Zasada

Zasada

reprezentacji

reprezentacji

politycznej – Prawo

politycznej – Prawo

wyborcze

wyborcze

Sposoby kreowania organów

Sposoby kreowania organów

państwowych

państwowych



Metody: wybory, nominacja, powołanie

Metody: wybory, nominacja, powołanie



Parlament zastosowanie znajduje zasada wyboru przedstawicieli w

Parlament zastosowanie znajduje zasada wyboru przedstawicieli w

drodze powszechnego głosowania, podobnie w przypadku organów

drodze powszechnego głosowania, podobnie w przypadku organów

stanowiących samorządu terytorialnego (wybory powszechne i

stanowiących samorządu terytorialnego (wybory powszechne i

bezpośrednie)

bezpośrednie)



Rząd tworzony jest w drodze powołania, w których to

Rząd tworzony jest w drodze powołania, w których to

czynnościach występuje współdziałanie głowy państwa

czynnościach występuje współdziałanie głowy państwa

(prezydenta) i parlamentu (Sejmu).

(prezydenta) i parlamentu (Sejmu).



Głowa państwa - w drodze wyboru, może przyjmować bądź to

Głowa państwa - w drodze wyboru, może przyjmować bądź to

formę wyborów przez parlament (np. według Konstytucji z 1921

formę wyborów przez parlament (np. według Konstytucji z 1921

r.), bądź w wyborach powszechnych i bezpośrednich, jak to się

r.), bądź w wyborach powszechnych i bezpośrednich, jak to się

dzieje w Polsce od 1990 r.

dzieje w Polsce od 1990 r.



Podstawy prawne:

Podstawy prawne:

KONSTYTUCJA

KONSTYTUCJA

USTAWA z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu

Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej,

Dz.U. z 2007 r. Nr 190, poz. 1360 ze zm.

USTAWA z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. Nr 47, poz. 544 ze zm.

USTAWA z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin,

rad powiatów i sejmików województw, Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz.

1547 ze zm.

USTAWA z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do

Parlamentu Europejskiego, Dz.U. Nr 25, poz. 219 ze zm.

Prawo wyborcze i jego

Prawo wyborcze i jego

funkcje

funkcje



Pojęcie:

Pojęcie:

- w znaczeniu przedmiotowym - normy prawne określających

- w znaczeniu przedmiotowym - normy prawne określających

procedurę wyborczą, a więc regulujące sposób wyboru Sejmu,

procedurę wyborczą, a więc regulujące sposób wyboru Sejmu,

Senatu, prezydenta i organów stanowiących samorządu

Senatu, prezydenta i organów stanowiących samorządu

terytorialnego.

terytorialnego.

- w znaczeniu podmiotowym -ogół norm prawnych obejmujących

- w znaczeniu podmiotowym -ogół norm prawnych obejmujących

uprawnienia obywateli do udziału w wyłanianiu organów

uprawnienia obywateli do udziału w wyłanianiu organów

pochodzących z wyborów powszechnych i bezpośrednich

pochodzących z wyborów powszechnych i bezpośrednich



System wyborczy

System wyborczy

- ogół zasad i norm prawnych regulujących

- ogół zasad i norm prawnych regulujących

tryb przygotowania oraz przeprowadzania wyborów, łącznie ze

tryb przygotowania oraz przeprowadzania wyborów, łącznie ze

sposobem ustalania wyniku wyborów i dokonywaniem podziału

sposobem ustalania wyniku wyborów i dokonywaniem podziału

mandatów.

mandatów.



Podstawowa funkcja wyborów

Podstawowa funkcja wyborów

– kreowanie składu

– kreowanie składu

personalnego organu

personalnego organu



Funkcje wyborów parlamentarnych:

Funkcje wyborów parlamentarnych:

a) udzielania rządzącym legitymacji do sprawowania władzy,

a) udzielania rządzącym legitymacji do sprawowania władzy,

b) stworzenia wyborcom okazji do wyrażenia swej woli w

b) stworzenia wyborcom okazji do wyrażenia swej woli w

przedmiocie poparcia dla określonego programu politycznego,

przedmiocie poparcia dla określonego programu politycznego,

c) możliwie najwierniejszego odtworzenia obrazu zróżnicowania

c) możliwie najwierniejszego odtworzenia obrazu zróżnicowania

opinii publicznej,

opinii publicznej,

d) wyłonienia stabilnej większości rządowej

d) wyłonienia stabilnej większości rządowej

Konstytucyjne zasady

Konstytucyjne zasady

prawa wyborczego w

prawa wyborczego w

Polsce

Polsce



Katalog konstytucyjnych zasad prawa wyborczego

Katalog konstytucyjnych zasad prawa wyborczego

wyraża z reguły pięcio- lub czteroprzymiotowy system

wyraża z reguły pięcio- lub czteroprzymiotowy system

wyborczy

wyborczy



Sejm -pięcioprzymiotnikowe, oparte są bowiem na

Sejm -pięcioprzymiotnikowe, oparte są bowiem na

zasadach powszechności, równości, bezpośredniości,

zasadach powszechności, równości, bezpośredniości,

tajności głosowania i proporcjonalności

tajności głosowania i proporcjonalności



Senat - na zasadach powszechności, bezpośredniości i

Senat - na zasadach powszechności, bezpośredniości i

tajności głosowania. Nie ma zastosowania zasada

tajności głosowania. Nie ma zastosowania zasada

równości

równości



Prezydent – na zasadach: powszechności, rów ności,

Prezydent – na zasadach: powszechności, rów ności,

bezpośredniości i tajności głosowania

bezpośredniości i tajności głosowania



Organy stanowiące samorządu terytorialnego - na

Organy stanowiące samorządu terytorialnego - na

zasadach: powszechności, równości, bezpośredniości i

zasadach: powszechności, równości, bezpośredniości i

tajności głosowania, w odniesieniu do rozdziału

tajności głosowania, w odniesieniu do rozdziału

mandatów przyjęto model mieszany. W małych gminach

mandatów przyjęto model mieszany. W małych gminach

(do 20 tys. mieszkańców) obowiązuje zasada

(do 20 tys. mieszkańców) obowiązuje zasada

większościowa, zaś w gminach powyżej 20 tys.

większościowa, zaś w gminach powyżej 20 tys.

mieszkańców ma zastosowanie zasada proporcjonalności.

mieszkańców ma zastosowanie zasada proporcjonalności.

Zasada powszechności

Zasada powszechności



Artykuł 62 Konstytucji uzależnia posiadanie prawa

Artykuł 62 Konstytucji uzależnia posiadanie prawa

wyborczego tylko od:

wyborczego tylko od:

a) ukończenia, najpóźniej w dniu głosowania, 18 lat,

a) ukończenia, najpóźniej w dniu głosowania, 18 lat,

b) posiadania obywatelstwa polskiego,

b) posiadania obywatelstwa polskiego,

c) dysponowania pełnią praw publicznych.

c) dysponowania pełnią praw publicznych.



Nie posiadają osoby, które zostały:

Nie posiadają osoby, które zostały:

a) ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem

a) ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem

sądu,

sądu,

b) pozbawione praw publicznych, wobec których sąd

b) pozbawione praw publicznych, wobec których sąd

orzekł karę dodatkową w tej postaci,

orzekł karę dodatkową w tej postaci,

c) pozbawione praw wyborczych orzeczeniem

c) pozbawione praw wyborczych orzeczeniem

Trybunału Stanu.

Trybunału Stanu.

Bierne prawo wyborcze

Bierne prawo wyborcze

- aby mieć bierne prawo

- aby mieć bierne prawo

wyborcze, należy dysponować prawem czynnym oraz

wyborcze, należy dysponować prawem czynnym oraz

określony wiek (Sejm -21, Senat -30, prezydent – 35,

określony wiek (Sejm -21, Senat -30, prezydent – 35,

wybory samorządowe – 18).

wybory samorządowe – 18).

Gwarancja prawna

Gwarancja prawna

– spis wyborców i jego weryfikacja

– spis wyborców i jego weryfikacja

Zasada równości

Zasada równości



Równość w znaczeniu formalnym-

Równość w znaczeniu formalnym-

każdemu

każdemu

wyborcy przysługuje tyle samo głosów.

wyborcy przysługuje tyle samo głosów.

Przeciwieństwem są wybory pluralne

Przeciwieństwem są wybory pluralne



Równość w sensie materialnym

Równość w sensie materialnym

-

-

jednakowa, równa siła głosu każdego wyborcy.

jednakowa, równa siła głosu każdego wyborcy.



Nie obowiązuje w wyborach do Senatu, gdyż

Nie obowiązuje w wyborach do Senatu, gdyż

według ordynacji wyborczej (z 2001 r.) podział

według ordynacji wyborczej (z 2001 r.) podział

mandatów senatorskich między okręgi

mandatów senatorskich między okręgi

wyborcze jest dokonywany bez stosowania

wyborcze jest dokonywany bez stosowania

jednolitej w skali kraju normy

jednolitej w skali kraju normy

przedstawicielstwa.

przedstawicielstwa.

Zasada bezpośredniości

Zasada bezpośredniości



Istota - wyborca głosuje bezpośrednio na

Istota - wyborca głosuje bezpośrednio na

kandydata, że to jego głos bezpośrednio decyduje o

kandydata, że to jego głos bezpośrednio decyduje o

ostatecznym wyniku wyborów (wybory

ostatecznym wyniku wyborów (wybory

jednostopniowe).

jednostopniowe).



Zaprzeczeniem takich wyborów są wybory

Zaprzeczeniem takich wyborów są wybory

pośrednie, inaczej zwane dwu- lub

pośrednie, inaczej zwane dwu- lub

wielostopniowymi.

wielostopniowymi.



W Polsce wszystkie wybory są przeprowadzane na

W Polsce wszystkie wybory są przeprowadzane na

zasadzie bezpośredniości.

zasadzie bezpośredniości.



Wzmocnieniem zasady bezpośredniości jest w

Wzmocnieniem zasady bezpośredniości jest w

przypadku wyborów do Sejmu przyjęty sposób

przypadku wyborów do Sejmu przyjęty sposób

głosowania, który wymaga od wyborcy, aby swe

głosowania, który wymaga od wyborcy, aby swe

preferencje określił za pomocą znaku „x"

preferencje określił za pomocą znaku „x"

postawionego przed nazwiskiem jednego z

postawionego przed nazwiskiem jednego z

kandydatów popieranej listy. Oznacza to, że głos

kandydatów popieranej listy. Oznacza to, że głos

oddany został na daną listę, a spośród

oddany został na daną listę, a spośród

zamieszczonych na niej kandydatów wyborca

zamieszczonych na niej kandydatów wyborca

szczegól nego poparcia udzielił jednemu z nich.

szczegól nego poparcia udzielił jednemu z nich.

Zasada tajności

Zasada tajności

głosowania

głosowania



Odnosi się do jednego tylko etapu

Odnosi się do jednego tylko etapu

wyborów - do samego aktu głosowania.

wyborów - do samego aktu głosowania.



Cel - zapewnienie wyborcy pełnej swobody.

Cel - zapewnienie wyborcy pełnej swobody.



Gwarancje:

Gwarancje:

-obowiązek komisji wyborczej

-obowiązek komisji wyborczej

zabezpieczenia w lokalu, w którym odbywa

zabezpieczenia w lokalu, w którym odbywa

się głosowanie, odpowiednich pomieszczeń

się głosowanie, odpowiednich pomieszczeń

osłoniętych

osłoniętych

- protesty wyborcze do SN

- protesty wyborcze do SN

- obowiązek wyborcy głosowania „w sposób

- obowiązek wyborcy głosowania „w sposób

tajny”

tajny”

Zasady dotyczące rozdziału

Zasady dotyczące rozdziału

mandatów

mandatów



Zasada proporcjonalności albo większości.

Zasada proporcjonalności albo większości.



Zasada proporcjonalności

Zasada proporcjonalności

jest stosowana do wyboru

jest stosowana do wyboru

posłów, w wyborach samorządowych w gminach liczących

posłów, w wyborach samorządowych w gminach liczących

powyżej 20 tys. Mieszkańców, w wyborach do rad powiatów i

powyżej 20 tys. Mieszkańców, w wyborach do rad powiatów i

sejmików województw

sejmików województw



Zasada większości:

Zasada większości:

-

-

bezwzględnej

bezwzględnej

jest stosowana w przypadku wyboru

jest stosowana w przypadku wyboru

Prezydenta RP

Prezydenta RP

-

względnej

względnej

(zwykłej)- senatorów, oraz w wyborach do

(zwykłej)- senatorów, oraz w wyborach do

organów samorządu terytorialnego w gminach do 20 tys.

organów samorządu terytorialnego w gminach do 20 tys.

mieszkańców.

mieszkańców.

Wady systemu większościowego.

Wady systemu większościowego.

W okręgach

W okręgach

jednomandatowych, partia wygrywająca wybory w danym

jednomandatowych, partia wygrywająca wybory w danym

okręgu zyskuje mandat, zaś partie przegrane, mimo

okręgu zyskuje mandat, zaś partie przegrane, mimo

otrzymania nawet szerokiego poparcia wyborców, nie

otrzymania nawet szerokiego poparcia wyborców, nie

zdobywają mandatu.

zdobywają mandatu.

Zaleta

Zaleta

- ułatwia wybór parlamentu, w którym istnieje

- ułatwia wybór parlamentu, w którym istnieje

wyraźna większość zdolna do stabilizowania sceny

wyraźna większość zdolna do stabilizowania sceny

politycznej, stanowiąca mocne oparcie dla rządu.

politycznej, stanowiąca mocne oparcie dla rządu.

Zasada

Zasada

proporcjonalności

proporcjonalności



Może być stosowana tylko w warunkach:

Może być stosowana tylko w warunkach:

istnienia okręgów wielomandatowych,

istnienia okręgów wielomandatowych,

występowania kilku partii politycznych

występowania kilku partii politycznych

rywalizujących, zgłoszenie w okręgu

rywalizujących, zgłoszenie w okręgu

kilku list kandydatów reprezentujących

kilku list kandydatów reprezentujących

partie rywalizujące,

partie rywalizujące,



Przyjęcie zasady proporcjonalności

Przyjęcie zasady proporcjonalności

oznacza, że partie biorące udział w

oznacza, że partie biorące udział w

wyborach otrzymują reprezentację

wyborach otrzymują reprezentację

parlamentarną odpowiadającą stopniowi

parlamentarną odpowiadającą stopniowi

poparcia, jakiego udziela im

poparcia, jakiego udziela im

społeczeństwo.

społeczeństwo.

Przykład

Przykład

proporcjonalnego

proporcjonalnego

rozdziału mandatów

rozdziału mandatów



Jeśli w okręgu wyborczym przewidziano do podziału sześć

Jeśli w okręgu wyborczym przewidziano do podziału sześć

mandatów, a głosowało 120 tys. wyborców, zaś rywalizowały

mandatów, a głosowało 120 tys. wyborców, zaś rywalizowały

ze sobą trzy listy: A, B i C, otrzymując: lista A - 60 tys.

ze sobą trzy listy: A, B i C, otrzymując: lista A - 60 tys.

głosów, B - 40 tys. i C - 20 tys., to należy sumę 120 tys.

głosów, B - 40 tys. i C - 20 tys., to należy sumę 120 tys.

głosów podzielić przez 6. Otrzymujemy iloraz 20 tys.

głosów podzielić przez 6. Otrzymujemy iloraz 20 tys.

Mandaty dzieli się następująco:

Mandaty dzieli się następująco:

- lista A (60 tys.) - otrzyma trzy mandaty,

- lista A (60 tys.) - otrzyma trzy mandaty,

- lista B (40 tys.) - otrzyma dwa mandaty,

- lista B (40 tys.) - otrzyma dwa mandaty,

- lista C (20 tys.) - otrzyma jeden mandat.

- lista C (20 tys.) - otrzyma jeden mandat.



Zaleta

Zaleta

wyborów proporcjonalnych - wpływają korzystnie na

wyborów proporcjonalnych - wpływają korzystnie na

realizację zasady równości wyborów, pozwalając na

realizację zasady równości wyborów, pozwalając na

pełniejsze odzwierciedlenie w składzie parlamentu

pełniejsze odzwierciedlenie w składzie parlamentu

faktycznie istniejącego w kraju układu sił politycznych.

faktycznie istniejącego w kraju układu sił politycznych.



Słabością

Słabością

może być zjawisko dużego rozczłonkowania

może być zjawisko dużego rozczłonkowania

parlamentu. Aby temu zapobiec wprowadza się

parlamentu. Aby temu zapobiec wprowadza się

klauzule

klauzule

zaporowe

zaporowe

(ustalenie minimum niezbędnego poparcia

(ustalenie minimum niezbędnego poparcia

wyborców do uzyskania reprezentacji parlamentarnej).

wyborców do uzyskania reprezentacji parlamentarnej).

Ważność wyborów

Ważność wyborów



Art. 101. 1. Ważność wyborów do Sejmu i
Senatu stwierdza Sąd Najwyższy.

2. Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do

Sądu Najwyższego protestu przeciwko
ważności wyborów na zasadach określonych w
ustawie.



Wyborca dysponuje prawem zgłoszenia prote
stu przeciwko ważności wyborów w ogóle, w
konkretnym okręgu wyborczym, wyborowi
konkretnego posła lub senatora bądź
Prezydenta RP

Protesty wyborcze

Protesty wyborcze

Podstawę do wniesienia protestu

Podstawę do wniesienia protestu

może stanowić dopuszczenie

może stanowić dopuszczenie

się przestępstw przeciwko wyborom, naruszenie przepisów

się przestępstw przeciwko wyborom, naruszenie przepisów

ustawy dotyczących:

ustawy dotyczących:

1) głosowania,

1) głosowania,

2) ustalenia wyników głosowania,

2) ustalenia wyników głosowania,

3) ustalenia wyników wyborów.

3) ustalenia wyników wyborów.

Na podstawie ustawy lustracyjnej z 1997 r. Sąd Lustracyjny

Na podstawie ustawy lustracyjnej z 1997 r. Sąd Lustracyjny

został upoważniony do

został upoważniony do

weryfikowania prawdziwości oświadczeń

weryfikowania prawdziwości oświadczeń

składanych przez kandydatów na posłów i senatorów oraz na

składanych przez kandydatów na posłów i senatorów oraz na

prezydenta w sprawie współpracy ze służbami specjalnymi w

prezydenta w sprawie współpracy ze służbami specjalnymi w

latach 1944-1990. Sankcją za złożenie nieprawdziwego

latach 1944-1990. Sankcją za złożenie nieprawdziwego

oświadczenia jest zakaz piastowania określonego mandatu

oświadczenia jest zakaz piastowania określonego mandatu

Jeżeli protest wyborczy dotyczy ważności wyborów w całym

Jeżeli protest wyborczy dotyczy ważności wyborów w całym

kraju, może go wnieść każdy wyborca, jeśli dotyczy okręgu

kraju, może go wnieść każdy wyborca, jeśli dotyczy okręgu

wyborczego, może go złożyć wyborca wpisany do spisu

wyborczego, może go złożyć wyborca wpisany do spisu

wyborców w jednym z obwodów głosowania na terenie okręgu.

wyborców w jednym z obwodów głosowania na terenie okręgu.

Prawo wniesienia protestu przysługuje również

Prawo wniesienia protestu przysługuje również

przewodniczącemu właściwej komisji wyborczej oraz

przewodniczącemu właściwej komisji wyborczej oraz

pełnomocnikowi komitetu wyborczego.

pełnomocnikowi komitetu wyborczego.

Protest składa się na piśmie w okresie siedmiu dni od daty

Protest składa się na piśmie w okresie siedmiu dni od daty

ogłoszenia w Dzienniku Ustaw wyników wyborów

ogłoszenia w Dzienniku Ustaw wyników wyborów

parlamentarnych i w ciągu trzech dni od opublikowania w

parlamentarnych i w ciągu trzech dni od opublikowania w

Dzienniku Ustaw wyników wyborów prezydenckich.

Dzienniku Ustaw wyników wyborów prezydenckich.

Rola Sądu Najwyższego

Rola Sądu Najwyższego



Na podstawie rozpatrzonych przez składy

Na podstawie rozpatrzonych przez składy

orzekające wyników prote stów i w oparciu o

orzekające wyników prote stów i w oparciu o

materiały Państwowej Komisji Wyborczej, Sąd

materiały Państwowej Komisji Wyborczej, Sąd

Najwyższy w składzie całej Izby Pracy,

Najwyższy w składzie całej Izby Pracy,

Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

rozstrzyga o ważności mandatu, ważności wyboru

rozstrzyga o ważności mandatu, ważności wyboru

w okręgu lub ważności wyboru Prezydenta RP

w okręgu lub ważności wyboru Prezydenta RP

Uwzględniając protest, Sąd Najwyższy może

Uwzględniając protest, Sąd Najwyższy może

stwierdzić wygaśnięcie mandatu lub unieważnić

stwierdzić wygaśnięcie mandatu lub unieważnić

wybory. Unieważnienie wyborów do Sejmu lub

wybory. Unieważnienie wyborów do Sejmu lub

Senatu upoważnia Prezydenta RP do zarządzenia

Senatu upoważnia Prezydenta RP do zarządzenia

nowych wybo rów. W przypadku unieważnienia

nowych wybo rów. W przypadku unieważnienia

wyboru Prezydenta RP ponowne wybory od

wyboru Prezydenta RP ponowne wybory od

początku zarządza Marszałek Sejmu.

początku zarządza Marszałek Sejmu.

Wygaśnięcie i obsadzenie

Wygaśnięcie i obsadzenie

mandatu w trakcie kadencji

mandatu w trakcie kadencji

Przyczyny wygaśnięcia mandatu

Przyczyny wygaśnięcia mandatu

:

:

1) utrata prawa wybieralności,

1) utrata prawa wybieralności,

2) pozbawienie mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału

2) pozbawienie mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału

Stanu,

Stanu,

3) zrzeczenie się mandatu,

3) zrzeczenie się mandatu,

4) śmierć posła (senatora),

4) śmierć posła (senatora),

5) zajmowanie w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których,

5) zajmowanie w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których,

stosownie do przepisów Konstytucji lub ustaw, nie można łączyć

stosownie do przepisów Konstytucji lub ustaw, nie można łączyć

z mandatem,

z mandatem,

6) powołanie w toku kadencji na stanowisko lub powierzenie

6) powołanie w toku kadencji na stanowisko lub powierzenie

funkcji, których, stosownie do przepisów Konstytucji i ustaw, nie

funkcji, których, stosownie do przepisów Konstytucji i ustaw, nie

można łączyć ze sprawowaniem mandatu parlamentarnego,

można łączyć ze sprawowaniem mandatu parlamentarnego,

7) sprawowanie przez parlamentarzystę albo powołanie go na

7) sprawowanie przez parlamentarzystę albo powołanie go na

stanowisko lub funkcję: wójta lub członka zarządu powiatu i

stanowisko lub funkcję: wójta lub członka zarządu powiatu i

zarządu województwa, bądź też w radzie regionalnej albo

zarządu województwa, bądź też w radzie regionalnej albo

branżowej kasie chorych,

branżowej kasie chorych,

8) złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego.

8) złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego.