Inspiracje gatunkami

biblijnymi w literaturze

polskiej

Przygotowali: Piotr Redyk, Kinga

Nowicka, Katarzyna Połeć, Milena

Machura, Agata Adamczuk

Lament

LAMENTACJA (łac. lamentatio-żałosna skarga)
Pieśń żałobna: -> tren, ->elegia, ->pasja
LAMENT: (łac. lamenta-narzekanie, żałosny krzyk)
->W literaturze Staropolskiej Utwory poetyckie wyrażające ból i

bezradność w obliczu nieszczęścia lub niesprawiedliwości.

LA

MENTACJA

Lamentacja to gatunek liryki żałobnej, utwory tego typu
pisanopo śmieci ważnych osób w celu ich uczczenia .
Lamenty najczęściej wkładano w usta Matki Boskiej,

bolejącej

nad śmiercią syna, wówczas nabierały one charakteru
narracyjnego.

Posłuchajcie bracia miła…

od pierwszych słów utworu albo Lament

świętokrzyski

nazwa od miejsca,w którym był przechowywany –

w

benedyktyńskim klasztorze Św. Krzyza na Łysej

Górze,

ale też i znany pod tytułem „Żale Matki Bożej pod
Krzyżem” ze względu na treść. Autor nieznany.
• jego rękopis datuje się z polowy XV albo trochę

później.

Wstęp

Zainspirowanie gatunkiem „lamentacji” do przedstawienia
Matki Boskiej opłakującej konającego Jezusa na krzyżu. W
średniowieczu bardzo popularny był motyw matki Bożej
lamentującej pod krzyżem.
Podmiotem lirycznym w utworze jest Matka Boska,
która żali się na swoje cierpienie, którego doznaje widząc
jak jej ukochany syn umiera na krzyżu .Nie jest to postawa
matki Boskiej-Królowej, ale zwykłej matki, która chciałaby
ulżyć cierpieniu swojego syna.
 

TEKST

Maryja przemawia do Syna, próbuje dosięgnąć Go fizycznie, duchowo aby
podzielić Jego mękę. Matka Boża zostaje ukazana jako Współodkupicielka
świata ; zostaje ukazana tutaj fizycznna realność krzyża -> jest za wysoki aby
Matka mogła dostać zwisającej Głowy. Ujawniona zostaje tutaj konkretność
przedmiotu oraz zespołu cierpień związanych z krzyżem, -> odbiorca zmuszony
jest do uczestnictwa w dramacie rozgrywającym się pod krzyżem.
Matka chce umrzeć ze swoim Synem nie jeden raz, ale 100 razy. Współodczuwa
ona prawdopodobnie największy ból jaki można sobie wyobrazić – przeżywa
rozkład fizyczny.
Matka Boska zwraca się również do uczestników: wyciągnięte ręce Maryi, ciało
Maryi odwrócone w stronę słuchaczy gdzie zwraca się do matek, aby nie spotkał
ich taki los. Wypowiedź w czasie teraźniejszym, przybliża słuchaczy do

tajemnicy.

Oraz ostatni wers (gest pionowy –głos wznosi się do Ciała – „nie mam ni będę
mieć innego ,jedno Ciebie Synu na krzyżu rozbitego”

Lamentacje w Biblii

W Biblii jest 5 lamentacji, tytuły: „WINA I KARA”, „KARZĄCA RĘKA
BOGA”, „SKARGA I POCIECHA”, „PONIŻENIE JEROZOLIMY”,
„SKARGA UKARANYCH”.
Tematyka to opłakiwanie klęski królestwa judzkiego w okresie najazdu
Babilończyków. Punktem kulminacyjnym było tutaj zburzenie
Jerozolimy i niewola babilońska. Znaczenie religijne tego utworu może
być ocenione tylko po wzięciu pod uwagę ogromu klęski, jaka spadła na
naród. Wielu odstępowało od religii Jahwe, aby czcić bogów
zwycięskiego narodu. Przeciw temu występował autor Lamentacji.
Chcąc nawrócić swój naród, podkreślał on, że klęska była karą za
grzechy odstępstwa narodu od Boga. Nie traci jednak nadziei w
przyszłe odrodzenie. Jako wniosek wysuwa konieczność powrotu do
Boga, celem uzyskania przebaczenia grzechów i usunięcia cierpienia.
 

HYMN

Jest to uroczysty i podniosły utwór pochwalny, zawiera
apostrofy; najczęściej powstaje w celu uczczenia
bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny czy
idei, często przeznaczony do śpiewania. Na stałe hymny
weszły do kanonów kulturowych wraz z rozwojem
chrześcijaństwa, który uczynił ten rodzaj literacki swoim,
wzorując się na Starym Testamencie.
Obecnie znanym wiele rodzajów hymnu, m.in.: wojskowe,
patriotyczne, państwowe czy szkolne.
Dawniej, przede wszystkim w Średniowieczu hymn
utożsamiany był z pieśnią religijną, dziś najczęściej

kojarzony

jest z pieśnią patriotyczną.

HYMN w Biblii

W Biblii pojawiają się hymny słąwiące Pana, zdecydowanie
najpopularniejszym jest nowotestamentowy hymn o miłości świętego Pawła
("Gdybym mówił językami ludzi i aniołów...")
Ponadto w księdze Hioba, rozdziale 28 pojawia się hymn pochwalny mądrości,
w Ewangelii wg św. Jana - hymn o Słowie.

HYMN w literaturze polskiej

Hymny patriotyczne: Pieśń Legionów Polskich we Włoszech Józefa Rufina
Wybickiego (tj. aktualny hymn Polski); Hymn do miłości ojczyzny Ignacego
Krasickiego;
Hymny religijne: Boże coś Polskę Alojzego Felińskiego
Ponad to hymny w literaturze polskiej stały się bardzo popularne w okresie
Młodej Polski, nawiązywały one m.in. do apokalipsy. w tym czasie tworzył
Kazimierz Przerwa Tetmajer, autor Hymnu do Nirwany.

HYMN DO NIRWANY

W utworze tym pojawiają się cechy charakterystyczne
dla gatunku jakim jest hymn, podmiot opiewa nirwanę
zwracając się bezpośrednio do niej (apostrofy),
dochodzi do personifikacji nirwany, która staje się dla
podmiotu bóstwem; utwór jest niesamowicie
ekspresyjny, zawiera wykrzyknienia i słownictwo
nacechowane emocjonalnie, przy lekturze wyraźnie
odczuwa się podniosły i uroczysty nastrój.

MODLITWA

Gatunek bardzo obszerny, jedyną

charakterystyczną

cechą łączącą wszystkie modlitwy jest Bóg. W

przypadku

modlitwy trudno jest mówić o innych cechach
gatunkowych. Możemy zaliczyć ją do liryki i

do epiki.

Modlitwę dzielimy na krótkie i długie,

błagalne i

dziękczynne oraz modlitwy uwielbienia.

PRZYKŁADY MODLITW

• Modlitwa Pańska
• Pozdrowienie Anielskie
• Anioł Pański
• Chwała Ojcu
• Pod Twoją obronę

Czego chcesz od nas

Panie…

Jest to modlitwa. Świadczą o tym

bezpośrednie zworty do Boga. Ma
charakter pochwalny i podniosłą
tonację. Stanowi on pochwałę
niewidzialnego Boga, poprzez
pochwałę widzialnego świata, czyli
jego dzieła. W utworze tym panuje
optymizm. Bóg jest artystą, a ludzie
składają mu wdzięczność za jego
niezliczone dary. Jest to wyraz
naturalnej tęsknoty ludzkości do
Boga, refleksja nad życiem i jego
sensem.. Kochanowski przedstawił w
niej prośby i podziękowania w imieniu
wszystkich ludzi.

APOKALIPSA

Z greckiego ἀποκάλυψις (apokalypsis), słowo

to oznacza

„objawienie”. Jest to utwór, którego tematem

jest

prorocza, zwykle groźna, wizja przyszłości,

szczególnie

czasów przed „końcem świata”.
 
W chrześcijaństwie nazwę „apokalipsa”

kojarzymy

zwyczajowo z ostatnią księgą Nowego

Testamentu, zwaną

również „Objawieniem Św. Jana”.

APOKALIPSA W

LITERATURZE

Temat apokalipsy jest zakorzeniony w

literaturze już od

wieków. Pojawiał się właściwie w każdej

epoce, na

przykład w Średniowieczu (hymn „Dies

Irae”),

Romantyzmie („Uspokojenie” Juliusza

Słowackiego),

Młodej Polsce („Dies Irae” Jana Kasprowicza),

XX-leciu

międzywojennym („Krzyk ostateczny”

Władysława

Broniewskiego), a także w literaturze

współczesnej

(„Piosenka o końcu świata” Czesława

Miłosza).

Jan Kasprowicz- Dies Irae

 
Znaczenie tytułu: Dzień Gniewu.
 
Autor opisuje upadek świata i ludzkości. Inspiracje biblią i gatunkiem
biblijnym jakim jest apokalipsa, są widoczne na pierwszy rzut oka.
Autor zaczerpnął wiele motywów z ostatniej księgi NT. Pojawiają się
odniesienia do treści Apokalipsy Św. Jana, jak na przykład trąby,
bestie.Sposób ujęcia apokalipsy Kasprowicza bardzo przypomina wizję z
Biblii.
„Dies Irae” opisuje upadek świata w sposób ekspresjonistyczny.
 
Utwór Kasprowicza możemy zakwalifikować jako apokalipsę, jest

bowiem

groźną wizją przyszłości, traktuje o upadku i zakończeniu świata

PRZYPOWIEŚĆ, PARABOLA

Krótkie opowiadanie alegoryczne o

charakterze

moralno-dydaktycznym.
Cechy charakterystyczne: Uniwersalna

przestrzeń

Stylizowane postaci, Obiektywny

narrator

Zadaniem przypowieści jest

przekazywanie

uniwersalnych prawd, przekazuje je za

pomocą

symboli alegorii.

PARABOLA w literaturze

Parabola była szczególnie
rozpowszechniana w literaturze
religijnej Bliskiego i Dalekiego
Wschodu. Pojawia się w judaizmie

jak i

w buddyzmie. Szczególnie bogata w
przypowieści jest Biblia.

PRZYPOWIEŚCI BIBLIJNE,

LITERATURA POLSKA

W literaturze polskiej
odnajdujemy wiele inspiracji
parabolami biblijnymi. Także w
poezji współczesnej.
Przykładem może być utwór T.
Różewicza Syn Marnotrawny.

REMBRANDT „Powrót syna
marnotrawnego”

BIBLIOGRAFIA

M. Król, G. Krupiński, H. Sułek, Praktyczny

Słownik Terminów Literackich,
wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2003.

P. Stępień, Chaos i ład. Lament świętokrzyski

w świetle tradycji teologicznej, „Pamiętnik
Literacki” 1998.

Mały Słownik Języka Polskiego, PWN,

Warszawa 1969

 

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu,

Wydawnictwo Pollottinum, Poznań 1996

KONIEC