WSTĘP DO BADAŃ
POLITOLOGICZNYCH
CA 2 – ŹRÓDŁA W BADANIACH
POLITOLOGICZNYCH

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im.
Szymona Szymonowica w Zamościu
Dr Ewa Pogorzała



Zastanów się skąd czerpiesz wiedzę o
otaczającej rzeczywistości?



Skąd wiesz, że dana informacja jest
prawdziwa?



W jaki sposób weryfikujesz informacje?



Z jakich źródeł korzystasz przygotowując
referaty, prace zaliczeniowe itp.?



Co znaczy określenie „wiarygodne źródło”?

DEFINICJE I PODZIAŁY ŹRÓDEŁ NA
GRUNCIE INFORMACJI NAUKOWEJ



Źródło informacji naukowej:



materialnie utrwalona treść myśli ludzkiej lub
utrwalona w jakiejkolwiek postaci informacja,



istniejące zasoby ludzkiej wiedzy i
umiejętności praktycznych w postaci
udokumentowanej oraz zespół różnorodnych
działań i opracowań mających na celu
przekazywanie informacji o tych zasobach.

ŹRÓDŁA INFORMACJI PODZIELIĆ
MOŻEMY NA:



niedokumentalne – źródła, w których przekazywane
informacje nie są utrwalane i nie można sięgnąć do
nich po raz drugi – np. kontakty osobiste – rozmowa
ze specjalistą w danej dziedzinie, politykiem,
przedstawicielem organizacji społecznej itp.; udział w
wydarzeniach naukowych – wykład, odczyt,
konferencja, jeśli treści w nich przekazywane nie
zostały utrwalone; odbiór programów telewizyjnych i
audycji radiowych – j.w. Mimo, iż poszerzają naszą
wiedzę o problemie badawczym, nie możemy się na
nie powołać w dalszych etapach postępowania
badawczego.



dokumentalne – stanowiące utrwalony materialnie
wyraz myśli ludzkiej, w formie pisma, obrazu i
dźwięku; utrwalona w jakikolwiek sposób informacja.

PODZIAŁY ŹRÓDEŁ:
*KRYTERIUM SPOSOBU UTRWALENIA ORAZ
PRZEKAZU TREŚCI („POSTACI FIZYCZNEJ”):



piśmiennicze – treść wyrażona za

pomocą tekstu słownego:



niepublikowane,



publikowane,



niepiśmiennicze – treść utrwalona

za pomocą obrazu lub/i dźwięku:



oglądowe (wizualne),



słuchowe (audialne),



oglądowo – słuchowe (audiowizualne)

ŹRÓDŁA MULITMEDIALNE



Obok źródeł piśmienniczych i
niepismienniczych coraz częściej w podziale
tym wyróżnia się stosunkowo młodą grupę
źródeł – multimedia,



łączą w sobie cechy źródeł piśmienniczych i
niepiśmienniczych, treść jest w nich
utrwalona zarówno za pomocą znaków pisma
(teksty pisane), jak i za pomocą obrazów
(rysunki, mapy), dźwięków (nagrania
dźwiękowe), filmów i animacji
komputerowych.

PODZIAŁY ŹRÓDEŁ:
KRYTERIUM CECH WYDAWNICZO – FORMALNYCH
I PIŚMIENNICZYCH



samoistne piśmienniczo i
wydawniczo, np. książki,



samoistne piśmienniczo i
niesamoistne wydawniczo, np.
artykuł w czasopiśmie/pracy
zbiorowej,



niesamoistne piśmienniczo i
wydawniczo, np. rozdział książki,
artykuł hasłowy w encyklopedii.



Stosując kryterium cech piśmienniczych możemy

podzielić źródła na: 1) piśmiennicze samoistne, np.

książka, 2) piśmiennicze niesamoistne, np. rozdział

w książce, artykuł hasłowy w encyklopedii;

natomiast stosując kryterium cech zewnętrznych

(wydawniczo – formalnych): 1) wydawnicze

samoistne, np. książka, czasopismo, 2) wydawnicze

niesamoistne, np. artykuł w czasopiśmie; łącząc dwa

powyższe podziały otrzymujemy podział źródeł wg

kryterium cech wydawniczo – formalnych i

piśmienniczych.

PODZIAŁY ŹRÓDEŁ:
KRYTERIUM NOŚNIKA FIZYCZNEGO



źródła na nośnikach

tradycyjnych (papierowych),



źródła na nośnikach

niepapierowych (mikroformy),



źródła na nośnikach

elektronicznych

PODZIAŁY ŹRÓDEŁ:
KRYTERIUM „MIEJSCA POWSTANIA”



naukowe (ich treść powstaje w trakcie
działalności badawczej ludzi),



techniczno – ekonomiczne (powstają w
procesie techniczno – produkcyjnym i
działalności gospodarczej),



społeczno – ekonomiczne (tworzone w
trakcie działalności polityczno –
społecznej),



artystyczne (powstają w wyniku
działalności artystycznej ludzi),



społeczno – kulturalne (ich treść powstaje
w związku ze społeczno – kulturalną
działalnością ludzi).

PODZIAŁY ŹRÓDEŁ:
KRYTERIUM SPOSOBU WYDANIA



wydawnictwo jako dokument,
publikacja, samoistna wydawniczo,
tzn. wydana jako odrębna jednostka
fizyczna lub ich zespół



Wydawnictwa zwarte



Wydawnictwa ciągłe



Druki ulotne

PODZIAŁY ŹRÓDEŁ:
KRYTERIUM SPOSOBU WYDANIA



1) Wydawnictwa zwarte:



a) książki,



b) broszury



c) nadbitki



d) odbitki



2) Wydawnictwa ciągłe:



a) periodyczne (czasopisma, gazety)



b) zbiorowe ciągłe



c) seryjne



3) Druki ulotne

WYDAWNICTWA ZWARTE



stanowią zamkniętą całość, opatrzone wspólnym
tytułem; jednotomowe, które ukazują się od razu w
skończonej postaci lub wielotomowe o z góry
przewidzianym zakończeniu,



a) książki – wydawnictwa zwarte, samoistne
wydawniczo i treściowo, jednotomowe lub
wielotomowe, nieperiodyczne, w postaci zespołu
kart technicznie złączonych tworzących wolumin,
zawierający tekst słowny utrwalony graficznie i
przeznaczony do upowszechniania; druk o
odpowiedniej objętości, w odróżnieniu od broszury,



b) broszury,



c) odbitki,



d) nadbitki,



Wolumin – jednostka introligatorska i biblioteczn; pojedynczy
oprawiony egzemplarz druku obejmujący całość dzieła lub jego część.



Brouszra – w praktyce międzynarodowej powyżej 48 stron, w Polsce
powyżej 4 arkuszy drukarskich; arkusz drukarski liczony jest
zadrukowaną powierzchnią i wynosi 5246 cm², w zależności od
formatu papieru (wielkości książki), obejmuje on: format A – 5: 16
stron druku; B – 5 : 12; A – 4 :8; A – 3 : 4.



Różnica między książką a broszurą sprowadza się do objętości,
broszura to publikacja o małej objętości, w praktyce
międzynarodowej od 5 do 48 stron, w polskiej — do 4 arkuszy
drukarskich;



Odbitka – artykuł z czasopisma lub pracy zbiorowej wydrukowany
osobno (poza nakładem) z tego samego składu drukarskiego, stanowi
część większej publikacji , ale nadano mu własny tytuł i odrębną
numerację stron.



Nadbitka – artykuł z czasopisma lub pracy zbiorowej, wydrukowany
osobno z tego samego składu drukarskiego, bez zmiany numeracji
stron, z tytułem nagłówkowym.

WYDAWNICTWA CIĄGŁE



publikacje objęte wspólnym tytułem,
ukazujące się w regularnych lub
nieregularnych odstępach czasu w
postaci osobnych numerów (zeszytów,
tomów), których zakończenia
wydawania wydawca nie przewiduje:



1) periodyczne



2) zbiorowe ciągłe



3) seryjne

WYDAWNICTWA PERIODYCZNE



wydawnictwa ukazujące się regularnie, w
stałych odstępach czasu:



czasopisma – periodyki ukazujące się w
stałych odstępach czasu (od tygodnika
do rocznika), posiadają stałą liczbę
numerów w ciągu roku, kolejność
numerowania (od początku istnienia lub
w danym roku), paginację (samoistna dla
danego numeru lub dla całego rocznika)
oraz zawierające określone działy
redakcyjne,



gazety – periodyki ukazujące się z
częstotliwością większą od tygodników,

WYDAWNICTW CIĄGŁE CD.



zbiorowe ciągłe – składają się z tomów
podzielonych na zeszyty, obejmujące prace
różnych autorów, poszczególne zeszyty
połączone są wspólnym tytułem i kolejną
numeracją tomów, ukazują się nieregularnie
(kolejne numery ukazują się w miarę
opracowywania),



seryjne – składają się z oddzielnych tomów, z
których każdy stanowi samoistną całość pod
względem edytorskim, ale poza tytułem
własnym zawiera tytuł serii; obejmują książki
samoistne piśmienniczo i wydawniczo o
wspólnej tematyce, posiadające wspólny
tytuł serii i szatę graficzną.

DRUKI ULOTNE



druk o objętości do 4 stron, gł.
dokument życia społecznego, o
charakterze propagandowym lub
reklamowym, rozpowszechniany
masowo bezpłatnie, np. ogłoszenia,
wywieszki, plakaty, druki
okolicznościowe.

PODZIAŁY ŹRÓDEŁ: KRYTERIUM POCHODZENIA (W ZALEŻNOŚCI
OD POCHODZENIA I SPOSOBU, W JAKI POWSTAŁO ŹRÓDŁO)



pierwotne



wtórne



pochodne

ŹRODŁA PIERWOTNE



inaczej – oryginalne, prymarne



w formie i treści zgodne z wolą
autora



Np. książka, artykuł w
czasopiśmie,



przekazują treści naukowe w
formie oryginalnej, nadanej jej
przez autora;

ŹRÓDŁA WTÓRNE



powstają na podstawie dokumentu pierwotnego, będące
kopią źródła pierwotnego w zakresie treści lub/i formy,



kopie (np. odręczne, maszynowe, kserokopie) oraz
mikroformy (mikrokopie, mikrokarty, mikrofilmy,
mikrofisze to kopie wykonywane metodą fotograficzną
ze znacznym pomniejszeniem oryginału; zapisany
materiał odczytuje się za pomocą specjalnych
czytników);



dokumenty wtórne sporządzane są w celu
zabezpieczenia przed zniszczeniem źródła pierwotnego
(np. cennego zabytku), na wypadek zniszczenia źródła
pierwotnego, także w celu maksymalnego
wykorzystania powierzchni magazynowej bibliotek
(mikrokopie czasopism);



digitalizacja

ŹRÓDŁA POCHODNE



powstają na podstawie źródła pierwotnego poprzez wierne
odzwierciedlenie cech wydawniczo – formalnych źródła
prymarnego,



informują o istnieniu i treści

oraz formie źródła pierwotnego,

służą do jego identyfikacji i odnalezienia w zbiorze innych
publikacji, są bazą dla tzw. informacji skierowującej, czyli
informacji o źródłach pierwotnych;



są to: opisy bibliograficzne (zestawienia bibliograficzne),
opisy katalogowe (karty katalogowe), katalogi biblioteczne,
opisy dokumentacyjne (karty dokumentacyjne), kartoteki
dokumentacyjne (tematyczne zestawienia dokumentacyjne),
wydawnictwa informacyjne (np. bibliografie, drukowane
katalogi części lub całości zbiorów bibliotecznych).

PODZIAŁ ŹRÓDEŁ W
BIBLIOTEKARSTWIE:



Bibliotekarstwo jako zespół wiadomości
teoretycznych i umiejętności praktycznych
dotyczących organizowania i prowadzenia
bibliotek.



Zasady grupowania zbiorów bibliotecznych
różnią się od klasyfikacji dokumentów na
gruncie informacji naukowej, choć częściowo
się pokrywają.



W bibliotekarstwie decydują przede
wszystkim względy praktyczne przy
organizowaniu zbiorów, ich charakter, profil
użytkowników i ich wygoda.

RODZAJE ZBIORÓW
BIBLIOTECZNYCH:



A) piśmiennicze:



1) rękopisy – powstałe przed wynalezieniem druku i
późniejsze,



2) starodruki – książki drukowane przed rokiem 1800, wśród
nich inkunabuły (z łac. incunabula – powijaki, kołyska),
pierwsze drukowane książki, które ukazały się przed rokiem
1501, wśród ww. tzw. białe kruki lub cymelia,



3) druki nowe – książki wydane po roku 1800,



4) wydawnictwa współczesne:



a) publikowane – rozpowszechniane w obrocie publicznym:



1. wydawnictwa zwarte,



2. wydawnictwa ciągłe,



b) niepublikowane – nie rozpowszechniane publicznie.



B) niepiśmiennicze (wizualne, audialne, audiowizualne).



Z łac. incunabula – powijaki, kołyska.



grupowanie zbiorów bibliotecznych:



1) wydawnictwa zwarte (druki nowe i zwarte
wydawnictwa współczesne),



2) wydawnictwa ciągłe (periodyczne,
zbiorowe ciągłe, seryjne),



3) zbiory specjalne (rękopisy, starodruki,
zbiory kartograficzne, zbiory graficzne, zbiory
muzyczne, dokumenty reprograficzne,
dokumenty audiowizualne, wydawnictwa
współczesne niepublikowane, dokumenty
życia społecznego).



przechowywanie zbiorów – dwa systemy:



SYSTEM NUMERUS CURRENS - (z łac. – numer
bieżący) polega na porządkowaniu źródeł wg
kolejności wpływu, korzystanie ze zbiorów
biblioteki możliwe jest za pośrednictwem
katalogów i poprzez złożenie rewersu.



SYSTEM DZIAŁOWO – ALFABETYCZNY - system
polegający na porządkowaniu zbiorów w sposób
logiczny; księgozbiór jest podzielony na działy,
zawierające zbiory z jednej dziedziny, w ramach
działu obowiązuje porządek alfabetyczny; w
sprzyjających warunkach lokalowych i przy
zbiorach małej wielkości umożliwia tzw. wolny
dostęp do półek.



udostępnianie zbiorów: czytelnie (księgozbiory
podręczne), wypożyczalnia miejscowa (prolongata
– przedłużenie terminu zwrotu, rezerwacja danej
pozycji), wypożyczalnia międzybiblioteczna.



Bibliotekarstwo - zespół wiadomości
teoretycznych i praktycznych dotyczących
organizowania i prowadzenie bibliotek.



Bibliotekoznawstwo - dyscyplina bibliologii, nauka
o teoretycznych podstawach bibliotekarstwa i
dziejach bibliotek.



Bibliologia - (nauka o książce ) usystematyzowana
wiedza o wytwarzaniu, obiegu i konsumpcji książki
od czasów najdawniejszych do chwili obecnej.

DEFINICJE I PODZIAŁY ŹRÓDEŁ
HISTORYCZNYCH



Przykładowe definicje:



utrwalony i zachowany ślad myśli, działania
lub najogólniej życia ludzkiego,



wszelki ślad istnienia lub działania ludzkiego
w przeszłości – wszelki ślad po fakcie
dziejowym, służący do poznania i
rekonstrukcji tego faktu,



łącznik między faktem a badaczem,
posiadający właściwości poznawcze
umożliwiające rekonstrukcję faktów,



Na gruncie źródłoznawstwa (nauki o źródłach
historycznych) opracowania naukowe nie są
źródłami.

PRZYKŁAD PODZIAŁU ŹRÓDEŁ
HISTORYCZNYCH



A) źródła niepisane,



B) źródła pisane:



1) opisowe:



a) historiograficzne (roczniki, dzieła hagiograficzne,
biografie, kroniki, dzieła historyczne z XVI – XVII wieku),



b) pamiętnikarskie,



c) publicystyczne,



d) korespondencja prywatna i półprywatna,



2) dokumentowe i aktowe:



a) dokumenty,



b) akta właściwe,



Za: M. Pawlak, J. Serczyk, Podstawy badań
historycznych, Bydgoszcz 1999.



Definiowanie i podział źródeł jest zagadnieniem
dyskusyjnym; problem systematyki źródeł
traktować należy więc jako zagadnienie
praktyczne i stosując dany podział źródeł we
własnej pracy naukowo – badawczej kierować się
należy kryterium użyteczności, gdyż podział
źródeł nie jest celem samym w sobie, lecz
środkiem mającym ułatwić pracę badawczą;



dla potrzeb badań politologicznych jako źródło
możemy określić – wszystko co zawiera
informację o faktach, których ustalenie jest
konieczne dla sformułowania odpowiedzi
na postawione pytanie badawcze.

RODZAJE PRAC NAUKOWYCH.



*ze względu na treść podzielić możemy
wydawnictwa na:



I. literaturę piękną (liryka, epika, dramat),



II. wydawnictwa niebeletrystyczne:



1) akty prawne,



2) prace popularnonaukowe,



3) prace naukowe,
4) wydawnictwa informacyjne,



5) dokumenty życia społecznego



stosując kryterium formy piśmienniczej
wskazać można różnorodne typy opracowań
naukowych, takie jak np.: monografie, prace
zbiorowe, artykuły naukowe, recenzje,
wydawnictwa źródłowe, syntezy,
sprawozdania, komunikaty (doniesienia)
naukowe itd.;



nie jest to podział wyczerpujący i rozłączny,
także w zależności od miejsca, czasu,
dyscypliny badawczej jedne rodzaje
dominują, a inne uprawiane są sporadycznie.



Na gruncie politologii dominują artykuły,
prace zbiorowe i monografie.



Artykuły naukowe – publikowane w czasopismach
naukowych, prace o objętości ok. 20 stron, mogą
mieć różny charakter: monograficzny, analityczny,
syntetyczny, programowy lub polemiczny.



Monografia – stanowi kompleksowe, wyczerpujące
i wszechstronne opracowanie, z wykorzystaniem
najnowszych źródeł, jednego zagadnienia lub
zjawiska, zawiera też pełną bibliografię
zagadnienia.



Praca zbiorowa – zbiór kilku lub kilkunastu prac
różnych autorów, powiązanych tematycznie
posiada specyficzną strukturę wewnętrzną, tj.
redaktora, tytuły i autorów poszczególnych jej
części.

KLASYFIKACJA PUBLIKACJI
NAUKOWYCH D. DROGANA



Zaproponowana w pracy: D. Drogan, Science and
technology. An introducion to the literature, London 1973.



) źródła pierwszego stopnia (primary sources) – oryginalne
sprawozdania naukowe i opracowania przynoszące nową
wiedzę,



2) źródła drugiego stopnia (secondary sources) – prace
korzystające ze źródeł pierwszego stopnia, będące często
ich kompilacją (Od łac. compilatio – grabież; praca
niesamodzielna, zestawiająca tylko wyniki cudzych
badań), prezentują raczej przetworzoną, aniżeli nową
wiedzę,



3) źródła trzeciego stopnia (tertiary sources) – publikacje
mające służyć pomocą w odszukaniu źródeł pierwszego i
drugiego stopnia (np. bibliografie, katalogi biblioteczne),
czyli odpowiedniki źródeł pochodnych na gruncie
informacji naukowej.