Literatura polskiego odrodzenia wobec tradycji biblijnej, antycznej i wzorców nowożytnych
Terminem renesans posługujemy się dla określenia epoki nowożytnej kultury europejskiej, u której podłoża leżało odrodzenie starożytności, przede wszystkim greckiej i rzymskiej, oraz moralne odrodzenie człowieka.
Nowe źródła inspiracji przez twórców odrodzenia były rozpatrywane pod kątem trzech stopni: translatio - czyli przekład na łacinę (w przypadku dzieł starożytnej Grecji), a także na języki nowożytne, jednak nie w jednakowych „tempach”. Następne jest imitatio, czyli naśladowanie przede wszystkim łacińskie, rzadziej w języku nowożytnym, które przechodzi w aemulatio. Ostatnia technika jest stadium najwyższym, kiedy twórca współzawodniczy z antycznym wzorcem, wtedy zostaje coś, ale nie wszystko z klasycznych form i treści, ale cały utwór jest tworem zupełnie nowym, choć nie mogącym istnieć bez antycznej podpory.
W literaturze występuje wiele motywów nawiązujących do tradycji antycznej i biblijnej, np.:
1) Motyw "marność nad marnościami" z Księgi Koheleta - człowiek jest poddany nieustannemu prawu przemijania, które sprawia, że nie zaznaje szczęścia, gdyż bogactwo, mądrość i rozum przemijają. Nieprzemijalna jest ziemia i słońce, a słaby i kruchy człowiek to marność. Motyw ten często wykorzystywany jest do ukazania "chwilowości i krótkości" ludzkiej egzystencji.
Jan Kochanowski - fraszki: Na różę, O żywocie ludzkim - niszczące działanie czasu jest nieuniknione, czas wszystko zmienia i jesteśmy bezradni wobec jego potęgi.
Jan Kochanowski Pieśń IX - nie ma na świecie nic wiecznego, nie ma wiecznie szczęśliwego życia.
2) Motyw genezyjski: motyw stworzenia świata wg Księgi Genesis był często interpretowany przez wielkich poetów.
Jan Kochanowski Pieśń XIX - nawiązanie do toposu stworzenia świata ma charakter argumentacyjny i podkreśla walory artystyczne pieśni.
Jan Kochanowski Pieśń XXV - Hymn do Boga, poeta szuka argumentów, by przekonać ludzi, że świat jest tworem Boga. Opis stworzenia świata potraktowany jest całościowo.
3) Motyw Arki Przymierza.
Ksiądz Piotr Skarga Kazania sejmowe - w Pierwszym kazaniu sejmowym autor podkreśla u Mojżesza mądrość "z nieba" w sprawowaniu władzy nad ludem.
Kochanowski nawiązuje do opisu stworzenia świata i człowieka w hymnie Czego chcesz od nas, Panie
Do "Psalmów" najczęściej wracają ich tłumacze: Kochanowski, Rej. Rola "Psalmów" mimo upływu wielu wieków nie uległa zmianie - nadal są najdoskonalszą formą wyrażenia swego zachwytu i jednocześnie podziękowania Bogu. Ponadto, ze względu na swój uniwersalny charakter "Psalmy" porównywane są do największych zabytków architektury;
Pamiętać tu także należy o nakreśleniu samej sylwetki Boga oraz zmagającego się z nim człowieka. Do tego, najważniejszego chyba biblijnego motywu sięga Kochanowski ("Treny").
Horacjanizm Kochanowskiego, jego nawiązania do filozofii stoickiej i epikurejskiej, uprawianie i wprowadzanie gatunków antycznych do literatury (treny, pieśni, dramat, ody itp.)