Zaburzenia odżywiania

Mateusz Makoś

Magda Nadolska

1

Plan prezentacji:

•

Definicja zaburzeń odżywiania.

•

Niedowaga.

•

Niedożywienie.

•

Bulimia.

•

Anoreksja.

•

Pregoreksja.

•

Ortoreksja.

•

Pica.

•

Otyłość.

•

Zespół kompulsywnego jedzenia.

•

Zespół jedzenia nocnego.

2

Zaburzenia odżywiania (zaburzenia jedzenia) -
jednostki chorobowe charakteryzujące się
zaburzeniem łaknienia na podłożu psychicznym.
Dzieje się tak, ponieważ zaburzenia odżywiania to
objawy tego, co przeżywa osoba chora (ból, stres,
strach, samotność, niska samoocena itp).
Mechanizmy choroby często są niezrozumiałe dla
samego chorego, a jego zachowania (np. objadanie
się i wywoływanie wymiotów) to najczęściej działania
kompulsywne.

Zaburzenia odżywiania wymagają specjalistycznego
leczenia (psycholog, psychiatra, czasem dietetyk).
Nieleczone mogą doprowadzić do poważnych
komplikacji zdrowotnych, a nawet śmierci.

3

NIEDOWAGA

Niedowaga jest
definiowana przez
wartość współczynnika
BMI w zakresie 17,5-18,5.
U niemowląt i dzieci do
określenia wagi
odpowiedniej dla wieku,
płci i wzrostu używa się
specjalnych siatek
centylowych.

4

PRZYCZYNY

•

AIDS;

•

gruźlica;

•

choroby metaboliczne;

•

choroby nowotworowe;

•

choroby pasożytnicze;

•

nadczynność tarczycy

•

zespół złego wchłaniania.

5

SKUTKI

•

choroby krążenia;

•

ryzyko osteoporozy;

•

niska wytrzymałość fizyczna;

•

osłabienie, zmęczenie;

•

słaby system odpornościowy i podatność na
infekcje;

•

może powodować anemię i wypadanie
włosów;

•

u kobiet utrata miesiączki, bezpłodność,
powikłania podczas ciąży, anemia.

6

LECZENIE

Dieta jest niezbędnym wsparciem w

leczeniu przyczyn niedoboru masy ciała i

możliwością osiągnięcia prawidłowej dla

danej osoby wagi.

Powinna dostarczać ok. 40-50 kcal na 1kg

należnej masy ciała, być bogato-białkowa i

jednocześnie lekkostrawna. Tłuszcze

powinny dostarczać 25 % energii. Zbyt

duża ich ilość zmniejsza apetyt.

7

8

NIEDOŻYWIENIE

Jest to zaburzenie
budowy lub funkcji
organizmu,
spowodowane
niedostarczaniem z
pożywieniem
potrzebnych ilości
energii i/lub
składników
odżywczych.

9

RODZAJE NIEDOŻYWIENIA

•

Kwashiorkor – niedożywienie białkowe,
rozpowszechnione wśród ubogiej ludności Afryki,
Azji i Ameryki środkowej. Przyczynić się mogą do
niego choroby pasożytnicze, infekcje, zatrucia
mikrotoksynami oraz długotrwałe stresy.  

•

Marasmus – niedożywienie białkowo-
energetyczne. Objawia się zanikiem mięśni
szkieletowych i zmniejszoną zawartością tkanki
tłuszczowej w organizmie.

•

Hipowitaminoza albo awitaminoza – niedobór
lub brak określonej witaminy w organizmie.
Objawy są specyficzne z zaburzeniami w
funkcjonowaniu komórek lub tkanek.

10

OBJAWY

Objawy niedożywienia obejmują zarówno
dolegliwości fizyczne, jak i problemy psychiczne:

•

chudnięcie,

•

osłabienie,

•

obniżenie odporności,

•

częste infekcje - za mało witamin z grupy B, cynku,
kwasów omega-3

•

łamliwość włosów,

•

suchość skóry

•

rozdrażnienie,

•

apatia,

•

depresja.

11

NIEDOŻYWIENIE OSÓB HOSPITALIZOWANYCH

•

Duża nadwaga lub niedowaga

•

Chudnięcie przed przyjęciem do szpitala

•

Wysoka temp. ciała

•

zaburzone wchłanianie (np. z powodu
silnej biegunki),

•

uzależnienie

•

Zarażenie wirusem HIV

•

Badania lub zabiegi wymagające głodówki

12

NIEDOŻYWIENIE OSÓB CHORYCH NA

NOWOTWORY

•

mdłości

•

wymioty

•

biegunki

•

zaparcia

•

metaliczny smak w ustach

•

owrzodzenia w jamie ustnej

•

silne osłabienie

13

NIEDOŻYWIENIE DZIECI

•

spadek masy ciała

•

obrzęki (szczególnie brzucha i twarzy)

•

niewydolność trzustki

•

ginekomastia (powiększenie się gruczołów
piersiowych)

•

apatia

•

infekcje

•

wydalanie dużej ilości kału i moczu

14

SKUTKI

•

Anemia

•

Nadpobudliwość, płaczliwość, kołatanie
serca, zaburzenia pamięci

•

Demiralizacja kości, próchnica zębów

•

Kłopoty z dziąsłami, np. paradontoza

•

Osłabienie wzroku

•

Nocne kurcze łydek

•

Wypadanie włosów i łysienie

15

W leczeniu niedożywienia, bez względu na

jego przyczynę, zaleca się:

•

ostrożne wprowadzanie do diety brakujących
składników odżywczych,

•

lekkostrawną dietę,

•

spożywanie częstych, ale nieobfitych posiłków,

•

unikanie potraw pikantnych i tłustych,

•

wykorzystanie specjalnych napojów, takich jak np.
nutridrink,

•

w skrajnych przypadkach - żywienie dożylne.

16

17

BULIMIA (bulimia nervosa)

Są to zaburzenia
odżywiania
charakteryzujące się
napadami
niekontrolowanego
objadania się, po
których osoba chora
prowokuje wymioty lub
stosuje środki
przeczyszczające.

18

Istnieją dwa typy choroby:

Typ przeczyszczający

Typ nieprzeczyszczający

19

OBJAWY

•

występują nawracające epizody
przejadania się

•

utrzymuje się uporczywa koncentracja na
jedzeniu i silne pragnienie lub poczucie
przymusu jedzenia

•

prowokowanie wymiotów

•

prowokowanie wydalania stolca

•

stosowanie: leków obniżających łaknienie,
preparatów tarczycy, leków moczopędnych

•

samoocenianie siebie jako osoby otyłej oraz
zaburzający strach przed przytyciem

20

PRZYCZYNY

•

zaburzenia funkcji neuroprzekaźnictwa

•

udział genu odpowiedzialnego za
tworzenie się leptyny

•

Zaburzenia poziomu greliny

•

czynniki związane z osobowością

•

konflikty rodzinne

•

uzależnienia rodziców

•

maltretowanie fizyczne i psychiczne

•

chorobliwa obawa przed otyłością

•

wpływ kształtu i masy ciała na samoocenę

21

S

K

U

T

K

I

22

23

LECZENIE

•

Psychoterapia poznawczo-behawioralna

•

Psychoterapia rodzinna

•

Leczenie farmakologiczne

24

ANOREKSJA

(jadłowstręt psychiczny)

Jadłowstręt

psychiczny

(Anorexia nervosa) –

zaburzenie

odżywiania,

polegające na

celowej utracie wagi

wywołanej i

podtrzymywanej

przez osobę chorą.

25

RODZAJE

•

Anoreksja restrykcyjna - chory ogranicza
przyjmowanie pokarmu do bardzo niewielkich ilości
i nieregularnie stosuje środki przeczyszczające.

•

Anoreksja bulimiczna - Anorektyk, choć zazwyczaj
ogranicza ilość przyjmowanego pokarmu, regularnie
miewa okresy przejadania się lub prowokowania
wymiotów i nadużywania leków przeczyszczających
i moczopędnych. Stosowane metody zwykle
prowadzą do biochemicznych zaburzeń oraz
zakłóceń czynności pewnych układów i narządów, a
także są zagrożeniem dla życia.

26

OBJAWY

•

zmniejszenie masy ciała

•

zaburzenia endokrynne

•

chory przeżywa silny lęk przed
przybraniem na wadze lub otyłością,
nawet jeśli ma niedowagę

•

zaburzenie percepcji własnego ciała (jego
wagi i kształtu)

•

wskaźnik masy ciała BMI niższy niż 17,5

27

PRZYCZYNY

•

Dysfunkcje ośrodków mózgowych
regulujących określone procesy metaboliczne

•

Brak równowagi serotoniny

•

Podwyższony poziom kortyzolu

•

Zmiany w mózgu spowodowane
komplikacjami w okresie płodowym

•

Niedobór cynku

•

Lęk przed identyfikacją z własną płcią

•

Niska samoocena

•

Niezadowolenie ze swojej figury

•

Ideał szczupłej sylwetki symbolem sukcesu

•

Zaburzenia funkcjonowania mózgowego
mechanizmu nagrody, związanego z dopaminą

28

SKUTKI

•

utrata tkanki tłuszczowej i masy mięśniowej,
zredukowany metabolizm hormonów tarczycy

•

hipotermia

•

zanik mięśnia sercowego - objaw „małego
serca”, skurcze przedwczesne przedsionkowe i
komorowe

•

zwolnienie akcji serca do 60 uderzeń na minutę,
pojawienie się szmeru sercowego

•

niedociśnienie tętnicze

•

zawroty głowy, omdlenia, zaburzenia snu

•

Bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia

•

zanik miesiączki lub różne inne zaburzenia cyklu
menstruacyjnego

29

•

łuszczenie, suchość i mała elastyczność skóry (tzw.
brudna

•

skóra)

•

czasem zanik zmian trądzikowych, pojawienie się

•

charakterystycznego meszku na ciele

•

wypadanie włosów pod pachami i na wzgórku
łonowym,

•

kruchość i łamliwość włosów na głowie

•

Osteopenia

•

Osteoporoza

•

obniżony poziom cynku, fosforu, magnezu, wapnia,
potasu

•

drażliwość, nastrój depresyjny, dezorientacja, niska
samoocena

•

zaburzenia hormonalne, np. wzrost stężenia kortyzolu i
hormonu wzrostu, obniżenie poziomu gonadotropin.

30

LECZENIE

•

Dieta

•

Leczenie
farmakologiczne

•

Psychoterapia

•

Hospitalizacja

31

PREGOREKSJA

•

anoreksja ciążowa

(ang. pregnency - ciąża oraz  ang. anorexia –

anoreksja)

•

słaba wykrywalność przypadków - ok.10%

•

brak akceptacji naturalnego przyrostu masy ciała
związanego z rozwojem płodu

•

dzieci kobiet chorych na pregoreksje wykazują
niższą masę urodzeniową, uzyskują mniej
punktów w skali Apgar

•

nieprawidłowości żywieniowe wpływają na
występowanie upośledzeń wrodzonych, dwa razy
częściej niż wskazuje średnia populacyjna

32

ORTOREKSJA

•

patologiczna fiksacja na spożywaniu zdrowej i
właściwej żywności

•

pojęcie wprowadzone w 1997 roku przez Stevena
Bartmana

•

nie jest to równoznaczne ze zdrowym odżywianiem

•

unikanie niektórych pokarmów i/lub określonych
sposobów ich obróbki, przekonane o ich szkodliwości
dla zdrowia

•

w skrajnych przypadkach głodowanie – jeśli nie
możliwym jest dostarczenie „właściwego” pokarmu

•

najbardziej niebezpieczne u dzieci oraz u osób
dorastających

•

ortoreksja jest zazwyczaj odrębna od anoreksji
psychicznej

33

PICA(łaknienie spaczone)

•

występowanie apetytu oraz spożywania
przedmiotów/substancji nie będących żywnością

•

spożywanie półproduktów żywnościowych (np.
mąka)

•

klasyfikowane jako zaburzenie jeśli trwa ponad
miesiąc oraz występuję w wieku, w którym
próbowanie np. ziemi jest nieadekwatne to poziomu
rozwoju człowieka

•

najczęściej występuje u kobiet w ciąży i małych
dzieci – w tych przypadkach najczęściej kończy się
spontanicznie

•

etiologia nieznana – domniemaną przyczyną jest
niski poziom dopaminy

34

RODZAJE

•

Aerofagia (połykanie powietrza)

•

Amylofagia (konsumpcja skrobi)

•

Kautopireiofagia (zjadanie wypalonych zapałek)

•

Koniofagia (konsumpcja kurzu)

•

Koprofagia (konsumpcja kału)

•

Emitofagia (konsumpcja wymiocin)

•

Geomelofagia (nienormalne zjadanie surowych
ziemniaków)

•

Geofagia (zjadanie ziemi)

•

Hematofagia (wypijanie krwi)

•

Hialofagia (konsumpcja szkła – np. z okien i butelek)

•

Litofagia (zjadanie kamieni)

•

Autokanibalizm (zjadanie własnych części ciała)

•

Trichofagia (zjadanie włosów lub wełny)

•

Urofagia (wypijanie moczu)

•

Ksylofagia (konsumpcja drewna)

•

Mukofagia (konsumpcja wydzielin z nosa)

35

OTYŁOŚĆ

Otyłość jest stanem patologicznego zwiększenia ilości
tkanki tłuszczowej, u mężczyzn 25%, a u kobiet
powyżej 30% masy ciała. Do celów praktycznych w
diagnostyce otyłości posługuje się obliczaniem
nadmiaru masy ciała w stosunku do masy niezależnej,
wskaźnikiem masy ciała (BMI) oraz pomiarem obwodu
talii.

W badaniach WHO MONICA (1983-1986) stwierdzono,
że w większości z 48 badanych krajów, 50% do 75%
populacji w wieku 35-64 lat miało nadwagę lub
otyłość. Aktualnie zwiększa się gwałtownie
występowanie otyłości w krajach rozwiniętych i
rozwijających się.

36

37

38

PRZYCZYNY

•

czynniki metaboliczne, endokrynne, genetyczne
(OTYŁOŚĆ WTÓRNA); psychologiczne,
środowiskowe

•

u ponad 90% osób przyczyną jest dodatni bilans
energetyczny wynikający z nadmiernego
dostarczania pokarmu w stosunku do potrzeb
organizmu (OTYŁOŚĆ PROSTA)

39

OTYŁOŚĆ WTÓRNA

Występuje w zaburzeniach endokrynologicznych,
chorobach organicznych podwzgórza, rzadkich zespołach
uwarunkowanych genetycznie oraz z powodów
jatrogennych.

•

choroby podwzgórza (np. guzy, stany zapalane)

•

endokrynopatie (np. niedoczynność tarczycy, zespół
wielotorbielowatych jajników)

•

rzadkie zespoły uwarunkowane genetycznie (np.
Pradera Williego, Lawrence’a Moona-Biedla)

•

leki sprzyjające tyciu (np. chlorpromazyna, dezipramina)

40

OTYŁOŚĆ PROSTA

Jak cukier wpływa na mózg?

•

aktywacja ośrodka nagrody w korze mózgu

•

nadmierna aktywacja prowadzi do wzmożonej
tolerancji na cukier, łaknienia oraz zaniku
kontroli

•

wpływa na wydzielanie dopaminy

•

przy zdrowym odżywianiu poziom dopaminy
zacznie spadać jeśli organizm będzie
otrzymywał te same składniki odżywcze przez
dłuższy czas – mechanizm uzupełniania
wszystkich mikro- i makroelementów

•

przy nadmiarze cukru poziom dopaminy
utrzyma się na wysokim poziomie

41

SKUTKI

42

•

obniżenie jakości życia (niska samoocena,
izolacja społeczna, okresy występowania
depresji, brak akceptacji własnego wyglądu)

•

przeciążenia układu kostnego

•

miażdżyca

•

choroba niedokrwienna serca

•

cukrzyca typu 2

•

nadciśnienie tętnicze

•

kamica żółciowa

•

zespół bezdechu sennego

•

zaburzenia wydzielania oraz działania hormonów

•

wylew

•

zatorowość

•

zawał mięśnia sercowego

43

LECZENIE

•

uzyskiwanie ujemnego bilansu energetycznego

•

uwzględnić należy również eliminację zaburzeń
pobocznych wynikających z otyłości

•

leczenie indywidualne, zależne od wieku, płci,
stopnia zaawansowania oraz typu otyłości,
czynników ryzyka metabolicznego i chorób
towarzyszących

•

wykonanie badań podmiotowych, przedmiotowych
oraz w razie potrzeby dodatkowych

•

zalecenia dietetyczne

•

zwiększenie aktywności fizycznej

•

modyfikacja stylu życia

•

farmakoterapia

•

leczenie chirurgiczne

44

DZIAŁANIA PREWENCYJNE

•

prewencja populacyjna (np. promocja i ułatwiony
dostęp do aktywności fizycznych; promocja
edukacji żywieniowej w szkołach; rzetelna
informacja na etykietach produktów
spożywczych)

•

prewencja indywidualna (np. zwiększona
aktywność fizyczna dostosowana do wydolności
jednostki; świadomość zagrożenia otyłością –
obciążający wywiad rodzinny i/lub otyłość w
dzieciństwie; rzetelna wiedza z zakresu żywienia
człowieka)

45

46

47

ZESPÓŁ KOMPULSYWNEGO

JEDZENIA (BED)

•

zaburzenie opisywane już w latach 50 XX wieku

•

istotą tego zaburzenia jest utrata kontroli nad ilością
spożywanych pokarmów oraz brak obecności zachowań
kompensacyjnych, takich jak np. prowokowanie
wymiotów czy przeczyszczanie się

•

istotna statystycznie przewaga kobiet z tym
zaburzeniem

•

najczęściej diagnozowane w populacji osób otyłych

•

1,5 – 3% w populacji USA

48

PRZYCZYNY

•

Biologiczne

•

Psychologiczne

•

Socjokulturowe

49

DIAGNOSTYKA

•

powtarzające się epizody żarłoczności

•

obecność podczas większości epizodów
przynajmniej trzech z wymienionych zachowań
świadczących o utracie kontroli

(np. jedzenie znacznie

szybsze niż zwykle, jedzenie aż do nieprzyjemnego uczucia
pełności, zjadanie dużych ilości pożywienia pomimo braku
fizycznego poczucia głodu, etc.)

•

występowanie epizodów przynajmniej dwa razy w
tygodniu przez 6 miesięcy

•

odczuwanie wyraźnego dyskomfortu w związku z
epizodami

•

aktualny brak kryteriów bulimii oraz nadużywania
leków w celu uniknięcia przyrostu masy ciała

50

ZESPÓŁ JEDZENIA NOCNEGO (NES)

•

znany już od lat 50 XX wieku (Stunkard, Grace, Wolff)

•

połączenie zaburzeń snu z zaburzeniami odżywiania

•

etiologia niejasna, prawdopodobnie podłoże genetyczne

•

występowanie bezsenności minimum 3 razy w tygodniu,
nadmierne wieczorne łaknienie, poranny głód

•

źródło znacznego stresu przewlekłego, zmęczenia,
poczucia winy, wstydu

•

zaburzenie może być źródłem urazów - pacjenci
niewybudzeni ze snu, w fazie nREM, spożywają czasem
gorące posiłki

•

wykazano deregulację rytmów okołodobowego
wydzielania melatoniny, leptyny oraz kortyzolu

•

leczenie za pomocą farmakoterapii z wspierająca
interwencją psychologiczną

51

Bibliografia

1.

Nicole Avena. How sugar affects the brain?. W: YouTube [online], 2014,
[dostęp 11.12.2014]. Dostępny w Internecie:
https://www.youtube.com/watch?v=lEXBxijQREo&index=38&list=WL

2.

Bąk-Sosnowska Monika. Interwencja psychologiczna w zespole
kompulsywnego jedzenia. Psychiatria Polska 2009, nr 4, s. 445–456

3.

Cieplak Wioletta. Nietypowe zaburzenia odżywiania – pregoreksja [online]
[dostęp 11.12.2014]. Dostępny w Internecie:
http://www.akademiadietetyki.pl/nietypowe-zaburzenia-odzywiania-
pregoreksja/

4.

Jakuszkowiak Katarzyna, Cubała Wiesław Jerzy. Zespół jedzenia nocnego -
rozpowszechnienie, diagnoza i leczenie. Psychiatria 2004, nr 2, s. 107-111

5.

Janas-Kozik Małgorzata. Ortoreksja – nowe rozpoznanie?. Psychiatria Polska
2012, nr 3, s. 441–450

6.

Józefik Barbara. Anoreksja i bulimia psychiczna. Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1999, ISBN: 83-233-1179-X

7.

Szamotulska Katarzyna. Hipoteza Barkera - badanie epidemiologiczne w
populacji polskiej. Warszawa: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -
Panstwowy Zaklad Higieny. 2011. ISBN 83-89379-38-4

8.

Zahorska-Markiewicz Barbara. Otyłość – poradnik dla lekarzy. Kraków:
Archi-Plus, 2002, ISBN: 83-901781-5-X

52