TRADYCJE

TRADYCJE

I ZWYCZAJE

I ZWYCZAJE

ŚWIĄT

ŚWIĄT

WIELKANOC

WIELKANOC

NYCH

NYCH

ŚWIĄTECZNE

ŚWIĄTECZNE

PORZĄDKI

PORZĄDKI

Przed Wielkanocą

robimy wielkie

świąteczne

porządki nie tylko

po to, by

mieszkanie lśniło

czystością.

Porządki mają

także symboliczne

znaczenie –

wymiatamy z

mieszkania zimę,

a wraz z nią

wszelkie zło i

choroby.

WIELKANOC

WIELKANOC

Wielkanoc jest najstarszym i

najważniejszym świętem

chrześcijaństwa obchodzonym na

pamiątkę Zmartwychwstania Jezusa

Chrystusa, rozpoczyna je Środa

Popielcowa 40 dniowym okresem

Wielkiego Postu.

Wielkanoc poprzedzona jest

Wielkim Tygodniem, rozpoczyna go

Niedziela Palmowa, obchodzona na

pamiątkę uroczystego wjazdu Jezusa

do Jerozolimy. Wielki Tydzień to czas

zadumy nad męką i śmiercią Jezusa

Chrystusa.

NIEDZIELA PALMOWA

NIEDZIELA PALMOWA

Niedziela Palmowa rozpoczyna Wielki

Tydzień. Zwana jest także "Kwietną" lub

"Wierzbną". Tego dnia święci się palmy.

Zwyczaj ten przywędrował do Polski z

Jerozolimy w średniowieczu. Obchodzi się go

na pamiątkę uroczystego wjazdu Jezusa do

Jerozolimy. Tradycja wykonywania palm jest

w Polsce bardzo aktualna. Najokazalsze

palmy przygotowują co roku mieszkańcy

Łysego na Kurpiach i Lipnicy Murowanej. Na

Podkarpaciu Palma jest giętka, wykonana z

gałęzi wierzby, zdobiona bibułą i wstążkami.

W Łysym przypomina kurpiowskie sosny, kij

oplatają zielone gałązki, przetykane mchem,

borówką i kwiatami z bibułki. W Lipnicy

Murowanej do wykonania palmy używa się

wyłącznie naturalnych materiałów. Palma

zrobiona jest z wikliny, ozdobiona baziami i

bibułkowymi kwiatami.

Do wykonania palm nie

Do wykonania palm nie

wolno używać metalowych

wolno używać metalowych

elementów. Sztuka polega

elementów. Sztuka polega

na tym, aby zbudować

na tym, aby zbudować

palmę kilkunastometrową,

palmę kilkunastometrową,

która samodzielnie będzie

która samodzielnie będzie

stała. Tajemnice

stała. Tajemnice

konstruowania takich

konstruowania takich

palm przekazuje się z

palm przekazuje się z

pokolenia na pokolenie.

pokolenia na pokolenie.

Palma jest symbolem

Palma jest symbolem

odradzającego się życia.

odradzającego się życia.

TRADYCJE ZWIĄZANE Z

TRADYCJE ZWIĄZANE Z

PALMĄ:

PALMĄ:



poświęcone palemki postawione w

poświęcone palemki postawione w

czasie burzy w oknie miały zapewnić

czasie burzy w oknie miały zapewnić

bezpieczeństwo;

bezpieczeństwo;



oderwane z palemek bazie mieszano z

oderwane z palemek bazie mieszano z

ziarnem przed siewem;

ziarnem przed siewem;



połykanie bazi miało uchronić przed

połykanie bazi miało uchronić przed

bólami i przeziębieniem, bólem gardła;

bólami i przeziębieniem, bólem gardła;



poświęconą palmą należy pokropić

poświęconą palmą należy pokropić

rodzinę, co uchroni ją przed chorobami i

rodzinę, co uchroni ją przed chorobami i

głodem;

głodem;



dzieci należało uderzyć witką z palmy,

dzieci należało uderzyć witką z palmy,

żeby były zdrowe;

żeby były zdrowe;

PUCHEROKI

PUCHEROKI

W podkrakowskiej wsi

Bibice co roku w Palmową

Niedzielę o piątej rano

pukają do drzwi i okien

Pucheroki. Pucheroki to

chłopcy w wysokich

szpiczastych czapkach

przystrojonych we wstążki

z kolorowej bibuły, w

kożuszkach wywróconych

włosem do góry i

przepasanych powrósłem

ze słomy. Policzki mają

usmarowane farbą.

Pucherokom nie można

nie otworzyć drzwi, bo
wtedy stają się groźni.

Gospodynie kładą im do

koszyków jajka, kawałek

kiełbasy lub pieniążek.

WIELKA ŚRODA

WIELKA ŚRODA

Kolejnym ważnym dniem

Wielkiego Tygodnia jest

Wielka Środa. Młodzież,

zwłaszcza chłopcy, topili

tego dnia Judasza. Ze słomy

i starych ubrań robiono

wielka kukłę, którą

następnie wleczono na

łańcuchach po całej okolicy.

Przy drodze ustawiali się

gapie, którzy okładali kukłę

kijami. Na koniec wrzucano

„zdrajcę” do stawu lub

bagienka. Wymierzanej w

ten sposób sprawiedliwości

stawało się zadość.

W niektórych regionach

zwyczaj ten rozpoczynał się

w Wielki Czwartek.

WIELKI CZWARTEK

WIELKI CZWARTEK



W Wielki Czwartek milkną dzwony kościelne, by odezwać się ponownie w

Wielką Sobotę;



W katedrach biskupi święcą w tym dniu oleje, potrzebne przy udzielaniu

sakramentu chrztu, bierzmowania i sakramentu chorych.



W pozostałych świątyniach odprawiana jest Msza Wieczerzy Pańskiej. Po

liturgii Słowa następuje obrzęd obmycia nóg dwunastu chłopcom lub

dojrzałym mężczyznom. Gest ten symbolizuje czynne włączenie się w Bożą

miłość i odnosi się do przykazania miłości bliźniego.



Liturgia Eucharystyczna Wielkiego Czwartku upamiętnia moment

ustanowienia Najświętszego Sakramentu – przeistoczenia chleba i wina w

Ciało i Krew Chrystusa.



Po uroczystej komunii świętej wiernych Najświętszy Sakrament zostaje

przeniesiony do specjalnie przygotowanego tzw. kaplicy adoracji. Obrzęd ten

zapowiada przeżycia, związane bezpośrednio z misterium Męki Pańskiej.

Polska tradycja religijna nazywa tę ceremonię przeniesieniem do ciemnicy,

symbolizującej trudny czas Chrystusowej modlitwy w Ogrójcu, a przede

wszystkim zniewagi doznawane podczas przesłuchania. Gaśnie wieczna

lampka, płonąca przez cały rok przy tabernakulum. Już wcześniej, po

odśpiewaniu na początku mszy Wieczerzy Pańskiej hymnu Chwała na

wysokości Bogu, milkną dzwony i dzwonki, a niekiedy również organy.

Dzwonki zastępuje się stukotem drewnianych kołatek. Na znak

osamotnienia Chrystusa, opuszczonego przez najbliższych, z ołtarza

zdejmuje się obrusy.



Dawniej dziewczęta zaś o zmroku udawały się do najbliższej bieżącej wody

by się w niej wykąpać. Wierzono bowiem, że woda w Wielki Czwartek

nabierała niezwykłej mocy przysparzania dziewczętom gładkości.

WIELKI PIĄTEK – DZIEŃ

WIELKI PIĄTEK – DZIEŃ

MĘKI PAŃSKIEJ

MĘKI PAŃSKIEJ



Jest dniem upamiętniającym mękę i śmierć Chrystusa na krzyżu, obowiązuje post

ścisły;



Centrum liturgii wielkopiątkowej to uroczysta adoracja Krzyża - adoracja Syna

Bożego, który oddał życie za zbawienie wszystkich ludzi.



W kościołach katolickich buduje się Groby Pańskie i odwiedza je. Nie odprawia się

w tym dniu mszy św., a jedynie po południu celebrowane jest nabożeństwo,

podczas którego śpiewa się pieśni o krzyżu i tajemnicy komunii. Czytane są

odpowiednie fragmenty Biblii.



Na zakończenie nabożeństwa, podczas uroczystej procesji, przenosi się do

wcześniej przygotowanego Grobu Pańskiego eucharystyczne ciało Chrystusa.

Niesione jest w osłoniętej welonem monstrancji z Najświętszym Sakramentem i

przechowywane tam aż do niedzieli - zmartwychwstania Chrystusa.



W wielu regionach Polski wierzono, że woda w rzekach i strumieniach w Wielki

Piątek nabiera cudownych uzdrawiających mocy. Prowadzono więc chorych nad

najbliższy brzeg i pomagano im obmyć umęczone ciało. A młode dziewczęta, które

zawsze chciały podobać się chłopcom, biegły do wody wieczorem albo o

wschodzie słońca święcie wierząc, że umycie liczka w tym dniu i o takiej właśnie

porze zapewni cerze mleczną biel. Wracały zdyszane, do czoła przykleił się

kosmyk mokrych włosów. Gospodarz wiedział gdzie były, więc spytał, czy jest

rosa. To ważne, bo „jeśli w Wielki Piątek rosa - ładne będą prosa, a jeśli deszcz

kropi - radujcie się chłopi!" Będzie urodzaj, stokrotnie wrócą się rzucone w rolę

ziarna.



Bywa też, że odtwarzane jest całe kalwaryjskie misterium Męki Pańskiej, po

którym wierni czuwają przy symbolicznym Grobie Jezusa, aż do Wigilii Wielkiej

Nocy Zmartwychwstania

MISTERIUM PASYJNE

MISTERIUM PASYJNE

Największym i najstarszym
(początek w XVII w.) jest
Misterium Pasyjne w Kalwarii
Zebrzydowskiej. To niezwykłe
widowisko rozpoczyna się sceną,
kiedy Jezus przepędza kupców ze
świątyni. W role Chrystusa,
Apostołów, Połata, Szymona
Cyrenejczyka, żydowskich
kapłanów, rzymskich żołnierzy i
innych postaci wcielają się
zakonnicy i klerycy z
kalwaryjskiego klasztoru oo.
Bernardynów oraz mieszkańcy
Kalwarii.
Wśród uczestników coraz rzadziej
można dostrzec prawdziwych
"dziadów kalwaryjskich". Ubrani
w grube kapoty i łapcie siedzą na
stopniach kościoła, odmawiają
pacierze i proszą o jałmużnę.

POGRZEB ŻURU I

POGRZEB ŻURU I

WIESZANIE ŚLEDZIA

WIESZANIE ŚLEDZIA

Dawniej ludzie rygorystycznie

przestrzegali postu. Codziennie

jedzono żur i śledzia.

W Wielką Sobotę ludzie, którzy

przez cały post jedli tylko te

potrawy, ciesząc się, że ich

miejsce zajmą święcone potrawy,

urządzali "pogrzeb żuru" i

"wieszanie śledzia". Ludzie

wylewali żur z garnka, zwanego

"żurowiec", do wykopanego

dołka. Garnek rozbijali, a

skorupy wyrzucali na drogę. Ten

zwyczaj nazywany jest

"pogrzebem żuru". Na drzewie

wieszano postnego śledzia, aby

go ukarać za to, że 40 dni rządził

nad mięsem.

WIELKA SOBOTA

WIELKA SOBOTA

W Wielką Sobotę Kościół przeżywa tajemnicę

zstąpienia Chrystusa do Otchłani. Jest to dzień

ciszy i adoracji. W dniu tradycyjnego wyciszenia nie

sprawuje się mszy świętych. Główny ołtarz

pozostaje obnażony. Przez cały dzień trwa adoracja

Chrystusa złożonego do grobu. Zgodnie ze starym

polskim obyczajem przy symbolicznej mogile

Zbawiciela czuwa warta — ministranci, harcerze, na

wsiach niekiedy także strażacy w galowym

umundurowaniu. Wierni przychodzą do świątyń, w

których kapłani błogosławią pokarmy przeznaczone

na świąteczny stół, czyli tzw. święcone (święconkę)

— kończy się przecież czas postu. Modlitewna

zaduma panuje do późnych godzin popołudniowych.

Dopiero po zachodzie słońca wierni gromadzą się w

świątyniach na liturgii Wigilii Paschalnej.

Kiedy w Wielką Sobotę ksiądz poświęcił w kościele

ogień i wodę, każdy gospodarz starał się przynieść

do domu choć kilka kropel tej wody i kilka ogarków

ognia. Miały chronić przed złem. Należało rozlać

je

i rozsypać na polu, co wróżyło uzyskanie dobrych

plonów.

ŚWIĘCONKA

ŚWIĘCONKA

Wielka Sobota to czas święcenia potraw. W

zazwyczaj artystycznie przystrojonym

koszyku, niesie się po odrobinie wszystkich

najważniejszych dań świątecznych. W

zależności od regionu, zawartość koszyków

jest różna. Prawie zawsze znajduje się tam

chleb, kiełbasa, sól, pieprz, ocet oraz

oczywiście pisanki. W okolicach Przemyśla

święcono wszystkie potrawy, które znajdą się

na stole.

SYMBOLE

SYMBOLE

CHLEB

CHLEB

We wszystkich kulturach ludzkości był i jest
pokarmem podstawowym, niezbędnym do
życia. Gwarantował dobrobyt i pomyślność.
Wśród chrześcijan zawsze był symbolem nad
symbolami - przedstawia bowiem Ciało
Chrystusa. Jeżeli pieczono wiele odmian
chleba, do kosza kładziono po dużej kromce
każdego z nich. Natomiast koniecznie
poświęcony był cały chlebek wielkanocny
czyli paska. W tym celu specjalnie ją
przecież pieczono.

BARANEK

BARANEK

Najbardziej znamienny
symbol świąt
wielkanocnych — wśród
chrześcijan uosabia
zwycięstwo Chrystusa,
który jak ofiarny baranek
oddał swoje życie za ludzi,
by następnie
zmartwychwstać i odnieść
zwycięstwo nad grzechem,
złem i śmiercią. Dawniej
wierzono też, że ma
zapewniać przychylność
przyrody i chronić przed
klęskami.

BABA WIELKANOCNA

BABA WIELKANOCNA

Do święconki
została dołożona
jako ostatnia.
Symbolizuje
doskonałość i
zapewnia dostatek
w kuchni. Ale musi
być upieczona
własnoręcznie.

CHRZAN I SÓL

CHRZAN I SÓL

CHRZAN

- zawsze był starym ludowym znamieniem
wszelkiej siły i fizycznej krzepy.
Współdziałając z innymi potrawami
zapewniał ich skuteczność. Miał
zapewniać zdrowie mężczyznom.
Ponieważ ma ostry smak, ma
przypominać Mękę Pańską

SÓL

- to minerał życiodajny, dawniej
posiadający moc odstraszania wszelkiego
zła. Bez soli nie ma życia. To także
oczyszczenie, samo sedno istnienia i
prawdy. Stąd twierdzenie o „soli ziemi",
jak to w Kazaniu na Górze powiedział
Chrystus o swoich uczniach.

WĘDLINA I SER

WĘDLINA I SER

Ma zapewnić zdrowie i płodność, a
także dostatek, bo przecież nie
każdy mógł sobie pozwolić na ten
szczególny pokarm. Kiedyś był to
choćby plaster szyneczki, a od XIX
wieku słynna polska kiełbasa.

Ser jest symbolem zawartej
przyjaźni między człowiekiem a
siłami przyrody, a przede wszystkim
stanowi gwarancję rozwoju stada
zwierząt domowych. Ser jest
bowiem produktem mlecznym
pochodzącym od krów, owiec i kóz.

WIELKANOCNE JAJKA

WIELKANOCNE JAJKA

Jajo – króluje na wielkanocnym stole, jest

Jajo – króluje na wielkanocnym stole, jest

symbolem życia i odrodzenia. Tradycja

symbolem życia i odrodzenia. Tradycja

pisanek i dzielenia się święconym jajkiem

pisanek i dzielenia się święconym jajkiem

sięga daleko w przeszłość. Już starożytni

sięga daleko w przeszłość. Już starożytni

Persowie wiosną darowali swoim bliskim

Persowie wiosną darowali swoim bliskim

czerwono barwione jaja. Zwyczaj ten

czerwono barwione jaja. Zwyczaj ten

przyjęli od nich Grecy i Rzymianie.

przyjęli od nich Grecy i Rzymianie.

Rumuńskie przysłowie ludowe mówi:,

Rumuńskie przysłowie ludowe mówi:,

„Jeśli my, chrześcijanie zaprzestaniemy

„Jeśli my, chrześcijanie zaprzestaniemy

barwienia jaj na czerwono, wówczas

barwienia jaj na czerwono, wówczas

nastąpi koniec świata”. Czerwone pisanki

nastąpi koniec świata”. Czerwone pisanki

mają ponoć moc magiczną i odpędzają złe

mają ponoć moc magiczną i odpędzają złe

uroki, są symbolem serca i miłości. Jajko

uroki, są symbolem serca i miłości. Jajko

jest formą najbardziej doskonałą. Zawiera

jest formą najbardziej doskonałą. Zawiera

wszystkie konieczne dla odżywienia

wszystkie konieczne dla odżywienia

organizmu składniki: białko, tłuszcz, sole

organizmu składniki: białko, tłuszcz, sole

mineralne i witaminy.

mineralne i witaminy.

KURCZAK

KURCZAK

Jest ściśle związany
z symbolem jajka. W
dziewiętnastym
wieku w Galicji
mówiono: "wstał z
grobu (Chrystus)
jak z jaja kurczę".
Jego żółta barwa
odwołuje się do
motywów solarnych,
symbolizuje
wieczność,
odrodzenie i słońce.

ZAJĄCZEK

ZAJĄCZEK

W wielu kulturach,
począwszy od
starożytności, kojarzony
był z płodnością,
przyrodą, odrodzeniem,
ruchliwością oraz
tchórzliwością. Dopiero
w XVII wieku połączono
ten symbol ze Świętami
Wielkanocnymi. Do
Polski zwyczaj ten dotarł
z Niemiec na początku
XX wieku. Zajączek jest
raczej rekwizytem niż
bohaterem obrzędu.

NIEDZIELA WIELKANOCNA

NIEDZIELA WIELKANOCNA

Niedziela Wielkanocna, zwana Wielką Niedzielą,
to pierwszy dzień świąt wielkanocnych.
Rozpoczyna ją poranne bicie dzwonów,
zapraszające wiernych do kościoła i ogłaszające
radosną wiadomość, że Chrystus
zmartwychwstał. Msza ta zwana jest rezurekcją i
rozpoczyna się o 6 rano. Rozpoczyna ją okrzyk
"Alleluja". Jest to przyśpiew w pieśniach
wielkanocnych, to okrzyk radości. Pochodzi z
języka hebrajskiego, w którym "halelu-Jah"
znaczy dosłownie: "Chwalcie Boga!". W ten dzień
można podobno będąc w górach na Głodówce
"złapać Pana Boga za nogi". Chmury tak nisko
sięgają gór, na których siedzi Bóg patrzący na
idących na rezurekcję ludzi. Z tą radosną
nowiną, że Chrystus zmartwychwstał, idziemy do
domów, by z całą rodziną zasiąść do
świątecznego stołu.

Wraz z dźwiękiem dzwonów na wielkanocną
mszę, gospodarz szedł do sadu potrząsać
drzewkami owocowymi, żeby dobrze
obrodziły. Największe szczęście we wsi miał
mieć ten, kto pierwszy wrócił z rezurekcji
do domu.
W Wielkanoc po uroczystej mszy zasiadamy
do wielkanocnego śniadania zwanego
"święconem". Poprzedza je rytuał dzielenia
się poświęconym w Wielką Sobotę jajkiem.
Niegdyś przed śniadaniem jadło się laskę
chrzanu, która miała ustrzec od bólu zębów
i brzucha, kataru i kaszlu. Odbywało się to
na pamiątkę pojenia ukrzyżowanego
Chrystusa żółcią i octem.
Na stołach znajdują się jajka, wędliny,
wielkanocne baby i mazurki. Stoły zdobione
są bukietami z bazi i pierwszych wiosennych
kwiatów.

SZUKANIE ZAJĄCZKA

SZUKANIE ZAJĄCZKA

Wyrazem
wielkanocnej
radości rodziny
może być po
zakończeniu
śniadania,
wspólna zabawa
– zwana
szukaniem
zajączka, czyli
małej
niespodzianki
dla każdego.

PONIEDZIAŁEK

PONIEDZIAŁEK

WIELKANOCNY

WIELKANOCNY

WIELKIE OBLEWANIE

WIELKIE OBLEWANIE

Polewanie wodą ma znaczenie symboliczne. Za
tym zwyczajem kryje się dawny pogański akt
zapładniania wiosenną wodą ziemi, która od
tej chwili znów jest zdolna do rodzenia.
Poniedziałek Wielkanocny nazywany jest
śmigusem – dyngusem, Lanym Poniedziałkiem,
Oblewanką, Polewanką lub dniem świętego
Lejka. Chłopcy oblewali dziewczyny wodą. Na
ładne, lubiane dziewczyny wylewano całe
wiadra wody lub wrzucano je do stawów,
sadzawek. Im więcej było wody, tym większy
honor dla panny. Przemoczona do suchej nitki
dziewczyna miała tzw. wzięcie. Jeśli dziewczyna
miała suche ubranie, była niepocieszona.
Panny przygotowywały okup najczęściej w
postaci pisanek. Można było wykupić się też
kiełbasą lub mazurkiem.

Pierwotnie dyngus i
dyngusowanie były
wymuszaniem datków,
przede wszystkim jajek, pod
groźbą przymusowej
kąpieli. Śmigus oznaczał
uderzenie, smaganie rózgą,
gałązką albo palmą, choć
np. na Śląsku Cieszyńskim
oblewano dziewczęta wodą,
a potem „suszono” je
żartobliwymi uderzeniami
bata z wierzbowych witek. Z
czasem te dwa odrębne
zwyczaje zostały połączone
w jeden, śmigus – dyngus.

PSIKUSY

PSIKUSY

W Poniedziałek
Wielkanocny
robiono różne
dowcipy sąsiadom.
Zdarzało się, że
gospodarze
znajdowali na
dachach stodół i
domów brony, pługi
i płoty. Zamieniano
także bramy
sąsiadom.

PROCESJA STU KONI

PROCESJA STU KONI

Od 300 lat w każdy Poniedziałek
Wielkanocny ulicami Pietrowic Wielkich
koło Raciborza jedzie barwna procesja
konna. Kawalkadę prowadzi jeździec z
procesyjnym krzyżem, za nim podąża grupa
konnych z chorągiewkami, dalej gospodarze
z figurą Chrystusa i ksiądz. Następnie
maszeruje orkiestra. Konno mogą jechać
tylko mężczyźni. Uczestnicy procesji jadą do
kościoła, gdzie odbywa się nabożeństwo w
intencji dobrych urodzajów. Po
nabożeństwie kawalkada objeżdża pola,
które ksiądz święci.

Z kurkiem po dyngusie

Z kurkiem po dyngusie

Najbardziej powszechnym i do
dziś znanym zwyczajem w całej
Polsce było chodzenie w święta
wielkanocne „po wykupie” i
„dyngusie” z kurkiem. Kogut w
wierzeniach ludowych
zwiastował zmianę pogody,
zbliżanie się nowego dnia.
Przebierańcy zwani
„kurcorzami” chodzili od chaty
do chaty, śpiewając dyngusowe
pieśni. Wozili drewnianego
kurka, ustrojonego w pióra i
otrzymywali od gospodarzy
dary. „Kurcorze” za otrzymane
dary dziękowali
okolicznościowymi
piosenkami.

KONIEC

przygotowała M. Dziubak

Pomoc Duchowa

www.adonai.pl