SAMOGŁOSKI

NOSOWE

SAMOGŁOSKI NOSOWE

„Ą” []

„Ę” [ę]

Samogłoski, przy wymowie których
podniebienie miękkie jest opuszczone
A powietrze przechodzi przez jamę nosową.

(E. M. Skorek. Z logopedią na ty. Kraków

2002, s.143)

SAMOGŁOSKA NOSOWA

Ę

 Samogłoska nosowa, średnia,

spłaszczona i przednia;

 „Ę” wymawia się w:
 śródgłosie tylko przed spółgłoskami

szczelinowymi;

 w wygłosie absolutnym;
 bardzo rzadko występuje w nagłosie

wyrazów zapożyczonych;

 w wygłosie wymawiamy jako

samogłoskę lekko unosowioną albo jako
samogłoskę ustną „e”;

Ę



Prawidłowa artykulacja:

Składa się z 2 etapów, zaczyna się od artykulacji ustnego

„e”, do którego w drugiej fazie dochodzi element

nosowości.

1) WARGI- od położenia prawie plaskiego (jak przy „e”) w

pierwszej fazie, przechodz a do zaokrąglenia, zbliżając

się do kształtu jaki zachowują przy wymawianiu

samogłoski „u”;

2) JĘZYK- osiąga średnie położenie w jamie ustnej, w

pierwszej fazie bardzo zbliżonym do tego, jaki

obserwujemy przy artykulacji „e”; w drugiej fazie

artykulacji cofa się i unosi ku górze powodując

zwiększony kontakt jego masy z podniebieniem miękkim

i dziąsłami;

3) PODNIEBIENIE MIĘKKIE- obniża się w momencie,

kiedy masa języka zmienia swoje położenie (przesuwa

się do tyłu) wówczas podniebienie miękkie opuszcza się,

by pod koniec artykulacji znów wznieść się ku górze;

4) ŻUCHWA- w pierwszej fazie obniża się (mniej niż przy

„ą”), następnie unosi się do góry

(E. M. Skorek. Z logopedią na ty. Kraków 2002, s.70)

Ą

 Samogłoska nosowa, średnia,

zaokrąglona, średnia tylna;

 Wymawiana przed spółgłoskami

szczelinowymi w śródgłosie oraz w
wygłosie absolutnym;

SAMOGŁOSKA NOSOWA

Ą



Prawidłowa artykulacja:

Wymawiane jest asynchronicznie; w początkowej fazie

artykulacji słyszy się dźwięk zbliżony do ustnego „o”, do
którego w drugiej fazie dochodzi element nosowości.

1)

WARGI- zaokrąglają się podobnie jak przy „o”, w
końcowej fazie artykulacji otwór wargowy zmniejsza się;

2)

JĘZYK- w pierwszej fazie artykulacji przyjmuje pozycje
swobodną jak przy samogłosce „o”, która charakteryzuje
się średnim położeniem języka w jamie ustnej; w drugiej
fazie unosi się nieco wyżej, cofa jeszcze bardziej do tyłu
ku podniebieniu miękkiemu, co powoduje zwiększony
kontakt jego masy z podniebieniem twardym, miękkim i
dziąsłami by w końcowej fazie artykulacji przejść do
położenia zbliżonego do neutralnego

3)

PODNIEBIENIE MIĘKKIE- opuszcza się dopiero w drugiej
fazie artykulacji i otwiera przejście do kanału nosowego;

4)

ŻUCHWA- w pierwszej fazie jest obniżona, nastepnie
unosi się ku górze

(E. M. Skorek. Z logopedią na ty. Kraków 2002, s.23)

INFORMACJE OGÓLNE

 Głoski [ę] i [ą] nie są artykułowane z nosowością

synchroniczną tzn. jednocześnie występującą z

artykulacją ustną => są to głoski asynchroniczne
W pierwszej fazie artykulacji mamy głoski [e] lub [o]

zabrawione rezonansem nosowym, w drugiej pojawia

się segment ustno-nosowy, który przypomina

najczęściej głoskę [ ] ([u] unosowione)

 Dziś dość często słyszy się wymowę samogłosek

nosowych bez nosowości jest to jednak wymowa

błędna.

 Samogłoski nosowe występują tylko w pewnych

pozycjach, nie we wszystkich pozycjach, gdzie

występują ortograficznie litery „ę” i „ą”;

 przed spółgłoskami wybuchowymi [p,b,t,d]
czy afrykatami [c,  ,ć, ,č, ] występuje
grupa spółgłoskowa a nie samogłoski nosowe.
Wymawiamy:
[kompać]

choć piszemy kąpać

[zomp] -//-

ząb

[kont]

-//-

kąt

[tendy] -//-

tędy

[venc] -//- więc



Z samogłoskami nosowymi spotykamy się najczęściej w

następujących pozycjach (mogą one i tu niekiedy ulegać

rozłożeniu na grupy spółgłoskowe):

1) przed spółgłoskami szczelinowymi:
 [vos]
 [vęx]

2) przed spółgłoskami przytartymi (afrykatami) [k’,g’]:

 [sęŋki]
 [vęŋgel]

3) przed spółgłoskami wybuchowymi [k,g]:

 [pręŋga]
 [pŋk]

4) w wygłosie wyrazu np. [idu]; [vidzęu]

FONEM /ę/



Fonem /ę/ stanowi klasa głosek:
[ ę , ęŋ , e , ęm , ęń , ę  ]
które łącza wspólne cechy:
1) e-towaty układ masy języka w pierwszej fazie
artykulacyjnej
2) dyftongiczność- dynamiczność;

Klasa głosek stanowiąca fonem /ę/ nie obejmuje wszystkich

możliwych w tej klasie głosek, pominięto wszystkie
warianty związane z odchyleniem realizacyjnym
pierwszej fazy artykulacji (obniżane, podwyższane,
cofnięte realizacje [e].

 Fonemy samogłoskowe nosowe /ę, ą/ powoli

ustępują z systemu fonologicznego języka

polskiego. Zastępowane są albo grupami

dwufonemowymi /eł,oł,en,on/, albo odpowiednimi

fonemami ustnymi /e,o/ nazywać je więc można

fonemami degresywnymi, w przeciwieństwie do

ingresywnych /k’,g’/;

 W rozwoju ontogenetycznym języka obserwujemy

w miejscu samogłosek nosowych najczęściej

grupy głoskowe [em,om,en,on] lub samogłoski

ustne [o] i [e];

 Trudno jest dziś ustalić, która z głosek

stanowiących fonem /ę/ jest podstawową;

 W pozycji przed wybuchowymi i afrykatami

występuje dziś grupa dwufonemowa

/zakrent/;

/peńić/

chociaż pod wpływem ortografii można

spotkać fonem /ę/;

 Wszystkie głoski wymawiane są z udziałem

rezonatora nosowego. Przeważnie spotyka się przed
szczelinowymi [š],[ž] [meža] oraz w wygłosie

/syšeu/ w bardzo przesadnej artykulacji;

 Głoskę [ę] uznaje się za podstawowa w klasie głosek

stanowiących fonem /ę/ pojawia się ona najczęściej w
starannej, wolnej wymowie.

Obok niej pojawia się [e , ęn , ęń , ęŋ , ęm]
Głoski te są wariantami fakultatywnymi (zależącymi od

indywidualnych przyzwyczajeń [e]) lub pozycyjnymi

zależącymi od głosek sąsiednich.

 Głoska [ęn] pojawia się przed szczelinowymi [s]

i [z] np.:

 [kęns]
 [vęnzy]

 [ęń] przed szczelinowymi miękkimi [ś] i [ź] np.:
 [gęnś]
 [vęńźeńe]

 [ęn] przed [k’, g’, k, g] np.:
 [sęnki]
 [sęnk]

 [ęm] w wygłosie np.: [idęm]

FONEM //



Fonem // stanowi klasa głosek:

[, o , m, on , N]
które łącza wspólne cechy:

1)

o- towaty układ masy języka wykluczający inne układy;

2)

Dyftongiczność- dynamiczność.

Tylne średnie położenie masy języka jest w czasie artykulacji pierwszego

segmentu głosek nosowych stanowiących fonem // jest przyczyną

stosunkowo częstej artykulacji z drugim segmentem w postaci 

Przez te łatwość dyftongi fonem // lepiej trzyma się w systemie

fonologicznym niż fonem /ę/:
1) rzadziej w wygłosie zastępowany jest gr. Fonemową /om/ lub

fonemem /o/
2) częściej jednak niż fonem /ę/ zastępowany jest gr. fonemową / o /

 Wybór głoski podstawowej dla fonemu // nie jest

sprawą łatwą.
Wg B. Rocławskiego na przód wysuwa się wśród głosek

stanowiących fonem // głoska [].

 Głoska [n] pojawia się przed szczelinowymi [s] i [z]

np.:

 [vns]
 [vnzać]
 głoska [ń] przed szczelinowymi miękkimi [ś], [ź] np.:
 [gńśontko]
 Głoska [ŋ] przed [k’, g’, k, g]
 [pŋki]
 [urŋga]
 [m] w wygłosie wyrazów np.:
 [idm]
 [vim]

ONTOGENEZA

 Samogłoski nosowe nalezą do dźwięków

najpóźniej pojawiających się w

wypowiedziach dziecka. Wiązać to należy

zarówno:

 z trudnościami w zakresie odróżniania

słuchowego tych dźwięków od połączeń

samogłosek ustnych ze spółgłoskami

nosowymi;

z trudnościami które stwarza dziecku

opanowanie precyzyjnych ruchów

artykulacyjnych, składających się na

samogłoski nosowe.

(Bożena Wierzchowska „Wymowa polska” Warszawa)



U progu przedszkola (wiek około 3 lat) dziecko wymawia

na ogół zgodnie z tradycją, zarówno co do funkcji jak i
postaci fonicznej
wszystkie samogłoski:

i, y, e, ę, a, ą, o, u
(

L. Kaczmarek. Nasze dziecko uczy się mowy. Lublin 1966)

 Samogłoski nosowe rzadko występujące w językach świata

należą do najpóźniej pojawiających się w mowie dziecka

.

(M. Zarebina. Kształtowanie się systemu językowego dziecka. Kraków)

 Przez cały okres od 1,6 do 2,3 widać usilną pracę dziecka

nad dostosowaniem w zakresie samogłosek nosowych
systemu własnego do systemu otoczenia.

(B.Rocławski. Zarys fonologii,fonetyki, fonotaktyki i fonostatystyki współczesnego

języka polskiego

Gdańsk, 1976)

 W tekstach adresowanych do niemowląt

samogłoski nosowe /ę/ /ą/ stanowią 0,34%

wystapień wszystkich fonemów, z tego 0,29%

przypada na fonem /ą/ i tylko 0,05% n

fonem /ę/

S.Milewski

Mowa dorosłych kierowana do niemowląt

Gdańsk

2004, s.110

Wg M.Zarębiny („Kształtowanie się systemu językowego

dziecka”) samogłoski nosowe zaczynają pojawiać się:

 wymawianie samogłoski nosowej przed szczelinową,

np.

c’ęz’ic’ (1,10,23) ‘księżyc’
c’ęs’ki (2,10,10)
c’z’ec’ka (2,10,10) ‘książeczka’
  przed szczelinową=o, np.
c’oz’ec’ka (1,7,28) ‘książeczka’
 albo=o (jest panujący w 1.kwartale 3.roku życia), np.
c’oz’ec’ka (1,7,28)
vos’i (2,0,2) ‘wąsy’
povoxa (2,1,5) ‘powącha’
 albo nawet rozkład nosówki, np.
c’onz’ec’ka (2,1,15)

 samogłoska ę przed szczelinową=ę, np.
m’

es’o, c’es’ko (1,1,25)

 albo= e, np.
m’

es’ko (2,0,3) ‘mięsko’

 samogłoska  w wygłosie wymawiana jest

jak om, np.

glaom (1,7)

om (2,0,10)
z’ babus’om(2,0,10)
mys’i c’e z’ap’om (2,1,15)’myszy cię złapią)

 samogłoska ę w wygłosie=e, np.

s’e (1,7,8)

na kolac’e (1,9,26)
lalec’ke (2,0,10)

 Sporadyczne pojawienie się samogłoski

nosowej w tym wieku przed szczelinową nie
oznacza wystąpienia fonemu ę czy  , jest to

bowiem zależna, pozwala nam jedynie na
przypuszczenie, że usilne starania dziecka w
kierunku dostosowania własnego systemu
samogłoskowego do systemu otoczenia
zmierzają we właściwym kierunku.

 Nie mamy jeszcze fonemów w zakresie

samogłosek nosowych, ale mamy już
fakultatywnie pojawiające się głoski ę,  .

Dopiero w momencie, gdy te głoski zaczną
się również pojawiać w pozycji niezależnej, tj.
w wygłosie, który do tej pory nie wykazuje
tendencji do zmian, będziemy mogli
stwierdzić istnienie stałego fonemu  i

fakultatywnego ę.

 W pozostałych pozycjach samogłoski nosowe

przedstawiają się następująco:

  przed zwartą lub zwartoszczelinową=o w okresie

wcześniejszym, tj. w 3.kwartale 2.roku życia, np..

poc’ok. (1,7,20)
loc’ki (1,8,0) ‘rączki’

 w okresie późniejszym (ostatni kwartał 2.roku życia

1.kwartał 3.roku życia)=o+spółgłoska nosowa
odpowiadająca miejscem artykulacji następującej
spółgłosce,np.

do konta (2,1)
s tompkom (1,11,28) ‘z trąbką’
golon’c’o (1,12,22)
v lon’c’ke (2,1) ‘w rączkę’

 przed ł  =o, np.

z’o (2,1,2)

 samogłoska ę przed zwartymi lub zwartoszczelinowymi

=e,

bee (1,10,15)

ekue (1,11,27)

 Albo =e+odpowiednia spółgłoska nosowa,np.

z’emby (1,11,25)

s’tlenta (1,10,21) ‘wstrętna’
ben’e (1,10,21)

 przed ł ę=e, np.

z’ea (2,0,4) ‘wzięła’

 Wg B. Rocławskiego („ Zarys fonologii,fonetyki,

fonotaktyki i fonostatystyki współczesnego języka
polskiego”) :

 3.kwartale 2.roku życia przeważa brak nosowości we

wszystkich pozycjach, wyjąwszy  w wygłosie

wymawiane przez dziecko jako grupa
biofonematyczna o+m (oba fonemy o i m u dziecka
istnieją,  w wygłosie w tej postaci nie jest fonemem).

 W dalszym ciągu, tj. na przełomie 2.i 3.roku życia,

zaczyna przeważać, a potem wyłącznie panuje
rozkład nosowości zarówno w pozycji przed zwartą i
zwartoszczelinową, jak i przed szczelinową, wygłos
pozostaje bez zmian. Element nosowy w rozkładzie
nosówki wyrażany jest przez odpowiednią spółgłoskę
nosową (przed zwartą i zwartoszczelinową) lub przez
 (przed szczelinową).

 W polskich opracowaniach mowy dziecięcej

samogłoski nosowe nie są notowane ani w 2., ani
w 3.roku życia opisywanych dzieci, wnioskujemy
stąd, że nie istnieje zatem w tym czasie oboczność
samogłoska ustna:samogłoska nosowa

 Kaczmarek stwierdza brak nosówek w okresie

następującym po gaworzeniu (były u jego dzieci w
gaworzeniu) w dalszym okresie 2-7 lat, nie mówi o
ich istnieniu, wymienia tylko przykłady na
zastępowanie wygłosowego ę przed em, np.

n’e lubem (2,5,16)
kłam’em (3,8)

ZABURZENIA

ARTYKULACJI

SAMOGŁOSEK

NOSOWYCH

 Najczęściej występującym zaburzeniem artykulacji tych

głosek jest:

1)

zastępowanie samogłosek nosowych przez odpowiedniki

ustne, tzn. ę-e, -o. Ze względu na istniejące w języku

polskim tendencje do zaniku nosowości w niektórych

pozycjach i sąsiedztwach fonetycznych logopeda powinien

ustalić czy ma do czynienia z zaburzeniem artykulacji, czy

wpływem języka środowiska;

2) wymawianie samogłosek nosowych zgodnie z pisownią

np. p’ęć zamiast p’eńć.

(E. M. Skorek. Z logopedią na ty. Kraków 2002, s.192)

Materiały do ćwiczeń

1.

Wymawiamy zestaw głosek z kontrolowaniem

brzmienia nosowego. Przykładamy palce do
skrzydełek nosa (nie przyciskając ich) i powtarzamy
parokrotnie:

a, a, a, a, a,a - awans-avs
o, o, o, o, o, o- mąż-m
e, e, e, e, e, e- gęś-gęś
u, u, u, u, u, u- munsztuk-mtuk
i, i, i, i, i, i- instynkt-stynkt
y, y, y, y, y, y- rynsztok- rtok



Pomocne w tych ćwiczeniach jest lusterko, które

przykładamy pod nos tak, by wydychane powietrze w
widoczny sposób zaparowywało szkiełko przy
wymowie głosek nosowych

.

2. Wymawiamy wyrazy:
idą, patrzą, biorą, tańczą, tęsknią, widzą,

podskakują, śpiewają, jedzą, robią, siedzą, stoją,

sadzą, tańczą, obgadują, wymyślają.

idę, patrzę, biorę, tańczę, tęsknię, widzę,

podskakuję, śpię, piję, robię, siedzę, stoję, sadzę,

tańczę, obgaduję, fantazjuję.

3. Wymawiamy zdania:
Ciężko cięli, dęli, aż wreszcie usnęli.
Pieli się wysoko, pieli, aż ich diabli wzięli.
Usnął węgorz, usnął, aż go wędkarz musnął.
Ząb zupa zębowa, dąb zupa dębowa, ząb, zupa,

dąb.

Trębacz trąbi na wieży, nikt temu nie wierzy.
Kłębi się kłębek w kłębowisku kłębków.
Sęp i sępa strzęp wpadli w jastrzębi zastęp

.

Piąte piętro dla pędraka, to rzecz nie byle jaka.

Mądrej głowie dość posłowie.
Żądza pieniądza u mieszkańców Dzbądza.
Dręczyciel dręczył, dręczył, aż się w koncu

zmęczył.

Zięć ma chęć ciąć, rządzić i kręcić się wszędzie.
Łabędzia muśnięcie zdjęło zaklęcie.
Kądziel stała w kącie.
Rosnąć, trysnąć, wziąć, a potem usnąć i

odpocząć.

Pięć pięknych dni minęło w mgnieniu oka.
Pociąg wpadł w przeciąg i słychać było brzdęk,

brzdęk, dźwięk i jęk.

Bąki i pająki to mieszkańcy łąki.
Piękny i pociągający Węgier miał wąsy jak

węgiel.

Gąska ugrzęzła w wąskim wąwozie.
W gęsty gąszcz wleciał chrząszcz.
Maż uśmiechnąwszy się pod wąsem, zawiązał żonce

wstążkę pod szyją.

Tęsknota za szczęściem i zamęściem to częste zajęcie

dziewcząt.

4. L.Marjańskiej „Lato”:
W złoty gąszcz wleciał chrząszcz, buczy. Słowik

śpiewać się uczy. W stawie ochoczo żaby rechoczą. Nad

nimi komar bzyka i to jest właśnie muzyka. Szara

pliszka w czarnym fraczku zatrzymała się na krzaczku,

by z jednego gorsu dziobkiem strzepnąć pyłku żółtą

kroplę.

-O, jak nisko zaszło słońce, czas lecieć na żabi koncert.

(

Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik

akademicki. Tom 2, )

NOSOWNIE

Rynolalia, Rynofonia,

Rynizm

 Zaburzenie artykulacji oraz zaburzenie barwy głosu

w następstwie wadliwego rezonatora nosowego;

mówienie z nieprawidłowym poszumem nosowym.

W czasie prawidłowej artykulacji głosek ustnych

zamyka się przejście między jamą ustną a

nosogardzielą. W czasie artykulacji głosek

nosowych przejście między jamą ustną i jamami

nosowymi pozostaje otwarte. Jeżeli podczas fonacji

głosek ustnych odległość miedzy tylną powierzchnią

podniebienia a tylną ścianą gardła przekracza 6mm

to głoski te nabierają barwy nosowej.

 Nieprawidłowy rezonans nosowy może mieć charakter

organiczny lub funkcjonalny; może być wywołany

czynnikami wrodzonymi lub nabytymi. Wyróżniamy:

 Nosowanie otwarte- artykulacji głosek ustnych

towarzyszy nadmierny rezonans nosowy;

 Nosowanie zamknięte- charakteryzuje się

zmniejszaniem rezonansu nosowego podczas artykulacji

głosek nosowych. Podczas artykulacji głoska m brzmi

jak b, m’ jak b’, n jak d, zmienione są także samogłoski:

ą brzmi jak a, ę jak e;

 Nosowanie mieszane- charakteryzuje się brakiem lub

osłabieniem rezonansu nosowego z jednoczesną

nazalizacją* głosek ustnych.

• Zmiana głoski ustnej w nosową

(E. M. Skorek. Z logopedią na ty. Kraków 2002, s.114)

Poważniejsze zaburzenia w zakresie
nosowości wokalicznej wiążą się najczęściej z
wadami narządów nasady, takimi przede
wszystkim, jak

 rozszczepy podniebienia,
 niedowłady mięśnia podniebienia

miękkiego
i mięśni gardłowych,

 niedrożność kanałów nosowych.

(Bożena Wierzchowska „Wymowa polska” Warszawa)

 Przy rozszczepach podniebiennych i niedowładach

mięśni występuje tzw. NOSOWANIE OTWARTE
przejawiające się jako mniejsze lub większe
nazalizownie dźwięków ustnych;

 Przy niedrożności- całkowitej lub tylko częściowej-

kanałów nosowych pojawia się NOSOWANIE
ZAMKNIĘTE

 Przy współwystępowaniu obu czynników-

niedostatecznego zwarcia podniebienia miękkiego
z tylną ścianą jamy gardłowej i niedrożności
kanałów nosowych występuje NOSOWANIE
MIESZANE

(Bożena Wierzchowska „Wymowa polska” Warszawa)

 Nosowanie zamknięte i otwarte wymaga

najczęściej interwencji operacyjnej. Po
wykonaniu takiego zabiegu, polegającego
na usunięciu zapory w jamie nosowej lub
na uzupełnieniu ubytku w obrębie
podniebienia koniecznie jest stosowanie
ćwiczeń, które wzmocniłyby muskulaturę
podniebienia miękkiego i tylnej ściany
jamy gardłowej oraz pozwoliłyby na
skoordynowanie pracy podniebienia
miękkiego z praca jezyka i warg, a także
z pracą aparatu oddechowego i
fonacyjnego

 Celem ćwiczeń stosowanych w

przypadkach pooperacyjnych, a także w
przypadkach niedowładów podniebienia
miękkiego, jest wyrobienie umiejętności
kierowania do jamy ustnej strumienia
powietrza wypływającego z płuc oraz
wyrobienie umiejętności wytwarzania
zwarć czubka języka i przedniej części
grzbietu języka z przednią częścią
sklepienia jamy ustnej, tj. z pograniczem
zębów i dziąseł, z dziąsłami z praepalatum
(przy uniesionym ku górze i
przywierającym do tylnej ściany jamy
gardłowej podniebieniu miękkim).

 By przyzwyczaić mówiącego do

kierowania strumienia powietrza
wypływającego z płuc tylko do jamy
ustnej, stosowane są ćwiczenia
polegające na dmuchaniu. To, czy
powietrze wydostaje się przez nos,
czy nie, można łatwo sprawdzić
zbliżając do nozdrzy dmuchającego
kawałek bibułki, chłodne lusterko
itp. Zalecane jest również, aby to
dmuchanie było dźwięczne, a więc
polegało na wytwarzaniu dźwięków.

 Wzmocnienia i usprawnienie pracy

muskulatury podniebienia miękkiego
i ścianek gardła uzyskać można przez
ćwiczenia polegające na przełykaniu
śliny (np.przy ssaniu cukierka lub
plasterka cytryny), na ziewaniu,
gwizdaniu wargami i śmiechu.

 W rehabilitacji podniebienia miękkiego

celowe jest wyzyskiwanie współzależności

i stosowanie ćwiczeń polegających np. na

naśladowaniu

głosów ptaków (p’i-p’i-p’i, ku-ku),
 dźwięków wytwarzanych przez pojazdy

mechaniczne lub syreny fabryczne (uuu)

posługiwaniu się w obrębie wypowiedzi

wyrazami takimi, jak xuk, pux itp.

(Bożena Wierzchowska „Wymowa polska” Warszawa)

NOSOWOŚĆ, REZONANS

NOSOWY

 Wymowa nosowa, efekt oddziaływania komory nosowej na

akustyczną strukturę dźwięku.
Dźwięki nosowe powstają przy pełnym lub częściowym

obniżeniu podniebienia miękkiego, w wyniku czego

strumień powietrza wydostaje się na zewnątrz przez

otwory nosowe i jamę ustną lub w wypadku zwarcia

narządów mowy w komorze ustnej lub u wejścia do niej-

tylko przez otwory nosowe.

Dźwięki nosowe dzielą się na samogłoski: ę,

oraz spółgłoski : m,m’,n,n’

(E. M. Skorek. Z logopedią na ty. Kraków 2002, s.114)

Bibliografia:

 S.Milewski „Mowa dorosłych kierowana do niemowląt”

Gdańsk 2004,

 Bronisław Rocławski „ Zarys fonologii,fonetyki, fonotaktyki i

fonostatystyki współczesnego języka polskiego”, Uniwersytet
Gdański, Skrypty Uczelniane, Gdańsk, 1976;

 Bronisław Rocławski „Poradnik fonetyczny dla nauczycieli”,

Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 1986;

 Bożena Wierzchowska „Wymowa polska” Warszawa,

Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych;

 Maria Zarębina „Kształtowanie się systemu językowego

dziecka”, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich,
Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-
Kraków, 1965;

 Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki.

Tom 2, Uniwersytet Opolski, Opole, 2003;

 Ewa Małgorzata Skorek. Z logopedią na ty. Kraków 2002.

 Prezentację przygotowały:
 Klaudia Kluj
 Agata Komorowska

Opiekun prowadzący:

Prof. Stanisław Milewski

Gdańsk

20.02.2008