„

Bezpieczna praca w laboratorium

”

Autor: Krzysztof Kowalski

Bezpieczna praca w laboratorium

I. Podstawowe zasady bezpieczeństwa

II. Zasady pracy w laboratorium

III. Symbole i oznaczenia zagrożeń chemicznych

IV. Sprzęt laboratoryjny

V. Typowe nagłe przypadki i sposoby postępowania z nimi

VI. Przykładowe działanie niektórych substancji

chemicznych

Odpowiednia wentylacja

Laboratorium chemiczne jest miejscem, w którym
przeprowadzane są najróżniejsze reakcje i procesy
chemiczne. W związku z tym pomieszczenie to musi być
należycie zaopatrzone w wentylacje. Tylko niektóre procesy
mogą być wykonywane na stole laboratoryjnym (niegroźne
dla organizmu człowieka).

I. Podstawowe zasady bezpieczeństwa

Wszystkie substancje należy postrzegać jako

trujące!

W pracowni chemicznej należy
wszystkie substancje (mniej lub bardziej
szkodliwe) traktować jako substancje
trujące. Nie wolno spożywać żadnej
substancji!

UWAGA: Wodę w laboratorium
postrzegamy również jako truciznę.

H

2

O

Fartuch i Okulary

Fartuch laboratoryjny powinien być
wykonany z naturalnych włókien i
być zapinany na kilka guzików. Nie
wskazane są fartuchy wykonane z
łatwopalnych tworzyw
syntetycznych.

Gogle powinny dobrze przylegać
do twarzy, aby chronić nie tylko
przed odpryskami ciał stałych,
ale także przed kroplami cieczy i
gazami.

Wszystkie osoby przebywające w laboratorium muszą mieć
zapięty fartuch i założone okulary ochronne. Jeżeli osoba
ma wadę wzroku i nosi okulary optyczne, to zobowiązana
jest założenia na nie okularów laboratoryjnych.

Rękawice

Podczas pracy z niebezpiecznymi i żrącymi substancjami trzeba
założyć rękawice ochronne. Można wyróżnić kilka ich rodzajów:

1) Rękawice lateksowe – jednorazowe,
cieniutkie rękawiczki chronią dłonie przed
rozcieńczonymi roztworami pochodzenia
zarówno organicznego jak i
nieorganicznego. Niewystarczalne w
kontakcie ze stężonymi roztworami.

2)Rękawice butylowe i vitonowe –
stosowane podczas pracy z
substancjami silnie żrącymi.

3) Rękawice skórzane lub
bawełniane – stosujemy w
przypadku gorących substancji.

4) Rękawice biologiczne –
(kremy, żele, maści, pasty
ochronne) to środki ochrony
skóry przed działaniem
szkodliwych czynników
chemicznych.

Bezpieczeństwo najważniejsze

1) Szczególną ostrożność należy zachować przy pracy z substancjami

żrącymi, aby zapobiec poparzeniu ciała i zniszczeniu odzieży.

2) Podczas korzystania z palnika postępować zgodnie z instrukcjami i

zachować ostrożność w kontakcie z substancjami łatwopalnymi.

3) Wąchając badane substancje kierować ruchem ręki opary na siebie,

a nie zbliżać nosa do naczynia.

4) Wylot naczynia, w którym ogrzewamy ciecz należy kierować z dala

od oczu i osób znajdujących się obok.

5) Wystrzegać się pośpiechu (może to prowadzić do wypadku). Lepiej

zrobić wolno, a dobrze i zachować w ten sposób bezpieczeństwo.

6) Przede wszystkim skoncentrować się na wykonywanej czynności

(zadaniu) i wykluczyć niepotrzebne rozproszenia uwagi (może to
stymulować pojawienie się pomyłki lub dojść do wypadku).

7) Nie wdychać szkodliwych oparów.
8) Postępować według instrukcji zadania, wystrzegając się w ten

sposób niepotrzebnych pomyłek.

9) Po zakończeniu zajęć starannie umyć ręce.
10)Postępować według zaleceń nauczyciela prowadzącego zajęcia.

Substancje żrące

Substancje żrące, zwyczajowa nazwa substancji
chemicznych o silnym działaniu destrukcyjnym na
skórę i inne materiały. Do substancji żrących zalicza
się m.in.: stężone kwasy (szczególnie kwas siarkowy
(VI) i oleum) i zasady (alkalia i ługi), ciekły brom,
fenol, formalina, wapno palone i gaszone, stężone
roztwory nadtlenku wodoru i innych utleniaczy.

Podczas pracy z takimi substancjami należy zachować
szczególną ostrożność, gdyż mogą prowadzić do poparzeń.

Utylizacja substancji

W laboratorium obowiązuje zakaz usuwania niektórych substancji
chemicznych poprzez wprowadzenie ich do ścieków i odpadów
komunalnych. Powinniśmy dbać o swoje środowisko. Wykluczymy w
ten sposób ryzyko zajścia nieprzewidzianych i niebezpiecznych
reakcji w rurach kanalizacyjnych prowadzących do zanieczyszczenia
środowiska. Do tego służą odpowiednie pojemniki

(karnistry).

Substancje, które mogą być usuwane bezpośrednio do ścieków to:

bromek sodu, bromek potasu, jodek sodu, jodek potasu, aminokwasy naturalne, cukry
proste, octan sodu, octan amonu, octan wapnia, octan potasu, chlorek sodu, chlorek
wapnia, chlorek magnezu, boran sodu, boran wapnia, boran magnezu, krzemian sodu,
krzemian wapnia, krzemian magnezu, siarczan (VI) potasu, amonu, wapnia, magnezu i
sodu, fosforan (V) amonu, wapnia, magnezu, potasu i sodu, węglan potasu, sodu,
amonu, wapnia i magnezu, wodorowęglan sodu, potasu, amonu, wapnia, magnezu.

Pozostałe substancje należy umieszczać w karnistrach (szczególnie
sole metali ciężkich).

Przestrzeganie przepisów BHP

W każdej Sali laboratoryjnej powinny się znajdować
przepisy BHP, instrukcja przeciwpożarowa, a także w
odpowiedni sprzęt ratunkowy, taki jak:

1) Gaśnica proszkowa i śniegowa, koc, pojemnik zawierający suchy piasek.

2) Absorbenty neutralizujące rozlane chemikalia.

3) Prysznic, który może być wykorzystany do obmywania całej powierzchni
ciała.

4) Apteczka pierwszej pomocy.

5) Sprzęt do płukania zainfekowanych oczu.

II. Zasady pracy w laboratorium

1)

Przed rozpoczęciem jakichkolwiek prac laboratoryjnych włożyć fartuch oraz
okulary. Zaleca się stosowanie wygodnego obuwia na twardej podeszwie
(najlepiej nie ślizgającej). Nie wolno pracować w butach na wysokim obcasie. W
przypadku osób z długimi włosami, zalecane jest ich spięcie, aby wykluczyć
ryzyko zapalenia. Podczas pracy nie wskazane jest noszenie biżuterii.

2)

Dowiedzieć się, gdzie znajduje się sprzęt przeciwpożarowy oraz wyjście
bezpieczeństwa (ewakuacyjne).

3)

Nie wolno spożywać żadnych pokarmów, pić , używać substancji odurzających,
palić papierosów, pić alkoholu! (w każdym przypadku może dojść do
zatrucia drogą pokarmową!)

4)

W razie problemów zdrowotnych (złego samopoczucia itp.) podczas pracy
należy jak najszybciej zgłosić ten incydent osobie prowadzącej zajęcia.

5)

Podczas pracy obowiązuje należyty spokój i cisza. Łatwiej i lepiej pracuje się,
gdy wokół panuje cisza, bez zbędnych krzyków, hałasów (może to wpłynąć na
rozproszenie uwagi innych osób, a co za tym idzie stymulować pojawienie się
błędów).

6) Przed wykonaniem doświadczeń należy dokładnie przeczytać ulotkę

umieszczoną na pojemniku z substancją. Można dowiedzieć się w ten
sposób jak postępować w momencie zagrożenia oraz na co zwrócić
szczególną uwagę.

7) Do pracy potrzebne są czyste naczynia, a więc przed rozpoczęciem trzeba

starannie je umyć. Podobnie postępować po zakończeniu.

8) W razie pękniętego szkła laboratoryjnego powinno się zgłosić ten fakt

nauczycielowi i w odpowiedni sposób usunąć stłuczone naczynie.

9) Wykonując daną reakcje należy zastanowić się co i w jakich ilościach użyć

do jej przebiegu.

10)Kilkakrotnie przeczytać etykietę z nazwą substancji by uniknąć pomyłek.

11)Podczas pracy przy dygestorium należy zachować szczególną ostrożność.

Nie przepychać się, czekać spokojnie na swoją kolej.

12)Nie wykonywać innych czynności niż przewidziane w zadaniu, chyba że są

zaleceniami nauczyciela.

13)Do pipetowania substancji używać wyłącznie specjalnych pompek, bądź

gruszek. Nie wolno pipetować żadnej substancji ustami!

14)

Na stole laboratoryjnym należy zachować porządek zarówno przed, jak i po
wykonaniu zadań. Pamiętać, aby sprzęt na stole (powinien być ograniczony do
minimum) był odkładany z powrotem na swoje miejsce.

15)

Nie wolno wrzucać do zlewu sączków, bibuły, korków itp. Stałe odpady należy
składować w przeznaczonych do tego koszach.

16)

Szkodliwe substancje zagrażające środowisku naturalnemu nie należy wylewać
w odpowiednich pojemnikach (karnistrach).

17)

Butelek z niebezpiecznymi substancjami nie należy przenosić trzymając ręką za
szyjkę butelki. Z tego typu substancji korzystać wyłącznie pod dygestorium.

18)

Podczas działania dygestorium szyba powinna być opuszczona. Nie wolno
wkładać głowy pod wyciąg!

19)

Zabroniona jest praca z substancjami bądź materiałami łatwopalnymi w pobliżu
palnika.

20)

Po zakończonej pracy dokładnie sprawdzić szczelność kurków gazowych i
wodnych.

21)

Żadnych preparatów nie wolno wynosić z pracowni.

22)

Dokładnie umyć ręce po skończeniu zadań.

III. Symbole i oznaczenia zagrożeń

chemicznych

Niebezpieczne materiały chemiczne:

Substancje
szkodliwe i

drażniące

Substancj

e

rakotwórc

ze

Wysokie

temperat

ury

Substancj

e

toksyczne

Silne pole
magnetyc

zne

Ogólny

znak

ostrzegaw

czy

Butle z

gazem

Niskie

temperat

ury

Promienie

laserowe

Silny

hałas