Ciepłolecznictwo

Ciepłolecznictwo

Prof. dr n.med. Jolanta Kujawa

Cele medycyny fizykalnej

usunięcie procesów chorobowych lub ich
następstw

zapobieganie nawrotom i postępowi choroby

usuwanie dolegliwości

zwalczanie bólu

zwalczanie stanów zapalnych

zwiększenie odporności ogólnej i zapobieganie
zakażeniom

poprawa lub utrzymanie wydolności ogólnej
organizmu

usprawnianie mechanizmów regulacyjnych

układu krążenia
oddychania, przemiany materii, termoregulacji,
ukrwienia

skóry

normalizacja przebiegu wegetatywnych

procesów życiowych

przeciwdziałanie skutkom hipokinezji

usprawnianie czynności poszczególnych

narządów i całego
organizmu

profilaktyka skutków dezadaptacji organizmu do

bodźców

termicznych

Cele medycyny fizykalnej

Fizykoterapia jako metoda

Fizykoterapia jako metoda

wywoływania

wywoływania

adaptacji

adaptacji

• Reakcja na pojedynczy bodziec przeważnie nie

jest identyczna z wynikiem działania serii
bodźców

Seryjne

stosowanie bodźca

Zmiany reaktywności

i zdolności kompensacyjnych
ustroju zachodzące podczas
stosowania kolejnych bodźców

Modyfikacje pierwotnych reakcji

na bodziec fizykoterapeutyczny

1

Fizykoterapia jako metoda

Fizykoterapia jako metoda

wywoływania adaptacji

wywoływania adaptacji

Seryjne

Seryjne

stosowanie

stosowanie

bodźca

bodźca

Wartości normalne

Wartości normalne

po wygaśnięciu reakcji na

po wygaśnięciu reakcji na

bodziec

bodziec

powracają do poziomu

powracają do poziomu

wyjściowego,

wyjściowego,

Wartości patologiczne

Wartości patologiczne

mogą po serii zabiegów ulegać

mogą po serii zabiegów ulegać

normalizacji

normalizacji

lub wykazywać takie tendencje

lub wykazywać takie tendencje

zmiany reaktywności

zmiany reaktywności

2

Pobudliwość tkanek

zdolność oddziaływania

na bodźce

BODZIEC

STAN ŚRODOWISKA ZEWNĘTRZNEGO LUB

WEWNĘTRZNEGO, KTÓRY MOŻE WPŁYNĄĆ

NA PRZEBIEG PROCESÓW ŻYCIOWYCH

w komórkach

w narządach

w całym

organiźmie

DZIAŁAJĄCY

NA

RECEPTORY

DZIAŁAJĄCY

NA CYTOPLAZMĘ

KOMÓRKI

ENERGIA ŚWIATŁA WIDZIALNEGO

ENERGIA AKUSTYCZNA

BODŹCE

TERMICZNE, MECHANICZNE, KINESTETYCZNE,

CHEMICZNE, OSMOTYCZNE

FIZYKOTERAPIA

JAKO METODA

WYWOŁYWANIA REAKCJI NA

BODZIEC

Fizykoterapia

zbiór metod
leczenia
bodźcowego
opierających się
na reakcjach
tkanek na

bodziec.

Zbyt słaby bodziec

o ograniczonym polu

działania

Słabe , miejscowe, ograniczone reakcje

Bodźce odpowiednio silne

działające na większe

obszary organizmu

ROZLEGŁE REAKCJE OGÓLNE

Mechanizmy nerwowo-humoralne

Czynniki wywierające wpływ
na oddziaływanie organizmu na bodźce

CECHY BODŹCA

• Siła bodźca
• Długość czasu oddziaływania

CECHY DZIAŁANIA BODŹCA

• Powolne lub szybkie narastanie

bodźca

• Synergizm lub antagonizm

w stosunku do innych bodźców

FIZJOLOGICZNE WŁAŚCIWOŚCI

TKANEK

• rodzaj tkanki
• miejsce / okolica ciała
• wielkość powierzchni

oddziaływania

1

Czynniki wywierające wpływ
na oddziaływanie organizmu na bodźce

2

OSOBNICZE WŁAŚCIWOŚCI

ORGANIZMU

• wiek
• płeć
• stan zdrowia, tj. rodzaj i okres

choroby

• stan czynnościowy układu

autonomicznego

• nasilenie funkcji narządów
• typ reaktywności
• adaptacja do bodźca
• aktualna dyspozycja

Pożądane reakcje na bodźce terapii
fizykalnej

natychmiastowe

• Krótkotrwała zmiana czynności narządu

(ów)

• Przejściowa zmiana homeostazy

• Wzbudzenie reakcji wyrównawczych

• Działanie przeciwbólowe

• Działanie przeciwzapalne

ADAPTACJA CZYNNOŚCIOWA I

MORFOLOGICZNA

1

Pożądane reakcje na bodźce terapii fizykalnej

Odległe reakcje miejscowe i ogólne o charakterze
adaptacji czynnościowej i morfologicznej:

• usprawnienie funkcji poszczególnych narządów

i całego organizmu,

• normalizacja funkcji,

• synchronizacja funkcji,

• wzrost ogólnej wydolności i odporności.

ADAPTACJA CZYNNOŚCIOWA I MORFOLOGICZNA

2

Mechanizmy działania zabiegów terapii

fizykalnej

Miejscowe

W skórze i odpowiednio w błonach śluzowych:

• Zmiany naczynioruchowe

• Zmiany przepuszczalności ścian naczyń

• Zwiększenie dostaw tlenu, substratów energetycznych, czynnościowych

• Zwiększenie wydalania produktów przemiany materii

• Uwolnienie hormonów tkankowych

• Zmiany pobudliwości zakończeń nerwowych

• Pobudzanie receptorów

• Wywołanie odruchów aksonowych i rdzeniowych

• Zmiana funkcji gruczołów potowych i łojowych

• Przyspieszenie procesów przemiany materii

Mechanizmy działania zabiegów terapii

fizykalnej

W mięśniach

• Zmiana ukrwienia
• Zwiększenie dostaw tlenu, substratów

energetycznych, czynnościowych

• Zwiększenie wydalania odpadowych produktów

przemiany materii

• Przyspieszenie procesów przemiany materii
• Zmiana napięcia i kurczliwości
• Wywołanie skurczów

Mechanizmy działania zabiegów terapii

fizykalnej

Ogólne

(na drodze humoralnej i nerwowej)

• Zmiana i usprawnienie funkcji poszczególnych

narządów i układów

• Poprawa wydolności ogólnej i odporności
• Usprawnienie procesów adaptacji i jej rozwój

Mechanizmy działania ciepła

• miejscowe podwyższenie temperatury tkanek
• reakcja konsensualna
• rozluźnienie mięsni szkieletowych
• zwiększenie rozciągliwości tkanki łącznej
• działanie przeciwbólowe
• działanie przeciwzapalne
• działanie immunostymulujące
• zmniejszenie aktywności tworu siatkowatego
• pobudzenie wydzielania hormonów

adaptacyjnych

w stresie

Terapeutyczne działanie ciepła

miejscowego

• Poprawa ukrwienia tkanek, przekrwienie

tkanek, działanie przeciwzapalne

• Uwaga: w zapaleniach wysiękowych

i w ostrych stanach zapalnych

– nie zaleca się stosowanie ciepła

• Działanie przeciwbólowe

/gł. w stanach przebiegających ze wzmożonym

napięciem mięśniowym/

• Poprawa rozciągliwości tkanki łącznej

/przy równoczesnym stosowaniu ćwiczeń/

Terapeutyczne działanie ciepła

miejscowego

• Poprawa lepkości mazi stawowej –

zwiększenie ruchomości stawów

• Sprzyja resorpcji (w naciekach zapalnych,

pourazowych, obrzękach i krwiakach

• Uwaga: nie stosuje się ciepła w ostrej fazie

urazów

• Poprawa trofiki tkanek
• Zwiększenie fagocytozy

Ogólnoustrojowe stosowanie

ciepła

Wskazania:

• choroba zwyrodnieniowa stawów
• stany pourazowe narządu ruchu
• zaburzenia przemiany materii (otyłość, niepowikłana

cukrzyca)

• POCHP
• częste infekcje górnych dróg oddechowych
• skłonność do przeziębień
• przewlekłe stany zapalne narządu rodnego
• zaburzenia krążenia włośniczkowego
• samoistne nadciśnienie tętnicze krwi 1. i 2. stopnia

według ESH

i ESC

• regeneracja po intensywnym wysiłku fizycznym.

Ogólnoustrojowe stosowanie

ciepła

Przeciwwskazania:

• ostre infekcje, ostre stany zapalne w obrębie

narządu ruchu

• skłonności do krwawień

• cukrzyca przebiegająca z powikłaniami

• gruźlica

• nadczynność tarczycy

• choroba nowotworowa

• czynna choroba wrzodowa żołądka i

dwunastnicy

• choroby psychiczne

• fotodermatozy

Ogólnoustrojowe stosowanie

ciepła

Przeciwwskazania:

• stan wyniszczenia organizmu
• nieuregulowane nadciśnienie tętnicze
• żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
• zarostowe stwardnienie tętnic (arteriosclerosis

obliterans)

• choroba wieńcowa z istotnym/krytycznym zwężeniem

naczyń klasa 3. i 4. według CCS

• objawowa niewydolność serca (np. po przebytym

zawale serca, w przebiegu kardiomiopatii
rozstrzeniowej,
w przebiegu zastawkowych wad serca)

•

U osób z

chorobami układu krążenia

ograniczenia stosowania ciepłolecznictwa
dotyczą głównie

zastosowania bodźców

temperaturowych na duże obszary
skóry.

•

Ciepło powoduje

rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry
i zmniejszenie oporu obwodowego.

•

Skutkuje to zwiększeniem powrotu krwi

do prawej komory serca a w konsekwencji
przyspieszeniem pracy serca.

Antagonizm między ukrwieniem

Antagonizm między ukrwieniem

skóry

skóry

i narządów wewnętrznych

i narządów wewnętrznych

Prawo Dastre-Morata

Naczynia krwionośne narządów wewnętrznych zachowują

się przeciwnie do naczyń krwionośnych skóry

W przypadku rozszerzenia naczyń krwionośnych skóry -

naczynia głębiej położonych narządów ulegają zwężeniu
i odwrotnie.

Nie podlegają temu prawu:

Naczynia nerek, śledziony, głowy i naczynia wieńcowe

serca –

zachowują się tak samo jak naczynia krwionośne

skóry

Mechanizm treningu czynnościowego

Mechanizm treningu czynnościowego

wykorzystywanego

wykorzystywanego

w medycynie fizykalnej

w medycynie fizykalnej

•

Naczynia krwionośne zachowują się tak jak gdyby

stanowiły dwa duże obszary.

JEDEN: naczynia skóry, mózgu, mięśni śledziony i nerek

DRUGI: pozostałe tętnice narządów wewnętrznych

(zwłaszcza żołądka i jelit)

•

Przepełnienie krwią jednego obszaru naczyniowego

powoduje zmniejszenie objętości krwi w naczyniach

drugiego obszaru

•

Odruchowe reakcje wyrównawcze, przywracające

chwilowo zachwianą homeostazę wskutek działania

bodźca terapii fizykalnej, przede wszystkim w układzie

krążenia

Rozchodzenie się ciepła

•

przewodzenie ciepła (kondukcja)

Przekazywanie energii kinetycznej przez cząsteczki mające większą
energię cieplną tym, które mają ją mniejszą (przenoszenie ciepła
bezpośrednie).

•

przenoszenie ciepła (konwekcja)

Przenoszenie ciepła w cieciach lub gazach przez będące w ruchu
cząsteczki materii. Zależy od różnicy temperatury pomiędzy ciałem a
temperaturą strumienia powietrza lub wody, w którym się znajduje

•

promieniowanie

Wynik konwersji energii cieplnej na elektromagnetyczną. Jest to w
zasadzie promieniowanie podczerwone, promieniowanie światła
widzialnegoi promieniowanie krótko- i mikrofalowe. Długość fali
tego promieniowania zależy od wysokości temperatury.

Wskazania do leczenia ciepłem

Wskazania do leczenia ciepłem

w chorobach narządu ruchu:

- w stłuczeniach, krwiakach i urazach tkanek miękkich

4-5 dzień od urazu (po wystąpieniu odczynu zapalnego),

- w stanach pourazowych więzadeł i torebek stawowych

(2-3 tygodnie od wystąpienia urazu),

- w przewlekłych zapaleniach kości.

w chorobach reumatycznych:

- w I okresie reumatoidalnego zapalenia stawów,

natomiast w II i III okresie tylko w czasie remisji,

- w zesztywniającym zapaleniu kręgosłupa,
- w chorobie zwyrodnieniowej stawów,
- w chorobie zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa;

1

Wskazania do leczenia ciepłem

Wskazania do leczenia ciepłem

w chorobach układu nerwowego:

- w nerwobólach i zapaleniach nerwów obwodowych

(po ustąpieniu ostrego okresu),

- w postrzale
- w zespole rwy kulszowej
- w porażeniu nerwu twarzowego
- w przykurczach mięśniowo-stawowych powstałych

wskutek urazów oraz niedowładów kurczowych
lub wiotkich

- w ostrym stadium oraz w stanach zejściowych

choroby Heinego-Medina

- w wiądzie rdzenia
- w rdzeniowym porażeniu kurczowym

2

Wskazania do leczenia ciepłem

Wskazania do leczenia ciepłem

w chorobach układu krążenia:

- w chorobie Raynauda;

w chorobach układu pokarmowego:

- w nieżytach żołądka
- w przewlekłym zapaleniu jelit
- w stanach kurczowych jelita grubego
- w stanach po wirusowym zapaleniu wątroby
- w przewlekłym zapaleniu pęcherzyka żółciowego

i dróg żółciowych

- w kamicy pęcherzyka żółciowego

(przebiegającej bez powikłań)

- w dyskinezach dróg żółciowych

3

Wskazania do leczenia ciepłem

Wskazania do leczenia ciepłem

w chorobach układu oddechowego:

- w nieżytach gardła i krtani
- w ostrych i przewlekłych nieżytach oskrzeli
- w zapaleniach ucha środkowego
- w przewlekłym zapaleniu zatok

w chorobach przemiany materii:

- w otyłości
- w przewlekłej dnie

w chorobach skóry:

- w czyraczności
- w trądziku

4

Wskazania do leczenia ciepłem

Wskazania do leczenia ciepłem

w chorobach narządów rodnych kobiet:

- w niedorozwojach narządu rodnego

- w przewlekłych stanach zapalnych

w chorobach układu moczowego:

- w zapaleniu pęcherza moczowego

- w przewlekłych zapaleniach dróg moczowych

- w kamicy dróg moczowych (przebiegającej bez

powikłań)

5

Terapeutyczne niepożądane

Terapeutyczne niepożądane

działanie ciepła

działanie ciepła

• Uczynnienie utajonych infekcji
• Rozwój istniejących infekcji i zapalenia
• Uaktywnienie enzymów (m.in. np.kolagenaz-

enzymów destrukcji chrząstek stawowych)

• Zwiększenia przepuszczalności ścian naczyń

– wywołanie obrzęków, krwawienie

• Zakłócenia w czynności serca i krążenia

Przeciwwskazania do leczenia

Przeciwwskazania do leczenia

ciepłem

ciepłem

Przystępując do leczenia ciepłem należy uwzględnić stan ogólny
pacjenta, jego wrażliwość na bodźce cieplne,
chorobę zasadniczą, jej okres oraz choroby współistniejące.
Wszelkie bowiem zabiegi cieplne o działaniu ogólnym, powodujące
przegrzanie organizmu są przeciwwskazane w:

 ostrych okresach choroby,
 nadciśnieniu tętniczym,
 niewydolności krążenia,
 zespole płucno-sercowym,
 chorobie niedokrwiennej serca,
 zawale serca,

1

Przeciwwskazania do leczenia

Przeciwwskazania do leczenia

ciepłem

ciepłem

 miażdżycowym stwardnieniu tętnic,
 zakrzepowo-zatorowym zapaleniu naczyń,
 skłonności do krwawień,
 cukrzycy,
 gruźlicy,
 nadczynności gruczołu tarczowego,
 chorobie nowotworowej,
 czynnej chorobie wrzodowej żołądka i

dwunastnicy ,

2

Przeciwwskazania do leczenia

Przeciwwskazania do leczenia

ciepłem

ciepłem

 zespole złego wchłaniania,
 chorobach ośrodkowego układu nerwowego,
 zaburzenia czucia powierzchniowego,
 chorobach psychicznych,
 fotodermatozach,
 wyniszczeniach organizmu, szczególnie w

wieku starczym.

Rozchodzenie się ciepła

•

przewodzenie ciepła (kondukcja)

Przekazywanie energii kinetycznej przez cząsteczki mające większą
energię cieplną tym, które mają ją mniejszą (przenoszenie ciepła
bezpośrednie).

•

przenoszenie ciepła (konwekcja)

Przenoszenie ciepła w cieciach lub gazach przez będące w ruchu
cząsteczki materii. Zależy od różnicy temperatury pomiędzy ciałem a
temperaturą strumienia powietrza lub wody, w którym się znajduje

•

promieniowanie

Wynik konwersji energii cieplnej na elektromagnetyczną. Jest to w
zasadzie promieniowanie podczerwone, promieniowanie światła
widzialnegoi promieniowanie krótko- i mikrofalowe. Długość fali
tego promieniowania zależy od wysokości temperatury.

Zabiegi z zastosowaniem

ciepła

1.

1.

Dostarczenie ciepła tkankom

Dostarczenie ciepła tkankom

Zastosowanie ciepła suchego
Zastosowanie ciepła wilgotnego

2.

2.

Wzbudzenie ciepła w tkankach

Wzbudzenie ciepła w tkankach

CIEPŁO
EGZOGENNE

CIEPŁO
ENDOGENNE

Metody ciepłolecznictwa przez

dostarczenie ciepła tkankom

• wodolecznictwo

(hydroterapia)

• balneologia
• stosowanie parafiny,

gorącego powietrza,
piasku i innych
tworzyw

.

Sauna

• 1-2 razy w tygodniu
• temperatura kabiny 80-100ºC
• wilgotność względna 15%
• czas przebywania( nie dłuższy niż 12

min.) zależy od temperatury użytej do tego
zabiegu, wilgotności i zdolności
adaptacyjnych człowieka

• po wyjściu 30 minutowy odpoczynek

Sauna

Zastosowanie:

• restytucja powysiłkowa przy zmęczeniu

dużych partii mięśniowych

• w profilaktyce i doleczaniu stanów

pourazowych

• w łagodnej postaci nadciśnienia tętniczego
• zaburzeniach gruczołów wydzielania

wewnętrznego

Saun
a

Sauna fińska

Sauna

Biosauna

Polega na równoczesnym zastosowaniu
w komorze zabiegowej ciepłej kąpieli
w suchym bądź wilgotnym powietrzu,
w połączeniu z tlenoterapią i jonizacją
negatywną (zastosowanie ozonu
- w niewielkim, nietoksycznym
stężeniu).

Biosauna

• jednoosobowa komora
• tlen w postaci czystego gazu lub

mieszaniny
gazowej

• droga podawania: przezskórna lub

forma inhalacji

• czas trwania zabiegu 30 minut
• temperatura 40º-60ºC

Biosauna

Zastosowanie:

• regeneracja sił w zmęczeniu fizycznym

i psychicznym

• przyspiesza wyrównanie powysiłkowego

zadłużenia tlenowego

• korzystne oddziaływanie na procesy

nerwowo-

mięśniowe

• poprawa koordynacji ruchowej

• wywołuje subiektywne odczucie głębokiego

odprężenia i wypoczynku

Sauna niskich
temperatur

40-60

0

C

Zabiegi parafinowe

• parafina nie zawiera wody
• posiada dużą pojemność

cieplną

• bardzo wolno oddaje swe

ciepło

Zabiegi parafinowe

• przekrwienie skóry utrzymuje się do 1-2h po

zabiegu

• do zabiegów stosuje się bezwonną parafinę białą

o punkcie topnienia ok. 45-50ºC i punkcie
wrzenia 250 ºC

• temperatura parafiny do zabiegów częściowych i

z zanurzeniem kończyn powinna wynosić 53-54ºC

• temperatura do nakładania warstwami nie

powinna przekraczać 60ºC

•

okłady parafinowe

• kąpiele parafinowe
częściowe

• rękawiczki, skarpetki
parafinowe

• zawijania parafinowe

Rodzaje zabiegów
parafinowych

Zestaw FANGO

do okładów parafinowo-
borowinowych

Zawijania
borowinowe

Wskazania:

• choroby stawów
• blizny i zrosty pooperacyjne
• przykurcze pourazowe i pooperacyjne
• przewlekłe choroby stawów rąk i stóp

Przeciwwskazania:

• we wszystkich chorobach gdzie stosowanie

ciepła jest przeciwwskazane

• stany odwapnienia kości

• ostre stany zapalne

• gruźlica

• choroby skóry

• zapalenia żył

• rany

• uczulenia na parafinę

• zaburzenia czucia

Aerodyn – ciepło suche

Nagrzewanie ciepłym
powietrzem połączone
z mechanicznym
oddziaływaniem na
skórę wirującej w nim
specjalnie
spreparowanej śruty
kukurydzianej.

• zastosowanie w chorobowych zmianach

stawów
rąk

• temperatura zabiegu w granicach 31-54ºC
• czas trwania 10-45 minut
• intensywność masażu 5-100%
• bezwzględnym przeciwwskazaniem do zabiegu

jest alergia na kurz i pył

Metody ciepłolecznictwa przez

wzbudzenie ciepła w tkankach

• Ultradźwięki (UD)
• prądy wielkiej częstotliwości

(DKF diatermia
krótkofalowa, DMF
diatermia mikrofalowa)

• promieniowanie IR

Ultradźwięki

Terapia falą ultradźwiękową to lecznicze
wykorzystanie drgań mechanicznych
o częstotliwości powyżej 20 000 Hz, które nie
wywołują u człowieka wrażeń słuchowych.

Najczęściej wykorzystywane częstotliwości
w fizykoterapii to 800 kHz, 1 MHz i 3 MHz.

Energia
mechaniczna
ultradźwięków
zostaje
po zaabsorbowaniu,
w różnym stopniu,
zależnym od
konsystencji tkanek,
kąta padania,
dawki oraz
częstotliwości,
przekształcona
w ciepło.

Ultradźwięki

Działanie cieplne

ultradźwięków

• istnieje możliwość celowanego

przegrzania tkanek powierzchownych
(z użyciem większej częstotliwości np.
3MHz) lub głębiej leżących
(z wykorzystaniem mniejszej
częstotliwości
np. 800kHz lub 1MHz)

Ultradźwięki w dawkach
powodujących powstanie ciepła
powinny być stosowane
w przypadkach , w których celem
jest ogrzanie tkanek, przede
wszystkim leżących blisko kości,
przyczepów ścięgien
torebek stawowych, błon
maziowych.

Stopień ogrzania tkanek przez zabieg
zależy też od ich ukrwienia i
przewodnictwa.
W tkankach obficiej unaczynionych
(mięśnie), krążąca krew zapobiega
większemu ich ogrzaniu, a w tkankach
z małą ilością naczyń (ścięgna),
następuje stosunkowo większy wzrost
temperatury.

Prądy wielkiej częstotliwości

Jest to terapia polem elektromagnetycznym

wysokiej częstotliwości w zakresie od 100 kHz

do 5000 MHz.

Istota działania polega na wytwarzaniu w

tkankach

endogennego ciepła.

• diatermia krótkofalowa – DKF (Short Wave

Diathermy Current, Shortwave Diathermy)

• diatermia mikrofalowa – DMF

Działanie fizjologiczne prądów

wielkiej częstotliwości

• duża częstotliwość prądu sprawia,

że poszczególne prądy trwają 0,001 ms,
nie mogą zatem pobudzać układu

nerwowo-mięśniowego

• duża częstotliwość i znacznie większe

natężenie są przyczyną zmiany w

tkankach energii drgań

elektromagnetycznych

w energię cieplną

• właściwości fizyczne prądów wielkiej

częstotliwości sprawiają, że nie powodują
one procesów elektrochemicznych, a co za
tym idzie, nie powodują elektrolitycznego
uszkodzenia tkanek

• oddziałując na skórę, wywołują jedynie

wrażenia ciepła, nie powodując pobudzenia
innych receptorów czuciowych skóry.

Działanie fizjologiczne prądów

wielkiej częstotliwości