1

Działanie estrogenów na organizm kobiety

•

odpowiadają za rozwój drugorzędowych cech płciowych u

kobiety

•

są odpowiedzialne za kształtowanie sylwetki kobiecej,

rozmieszczenie tkanki tłuszczowej i miękkość skóry

•

wpływają na regulację wydzielania gonadotropin

•

odgrywają ważną rolę w psychicznym i emocjonalnym typie

zachowania kobiecego oraz reakcjach seksualnych

2

Biologiczne działanie estrogenów w obrębie

narządów płciowych kobiety

3

Biologiczne działanie estrogenów w obrębie

gruczołu sutkowego kobiety

Pobudzają:

•

wzrost nabłonka kanalików i pęcherzyków gruczołowych

•

rozwój podścieliska łącznotkankowego i tkanki tłuszczowej

4

Działanie ogólnoustrojowe estrogenów

To wielokierunkowe działanie anaboliczne

•

na biosyntezę tłuszczów, białek i zasad purynowych i pirymidynowych

•

utrzymanie masy kostnej (hamują osteolityczny wpływ parathormonu i

stymulują działanie osteoblastyczne)

•

regulację syntezy lipoprotein i odpowiedzi tkanek na insulinę

•

zwiększają biosyntezę białek wiążących hormony tarczycy i nadnerczy

•

zwiększają przepuszczalność błon komórkowych i wzmagają

nawodnienie tkanek, poprawiają krążenie krwi, elastyczność i stan błon

śluzowych poprzez zatrzymanie sodu i wody w ustroju

•

zapobiegają atrofii nabłonka dróg moczowo-płciowych

•

wywierają ochronny wpływ na serce i jelito grube

•

w organizmie mężczyzn podstawową rolą estrogenów jest utrzymanie

właściwej masy kostnej i wzrostu kości długich w młodym wieku

5

Wpływ estrogenów na układ sercowo-naczyniowy

•

receptory dla estrogenów stwierdzono w ścianach naczyń i w płytkach

krwi, gdzie hamują proliferację komórek mięśni gładkich i śródbłonka

związaną z uszkodzeniem endotelium

Estrogeny:

•

poszerzają naczynia wieńcowe

•

zwiększają ryzyko zakrzepicy

•

17β-estradiol wpływa zarówno na śródbłonkowo zależny, jak i

śródbłonkowo niezależny mechanizm produkcji NO

•

estrogeny posiadają również właściwości antyoksydacyjne

6

Działanie progesteronu w narządach płciowych

•

ogólne działanie progestagenów wyraża się zmniejszaniem zdolności

receptorów komórkowych do wiązania estrogenów - działanie

antyestrogenowe i antyowulacyjne

•

wywołuje przemiany wydzielnicze, a następnie doczesnowe w błonie

śluzowej macicy uprzednio przygotowanej estrogenami

•

umożliwia implantację zapłodnionego jaja – powoduje rozrost

podścieliska, pobudza wydzielanie gruczołów i blokuje dalszy wzrost

endometrium pod wpływem estrogenów, co zapobiega jego

rozrostom

7

Działanie progesteronu w narządach płciowych

•

powoduje przekrwienie i rozpulchnienie mięśnia macicy oraz jego

relaksację ze zniesieniem samoistnej i stymulowanej reaktywności

skurczowej

•

znosi działanie hormonów estrogennych na gruczoły szyjki macicy, śluz

szyjkowy staje się pod wpływem progesteronu gęsty, nierozciągliwy i

nieprzenikliwy dla plemników

•

w jajowodzie zwiększa czynność wydzielniczą nabłonka i hamując

działanie prostaglandyn zapobiega niepożądanej akcji skurczowej

jajowodu

•

w obrębie gruczołów sutkowych synergistycznie z estrogenami pobudza

wzrost pęcherzyków gruczołowych, ograniczając jednocześnie nadmierny

wzrost nabłonka przewodów

8

Działanie progesteronu poza układem rozrodczym

•

obniżenie stężenia aminokwasów w surowicy

•

obniżanie działania hipoglikemicznego insuliny, zwiększanie

poziomu glikogenu w tkankach

•

obniżanie napięcia mięśni gładkich układu moczowego

•

działanie diuretyczne poprzez blokowanie aldosteronu w cewce

dalszej nefronu - zwiększenie wydalania H

2

O i Na

+

z organizmu

•

zwiększanie wydzielania wapnia i fosforu

•

podwyższanie ciepłoty podstawowej ciała

•

w obrębie skóry działanie antyandrogenne

Narządy estrogenozależne

•

gruczoł piersiowy

•

mózg

•

układ sercowo – naczyniowy

•

narządy moczowo - płciowe

•

kości

•

układ immunologiczny

•

przewód pokarmowy

•

wątroba

•

skóra i jej przydatki

9

10

•

działanie estrogenów w tkankach odbywa się za

pośrednictwem receptora dla estrogenów, należącego do

rodziny steroidowych receptorów jądrowych

•

estrogeny oddziałują na tkanki docelowe za pośrednictwem

dwóch typów receptora (receptor estrogenowy, ER) alfa i beta

(ERα i ERβ)

•

ERα i ERß nie są równoważne czynnościowo i mają różną

ekspresję w tkankach

•

dystrybucja obu typów receptora, tj. α i β w organizmie oraz

interakcje pomiędzy nimi w istotny sposób decydują o efekcie

działania estrogenów na poszczególne tkanki

•

istnieje także pozareceptorowa, tj. błonowa droga wiązania

estrogenu z komórką

Receptory dla estrogenów

11

•

liczba receptorów estrogenowych w skórze waha się zależnie

od płci (znacznie więcej receptorów estrogenowych występuje

u kobiet niż u mężczyzn) i okolicy ciała

•

największą gęstość ER obserwuje się w okolicach płciowych (w

obrębie pochwy jest więcej receptorów estrogenowych aniżeli

w nabłonku warg sromowych), w skórze twarzy i kończyn

dolnych

Liczba receptorów dla estrogenów w skórze

12

•

w skórze dominuje r e c e p t o r β , który jest obecny w

komórkach naskórka i skóry właściwej

•

jądrowy r e c e p t o r α występuje w fibroblastach i

makrofagach, ale nie stwierdzono go w keratynocytach

•

receptory estrogenowe są obecne także w melanocytach,

komórkach dendrytycznych i komórkach śródbłonka naczyń

Receptory dla estrogenów w skórze

13

Receptory dla hormonów płciowych w skórze

•

receptor androgenowy występuje w jądrach większości

keratynocytów, w mniej więcej 10% fibroblastów skóry

właściwej, w sebocytach gruczołów łojowych, mieszkach

włosowych i nielicznych komórkach wydzielniczych gruczołów

potowych

•

receptor progesteronowy występuje w keratynocytach,

gruczołach łojowych, mieszkach włosowych, gruczołach

potowych ekrynowych i melanocytach

•

w okresie menopauzy zmienia się ekspresja receptorów dla

hormonów płciowych w skórze okolicy łonowej - istotnie maleje

gęstość receptora androgenowego (spadek ok. 40% w

porównaniu z okresem premenopauzalnym) i

progesteronowego, natomiast koncentracja receptora

estrogenowego pozostaje podobna

14

Wpływ estrogenów na skórę

Estrogeny:

•

są zaangażowane w proces angiogenezy, apoptozy,

prezentacji antygenu

•

oddziałują na keratynocyty (promują proliferację

keratynocytów) i fibroblasty (zwiększają syntezę kolagenu)

oraz na limfocyty T, komórki dendrytyczne, makrofagi i

komórki śródbłonka (obniżają produkcję cytokin prozapalnych)

•

przyspieszają gojenie się ran poprzez odbudowę unerwienia

skóry, reepitelizacji i pobudzenia ziarninowania w obrębie

rany

15

Wpływ estrogenów i progesteronu na skórę

•

estrogen aplikowany miejscowo przyśpiesza produkcję

kolagenu typu I i III przez fibroblasty

•

progesteron stosowany miejscowo zmniejsza aktywność

niektórych metaloproteinaz, hamuje proces kolagenolizy i

oszczędza w ten sposób obecne w skórze włókna kolagenowe

•

estradiol in vivo stymuluje produkcję kwasu hialuronowego

•

estradiol pozytywnie oddziałuje na macierz pozakomórkową -

badania na zwierzętach udowodniły korzystny i szybki wpływ

substytucyjnej terapii estrogenowej na zawartość

glikozaminoglikanów oraz na wzrost nawilżenia skóry

•

hormony płciowe w zapobiegają atrofii, suchości i nadmiernej

wiotkości skóry

16

Wpływ hipoestrogenizmu na właściwości

skóry

Naskórek

•

ścieńczenie naskórka (spowolnienie podziałów komórkowych)

•

zmniejszone przyleganie komórek warstwy rogowej

•

spłaszczenie granicy naskórkowo-skórnej z osłabieniem wymiany

składników odżywczych/metabolitów pomiędzy naskórkiem a skórą

właściwą

Skóra właściwa

•

zmniejszenie ilości fibroblastów i mastocytów

•

spadek zawartości kolagenu

•

uszkodzenie włókien sprężystych

•

osłabienie przepływu włośniczkowego, rozszerzenie naczyń

warstwy brodawkowatej

•

zmniejszenie rozmiarów i czynności sekrecyjnej przydatków skóry

(mniejsza się ilość łoju i potu)

17

ANTYKONCEPCJA

HORMONALNA

Antykoncepcja hormonalna polega na wprowadzeniu do organizmu

dodatkowych ilości hormonów płciowych estrogenów i progestagenów w

celu kontrolowanego zaburzenia istniejącej między nimi naturalnej

równowagi i hamowania uwalniania gonadotropin. Cykle są bezowulacyjne, a

endometrium ulega przyspieszonej transformacji sekrecyjnej, co

uniemożliwia zagnieżdżenie blastocysty.

18

Pigułka antykoncepcyjna

W skład tabletki antykoncepcyjnej wchodzą hormony:

•

progestageny, które są właściwymi środkami antykoncepcyjnymi

•

estrogeny zapobiegające krwawieniom międzymiesiączkowym i

zmianom zanikowym błony śluzowej macicy

Działanie tabletek antykoncepcyjnych:

•

wpływając na wydzielanie przez przysadkę hormonów FSH i LH

hamują dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego i tym samym

jajeczkowanie

•

zmniejszają reaktywność jajników na działanie hormonów przysadki

•

zmniejszają wydzielanie przez jajniki estrogenów i progesteronu

•

wywołują w błonie śluzowej macicy zmiany uniemożliwiające

zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej

•

powodują zagęszczenie śluzu szyjkowego

•

pobudzają skurcze jajowodów i zagęszczają obecny w nich śluz

19

Dobór pigułki antykoncepcyjnej

Przed włączeniem antykoncepcji hormonalnej konieczne jest

wnikliwe badanie ginekologiczne i wykluczenie chorób

będących przeciwwskazaniem do tej metody.

Badania, które powinno się wykonać przed doborem tabletki

antykoncepcyjnej:

•

badanie ginekologiczne

•

cytologia

•

badanie sutków

•

badania hormonalne

•

ocena wskaźników wątroby i ocena układu krzepnięcia krwi

•

oznaczenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi

•

kontrola ciśnienia tętniczego

20

Bezwzględne przeciwwskazania do

antykoncepcji hormonalnej

Najistotniejszym zagrożeniem związanym ze stosowaniem

tabletek antykoncepcyjnych jest możliwość wystąpienia powikłań

zakrzepowo-zatorowych.

•

niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych

•

nowotwory sutków, jajników, trzonu macicy oraz odbytnicy

ponieważ ich rozwój zależny jest od hormonów płciowych

•

ciężkie choroby wątroby

•

choroby układu krążenia, nadciśnienie, choroba wieńcowa

•

zaburzenia krzepliwości krwi, stany po zapaleniach żył oraz duże

żylaki podudzi (zwłaszcza z ich stanami zapalnymi w przeszłości)

•

długotrwałe unieruchomienie, ponieważ dochodzi także wtedy do

zaburzeń krążenia krwi i nadmiernej jej krzepliwości

•

znaczna otyłość

21

Bezwzględne przeciwwskazania do

antykoncepcji hormonalnej

•

wysoki poziom tłuszczów i cholesterolu we krwi

•

palenie papierosów - estrogeny w połączeniu z nikotyną

znacznie zwiększają ryzyko powstania chorób układu krążenia

•

ciąża , karmienie piersią- stosowanie antykoncepcji

hormonalnej powoduje zanik pokarmu

•

porfiria (choroba metaboliczna)

•

po przebytym wirusowym zapaleniu wątroby (zwłaszcza typu

B) tabletki antykoncepcyjne można stosować tylko pod ścisłą

kontrolą lekarską

•

choroby układu krążenia w rodzinie

•

choroba zakrzepowo - zatorowa w rodzinie (zwłaszcza u kobiet)

22

Metody antykoncepcji hormonalnej

m e t o d a j e d n o f a z o w a – k l a s y c z n a

•

wszystkie przyjmowane tabletki mają niezależnie od dnia cyklu

taką samą zawartość hormonów

•

tabletki przyjmuje się od pierwszego dnia krwawienia przez 21

kolejnych dni po czym robi się 7-dniową przerwę, w trakcie której

występuje krwawienie z odstawienia

•

8-go dnia rozpoczyna się kolejne przyjmowanie hormonów

•

w zależności od poziomu hormonów płciowych stosuje się różne

typy leków

•

u kobiet o wysokim stężeniu estrogenów we krwi stosuje się

tabletki typu gestagennego (mniejsze stężenie estrogenów, a

wyższe progestagenów), natomiast w przypadku wyższego

poziomu progesteronu tabletki estrogenne

23

Metody antykoncepcji hormonalnej

m e t o d a d w u f a z o w a

•

w pierwszej połowie cyklu przyjmuje się tabletki z pochodnymi

estrogenów i niewielkimi dawkami pochodnych progestagenów

•

w II połowie cyklu nadal przyjmuje się takie same dawki

estrogenów, ale zwiększa się stężenie progestagenów

•

w skład jednego opakowania leku wchodzą dwa rodzaje

tabletek

24

Metody antykoncepcji hormonalnej

m e t o d a t r ó j f a z o w a

•

jest próbą naśladowania naturalnego cyklu miesięcznego

•

stosuje się w zależności od fazy cyklu tabletki o różnym

składzie z mniejszą lub większą zawartością estrogenów i

progestagenów

•

terapię zaczyna się od pierwszego dnia krwawienia, prowadzi

się przez 21 dni i robi się 7- dniową przerwę

•

jest zalecana w okresie okołomenopauzalnym oraz u młodych

dziewcząt - wprowadza niewielkie zmiany w gospodarce

hormonalnej

•

w przypadku kobiet wchodzących w okres okołomenopauzalny

metoda ta może w pewnym stopniu regulować zaburzoną w

tym okresie przemianę hormonów płciowych

25

Zastosowanie progestagenów

•

progestageny poza leczeniem niepłodności i ciąży zagrożonej, są

stosowane jako składowe leków antykoncepcyjnych i leków w

hormonalnej terapii zastępczej (HTZ)

•

pochodne 17-alfa-hydroksyprogesteronu charakteryzują się

zróżnicowaną aktywnością

•

ctan cyproteronu wykazuje największy wśród progestagenów

potencjał antyandrogenowy, jest stosowany w leczeniu

hirsutyzmu, trądziku i chorób gruczołu krokowego

•

octan medroksyprogesteronu ma właściwości antyestrogenowe,

ma takie samo zastosowanie kliniczne, jak progesteron, wywołuje

niewielkie zaburzenia nastroju, podobne do tych, jakie występują

w zespole napięcia przedmiesiączkowego

•

dydrogesteron charakteryzuje się czynnością progestagenną, bez

antyandrogenowej.

26

Powikłania antykoncepcji hormonalnej

•

plamienia i krwawienia, upławy

•

obrzmienie i bolesność piersi

•

kurcze i bóle łydek

•

przejściowe obniżenie nastroju, zmniejszenie popędu płciowego

•

bóle głowy

•

nudności

•

częstsze zakażenia układu moczowego

•

wzrost masy ciała zwykle o 2-3 kilogramy w przeciągu

pierwszych miesięcy stosowania tabletki (później waga ciała

stabilizuje się)

•

często pierwszym objawem nietolerancji tabletki jest wzrost

ciśnienia tętniczego krwi

27

Powikłania antykoncepcji hormonalnej

Estrogeny zawarte w tabletkach

•

są jednym z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia

chorób układu krążenia, choroby wieńcowej, nadciśnienia

tętniczego

•

powodują nadmierny wzrost krzepliwości krwi (sprzyja to

zakrzepom i zatorom w naczyniach a także udarom

niedokrwiennym mózgu)

•

mogą powodować rozwój wielu chorób wątroby - wzrasta

ryzyko powstania kamicy pęcherzyka żółciowego, łagodnych i

złośliwych nowotworów wątroby

•

u kobiet przed 35 rokiem życia zwiększają ryzyko rozwoju

nowotworów sutka

28

Korzyści stosowania antykoncepcji

hormonalnej

Antykoncepcja hormonalna oprócz zapobiegania nieplanowanej

ciąży powoduje też pewne korzystne zmiany w układzie

płciowym:

•

pozwala na zmniejszenie dolegliwości związanych z

krwawieniami miesięcznymi

•

rzadziej występuje zespół napięcia przedmiesiączkowego

•

krwawienia są mniej obfite i niebolesne

•

środki hormonalne pozwalają na regulację czasu wystąpienia

miesiączki

•

zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób narządu rodnego - rzadziej

występuje zapalenie przydatków, mniej jest torbieli

czynnościowych jajników

•

zapobiega rozwojowi nowotworów trzonu macicy i jajników oraz

łagodnych rozrostów sutka (włókniaki, łagodne gruczolaki)

•

zmniejszone jest ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej

•

mniejsze jest ryzyko rozwoju chorób tarczycy oraz osteoporozy