 417

2

• odpowiedzialność za szkodę

wyrządzoną przez

zgodne z prawem

wykonywanie władzy publicznej

• na zasadzie słuszności

Przyczynienie się

poszkodowanego do powstania

szkody

• Wysokość odszkodowania może ulec

zmniejszeniu

Odszkodowanie

•

Szkoda materialna (straty na majątku i utracone
korzyści)

•

Cierpienie fizyczne lub moralne (krzywda) doznane na
skutek wyrządzonej szkody, w przypadku krzywdy
zadośćuczynienie

•

Związek przyczynowy pomiędzy szkodą i czynem

•

Ustalanie szkody wg ogólnych zasad prawa
procesowego

•

Wysokość odszkodowania: powinna się pokrywać z
wysokością szkody wykazanej przez poszkodowanego,
w przypadkach, gdy udowodnienie szkody jest
niemożliwe (krzywda) sąd ustala wysokość wg swojej
oceny w uwzględnieniem wszelkich zachodzących
okoliczności, w szczególności, czy poszkodowany
przyczynił się do powstania odszkodowania

Sposób odszkodowania

• w pieniądzach
• poprzez przywrócenie w poprzedni

stan

Zadośćuczynienie

• Zadośćuczynienie

za krzywdę

moralną

jest przewidziane w

następujących przypadkach:

– uszkodzenie ciała lub wywołania

rozstroju zdrowia (cierpienia fizyczne i
krzywdę moralna np. oszpecenie)

– w razie pozbawienia życia
– w razie pozbawienia wolności
– w razie obrazy czci

Przejście praw i obowiązków

wynikających z zobowiązań

• Zmiana wierzyciela

– Przelew (cesja wierzytelności, art. 509 - 517

KC)

– Wstąpienie osoby trzeciej w prawa

zaspokojonego wierzyciela (art. 518 KC)

• Zmiana dłużnika

– Umowa o zwolnienie dłużnika pomiędzy

dłużnikiem i osobą trzecią

– Przejęcie długu (519 - 525 KC,

zabezpieczenia wygasają!)

– Przystąpienie do długu w charakterze

dłużnika solidarnego

Wygaśnięcie zobowiązań (1)

• te które łączą się z zaspokojeniem wierzyciela

– wykonanie zobowiązania (spełnienie świadczenia)
– naprawienie szkody wskutek niewykonania
– świadczenie w miejsce wykonania
– złożenie do depozytu sądowego
– potrącenia
– odnowienie (wierzyciel otrzymuje za jeden dług

inny dług co wyrównuje ubytek jego majątku)

• te które nie łączą się z zaspokojeniem

wierzyciela

Wygaśnięcie zobowiązań

(2a)

• umorzenie następuje z udziałem

wierzyciela

– wykonanie zobowiązania, gdy potrzebne jest

odebranie świadczenia przez wierzyciela

– świadczenie w miejsce wykonania (art. 453

KC0

– zwolnienie z długu
– odnowienie
– potrącenie umowne
– rozwiązanie umowy za zgodą stron

Wygaśnięcie zobowiązań

(2b)

• bez udziału wierzyciela

– wykonanie zobowiązania kiedy nie ma

potrzeby odebrania świadczenia (np. zlecenie)

– złożenie do depozytu sądowego
– przypadkowa niemożliwość świadczenia
– potrącenie ustawowe
– jednostronne rozwiązanie umowy lub

rozwiązanie umowy przez sąd

– zjednoczenie

Przedawnienie zobowiązań

• nie powoduje ustania stosunku

pomiędzy dłużnikiem i wierzycielem,
daje tylko dłużnikowi możliwość
uchylić się od świadczenia

Wykonalnie zobowiązania

(ogólne zasady)

• zgodnie z treścią tylko wówczas

dłużnik zwalnia się z obowiązku
świadczenia

• odpowiadający wymaganiom dobrej

wiary i zwyczajom uczciwego obrotu

Miejsce wykonania

• postanowione w umowie

• w razie braku postanowień umownych:

– zobowiązania pieniężne: siedziba lub miejsce

zamieszkania wierzyciela

– zobowiązania niepieniężne: siedziba lub

miejsce zamieszkania dłużnika

• znaczenie miejsca wykonania

– zwłoka dłużnika/wierzyciela (jeżeli dłużnik lub

wierzyciel odmawiają świadczenia lub przyjęcia

świadczenia w danym miejscu)

– może rozstrzygać o właściwości sądu (ew. o

właściwym prawie)

Czas wykonania

• czas wykonania

jest oznaczony

:

– w ustawie lub w oświadczeniach woli
– może wynikać z natury zobowiązania

• jeżeli czas

nie jest oznaczony:

– dłużnik zobowiązany jest spełnić

świadczenie niezwłocznie po wezwaniu
wierzyciela do wykonania zobowiązania,
jeżeli inaczej nie wynika z właściwości
zobowiązania lub nie jest w inny sposób
oznaczony

Prawna istota wykonania,

osoby uczestniczące

• może polegać na zawarciu umowy, na dokonaniu

czynności prawnej lub na czynności faktycznej. Od

rodzaju zobowiązania zależy czy potrzebny jest

zamiar wykonania świadczenia.

• świadczenie może spełnić dłużnik lub jego

pełnomocnik a także osoba trzecia, która za

świadczenie odpowiada osobiście (np. poręczyciel)

lub rzeczowo (zastawca). W przypadku świadczeń

osobistych, wykonanie zobowiązania uzależnione

od konkretnej osoby dłużnika

• znaczenie zdolności osoby wykonującej

świadczenie

Przyjęcie świadczenia

• Świadczenie może ważnie przyjąć

wierzyciel lub osoba umocowana do
odbioru

• Spełnienie świadczenia do rąk osoby

nieuprawnionej do odbioru

– co do zasady nie zwalnia dłużnika.
– wyjątki: wierzyciel wykonanie potwierdził lub

z niego skorzystał, jeżeli dłużnik mógł
przypuszczać, że ten komu płacił był
uprawniony

Przedmiot wykonania

• Świadczenie jest z reguły wykonywane

w całości.

• Jednak wierzyciel nie może odmówić

przyjęcia świadczenia częściowego,
nawet wtedy jeżeli cały dług już jest
wymagalny.

• Wyjątek: może odmówić świadczenia

jeżeli to narusza jego uzasadniony
interes

Zarachowanie zapłaty

• w przypadkach, jeżeli ten sam dłużnik ma u

wierzyciela więcej długów, powstaje pytanie na

poczet jakiego długu dokonana zapłata ma być

policzona (np. jeden dług jest oprocentowany,

drugi nie)

• W zasadzie decyduje wola dłużnika wyrażona

przy zapłacie

• Jeżeli dłużnik nie korzysta z prawa wskazania,

który dług chce uiścić, decyduje wierzyciel

(wystawiając pokwitowanie na jeden z długów)

• W braku jakiegokolwiek oświadczenia zapłata jest

dokonywana na poczet długu wymagalnego,

jeżeli jest wymagalnych kilka, to na poczet tego

który jest najdawniej wymagalny

Świadczenie w miejsce

wykonania

• umowa, w której obie strony

zgadzają się na umorzenie
dotychczasowego zobowiązania
przez właściwe świadczenie

• poprzez wykonanie świadczenia w

miejsce wykonania zobowiązanie
wygasa

Wykonanie umów

wzajemnych

• Zasada równoczesnego wykonania (z ręki do ręki).
• Odstępstwa od tej zasady:

– umowa stron (np. umowy kredytowe)
– natura zobowiązania (np. czynsz najmu powinien być

płacony z góry, wynagrodzenie za prace z dołu)

• W następstwie zasady równoczesnego wykonania

jest prawo wstrzymania się ze świadczeniem

dopóki druga strona nie spełni swojego

świadczenia

– problematyka antycypacyjnego naruszenia umowy

(Konwencja Wiedeńska w sprawie międzynarodowej

sprzedaży towarów)

Dowód wykonania

zobowiązania

• Ciężar dowodu jest na dłużnikowi
• Dowody:

– pokwitowanie
– zwrot dokumentu stwierdzającego

wierzytelność

• Domniemania:

– dobrowolny zwrot dokumentu stwierdzającego

świadczenie oznacza, że zostało ono spełnione

– pokwitowanie odbioru kapitału uzasadnia

domniemanie, że wszelkie należności uboczne

(np. odsetki) zostały spłacone

Zwłoka wierzyciela (pojęcie)

• wierzyciel bezprawnie odmawia

przyjęcia świadczenia (bez
uzasadnionego powodu uchyla się od
przyjęcia świadczenia) albo dłużnik
nie może spełnić świadczenia bez
jego udziału (odmawia wykonania
czynności), wierzyciel popada w
zwłokę i odpowiada za szkodę, którą
dłużnikowi w ten sposób wyrządził

Zwłoka wierzyciela (skutki)

• dłużnik ma prawo zwolnić się z

zobowiązania poprzez złożenie

świadczenia do

depozytu sądowego 

• wierzyciel odpowiada za szkodę (dla

dłużnika nie mogą powstać żadne

niekorzystne następstwa, wierzyciel ma

obowiązek zwrócenia dłużnikowi

wydatków koniecznych, dłużnik nie płaci

odsetek za zwłokę)

• niekiedy przy umowie wzajemnej dłużnik

ma prawo odstąpić od umowy (np. przy

umowie o dzieło)

Skutki niewykonania

zobowiązań

• Odszkodowanie za niewykonanie lub

nienależyte wykonanie zobowiązania

• Warunki odpowiedzialności:

– niespełnienie lub nienależyte spełnienie

zobowiązania, ma miejsce w przypadku

– szkoda po stronie wierzyciela (powstałą z

zupełnego niewykonania lub ze złego

wykonania)

– niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest

następstwem okoliczności za które dłużnik

ponosi odpowiedzialność (z reguły na zasadzie

winy lub, wyjątkowo, na zasadzie ryzyka gdyż

np. wynika to z umowy)

– związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem

lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a

szkodą

Niespełnienie lub nienależyte

spełnienie zobowiązania

• niemożliwości świadczenia (następna)

• opóźnienie dłużnika, tj. niewykonanie

zobowiązania możliwego we właściwym

czasie (dłużnik świadczenia nie ofiarował

albo wierzyciel go z uzasadnionej przyczyny

nie przyjął)

• złe świadczenie (w niewłaściwym czasie lub

miejscu)

• naruszenie obowiązku zaniechania przez

pozytywne działania dłużnika

• dłużnik oświadcza, że świadczenia nie spełni

Niewykonanie zobowiązania

• Ciężar dowodowy

– Wierzyciel ma tylko obowiązek

udowodnienia istnienia zobowiązania
(dłużnik ma obowiązek udowodnienia,
że zobowiązanie wykonał). Istnieje
jednak domniemanie, że niewykonanie
nastąpiło z powodu okoliczności za które
dłużnik odpowiada (dłużnik musi
udowodnić, że temu tak nie było).

Niewykonanie zobowiązania

• Wina dłużnika
• Pojęcie winy pokrywa się z pojęciem

ogólnym.

– Zły zamiar polega na działaniu rozmyślnym

lub na rozmyślnym zaniechaniu.

– Niedbalstwo polega na niedołożeniu

staranności ze strony dłużnika
wymaganych w danym stosunku prawnym
lub w obrocie.

Odpowiedzialność dłużnika za

inne osoby

• Dłużnik odpowiada za osoby, którymi się

przy wykonywaniu zobowiązania posługuje

• Dłużnik nie posiadający zdolności do

czynności prawnych odpowiada za
działania swojego przedstawiciela
ustawowego

• Można umownie wyłączyć

odpowiedzialność za inne osoby

Odpowiedzialność dłużnika za

przypadek

• jako następstwo bezprawnego działania

dłużnika (odpowiada tylko za taki

przypadek, który by nie nastąpił, gdyby

zachował się w sposób właściwy):

– w razie zwłoki dłużnika

– przyjmujący zlecenie powierzył jego wykonanie

osobie trzeciej nie będąc do tego uprawniony

– przechowawca bezprawnie zmienił miejsce lub

sposób przechowania rzeczy

– biorący do używania używa rzecz niezgodny z

umową lub jej naturą lub przeznaczeniem

– nałożona przez ustawę w razie szczególnej

potrzeby ochrony wierzyciela

Odszkodowanie

• Odpowiednie zastosowanie mają

przepisy o czynach niedozwolonych

• Szczególne przepisy regulują sposób

i wysokość odszkodowania przy
opóźnieniu

Opóźnienie dłużnika

• każde

niespełnienie świadczenie we

właściwym czasie (szczególny rodzaj
nienależytego wykonania zobowiązania)

– zobowiązania pieniężne:

odsetki umowne lub

ustawowe

(nawet jeżeli opóźnienie jest

następstwem zwłoki wierzyciela)

– możliwość złożenia świadczenia do

depozytu

sądowego

, jeżeli jest następstwem zwłoki

wierzyciela

– opóźnienie dłużnika głównego uprawnia wierzyciela

do żądania spełnienia świadczenia od poręczyciela

Zwłoka dłużnika

• kwalifikowany rodzaj opóźnienia, które

jest

następstwem okoliczności za które

dłużnik ponosi odpowiedzialność

• brak dokonania czynności prawnej lub

faktycznej

• polega na niedochowaniu należytej

staranności po stronie dłużnika

• jest szczególnym rodzajem

nienależytego wykonania zobowiązania

Skutki prawne zwłoki

dłużnika

• Uprawnienia wierzyciela

– żądanie dokonania świadczenia oraz

naprawienia szkody spowodowanej zwłoką

albo

– nie przyjęcie świadczenia, jeżeli utraciło

znaczenie, i żądanie naprawienia szkody

• Dłużnik będący w zwłoce jest odpowiedzialny

za utratę lub uszkodzenie rzeczy oznaczonej

co do tożsamości (stanowiącej przedmiot

świadczenia), chyba że wykaże, iż utrata lub

uszkodzenie takiej rzeczy nastąpiłoby

również w sytuacji gdyby świadczenie zostało

spełnione w terminie

Niewykonanie zobowiązania z

umów wzajemnych

• zasada jednoczesnego świadczenia (chyba że z

umowy, decyzji lub orzeczenia wynika inaczej)

• strona może się wstrzymać ze świadczeniem do

momentu, kiedy druga strona nie zaoferuje

swojego

• jeżeli jedna z stron ma spełnić świadczenie

wcześniej, ale ze stanu majątkowego drugiej

strony wynika, iż jej świadczenie jest wątpliwe,

strona pierwsza może powstrzymać się od

świadczenia

• prawo odstąpienia od umowy (jeżeli zostało

zastrzeżone)

Potrącenie

• sposób wygaśnięcia zobowiązania
• dopuszczalność: świadczenia

jednorodzajowe

• istota: umorzenie dwóch przeciwstawnych

sobie wierzytelności poprzez złożenie
oświadczenia woli przez jednego
wierzyciela drugiemu wierzycielowi lub w
drodze dwustronnej umowy (umowne)

• skutek: umorzenie zobowiązań

Odnowienie (nowacja)

• sposób wygaśnięcia zobowiązania
• istota: dłużnik za zgodą wierzyciela

zaciąga wobec niego nowe zobowiązanie
w miejsce dawnego (inne świadczenie
lub to samo świadczenie z innej postawy
prawnej)

• dopuszczalność: za zgodą stron
• skutek prawny: istniejący dług wygasa
• art. 506 i 507 KC

Inne przypadki wygaśnięcia

zobowiązań

• Dobrowolne zwolnienie z długu
• Rozwiązanie umowy

– Z mocą wsteczną np.

• umowne prawo odstąpienia
• z powodu niewykonania umowy wzajemnej

– Bez mocy wstecznej np.

• wypowiedzenie
• rozwiązanie umowy przez sąd

Inne przypadki wygaśnięcia

zobowiązań

• Niemożliwość świadczenia
• Wygaśnięcie lub zmiana zobowiązań ze

względu na nadzwyczajne wypadki

(clausula rebus sic stantibus):

– zobowiązanie umowne
– zmiana stosunków ma charakter nadzwyczajny
– dla jednej strony powstają trudności w

świadczeniu grożące nadmierną stratą

• Wygaśnięcie z przyczyn tkwiących w

istocie zobowiązań

Przedawnienie zobowiązań

• dłużnik może uchylić się od

spełnienia świadczenia

• ograniczenie niepewności co do

trwania zobowiązań

Ochrona wierzyciela

• zaskarżenie czynności dłużnika

wykonanych ze szkodą dla wierzycieli

(art. 527 KC)

• wierzyciel żąda aby sąd uznał pewne

czynności dłużnika za bezskuteczne

wobec zaskarżającego

• na skutek orzeczenia sądu powstaje

zobowiązanie dla osoby trzeciej

(obowiązek pozwolenia na zaspokojenia

się wierzyciela z jej majątku)

Ochrona wierzyciela -

przesłanki

• wierzyciel działał ze świadomością

pokrzywdzenia wierzycieli a osoba trzecia o

tym wiedziała lub przy zachowaniu

należytej staranności mogła się dowiedzieć

• domniemania:

– działał ze świadomością a osoba trzecia o tym

wiedziała jeżeli korzyść uzyskała osoba bliska

– w razie dokonania czynności bezpłatnej nawet

jeżeli osoba trzecia nie mogła się dowiedzieć

przy zachowaniu należytej staranności