RODZAJE RZECZY

RODZAJE RZECZY

Res w prawie rzymskim

❖

pojedyncza, oddzielona (wyodrębniona z
przyrody), prawnie samodzielna rzecz materialna

❖

to, co może być przedmiotem prawa lub sporu
prawnego

❖

majątek jako całość

Pożytki (fructus)

❖

Pożytki (owoce) naturalne (fructus naturales) -
rzeczy oddzielone od jakiejś innej rzeczy w drodze
normalnej eksploatacji gospodarczej i stanowiące
przychód z tej rzeczy

❖

samodzielność z chwilą ich odłączenie od rzeczy
macierzystej (fructus separati)

❖

Pożytki cywilne (fructus civiles) - dochody
uzyskiwane z rzeczy w drodze czynności prawnej

PODZIAŁY RZECZY

Res extra patrimonium

Res in patrimonio

RODZAJE RZECZY

❖

Res extra patrimonium - rzeczy, których nie
mogła posiadać w swoim majątku osoba
prywatna

❖

Res in patrimonio - rzeczy, które mogła
posiadać w swoim majątku osoba prywatna

PODZIAŁY RZECZY

Res extra patrimonium

Res in patrimonio

Res divini iuris Res humani iuris

sacrae

religiosae

sanctaeres publicaeres privatae

Res divini iuris

❖

Res sacrae - rzeczy święte - poświęcone bogom

❖

Res religiosae - rzeczy otoczone czcią

❖

Res sancte - uświęcone - oddane pod opiekę
bogów

Res humani iuris

❖

Res publicae - rzeczy należące do ogółu w tym res
omnium communes (należące na podstawie
prawa naturalnego do wszystkich ludzi)

❖

Res privatae - rzeczy należące do poszczególnych
ludzi

Res

in patrimonio

extra patrimonium

in commercio res extra commercium

res divini iuris, publicae, etc.

res nullius,

hereditas iacens

Res corporales - res

incorporales

❖

Res corporales - rzeczy materialne - rzeczy które
można dotknąć (res quae tangi possunt)

❖

Res incorporales - rzeczy niematerialne, rzeczy
których nie można dotknąć (res quae tangi non
possunt)

❖

uprawnienia

majątkowe

-

spadkobranie,

użytkowanie, zobowiązania

Res mancipi - res nec

mancipi

❖

Wszystkie rzeczy są albo mancypowalne, albo nie.
Rzeczami mancypowalnymi są grunty na ziemi
italskiej, tak wiejskie, jak na przykład pole, jak i
miejskie czyli dom. Także służebności gruntów
wiejskich, jak droga, przejście, przepęd, ciągnienie
wody, także niewolnicy i czworonożne zwierzęta,
które ujarzmia się przez kark lub grzbiet, na
przykład woły, konie, muły, osły; pozostałe rzeczy są
niemancypowalne. Słonie i wielbłądy, choć ujarzmia
się grzbietami lub karkami, nie są mancypowalne,
ponieważ zaliczają się do dzikich zwierząt.

Res mancipi - res nec

mancipi

❖

Res mancipi - do przeniesienia ich własności konieczne

dokonanie formalnych aktów - mancipatio, in iure cessio:

❖

grunty położone w Italii

❖

służebności gruntów wiejskich

❖

niewolnicy

❖

zwierzęta - konie, woły, muły, osły

❖

uzbrojenie - włócznie, zbroje itd.

❖

Res nec mancipi - do przeniesienia własności wystarcza

nieformalne wydanie rzeczy (traditio)

Res mobiles - res

immobiles

❖

Res mobiles - rzeczy ruchome - mogą być
przemieszczone bez zmiany ich istoty

❖

Res immobiles (nieruchomości) - grunty i wszytsko
to, co z nimi trwale złączone

❖

różne terminy zasiedzenia

❖

inny sposób ochrony posiadania

Genus - species

❖

Rzeczy oznaczone co do gatunku (genus)/ rzeczy
zamienne - pondere, numero, mensura (zważyć,
policzyć, zmierzyć)

❖

Rzeczy

oznaczone

co

do

tożsamości/indywidualnie/rzeczy niezamienne -
cechy indywidualne czynią je niepowtarzalnymi w
świecie

❖

Może być zależny od subiektywnego podejścia
stron do konkretnej rzeczy

Rzeczy zużywalne -

rzeczy niezużywalnie

❖

Rzeczy zużywalne - ich normalne, typowe
używanie w normalnym toku czynności prowadzi
do ich zużycia

❖

Rzeczy niezużywalne - ich normalne, typowe
używanie w normalnym toku czynności nie
prowadzi do ich zużycia. Korzyści uzyskuje się bez
konieczności zniszczenia rzeczy

Rzeczy podzielne -

rzeczy niepodzielne

❖

Rzeczy podzielne - można je podzielić na części
bez zmiany ich właściwości i wartości. Suma
wartości poszczególnych części była równa
wartości całości.

❖

Rzeczy niepodzielne - nie można ich podzielić na
części bez ich zniszczenia lub zmiany ich wartości

Rzeczy pojedyncze,

złożone, zbiorowe

❖

Rzeczy pojedyncze - stanowią jedność pod względem
gospodarczym i prawnym. Nie można w nich wyróżnić
części składowych.

❖

Rzeczy złożone (corpora ex cohaerentibus, universitas
rerum cohaerentium) - rzeczy na które składa się kilka
pojedynczych elementów połączonych w sposób trwały
tak,

że

tworzą

jedną

całość

pod

względem

gospodarczym i prawnym. Powstałe z połączenia innych
samodzielnych rzeczy np. budynke, statek

❖

Rzeczy zbiorowe (corpora ex distantibus, universitas
rerum

distantium)

-

zbiór

rzeczy

fizycznie

samodzielnych, powiązanych ze sobą ze względu na
przeznaczenie lub relacje gospodarcze i społeczne

WŁASNOŚĆ I

WŁASNOŚĆ I

POSIADANIE

POSIADANIE

Własność a posiadanie

❖

Własność

(dominium,

proprietas)

-

prawne

władztwo nad rzeczą

❖

Posiadanie (possessio) - faktyczne władztwo nad
rzeczą, niezależne od jakiegokolwiek tytułu
prawnego. Aktualna fizyczna kontrola nad rzeczą.

❖

Ulpian D. 43.17.1.2: Powinno się odróżniać
posiadanie od własności. Może się bowiem zdarzyć,
że jeden jest posiadaczem, a nie jest właścicielem,
inny zaś jest właścicielem, a nie jest posiadczem.
Może być również, że posiadacz jest właścicielem.

Własność

❖

Prawo archaiczne - rem meam esse ex iure
Quiritium aio - twierdzę, że rzecz jest moja według
prawa Kwirytów

❖

Okres przedklasyczny - dominium, proprietas

❖

Właściciel - erus, dominus, proprietarius

Własność - definicja

❖

I. 2.4.4. Cum autem finitus fuerit usus
fructus, revertitur scilicet ad proprietatem
et ex eo tempore nudae proprietatis
dominus incipit plenam in re potestatem.

❖

A skoro skończy się usufructus, powraca
do własności i od tego czasu pan gołej
własności, zaczyna mieć pełne władztwo
nad rzeczą.

Podwójna własność

❖

G. 2. 40: [...] Takim prawem posługiwał się niegdyś lud
rzymski, gdyż albo ktoś był właścicielem według prawa
Kwirytów, albo nie był uważany za właściciela. Lecz
potem własność uległa podziałowi, tak że jeden może
być właścicielem na podstawie prawa Kwirytów, drugi
w majątku mieć rzecz (in bonis habere).

❖

G. 4.41: Jeśli bowiem res manicpi nie przekażę tobie ani
w drodze mancypacji, ani przez in iure cessio, lecz tylko
wręczę, rzecz ta znajdzie się wprawdzie w twoim
majątku, z mocy prawa Kwirytów pozostaje moja,
dopóki ty jej nie nabędziesz przez zasiedzenie; gdy zaś
tylko zasiedzenie nastąpi, zaczyna być twoja w całej
pełni prawa, tzn. rzecz jest w twoim majątku i twoja też
jest na podstawie prawa Kwirytów tak, jakby była
przekazana mancypacją lub przez in iure cessio.

Podwójna własność

❖

G. 1.54: A poza tym ponieważ u obywateli
rzymskich własność jest podwójna (albowiem
uważa się, że niewolnik albo jest w dobrach (in
bonis), albo [należy] na podstawie prawa
Kwirytów, albo z obydwu powodów), stąd
powiemy, że niewolnik jest we władztwie pana,
jeśli jest w jego dobrach (si in bonis eius sit),
nawet jeśli nie [należy] do niego wedle prawa
Kwirytów. Albowiem uważa się, że ten kto ma
tylko gołe prawo Kwirytów do niewolnika, nie ma
nad nim władztwa.

Własność i jej rodzaje

❖

Własność kwirytarna (dominium ex iure Quritum-

rem meam ex iure Quiritum esse, aio) - tylko

obywatele rzymscy. Chroniona w drodze rei

vindicatio i actio negatoria

❖

Własność bonitarna (res in bonis est) -

nieformalne wydanie rzeczy res mancipi. Ochrona w

drodze actio Publiciana

❖

od I w. p.n.e. - pretor Publicianus stworzył

formułkę z fikcją - Actio Publiciana

❖

chroni posiadanie zmierzające do zasiedzenia oraz

posiadanie,

tych

którzy

nigdy

nie

będą

właścicielami, wedle prawa cywilnego (perygryni)

❖

duplex dominium - podwójna własność

Inne rodzaje „władztwa”

nad rzeczami

❖

Nieruchomości w prowincjach

(praedia provincialia)

❖

Własność perygrynów.

Własność w prawie

poklasycznym

❖

Po Constitutio Antoniniana znika własność
perygrynów

❖

Prawo wulgarne - praktyczny brak rozróżnienia

❖

Justynian - ujednolica prawo własności

Uprawnienia właściciela

❖

Posiadanie (ius possidendi)

❖

Używanie (ius utendi)

❖

Zużycie (ius abutendi)

❖

Pobieranie pożytków (ius fruendi)

❖

Rozporządzanie rzeczą (ius disponendi)

Ograniczenia prawa

własności

❖

Własność

-

najpełniejsze

co

do

treści,

nieograniczone prawo do rzeczy - właściciel może
zrobić z rzeczą wszystko co chce, jeśli nie istnieje
jakiś pozytywny zakaz

❖

Ograniczenia:

❖

prawo sąsiedzkie

❖

prawo publiczne

❖

czynności prawne właściciela

Prawo sąsiedzkie

❖

Zakaz zmiany naturalnego spływu wody (si aqua
pluvia nocet)

❖

Żądanie usunięcia drzewa, które przerosło granice

❖

Żądanie przycięcia drzewa na granicy do 15 stóp

❖

Możność wchodzenia na cudzy grunt w celu
zebrania owoców (co 3 dzień)

Prawo publiczne

❖

Sanitarne: zakaz grzebania zmarłych w obrębie
Rzymu

❖

Budowlane: zakaz wyjmowania belki z cudzego
domu; ambitus

❖

Komunikacyjne

❖

Administracyjne - wywłaszczenie

❖

Ciężary

publiczne

-

utrzymanie

dróg,

przekazywanie poczty

Ograniczenia w drodze

czynności prawnej

❖

Ustanowienie praw na rzeczy cudzej, np.
służebności

❖

Zawarcie umowy np. najmu, użyczenia

Własność

❖

Prawo elastyczne - po odpadnięciu ograniczenia
prawo

powraca

do

swych

pierwotnych

nieograniczonych rozmiarów

❖

Prawo bezwzględne - odsuwa wszystkich innych
od rzeczy, wyłącza ingerencję osób trzecich.

Współwłasność

❖

Dwie lub większa liczba osób ma prawo własności
na jednej niepodzielnej rzeczy

❖

Współwłasność

w

częściach

idealnych/ułamkowych (comunio pro indiviso) -
każdy współwłaściciel uprawniony do określonej
ułamkiem części prawa własności, a nie do
materialnej części rzeczy

❖

Dziedziczenie,

spółka,

czynności

prawne,

czynności faktyczne

Współwłasność

❖

Każdy

ze

współwłaścicieli

ma

możliwość

dysponowania swoim udziałem, ale całością mogą
tylko wspólnie

❖

można zbyć lub zastawić udział, można
prowadzić na nim egzekucję

❖

Każdy ze współwłaścicieli miał obowiązek i
upoważnienie chronić rzecz przed osobami trzecimi

❖

Współwłaściciele mają prawo do pobierania
pożytków

według

swojego

udziału

we

współwłasności

Współwłasność

❖

Zniesienie współwłasności:

❖

Umowne

❖

Actio familiae erciscundae (podział majątku
spadkowego)

❖

Actio communi dividundo - mógł wnieść ją każdy
właściciel w każdym momencie

❖

Gaius, D. 10.3.3 pr: Powództwem o zniesienie
współwłasności nie można domagać się niczego
poza

podziałem

wspólnej

rzeczy

oraz

naprawieniem szkód, które powstały przez to, że
komuś ze współwłaścicieli coś ubyło lub innemu
przybyło z rzeczy wspólnej.

Posiadanie (possessio)

-elementy

❖

Corpus (corpore possidere - element obiektywny) -
fizyczne władanie rzeczą, trzymanie rzeczy w
swoich rękach.

❖

Animus

(animus

possidendi

-

element

subiektywny) - „psychiczny stosunek władającego
do rzeczy”

❖

animus rem sibi habendi

❖

animus rem alieni habendi

Rodzaje posiadania

❖

Corpus + animus rem sibi habendi

❖

Possessio civilis (posiadanie zgodne ze stanem
prawnym – właściciel włada rzeczą)

❖

Possessio ad usucapionem (posiadanie w dobrej
wierze przez osobę niebędącą właścicielem) -
posiadanie zmierzające do zasiedzenia

❖

Possessio złodzieja

❖

Corpus + animus rem alieni habendi

❖

possessiio naturalis (detentio)

Detencja (detentio) -

posiadaie naturalne

❖

Posiadanie rzeczy bez woli zatrzymania jej dla
siebie - corpus bez animus (animus rem alieni
habendi - władanie rzeczą w cudzym imieniu)

❖

np. depozytariusz, komodatariusz, zastawnik,
najemcobiorca,

uzufruktuariusz,

uzuariusz,

emfiteuta i superficjariusz

❖

Osoby korzystają z rzeczy i władają nią na
podstawie

stosunku

prawnego,

najczęściej

umowy

❖

Osoba, która oddała denencję zachowuje jej
posiadanie solo animo

Detencja

❖

Detentor nie może bez dodatkowego tytułu stać się posiadaczem

❖

Neminem sibi ipsum causam possessionis mutare potest - nikt

nie może sam sobie zmienić podstawy prawnej posiadania

❖

Detentor nie ma ochrony interdyktalnej. Ale wyjątki:

❖

depozytariusz sekwestrowy

❖

zastawnik

❖

prekarzysta

❖

dzierżawca gruntów publicznych

❖

emfiteuta

❖

superficjariusz

Rodzaje posiadania

❖

Possessio iusta - iniusta - zgodność posiadania z
prawem

❖

Possessio bonae fidei - malae fidei - przekonanie
posiadacza, że ma tytuł do rzeczy, przekonanie o
słuszności władztwa

❖

nabycie owoców

❖

możliwość zasiedzenia

Rodzaje posiadania

❖

Possessio vitiosa - non vitiosa (wadliwe -
niewadliwe) - decyduje sposób nabycia posiadania

❖

vi

(siłą),

clam

(podstępem),

precario

(prekaryjnie) - posiadanie wadliwe

❖

inaczej - niewadliwe

❖

Zasadniczo tylko posiadacz niewadliwy uzyskuje
ochronę interdyktalną