Metody terapii osób z autyzmem

1. Metody opierające się na koncepcjach zaburzeń

sensorycznych jako podstawowych dla autyzmu:

◦

terapia sensoryzmów wg Delacato

◦

integracja sensoryczna

◦

Metoda HANDLE

2. Metody ukierunkowane na terapię kontaktu i więzi

◦

terapia więzi i dialogu wg Olechnowicz

◦

metoda opcji

◦

holding

3. Treningi w zakresie teorii umysłu
4. Metody edukacyjne

◦

Analiza Stosowana Zachowania

◦

TEACCH

5. Metody rozwijające umiejętności komunikacyjne – metoda RDI

Podział metod

Wg Delacato:

U dzieci autystycznych występują
uszkodzenia mózgu powodujące zaburzenia
sensoryczne.



Osoby mające takie zaburzenia nie radzą
sobie z bodźcami, które docierają do mózgu
z otaczającego świata.

Terapia sensoryzmów wg Delacato



W przypadku dzieci z autyzmem jeden (lub
więcej) z kanałów odbioru bodźców
(wzrokowych, słuchowych, smakowych,
zapachowych lub dotykowych) działa
wadliwie. Dziwne, powtarzające się ruchy,
sensoryzmy są próbą unormowania pracy
(naprawienia) tego kanału sensorycznego.
Poprzez wielokrotne powtarzanie stymulacji
dziecko samo próbuje się wyleczyć.



Terapia sensoryzmów wg
Delacato



NADWRAŻLIWOŚĆ:



Bardzo niski próg czuciowy pozwala na
przekazywanie do mózgu zbyt dużej ilości
danych sensorycznych.



Najmniejszy bodziec aktywuje cały układ
nerwowy, w rezultacie dzieci czują dotyk,
zapach, smak, odbierają dźwięki i wrażenia
wzrokowe zbyt dobrze.

Kategorie zaburzeń wg Delacato



NIEDOWRAŻLIWOŚĆ:



Powolny układ nerwowy przekazuje do
mózgu za mało informacji.



Kanały sensoryczne nie pozwalają dostać
się do mózgu wystarczającej ilości
informacji. Dotrzeć mogą jedynie silniejsze
bodźce.

Kategorie zaburzeń wg Delacato



BIAŁY SZUM:



Odpowiednie części mózgu, odpowiedzialne
za odbiór i integrację bodźców
sensorycznych funkcjonują wadliwie, same
wytwarzając zakłócenia lub szum w
systemie.



U takich dzieci wewnętrzny hałas zakłóca
prawidłowy odbiór bodźców.

Kategorie zaburzeń wg Delacato



Zasady dla terapeuty:

□ praca w oddzielnym pomieszczeniu, sam na sam

z dzieckiem, ciche, bez klimatyzacji, hałasów z zewnątrz

□ uważna obserwacja, co przykuje uwagę dziecka
□ terapeuta powinien siedzieć spokojnie i być

przyjaznym dla dziecka, ale bez narzucania się

□ to dziecko powinno samo podejść do terapeuty
□ terapeuta nie powinien wykonywać gwałtownych

ruchów

□ terapeuta powinien mówić cicho i w naturalny

sposób, nie za dużo

Diagnoza

Zasady dla terapeuty c.d.:

- terapeuta dokonuje analizy zachowania, którego zmysłu te

zachowania dotyczy przedmiot, który dziecko wybrało

□ terapeuta powinien niw tylko obserwować dziecko,

ale także słuchać je z zamkniętymi oczami

□ terapeuta powinien być maksymalnie obiektywny i

spisywać powtarzające się zachowania, notować, co sprawia
dziecku największą przyjemność, zakwalifikować zachowania
do zmysłów, których głównie dotyczą (dotyk, węch, słuch,
smak, wzrok)

□ Po zakończeniu należy powtórzyć tę procedurę w

odrębnym pomieszczeniu

Diagnoza



Terapia składa się z dwóch etapów:
Etap I – przetrwanie. Cele:
□              Wyeliminowanie sensoryzmów
□              Zrozumienie zachowań dziecka
□              Pomoc dziecku w pozbyciu się
sensoryzmów na tyle, aby otoczenie przestało je
odrzucać
□              Uwolnienie dziecka od dziwnych nawyków
sensorycznych

Etap II. Cel:

□ Zmiana kierunku rozwoju dziecka

Terapia

Dotyk



§ Osoby nadwrażliwe



I Nie lubią dotyku człowieka, ubrania. Wybierają
pluszowe zabawki, którymi się głaszczą, delikatnie łaskoczą
ciało. Nie lubią dużych różnic temperatur i ciśnienia, wolą
dotyk własny niż cudzy



II Należy unikać sztywnych, szorstkich i
niewygodnych ubrań, szorstkich ręczników, ubierać dziecko
stosownie do temperatury. Dziecko na początku powinno
bawić się własnym ciałem, następnie robić z dzieckiem to,
co zwykle robiło samo (np. Gładzenie policzka), a gdy nie
jest w stanie dalej tego znieść robimy chwilę przerwy i
zaczynamy od nowa

Diagnoza i terapia sensoryzmów dotyczących poszczególnych zmysłów

Osoby wykazujące zbyt małą wrażliwość



I śmieją się podczas wykonywania
czynności, które powinny sprawiać im ból, same
dostarczają sobie stymulacji (np. bicie,
gryzienie), rytmicznie poruszają ciałem



II Należy dostarczyć dziecku licznych
zmian temperatur i doznań prioproreceptywnych
(ruszanie rękami i nogami dziecka przez
terapeutę, bieganie), W przypadku takich dzieci
wskazane jest szorowanie skóry szczotką, tarcie
szorstkim ręcznikiem, masaże ze szczypaniem

Diagnoza i terapia sensoryzmów
dotyczących poszczególnych zmysłów



Biały szum



I dzieci drapią ciało, jak po ukąszeniu
owada, często przechodzą je dreszcze. Są ciche i
spokojne, na przemian z „wybuchami”. Często
występuje u nich zjawisko gęsiej skórki



II Nie należy używać wibrujących
urządzeń, uczyć dziecko odróżniania wrażeń
dotykowych z zewnątrz i z wewnątrz, określanie
skąd pochodzi bodziec, nauka rozpoznawania
rodzajów wrażeń dotykowych, w końcowym etapie
terapii należy dołączyć zmiany rytmu doznań
dotykowych

Diagnoza i terapia sensoryzmów
dotyczących poszczególnych zmysłów

Integracja sensoryczna (SI) to

neurobiologiczna czynność, która zachodzi
w obrębie ciała każdego człowieka. Gdy
doznania są przenoszone do mózgu w
zintegrowany, zorganizowany sposób, mózg
wykorzystuje je do kształtowania percepcji,
zachowań i w procesach uczenia się.

Integracja sensoryczna

ZABURZONA SI ma miejsce, gdy mózg i cały

system nerwowy nie są w stanie bez
zakłóceń integrować informacji
pochodzących od zmysłów. Informacje
dostarczane do mózgu są niewłaściwie
przetwarzane, a w efekcie pojawiają się
zaburzenia percepcji, zdolności ruchowych,
umiejętności bawienia się, samoobsługi,
zachowań i uczenia się.



Osoba z takim zaburzeniem cechuje się
dużą niepewnością grawitacyjną. Ma
problemy w skakaniu, chodzeniu po linii,
huśtaniu się, bujaniu, a przede wszystkim
obracania się wokół własnej osi.
Nie lubi dotykać niektórych przedmiotów
(ważna konsystencja) i nie lubi być
dotykana. Ma duże problemy z
rozpoznawaniem przedmiotów za pomocą
tylko dotyku, bez użycia wzroku.



Nie radzi sobie z „odczytywaniem”
dźwięków, rozróżnianiem ich. Cierpi na
nadmiar dźwięku, odbiera zbyt głośny jako
hałas odbiera, powodujący niemalże ból. Nie
toleruje też ostrego światła, pulsującego i
kolorowego.



Terapię rozpoczynamy od udrażniania
tych kanałów, które są odpowiedzialne za
integrowanie wrażeń na najniższym
poziomie, tzn. sfera westybularnej,
proprioceptywne, taktylnej, zmysłu węchu i
smaku. Percepcja wzrokowa i słuchowa są w
dużym stopniu zależne od płynności w/w
sfer

SI-Terapia



Integracja doznań płynących wszystkimi
wymienionymi kanałami umożliwią
PRAKSJĘ , a więc precyzyjne działanie
nastawione na określony cel z
zaplanowaniem kolejnych sekwencji
czynności, oceny ich wykonania i końcowym
efektem. Zazwyczaj zablokowany jest nie
jeden, ale wiele kanałów odbioru informacji.

SI-Terapia



-plansze na białym, żółtym, szarym papierze z określonym
kształtami figury geometrycznej (stymulacja wzrokowa i
wzrokowo-ruchowa)
-ćw na planszach wzorcowych z figurami geometrycznymi i
z zadrukowanym tłem
-ćw wodzenia wzrokiem za poruszającym się przedmiotem
-ćw rysowania postaci
-ćw analizujące precyzję ruchową- małą motorykę
-ćw rozpoznawania określonych punktów na płaszczyźnie i
w przestrzeniu
-rozpoznawanie kształtów za pomocą dotyku
-rozpoznawanie za pomocą dotyku kształtów kreślonych na
dłoniach DZ, brzuchu, plecach
-ćw wodzenia palcem w kierunku nosa i ręki terapeuty

Podstawowe ćwiczenia w terapii
SI



HANDLE wg twórców metody to nieinwazyjna
metoda zarówno diagnozowania jak i terapii
większości zaburzeń neuro-rozwojowych
występujących przez całe życie, takich jak
autyzm, zespół nadpobudliwości
psychourchowej, zespół zaburzeń uwagi,
dysleksja oraz zespół Tourette’a. Została
stworzona w oparciu o badania z różnych
dziedzin wiedzy, jak medycyna, rehabilitacja,
edukacja. Jako baza służy jej model
prawidłowego rozwoju układu nerwowego.

HANDLE



Nazwa metody HANDLE jest akronimem w
języku angielskim utworzonym z pierwszych
liter słów: Holistic Approach to Neuro-
Development and Learning Efficiency, co
tłumaczy się na język polski jako holistyczne
podejście do neuro-rozwoju i skutecznego
uczenia się.

HANDLE



Terapia w programie HANDLE polega na
przeprowadzeniu kompleksowej oceny stanu
układu nerwowego osoby w celu określeniu
stopnia i rodzaju dysfunkcji poszczególnych
elementów układu nerwowego.



Następnie, po szczegółowym przeanalizowaniu
wyników oceny, wykwalifikowany terapeuta
opracowuje program terapeutyczny, składający
się z szeregu specjalnych ćwiczeń, które są
dostosowane do indywidualnych potrzeb
dziecka.

HANDLE



Terapeuta szkoli osobę lub jego rodzinę (w zależności od
stopnia niepełnosprawności osoby poddawanej terapii), jak
należy prawidłowo wykonywać ćwiczenia.



Zalecone ćwiczenia osoba lub jego rodzina wykonują z nim
samodzielnie w domu.



Monitorowanie oraz modyfikowanie terapii odbywa się w
formie comiesięcznych konsultacji z terapeutą, bądź w jego
siedzibie, bądź poprzez przesyłanie drogą internetową
materiałów wideo z pracy terapeutycznej w domu.



Po upływie sześciu miesięcy od rozpoczęcia terapii, dziecko
jest ponownie poddawane szczegółowej analizie tak, by
zdecydować o zakończeniu bądź kontynuacji terapii, w
zależności od stanu klinicznego dziecka.



Metoda HANDLE bada stan każdego z
następujących elementów układu nerwowego:
wzrok, słuch, zmysł równowagi, wszelkie rodzaje
czucia (czucie powierzchowne, głębokie), węch,
smak, napięcie mięśniowe oraz sprawdza
wszelkie pomiędzy nimi powiązania jak również
sposób, w jaki wpływają na funkcje wyższe
układu nerwowego, takie jak czytanie, pisanie,
liczenie, mowę oraz wszelkie inne szeroko
rozumiane formy uczenia się jak również funkcje
ruchowe.

Na co oddziałuje terapia HANDLE?



Metoda HANDLE bierze pod uwagę nie tylko
aktualny stan układu nerwowego dziecka,
ale również wpływ czynników
środowiskowych takich jak odżywianie,
czynniki toksyczne, stan emocjonalny,
dziedziczność, styl życia.



Metoda opcji; opracowana przez rodzinę
Kaufmanów. Jest to nie tylko sposób
oddziałowywania terapeutycznego, ale
przede wszystkim cała postawa życiowa,
stosunek do świata i innych ludzi, oparty na
stwierdzeniu, że kochać kogoś znaczy być z
nim szczęśliwym.

Metoda Opcji



Metoda ta nie jest nastawiona na zmianę
dziecka. Jest one w pełni akceptowane,
zarówno pod kontem zalet jak i wad.



Metoda ta opiera się na trzy zasady
1. Pierwsza to zmienić siebie i swoje własne
przekonania względem dziecka. po to aby móc
go zaakceptować.
2. Druga to wytworzenie motywacji u dziecka
poprzez pokazanie mu miłości.
3. Trzecia to ułożenie planu nauczania dla
niego, wolny od jakikolwiek przymusów.

Metoda Opcji



Podstawą opcji jest to, że przyjęcie jej nie
pociąga za sobą nadziei na poprawę stanu
dziecka, że nie dzieli się w niej zachowań
jego na: pożądane i destrukcyjne.
Terapeuta/w tym przypadku rodzic/ nie
powinien odczuwać rozczarowania brakiem
postępów u dziecka

Terapia więzi:



obserwacja zachowań dziecka i włączanie się w
nie bez krytyki, oceny, nakazów czy zakazów;



jest to swego rodzaju oswajanie dziecka z
nową osobą i sytuacją

Sztuka terapii – by przyciągnąć uwagę dziecka,

ale go nie przeciążyć.

Dziecko musi przede wszystkim zauważyć

terapeutę

Terapia więzi – H.
Olechnowicz

Dziecko przejawia inicjatywę najczęściej w

dążeniu do rzeczy, które sprawiają mu
przyjemność, jak np. zabawa wodą,
sznurkami itd. Terapeuta może się włączyć i
współuczestniczyć w aktywności,
przestrzegając układu równorzędności
podmiotowej i dążąc do przejęcia reguły
„raz ty – raz ja”.



Celem terapii jest przełamanie lęku dziecka
przed kontaktem z matką, pełna akceptacja
zachowań dziecka i zapewnienie mu
poczucia bezpieczeństwa, najpierw w relacji
z matką, dopiero później w kontakcie z
innymi ludźmi.



Również przywrócenie więzi emocjonalnej
pomiędzy matką a dzieckiem, poprzez
wymuszanie bliskiego kontaktu fizycznego.

Holding



Matka, w obecności terapeuty, siłą pokonuje
opór dziecka. Bardzo ważne jest
utrzymywanie kontaktu wzrokowego.



W czasie sesji demonstruje dziecku swą
przewagę fizyczną, w której odnajduje ono
bezpieczeństwo i wsparcie. Jeżeli
odpowiedzi matki będą prawidłowe, to jest
to pierwszy krok w przełamaniu bariery
emocjonalnej wytwarzanej przez dziecko
autystyczne

Holding

Fazy:
-konfrontacja – matka zachęca do kontaktu wzrokowego

dziecko, przytrzymuje je(dziecko może wyrywać się, jest
niespokojne)
-odrzucenie – na skutek nawoływania do kontaktu przez
matkę i przytrzymywania, dziecko gwałtownie próbuje
ucieczki, wyrywa się, kopie, pluje, mówi, że nie kocha
matki, płacze, może wymiotować. Najważniejszy moment
– wyrażenie przez matkę i dziecko najgłębszego żalu,
pretensji, niepokojów, co prowadzi do rozwiązania.
-rozwiązanie – intensywna bliskość fizyczna i emocjonalna
matki i dziecka, odprężenie.



Analiza behawioralna jest nauką o
zachowaniu i o czynnikach środowiskowych,
które na zachowanie wpływają. Jej rozwój
wiąże się najsilniej z pracami Burrhusa F.
Skinnera

Terapia behawioralna

Behawioralne deficyty

czyli zachowania, które uważa się za

prawidłowe i pożądane u osoby w pewnym
wieku i w pewnych okolicznościach, a które
u danej osoby występują zbyt rzadko lub nie
występują wcale (np. prawidłowa mowa,
samodzielne jedzenie)

(J. Kozłowski)

Behawioralne nadmiary

czyli zachowania, które u osoby w pewnym
wieku i w pewnych okolicznościach
pojawiają się zbyt często (np. kompulsywne
mycie rąk) lub zachowań, które nie powinny
pojawiać się wcale (np. samookaleczenia).

(J.

Kozłowski)

Autyzm i stosowana analiza
zachowania

Wg O.I. Lovaasa i T. Smith:

Zachowania osób z autyzmem nie są odmienne
od zachowań innych osób i tak samo podlegają
podstawowym prawom rządzącym zachowaniem

Osoby z autyzmem mają raczej wiele deficytów i
nadmiarów behawioralnych, aniżeli jedną
centralną dysfunkcję, której skorygowanie
doprowadziłoby do ogólnej i szerokiej poprawy

Autyzm i stosowana analiza
zachowania

3. Osoby z autyzmem mogą się efektywnie

uczyć w środowisku specjalnie
przygotowanym do ich potrzeb.

4. Autyzm powinien być traktowany raczej

jako zaburzenie polegające na
niedostosowaniu systemu nerwowego do
typowych warunków życia niż jako choroba,
z której można wyleczyć.

Stosowana analiza zachowania
w praktyce

Program terapeutyczny

Dostosowanie środowiska

Wyraźna struktura środowiska

Funkcjonalne podejście do zachowań
trudnych

Planowane przygotowanie dziecka do
uczenia się w przedszkolu i szkole

Włączanie rodziny dziecka do terapii

Proces modyfikacji zachowań

Bodziec

Reakcja

Konsekwencje

Przyszłe reakcje

Konsekwencje zachowań



wzmocnienie pozytywne



wzmocnienie negatywne



kara pozytywna



kara negatywna



wygaszanie



Partnerski model relacji między terapeutą a
rodzicem cieszy się dużym powodzeniem.



Programowym hasłem tego programu jest pomagać
dzieciom autystycznym poprzez ich rodziców.
Rodzice uczestniczą w procesie terapii i edukacji,
otrzymują też wsparcie wykraczające poza problemy
wynikające z autyzmu dziecka. Biorą udział we
wszystkich działaniach- od momentu diagnozy,
poprzez obserwację testów, aż po udział w układaniu
programu pracy z dzieckiem. Uwzględnia on przede
wszystkim problemy dziecka, ale także priorytety
rodziców (daje to uzyskanie obrazu całej rodziny).

TEACCH



Stale współpracuje z rodzicami dwóch
terapeutów:

1. Dziecięcy: proponuje cele i techniki, które

rodzice będą wykorzystywali, nauczając
dziecko w domu. Cele są
przedyskutowywane z rodzicami, bo bardzo
ważna jest ich akceptacja. Rodzice dostają
pisemne instrukcje. Mogą obserwować pracę
terapeuty z dzieckiem, a także sami są
obserwowani w trakcie pracy z dzieckiem.

TEACCH

2. Konsultant rodziców: osoba wspierająca

rodzinę. Pomocny w rozwiązywaniu
wszelakich problemów, nie tylko tych
związanych z dzieckiem i jego chorobą.
Towarzyszy rodzicom w trakcie obserwacji
pracy dziecka z terapeutą- zwraca uwagę na
istotne zdarzenia, omawia techniki.

TEACCH



Po kilku tygodniach przeznaczonych na
diagnozę i opracowanie programu rodzice
otrzymują program nauczania. Zazwyczaj
wymaga on 30-60 minutowej pracy z
dzieckiem dziennie. Zależy od potrzeb
dziecka, jego koncentracji, ale też od
sytuacji i możliwości rodziny. Program jest
DOKŁADNIE omówiony z rodzicami
(powstaje przy ich współudziale).

TEACCH

Relacje między rodzicami a terapeutami w modelu TEACCH są

następujące:

Specjalista jest nauczycielem, rodzice uczniami- terapeuta
uczy technik pracy z dzieckiem.

Rodzice są nauczycielami, specjalista uczniem- rodzice są
najlepszymi ekspertami w wielu sprawach dotyczących
dzieci, dają cenne wskazówki.

Wzajemne wsparcie emocjonalne- obie strony mają do siebie
zaufanie, rozumieją się, są równoprawnymi partnerami.

Terapeuci rozwijają w rodzicach umiejętności egzekwowania
praw dziecka i korzystania z należnych usług- współdziałają z
nimi na rzecz rozumienia i akceptacji potrzeb osób z
autyzmem w środowisku oraz rozwijania adekwatnego
systemu usług.

TEACCH



RDI (Relationship Development Intervention)
znany w Polsce jako program rozwoju relacji to p
metoda stworzona przez dr Stevena Gutstein’a i
dr Rachelle Sheely dla osób ze spektrum autyzmu.



Podstawowym celem RDI jest stworzenie relacji
uczestnictwa prowadzonego UP (z ang.
Guided Participation) pomiędzy dzieckiem a
jego opiekunem (rodzicem, terapeutą,
nauczycielem), która umożliwi rozwój kompetencji
w coraz bardziej złożonych warunkach.

RDI



Relacja UP jest to – oparta na zaufaniu,
współpracy i radości z bycia razem –
relacja przewodnik-uczeń, w której to
opiekun w roli przewodnika tworzy dla
swojego ucznia (dziecka) sytuacje
wymagające od niego rozmyślnego
działania, radzenia sobie w dynamicznych
warunkach. Rodzice stają się
przewodnikiem-mistrzem dla dziecka, które
staje się ich uczniem.

Document Outline