Anatomia człowieka

wiadomości podstawowe

Dr Wacław Pawliszyn

Małopolska Wyższa Szkoła

Zawodowa w Krakowie

Motto

jako wprowadzenie do nauki

anatomii:

Wszystko powinno się upraszczać
o ile to możliwe
- ale nie bardziej

Albert Einstein

Lekcja anatomii

Anatomia jest nauką

u budowie i

kształtach ciała

człowieka

(zwierząt, roślin)

Anatomia

prawidłowa (a

takiej będziemy

się uczyć) bada i

opisuje ciało ludzi

zdrowych,

normalnie

zbudowanych

z kartek historii:

Anatomia jest jedną z

najstarszych nauk

przyrodniczych.

W starożytnej Grecji

uczył jej Hipokrates

(460 – 377 p.n.e.)

W starożytnym

Rzymie uczył jej

Galen (129 – 179)

Anatomia – wiadomości podstawowe
1



Organizm ludzki należy do organizmów wielokomórkowych

(metazoa)

. Komórki, często o wysokim stopniu

zróżnicowania, tworzą tkanki. Tkanka przystosowana jest do

wykonywania określonych działań (przykład: kurczliwość

mięśnia umożliwiająca ruch, odbieranie bodźców i wrażeń

ze świata zewnętrznego dzięki tkance nerwowej,

przenoszenie tlenu przez układ czerwonokrwinkowy).



Wysoko zorganizowane czynności możliwe są dzięki

narządom

(organum)

. Narządy zbudowane są zwykle z

wielu tkanek, posiadają powtarzalny kształt, strukturę czy

wielkość i są przeznaczone do wykonywania określonych

czynności (na przykład oko, ręka, wątroba, grasica).

Anatomia – wiadomości podstawowe
2



Złożoność niektórych czynności (na przykład

oddychanie, trawienie czy reagowanie na zmiany

w otaczającym nas środowisku) wymagają pracy

wielu narządów równocześnie lub w określonej

kolejności. Grupa narządów, służących do

wykonywania takich złożonych czynności nosi

nazwę układu

(apparatus, systema)



Wszystkie układy są ze sobą ściśle powiązane

czynnościowo, wpływają na siebie wzajemnie i

tworzą niepodzielną całość, zapewniając stałość i

równowagę całego organizmu

(homeostaza)

Anatomia – wiadomości podstawowe
3



Homeostaza

to zdolność organizmu do

zachowania

równowagi

podstawowych

parametrów biologicznych, dzięki sprawnej pracy
wszystkich narządów i układów regulacyjnych (na
przykład stała temperatura ciała, poziom glukozy
we krwi, poziom jonów Na

+

czy K

+

i inne)

Anatomia – układy narządowe
1



Układ narządów ruchu –

systema organorum

motus



Umożliwia poruszanie się i przemieszczanie, tak

poszczególnych części ciała względem siebie, jak i

przemieszczanie się w przestrzeni



Układ ruchu biernego –

kości i system połączeń

pomiędzy nimi (szkielet), o różnym zakresie ruchomości



Układ ruchu czynnego –

układ mięśniowy,

zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych,

przyczepionych do kości, dzięki czemu mogą je

poruszać. W większości mięśnie te są unerwione przez

nerwy obwodowe rdzeniowe

, w niektórych przypadkach

przez

nerwy czaszkowe.

Anatomia – układy narządowe
2



Układ trawienny –

systema digestorium



Szereg narządów służących odżywianiu ustroju,

ułożonych kolejno po sobie i tworzących długą

cewę od części twarzowej czaszki do miednicy

mniejszej. Układ trawienny posiada szereg

gruczołów, po części wbudowanych w jego ściany,

a także niezależnych, leżących zewnętrznie

.



Narządy układu trawiennego:



Jama ustna

(cavum oris)

, gardło

(pharynx)

i

przełyk

(esophagus)



Żołądek

(ventriculus v. gaster)

i dwunastnica

(duodenum)



Jelito cienkie

(intestinum tenue)

(czcze

intestinum

jejunum

i kręte

intestinum ileum

) , jelito grube

(intestinum crassum)

i odbytnica

(rectum)



Wielkie gruczoły: wątroba

(hepar)

i trzustka

(pancreas)

Anatomia – układy narządowe
3



Układ oddechowy –

systema respiratorium



Pobieranie z powietrza tlenu niezbędnego dla

procesów życiowych i oddawanie dwutlenku

węgla, finalnego produktu ubocznego w

procesie oddychania.



Układ oddechowy:



Nos

(nasum)



Gardło

(pharynx)



Krtań

(larynx)



Tchawica i oskrzela

(trachea et bronchii)



Płuca

(pulmones

)

Anatomia – układy narządowe
4



Układ krążenia –

systema vasorum v. systema

circulatorium



Składa się z dwóch układów – jednego

zawierającego krew

(sanguis)

, krążącej w

zamkniętym systemie rur i tłoczonej przez serce i

drugiego, zawierającego chłonkę

(lympha)

, płynącą

od tkanek i narządów do układu krwionośnego

.



Układ krwionośny:



Serce

(cor)



System naczyń krwionośnych

(vasa sanguinea)

z

tętnicami

(arteria)

, żyłami

(vena)

i naczyniami

włosowatymi

(vasa capillaria)



Układ chłonny:



Naczynia i przewody chłonne (zbudowane podobnie

jak żyły)



Węzły chłonne

(nodi lymphatici)



Grasica

(thymus)

Anatomia – układy narządowe
5a



Układ moczowo – płciowy –

systema

urogenitale v. apparata urogenitale



Zadaniem systemu moczowego jest usuwanie

zbędnych produktów przemiany materii z krwi i

wydalanie ich z organizmu pod postacią

związków rozpuszczalnych we wodzie. Istotą

układu płciowego jest stworzenie kolejnych

pokoleń (potomstwa) i przetrwanie gatunku.



Układ moczowy:



Nerki

(renes)



Moczowody

(ureter)



Pęcherz moczowy

(vesica urinaria)



Cewka moczowa

(urethra)

Anatomia – układy narządowe
5b



Układ płciowy:



Gonady – jajniki

(ovaria)

lub jądra

(testes)



Nasieniowody lub jajowody

(ducti deferensi) vel

(tubae uterinae)



Gruczoł krokowy (tylko M)

(prostata)



Macica i pochwa (tylko K)

(uterus et vagina)



Narządy płciowe zewnętrzne

(colpos vel penis)

Anatomia – układy narządowe
6a



Układ nerwowy –

systema nervosum



Koordynuje i reguluje czynności narządów w organizmie

oraz umożliwia dostosowywanie się naszego organizmu

do otoczenia i do reagowania na zachodzące w tym

otoczeniu zmiany. Podstawową czynnością układu

nerwowego jest

odruch

, biegnący po drodze zwanej

łukiem odruchowym. Duża część odruchów przebiega

nieświadomie. Oprócz tego istnieją czynności

świadome (

na przykład ruchy)

i czynności wyższego

rzędu

(integracja, kojarzenie, życie psychiczne)

Anatomia – układy narządowe
6b



Układ nerwowy somatyczny (animalny)



Centralny system nerwowy (csn)

(systema nervosum

centrale)



Obwodowy system nerwowy

(systema nervosum

periphericum)



Układ nerwowy autonomiczny (wegetatywny)



Układy współczulny (sympatyczny)

(systema

sympathicum)



Układ przywspółczulny (parasympatyczny)

(systema

parasympathicum)

Anatomia – układy narządowe
7



Układ gruczołów dokrewnych –

systema

endocrinum



Układ gruczołów bezprzewodowych, bogato

unaczynionych, wydzielających swoje produkty

(hormony) bezpośrednio do krwi. Działają one na

wszystkie lub tylko na wybrane komórki w ustroju. Są

też gruczoły działające wyłącznie lokalnie.



Gruczoły dokrewne:



Przysadka mózgowa

(hypophysis)



Gruczoł tarczowy

(glandula thyroidea)



Gruczoły przytarczyczne

(glandulae parathyroideae)



Aparat wyspowy trzustki

(pancreas)



Gruczoły płciowe: jądra

(testis)

lub jajniki

(ovarrium)



Grasica

(thymus)



Szyszynka

(corpus pineale)

Anatomia – układy narządowe
8



Układ narządów zmysłu (układ postrzegania) –

systema organorum sensuum



Struktury przystosowane do odbierania bodźców, bądź

to ze środowiska zewnętrznego, bądź z innych regionów

ciała.



Do narządów zmysłów należą:



Narządy czucia. Rozmieszczone są prawie we wszystkich

tkankach jako

zakończenia wolne

lub

ciałka krańcowe

nerwów.

Zakończenia nerwowe mogą być

eksteroceptorami (bodźce zewnętrzne), propiceptorami

(zmiany w narządach ruchu i położeniu ciała) lub

interoceptorami (zmiany środowiska wewnętrznego)



Narząd smaku

(organum gustatorii)



Narząd powonienia (węchu)

(organum olfactus)



Narząd wzroku

(organum visus)



Narząd przedsionkowo – ślimakowy

(organum

vestibulocochleare)

(dawniej:narząd słuchu i równowagi)

Anatomia – pojęcie metamerii



We wczesnych okresach rozwoju zarodka w tylnej

części okolicy głowowej kształtują się odcinki o

podobnej budowie, formując się w miarę rozwoju

zarodka od zawiązka głowy w kierunku do tułowia.

Odcinki te nazywamy

somitami

albo

praczłonami.



Somity powstają ze środkowego listka zarodkowego,

tego samego, z którego kształtują się kości, mięśnie

i skóra.



Segmentarna budowa z czasem zaciera się, ale

niektóre jej fragmenty pozostają w organizmie

ludzkim na stałe

(na przykład kręgosłup czy żebra).

Takie elementy anatomiczne, które są podobne do

siebie, nazywamy

metamerami (mówimy więc, że

klatka piersiowa ma budowę metameryczną)

Anatomia – układy narządowe
9



Powłoka wspólna (skóra) –

integumentum

commune (derma)



Ektodermalna warstwa komórek, u kręgowców

stanowiąca wielowarstwową powłokę,

podbudowana warstwą pochodzenia

mezodermalnego.



Bariera ochronna, mechaniczna i biologiczna,

izolująca organizm od szkodliwych wpływów

otoczenia. Ważny narząd termoregulacji, częściowo

również narząd wydalania.



W skład powłoki wspólnej wchodzą:



Naskórek

(epidermis)



Skóra właściwa

(corium v. dermis)



Tkanka podskórna

tela subcutanea)



Twory nabłonkowe: gruczoły

(glandulae cutis)

potowe, wonne, łojowe i sutkowe, włosy

(pili)

i

paznokcie

(unguis)

Anatomia – konstytucja ciała
1



Pomimo pewnych zasad organizacji ciała człowieka

istnieją duże różnice indywidualne, zarówno w

rozmiarach, jak i w proporcjach narządów,

mieszczące się jednak zwykle w granicach normy.

Zmienność proporcji ciała jest podstawą podziału

na typy konstytucjonalne.



Większość ludzi nie należy do ścisłych typów i

wyraźniej zaznaczone są tylko niektóre cechy

będące w przewadze



Najbardziej miarodajna jest typologia

przeprowadzana w wieku 20 – 25 lat



U dzieci określenie konstytucji ciała jest trudne i

bardzo często całkowicie błędne

Anatomia – konstytucja ciała

(wg Ketschnera)

2



Piknik



Budowa fizyczna:



Wzrost:

średni



Sylwetka:

przysadzista



Głowa:

okrągła



Kończyny:

krótkie



Brzuch:

wypukły



Psychika i reagowanie na bodźce:



Kontakt: towarzyski



Reakcje

: zmysłowy, smakosz



Nastrój:

zmienny, huśtawka nastrojowa



Skuteczność działania:

praktyczny



Zdolności:

dobry organizator

Anatomia – konstytucja ciała

(wg Ketschnera)

2b



Piknik

Anatomia – konstytucja ciała

(wg Ketschnera)

3



Leptosomatyk



Budowa fizyczna:



Wzrost:

wysoki



Sylwetka:

szczupła



Głowa:

podłużna



Kończyny:

długie



Brzuch:

wklęśnięty



Psychika i reagowanie na bodźce:



Kontakt:

samotnik



Reakcje

: marzyciel



Nastrój:

zimny uczuciowo, często fanatyk



Skuteczność działania:

surowy, zasadniczy,

wymagający, nieustępliwy



Zdolności:

zdolność do abstrakcyjnego myślenia

Anatomia – konstytucja ciała

(wg Ketschnera)

3b



leptosomaty
k

Anatomia – konstytucja ciała

(wg Ketschnera)

4



Atletyk



Budowa fizyczna:



Wzrost:

raczej wysoki



Sylwetka:

silna



Głowa:

kwadratowa w zarysie



Kończyny:

proporcjonalne



Brzuch:

płaski



Psychika i reagowanie na bodźce:



Kontakt:

ufny, uległy, ale kontakt często nawiązuje powoli



Reakcje

: spokojny, lekko powolny, niezdolny do szybkiej

zmiany myśli i tematu



Nastrój:

spokojny do czasu, potem wybuchowy



Skuteczność działania:

pedantyczny, dokładny



Zdolności:

sprawdza się w pracy zespołowej

Anatomia – konstytucja ciała

(wg Ketschnera)

4b



Atletyk

Anatomia – konstytucja ciała

(wg Sheldona)

5



Typ endomorficzny

(„grubas”)



Okrągła głowa



Duży, wypukły brzuch



Grube kończyny z tkanką tłuszczową na udach

i ramionach z cienkimi nadgarstkami i kostkami



Skłonność do tycia



duże narządy wewnętrzne: wątroba, śledziona

czy jelita



Typ endomorficzny częściowo może

odpowiadać piknikowi

Anatomia – konstytucja ciała

(wg Sheldona)

6



Typ mezomorficzny

(„atleta”)



Silna budowa kostna i mięśniowa z przewagą

tych tkanek nad innymi



Głowa o kwadratowym zarysie



Szerokie barki, silny kark



Szeroka klatka piersiowa



Muskularne kończyny z częściami dystalnymi

(dalszymi) dłuższymi niż proksymalnymi

(bliższymi)



Tkanka tłuszczowa słabo rozwinięta



Duże serce



Typ mezomorficzny ma wiele cech podobnych

do atletyka

Anatomia – konstytucja ciała

(wg Sheldona)

7



Typ

ektomorficzny

(„chudzielec”)



Szczupły słabo umięśniony



Długie kończyny



Wąska klatka piersiowa



Twarz podłużna z wysokim czołem



Prawie całkowity brak tkanki tłuszczowej



Duża powierzchnia skóry



Podłużne serce



Sprawny układ nerwowy



Typ ektomorficzny odpowiada częściowo

leptosomatykowi

Anatomia – podział wg Pawłowa
8



Podział ze względu na reakcje na bodźce płynące

ze świata zewnętrznego.



Nasza reakcja na bodźce zewnętrzne jest

wypadkową dwóch elementów – gry pobudzeń i

zahamowań



W zależności od wzajemnych proporcji pobudzeń i

hamowań rozróżniamy następujące typy ludzi:



Silny, zrównoważony, spokojny



Silny, zrównoważony, ruchliwy



Silny, niezrównoważony



Słaby, zahamowany