Datowanie

Datowanie

względne w

względne w

archeologii

archeologii

Metody

Metody

Wstęp

Wstęp



Chronologia

Chronologia

– nauka o ustaleniu i mierzeniu czasu. Bada

– nauka o ustaleniu i mierzeniu czasu. Bada

kolejność występowania po sobie zdarzeń i zjawisk w

kolejność występowania po sobie zdarzeń i zjawisk w

przeszłości.

przeszłości.



Periodyzacja

Periodyzacja

– polega na wydzieleniu okresów i epok,

– polega na wydzieleniu okresów i epok,

które charakteryzują się pewnymi wspólnymi cechami.

które charakteryzują się pewnymi wspólnymi cechami.



Datowanie

Datowanie

względne (relatywne)

względne (relatywne)

– określa starszeństwo

– określa starszeństwo

danego obiektu, artefaktu czy warstwy. Ustala się, czy dany

danego obiektu, artefaktu czy warstwy. Ustala się, czy dany

zabytek jest starszy (lub młodszy) od innego.

zabytek jest starszy (lub młodszy) od innego.

Ważne pojęcia

Ważne pojęcia



Terminus post quem –

Terminus post quem –

na podstawie datującego

na podstawie datującego

znaleziska (np. moneta, inskrypcja) można uznać,

znaleziska (np. moneta, inskrypcja) można uznać,

że obiekt lub warstwa z nim związana jest mu

że obiekt lub warstwa z nim związana jest mu

współczesna lub późniejsza.

współczesna lub późniejsza.



Terminus ante quem –

Terminus ante quem –

sytuacja, gdy obiekt lub

sytuacja, gdy obiekt lub

warstwa jest ograniczona z góry lub przecięta

warstwa jest ograniczona z góry lub przecięta

przez

późniejsze,

datowane

warstwy

czy

przez

późniejsze,

datowane

warstwy

czy

konstrukcje.

konstrukcje.

Metoda stratygraficzna

Metoda stratygraficzna

1.

1.

Następstwo warstw powinno tworzyć sekwencję chronologiczną od

Następstwo warstw powinno tworzyć sekwencję chronologiczną od

warstw najwcześniejszych (na spodzie) do najpóźniejszych (na górze).

warstw najwcześniejszych (na spodzie) do najpóźniejszych (na górze).

2.

2.

Ustalenie, czy nie nastąpiły zaburzenia pierwotnego układu warstw w

Ustalenie, czy nie nastąpiły zaburzenia pierwotnego układu warstw w

wyniku przyczyn naturalnych (np. trzęsienie ziemi, procesy erozyjne) lub

wyniku przyczyn naturalnych (np. trzęsienie ziemi, procesy erozyjne) lub

działalnością człowieka (np. kopanie jam śmietniskowych przez

działalnością człowieka (np. kopanie jam śmietniskowych przez

późniejszych użytkowników we wcześniejszych warstwach danego

późniejszych użytkowników we wcześniejszych warstwach danego

stanowiska).

stanowiska).

3.

3.

Po ustaleniu przebiegu warstwy i stwierdzeniu braku zaburzeń, można

Po ustaleniu przebiegu warstwy i stwierdzeniu braku zaburzeń, można

przypuszczać, że depozyt zawiera zabytki występujące we wspólnym

przypuszczać, że depozyt zawiera zabytki występujące we wspólnym

kontekście i powiązane ze sobą. Żaden nie jest młodszy od momentu

kontekście i powiązane ze sobą. Żaden nie jest młodszy od momentu

utworzenia się warstwy.

utworzenia się warstwy.

4.

4.

Jeśli ustali się wiek bezwzględny jednego ze znajdujących się w warstwie

Jeśli ustali się wiek bezwzględny jednego ze znajdujących się w warstwie

elementów, to uzyskujemy wiek całej warstwy. Seria dat bezwzględnych

elementów, to uzyskujemy wiek całej warstwy. Seria dat bezwzględnych

dla różnych warstw = ustalenie sekwencji chronologicznej całego

dla różnych warstw = ustalenie sekwencji chronologicznej całego

stanowiska.

stanowiska.

5.

5.

Określa się czas działalności ludzkiej związanej z danymi warstwami.

Określa się czas działalności ludzkiej związanej z danymi warstwami.

6.

6.

Problem znalezisk zwartych – zakładając wzajemne powiązanie

Problem znalezisk zwartych – zakładając wzajemne powiązanie

artefaktów, można za pomocą przedmiotów o znanym datowaniu ustalić

artefaktów, można za pomocą przedmiotów o znanym datowaniu ustalić

wiek innych nieznanych zabytków w zespole, ale mogą się w nim

wiek innych nieznanych zabytków w zespole, ale mogą się w nim

znajdować zabytki starsze i młodsze.

znajdować zabytki starsze i młodsze.

7.

7.

„

„

Stratygrafia pozioma” – przecinanie się na tym samym poziomie

Stratygrafia pozioma” – przecinanie się na tym samym poziomie

zagłębionych w pierwotną powierzchnię gruntu obiektów (jam, dołów

zagłębionych w pierwotną powierzchnię gruntu obiektów (jam, dołów

posłupowych), nie ma zalegających nad sobą warstw kulturowych, które

posłupowych), nie ma zalegających nad sobą warstw kulturowych, które

mogły zostać zniszczone przez erozję.

mogły zostać zniszczone przez erozję.

Metoda stratygraficzna

Metoda stratygraficzna

Metoda typologiczna

Metoda typologiczna

1.

1.

Ewolucja zabytków przebiegała od form prostszych do

Ewolucja zabytków przebiegała od form prostszych do

coraz bardziej złożonych i doskonalszych. Na tej

coraz bardziej złożonych i doskonalszych. Na tej

podstawie tworzono typologiczne ciągi rozwojowe, które

podstawie tworzono typologiczne ciągi rozwojowe, które

uwzględniały następstwo czasowe artefaktów.

uwzględniały następstwo czasowe artefaktów.

2.

2.

Dwa założenia związane z tworzeniem typologii:

Dwa założenia związane z tworzeniem typologii:



artefakty z tego samego obszaru, charakteryzujące

artefakty z tego samego obszaru, charakteryzujące

się tymi samymi cechami (kształt, sposób wykonania,

się tymi samymi cechami (kształt, sposób wykonania,

dekoracja) są sobie współczesne i mogą być

dekoracja) są sobie współczesne i mogą być

zgrupowane razem;

zgrupowane razem;



zmiany „stylu” wykonania następują powoli i

zmiany „stylu” wykonania następują powoli i

stopniowo. Prowadzi to do powstania form coraz

stopniowo. Prowadzi to do powstania form coraz

doskonalszych.

doskonalszych.

3. Dzięki niej wydziela się typy, podtypy, odmiany. Chodzi

3. Dzięki niej wydziela się typy, podtypy, odmiany. Chodzi

o zmienność artefaktów w czasie.

o zmienność artefaktów w czasie.

Metoda typologiczna

Metoda typologiczna

Metoda porównawcza

Metoda porównawcza

1.

1.

Poszukuje się dobrze datowane analogie

Poszukuje się dobrze datowane analogie

(przedmioty pokrewne lub identyczne

(przedmioty pokrewne lub identyczne

pod względem kształtu, formy dekoracji

pod względem kształtu, formy dekoracji

czy sposobu wykonania) do zabytku,

czy sposobu wykonania) do zabytku,

którego wiek chcemy ustalić.

którego wiek chcemy ustalić.

2.

2.

Duże znaczenie ma analiza dzieł sztuki

Duże znaczenie ma analiza dzieł sztuki

(reliefów, rzeźb, malowideł). Kryteria

(reliefów, rzeźb, malowideł). Kryteria

datujące to np. układ szat czy sposób

datujące to np. układ szat czy sposób

przedstawiania fryzury.

przedstawiania fryzury.

Seriacje

Seriacje

1.

1.

Używa się jej do datowania zespołów zabytków.

Używa się jej do datowania zespołów zabytków.

2.

2.

Dwa rodzaje:

Dwa rodzaje:



seriacja

seriacja

kontekstowa

kontekstowa

–

–

rządzi nią czas

rządzi nią czas

trwania różnych stylów (przykład: badania

trwania różnych stylów (przykład: badania

Petriego w Diaspolis Parva w Górnym Egipcie)

Petriego w Diaspolis Parva w Górnym Egipcie)



seriacja częstotliwości –

seriacja częstotliwości –

style ceramiczne

style ceramiczne

stają się stopniowo coraz bardziej popularne,

stają się stopniowo coraz bardziej popularne,

osiągają szczyt popularności, a w końcu

osiągają szczyt popularności, a w końcu

zanikają. W danym okresie styl popularny na

zanikają. W danym okresie styl popularny na

jednym stanowisku powinien być popularny też

jednym stanowisku powinien być popularny też

na innym.

na innym.

3. Sama seriacja nie mówi nam o tym, co stanowi

3. Sama seriacja nie mówi nam o tym, co stanowi

początek, a co koniec danej sekwencji.

początek, a co koniec danej sekwencji.

Seriacja kontekstowa

Seriacja kontekstowa

Seriacja częstotliwości

Seriacja częstotliwości

Metoda numizmatyczna,

Metoda numizmatyczna,

importy, paleografia

importy, paleografia

1.

1.

Uzyskujemy terminus post quem dla warstwy, z

Uzyskujemy terminus post quem dla warstwy, z

której pochodzą dane zabytki. Nie może być ona

której pochodzą dane zabytki. Nie może być ona

wcześniejsza niż np. data emisji monety czy

wcześniejsza niż np. data emisji monety czy

panowanie władcy wymienionego w inskrypcji.

panowanie władcy wymienionego w inskrypcji.

2.

2.

Możliwość dłuższego okresu funkcjonowania

Możliwość dłuższego okresu funkcjonowania

zabytku, zanim dostał się do konkretnej

zabytku, zanim dostał się do konkretnej

warstwy.

warstwy.

3.

3.

Przekazy pisane – paleografia, która zajmuje się

Przekazy pisane – paleografia, która zajmuje się

m.in. rozwojem cech graficznych pisma, jego

m.in. rozwojem cech graficznych pisma, jego

typów i odmian. Bada się wygląd pisma (krój,

typów i odmian. Bada się wygląd pisma (krój,

kształt liter).

kształt liter).

Metoda lingwistyczna

Metoda lingwistyczna

Glottochronologia

Glottochronologia

– ile czasu liczonego w

– ile czasu liczonego w

latach upłynęło od rozdzielenia się

latach upłynęło od rozdzielenia się

języków.

języków.

Morris Swadesh

Morris Swadesh

– dwa spokrewnione języki

– dwa spokrewnione języki

zachowują 86% wspólnego początkowego

zachowują 86% wspólnego początkowego

słownictwa

po

okresie

rozdzielenia

słownictwa

po

okresie

rozdzielenia

wynoszącym do ok. 1000 lat.

wynoszącym do ok. 1000 lat.

Wiek kości

Wiek kości

1.

1.

Datowanie chemiczne oparte na analizie

Datowanie chemiczne oparte na analizie

zawartości azotu, fluoru i uranu.

zawartości azotu, fluoru i uranu.

2.

2.

Redukcja białka kostnego – najlepszy wskaźnik

Redukcja białka kostnego – najlepszy wskaźnik

jego

ilości

to

zawartość

azotu

(we

jego

ilości

to

zawartość

azotu

(we

współczesnych kościach wynosi ok. 4%).

współczesnych kościach wynosi ok. 4%).

3.

3.

Zawartość fluoru i uranu rośnie i da się ją

Zawartość fluoru i uranu rośnie i da się ją

zmierzyć laboratoryjnie.

zmierzyć laboratoryjnie.

4.

4.

Stosuje się je dla kości, które znajdują się w

Stosuje się je dla kości, które znajdują się w

podobnych warunkach i poddane są tym samym

podobnych warunkach i poddane są tym samym

czynnikom

klimatycznym.

Nie

można

czynnikom

klimatycznym.

Nie

można

porównywać próbek z różnych stanowisk.

porównywać próbek z różnych stanowisk.

Paleobotanika i

Paleobotanika i

paleozoologia

paleozoologia

1.

1.

Możliwe odtworzenie dawnej fauny i flory, pośrednio też klimatu.

Możliwe odtworzenie dawnej fauny i flory, pośrednio też klimatu.

2.

2.

Badania paleobotaniczne:

Badania paleobotaniczne:



analizy pyłkowe (palinologia) – ziarna pyłków i zarodników;

analizy pyłkowe (palinologia) – ziarna pyłków i zarodników;



analizy makrocząstków – nasion, owoców, liści, itp.

analizy makrocząstków – nasion, owoców, liści, itp.

3.

3.

Pyłki charakteryzują duże obszary, a makrocząstki dają informacje

Pyłki charakteryzują duże obszary, a makrocząstki dają informacje

o miejscowej roślinności.

o miejscowej roślinności.

4.

4.

Metoda palinologiczna – opracowana w 1916r. przez L. von Posta.

Metoda palinologiczna – opracowana w 1916r. przez L. von Posta.

Po raz pierwszy zastosowana do badania torfowisk południowej

Po raz pierwszy zastosowana do badania torfowisk południowej

Szwecji.

Szwecji.

5.

5.

Na podstawie mikroskopowych badań próbek wykonuje się

Na podstawie mikroskopowych badań próbek wykonuje się

różnego rodzaju diagramy, które służą do określania szaty

różnego rodzaju diagramy, które służą do określania szaty

roślinnej i jej zmian.

roślinnej i jej zmian.

6.

6.

Rekonstrukcja klimatu – makrocząstki roślin niższych, np.

Rekonstrukcja klimatu – makrocząstki roślin niższych, np.

grzybów, glonów, okrzemek.

grzybów, glonów, okrzemek.

7.

7.

Próbki przechowywać w czystości, w szczelnie zamkniętych

Próbki przechowywać w czystości, w szczelnie zamkniętych

pojemnikach, w suchym i chłodnym miejscu.

pojemnikach, w suchym i chłodnym miejscu.

8.

8.

Analiza na podstawie szczątków zwierzęcych – ich adaptacja do

Analiza na podstawie szczątków zwierzęcych – ich adaptacja do

środowiska (przystosowanie, migracje, wymieranie).

środowiska (przystosowanie, migracje, wymieranie).

Pyłki

Pyłki

drzew

drzew

Skorupki okrzemek

Skorupki okrzemek

Metoda oznaczania

Metoda oznaczania

stosunku izotopów tlenu

stosunku izotopów tlenu

16

16

O i

O i

18

18

O

O

Wykorzystuje się zmienność tych pierwiastków, które

Wykorzystuje się zmienność tych pierwiastków, które

występują w osadach głębokomorskich i jeziornych,

występują w osadach głębokomorskich i jeziornych,

naciekach jaskiniowych i odwiertach lodowcowych. Powód

naciekach jaskiniowych i odwiertach lodowcowych. Powód

tej zmienności to tzw. frakcjonowanie izotopowe. Polega ono

tej zmienności to tzw. frakcjonowanie izotopowe. Polega ono

na tym, że lżejsze, zawierające 16O cząsteczki wody parują

na tym, że lżejsze, zawierające 16O cząsteczki wody parują

łatwiej. Następuje więc wzbogacenie pary wodnej w

łatwiej. Następuje więc wzbogacenie pary wodnej w

atmosferze o izotop 16O, a co za tym idzie względny

atmosferze o izotop 16O, a co za tym idzie względny

wzrost zawartości 18O w wodzie. Zgromadzona para wodna

wzrost zawartości 18O w wodzie. Zgromadzona para wodna

przenoszona jest przez wiatr na duże odległości i gromadzi

przenoszona jest przez wiatr na duże odległości i gromadzi

się w postaci opadów w rejonach polarnych.

się w postaci opadów w rejonach polarnych.

Bibliografia

Bibliografia

Ławecka D., Wstęp do archeologii, Wydawnictwo naukowe

Ławecka D., Wstęp do archeologii, Wydawnictwo naukowe

PWN, W-wa – Kraków 2003

PWN, W-wa – Kraków 2003

Bahn P., Renfrew C., Archeologia: Teorie, Metody, Praktyka,

Bahn P., Renfrew C., Archeologia: Teorie, Metody, Praktyka,

Prószyński i S-ka, W-wa 2002

Prószyński i S-ka, W-wa 2002