Pacjent w oddziale

kardiochirurgii

1.Przyjęcie pacjenta i ocena parametrów,

ocena stanu skóry, stanu świadomości.

2.Mierzenie podstawowych parametrów

życiowych: (pomiar tętna, ciśnienia
krwi, wagi ciała, temperatury,
obserwacja stanu świadomości).

3.Obserwacja pacjenta w celu

wczesnego wykrywania oznak i
objawów powikłań pooperacyjnych:
(niewydolność krążenia, zaburzenia
rytmu, zawał serca, krwotok, incydent
mózgowy)

4. Prowadzenie ćwiczeń usprawniających

układ oddechowy: (gimnastyka oddechowa,
grupowa i indywidualna; pasy stabilizujące;
aktywność fizyczna; uruchamianie chorego;
prowadzenie tlenoterapii; przeprowadzanie
inhalacji i nebulizacji).

5.Pielęgnowanie rany pooperacyjnej:

(wietrzenie rany; przemywanie -Octenisept,
Braunol do ran zainfekowanych; przy
wycieku z rany posiew wydzieliny;
usuwanie szwów 6-7 doba; elektrody
usuwa się po 3 dniach przy wyniku INR<2;
elektrody usuwa lekarz).

6.Badania krwi wg. schematu (4 doba) i

rtg (5 doba).

7.Profilaktyka przeciwbólowa.
8.Odżywianie chorych: (dieta pełna,

urozmaicona; zapobieganie zaparciom;
nawadnianie).

9. Dbanie o higienę osobistą: (krótkie

kąpiele pod prysznicem; czystość
bielizny osobistej i pościelowej).

10.Pacjent ze stymulatorem

zewnętrznym.

11.Pacjent z cukrzycą.
12.Wsparcie pacjenta i rodziny w celu

poprawy samopoczucia -,,kryzys 3-4
doby”.

13.Edukowanie pacjenta i przygotowanie

do samoopieki i samopielęgnacji.

14.Zlecenia dla pacjenta wypisywanego

do domu

Większość pacjentów opuszcza szpital po

6-7 dniach. W zależności od stanu
klinicznego, rodzaju przebytej operacji,
wieku, ewentualnych powikłań.

Okres pobytu w szpitalu ulega

wydłużeniu, gdy wystąpią;

zaburzenia ze strony przewodu

pokarmowego

powikłania oddechowe
powikłania neurologiczne
zakażenia ran

TAMPONADA SERCA

OBJAWY:
- zastój krwi przy spływie do prawego serca

(wypełnione żyły szyjne)

- objaw Kussmaula
- bóle nadbrzusza (napięcie torebki wątroby,

wodobrzusze)

- zespół małego rzutu
- spadek RR, który nasila się we wdechu
- tętno paradoksalne: zmniejszenie

amplitudy ciśnienia krwi we wdechu

- tachykardia

Duszność



Tlenoterapia, odkrztuszanie
wydzieliny, zapewnienie
odpowiedniego mikroklimatu w sali,
oklepywanie i nacieranie pleców,
nebulizacje).

Ograniczenie aktywności
fizycznej



Aktywizowanie pacjenta, zapewnienie
bezpieczeństwa przy poruszaniu się,
zapewnienie sprzętu pomocniczego,
włączenie rodziny

Podwyższona temperatura ciała



Po zabiegach z zastosowaniem krążenia
pozaustrojowego do 6 doby może utrzymywać
się podniesiona temperatura ciała



Działania pielęgniarskie skupiają się na

- Zmiana bielizny osobistej i pościelowej pacjenta
- Kontrola temperatury
- Zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu w sali
- Podanie leków przeciwgorączkowych
- Obserwacja w kierunku zakażenia-rany, okolic

wkłuć, tkanki płucnej

Obrzęki



wysokie ułożenie kończyn,



bilans płynów,



kontrola masy ciała,



ograniczenie soli w diecie



Pielęgnacja skóry

Brak apetytu

Przyczyny: (pooperacyjne porażenie jelit, działanie leków

anestetycznych, podniesione parametry
nerkowe(mocznik)).

Postępowanie
-Wytłumaczenie przyczyn braku apetytu
-Zachęcanie do spożywania posiłków w małych ilościach a

często

-Wprowadzenie do diety pokarmów pobudzających apetyt
-Wykonanie toalety jamy ustnej
-Zaangażowanie rodziny, aby dostarczyła pokarmy, na które

pacjent ma ochotę

-Estetyka podania, odpowiednia temperatura pokarmów
-Przy zaparciach leki przeczyszczające

Zaburzenia snu



wietrzenie sali przed snem,
zapewnienie ciszy i spokoju, zgaszenie
zbędnego oświetlenia, zapewnienie
wygody w łóżku [wymuszona pozycja
nie sprzyja zaśnięciu], podanie leków
nasennych zgodnie ze zleceniem
lekarza).

Zaburzenia psychiczne

-w postaci zaburzeń czynności poznawczych,
-zaburzenia pamięci,
-kojarzenia faktów,
-zaburzenia koncentracji i uwagi,
-przypominania świeżych faktów,
-zdolności wzrokowo - przestrzennych,
-zaburzenia świadomości,
-brak orientacji, co do czasu i miejsca,
- objawy wytwórcze
Działania pielęgniarskie
-Zapewnienie bezpieczeństwa pacjentowi
-Rozmowa z pacjentem i przekazywanie informacji o wykonywanych i

planowanych czynnościach

-Stała obserwacja stanu świadomości
-Podawanie zleconych leków
-Dokumentowanie stanu pacjenta

Inne problemy

-Chrypka i ból gardła po usunięciu rurki

intubacyjnej

-Nudności i wymioty pooperacyjne
-Drętwienie kończyny, z której pobrano

naczynie

-Suchość jamy ustnej

ZALECENIA DLA PACJENTA
WYPISYWANEGO DO DOMU



Zażywania leków



Kontroli w poradni kardiochirurgicznej i u lekarza
kardiologa.



Kontynuacji rehabilitacji.



Diety.



Kontroli poziomu cholesterolu i poziomu cukru.



Pomiaru ciśnienia tętniczego.



Pielęgnacji rany pooperacyjnej.



Trybu życia po zabiegu (dozwolony wysiłek fizyczny,
aktywność ruchowa, utrzymywanie prawidłowej masy
ciała, nałogi, przyjmowanie leków na stałe)



Zalecenia specyficzne dla chorych po wymianie zastawek i
po by-passach

WSKAZÓWKI DLA PACJENTA PO OPERACJI POMOSTOWANIA
NACZYŃ WIEŃCOWYCH

1.Rana pooperacyjna
- żadnych maści, kremów
- Obserwuj rany: swędzenie, uczucie ucisku lub

cierpnięcia są objawami normalnymi

- W przypadku, gdy pojawi się sączenie z rany, nasilenie

bólu rany, ocieplenie, zaczerwienienie, obrzęk,
temperatura powyżej 38º,otwarcie rany zgłosić się do
lekarza

- Rany na nogach-zalecane trzymanie nóg w górze

powyżej poziomu pośladków, nie zakładać nogi na
nogę, unikanie gorących kąpieli, wysokich obcasów,
gimnastykowanie nóg,

2.Aktywnośc fizyczna
Powrót do normalnego życia w okresie 8-12 tygodni
-Aktywność fizyczną zwiększać stopniowo włączając ja do swojego planu dnia
-Spacery początkowo krótkie, stopniowo zwiększając dystans o 5-10 min niż w

poprzednim tygodniu

-Uczucie zmęczenia i osłabienia jest normalne po powrocie do domu, początkowo

należy ograniczyć aktywność do samoobsługi i czynności dnia codziennego

-Uprawianie sportów takich jak jazda ma rowerze, gra w tenisa, wędkarstwo po ok..3

miesiącach, gdy mostek będzie zagojony

-Po 3-4 tygodniach rowerek stacjonarny
-Drobne prace na działce po 3 mies, nie należy dźwigać, schylać się,
-Po 5-6 tyg. można usiąść za kierownicą - operacja nie jest przeciwwskazaniem do

zakładania pasów

-W ciągu pierwszych 8-12 tyg. unikać ciężarów do 5 kg, unikać czynności mogących

wywołać szarpnięcie klatki piersiowej np.. spacery z psem, podnoszenie dzieci

-Unikać wysiłków związanych z pchaniem, pompowaniem, odgarnianiem śniegu,

-Aktywność fizyczna po ok..2h .od posiłku

-Zakończ ćwiczenia, jeżeli wystąpią nagłe zawroty głowy, zimny pot, bladość, omdlenie,

ból lub ucisk w górnej części ciała

-Nie wolno robić pompek, zwisów na drabinkach, głębokich skłonów do przodu
-Unikanie nadwagi
-Regularny trening daje pozytywne wyniki po 4-6 tyg, a widoczny wzrost wydolności

organizmu po 6-9 miesiącach

Leki codziennie o tej samej porze, nieregularne

przyjmowanie leków może być niebezpieczne.
Nie wolno rezygnować z przyjmowania leków
bez konsultacji z lekarzem. Dokładnie czytać
ulotki dołączone do opakowania

Mimo że po operacji dolegliwości bólowe

zniknęły pacjent nadal choruje na chorobę
niedokrwienna serca

4.Nie wolno korzystać z zabiegów
-Elektrolecznictwa na okolice klatki piersiowej

(mostek zespolony metalem)

-Ultradźwięków
-Diatermii krótkofalowej i mikrofalowej
-Ciepłolecznictwa (sauna, światłolecznictwo)
5.Należy unikać poniżej 22 º i zbyt gorących

powyżej 33º kąpieli ze względu na obkurczanie
naczyń krwionośnych

6.Unikać w pierwszym okresie po operacji osób z

infekcją i przeziębieniem

7.Odżywianie
-Dieta lekkostrawna,4-5 posiłków dziennie, pokarmy z

niską zawartością tłuszczy i cholesterolu

-W diecie chude mięso, ryby, drób
-Zrezygnuj z masła, smalcu, na rzecz oliwy z oliwek,

ograniczenie soli w diecie zalecana 1 płaska
łyżeczka dziennie-5-6 gramów, ograniczenie cukru i
słodyczy, które są przekształcane w tkankę
tłuszczową,

-Uzupełnianie diety w potas, który reguluje RR i bierze

udział w utrzymaniu prawidłowego rytmu serca,

-Potrawy pieczone, gotowane na parze a nie smażone
-Ograniczenie alkoholu z uwagi na jego kaloryczność
8.Kontroluj ciśnienie krwi, poziom cholesterolu i cukru

we krwi

9. Zadbaj o kondycje psychiczną
-Radź sobie ze stresem przez aktywność fizyczną,

kontakt z przyrodą, kontakty z rodziną i
przyjaciółmi,

-Nie należy tłumić emocji, wstydzić się łez,

-Zainteresowania i hobby

-Organizacja czasu wolnego
10. Nałogi-rzuć palenie-nikotyna uszkadza ścianki

naczyń krwionośnych powodując powstawanie
zmian miażdżycowych. Udowodniono, że nawet
3-4 papierosy typu ,,light” prowadzi do
zamykania by-pasów po 2-4 latach

11.Wizyta pooperacyjna w Poradni

kardiochirurgicznej

12. Regularne wizyty u kardiologa i lekarza

rodzinnego

13. Działanie p/bólowe: przez okres 3mies mogą

utrzymywać się bóle, co związane jest z
gojeniem mostka.

14. Leczenie sanatoryjne

WSKAZÓWKI DLA PACJENTA PO
OPERACJI ZASTAWKI SERCA

1.Rany pooperacyjne
- żadnych maści, kremów
- Obserwuj rany: swędzenie, uczucie ucisku lub

cierpnięcia są objawami normalnymi

- gdy pojawi się sączenie z rany, nasilenie bólu

rany, ocieplenie, zaczerwienienie, obrzęk,
temperatura powyżej 38º,otwarcie rany zgłosić
się do lekarza

- Wady zastawkowe sprzyjają obrzękom - unikaj

siedzenia z opuszczonymi nogami

2.Aktywnośc fizyczna
-Powrót do normalnego życia w okresie 8-12

tygodni

-Aktywność fiz. zwiększać stopniowo włączając ja

do swojego planu dnia. Spacery początkowo
krótkie, stopniowo zwiększając dystans o 5-10
min niż w poprzednim tygodniu -Uczucie
zmęczenia i osłabienia jest normalne po
powrocie do domu, początkowo należy
ograniczyć aktywność do samoobsługi i
czynności dnia codziennego.

-Uprawianie sportów takich jak jazda ma rowerze,

gra w tenisa, wędkarstwo po ok..3 miesiącach,
gdy mostek będzie zagojony. Po 3-4 tygodniach
rowerek stacjonarny.

-Drobne prace na działce po 3 mies, nie należy

dźwigać, schylać się. Po 5-6 tyg. Można usiąść
za kierownicą - operacja nie jest
przeciwwskazaniem do zakładania pasów.

W ciągu pierwszych 8-12 tyg. unikać ciężarów do 5 kg,

unikać czynności mogących wywołać szarpnięcie
klatki piersiowej np. spacery z psem, podnoszenie
dzieci.

-Unikać wysiłków związanych z pchaniem,

pompowaniem, odgarnianiem śniegu.

-Aktywność fiz po ok..2 godz. od posiłku.
-Zakończ ćwiczenia, jeżeli wystąpią nagłe zawroty

głowy, zimny pot, bladość, omdlenie, ból lub ucisk w
górnej części ciała.

-Nie wolno robić pompek, zwisów na drabinkach,

głębokich skłonów do przodu. -Unikanie nadwagi.

-Regularny trening daje pozytywne wyniki po 4-6 tyg, a

widoczny wzrost wydolności organizmu po 6-9 miesi

3.Nie wolno korzystać z zabiegów
- Elektrolecznictwa na okolice klatki

piersiowej (mostek zespolony
metalem) - Ultradźwięków

- Diatermii krótkofalowej i mikrofalowej -

Ciepłolecznictwa (sauna,
światłolecznictwo)

4.Unikać w pierwszym okresie po operacji

osób z infekcją i przeziębieniem

5.Leki
- Przyjmuj codziennie o tej samej porze,

nieregularne przyjmowanie leków może
być niebezpieczne

- Nie rezygnuj z przyjmowania leków bez

konsultacji z lekarzem

- Dokładnie czytać ulotki dołączone do

opakowania

- Jeżeli masz wszczepiona sztuczną zastawkę

serca do końca życia należy przyjmować
lek zmniejszający krzepliwość krwi

ZASADY LECZENIA
P/KRZEPLIWEGO

Stosowanie l. p/zakrzepowego ma na celu zmniejszenie ryzyka

powstawania skrzeplin na ciele obcym w prądzie krwi, jakim jest
sztuczna zastawka, która swoją powierzchnią i niefizjologicznym
przepływem krwi ryzyko takie powoduje. Skrzeplina powstała na
sztucznej zastawce mogłaby – narastając – unieruchomić ją,
powodując ostrą dysfunkcję – stan bezpośredniego zagrożenia życia
lub oderwawszy się, dać niemniej groźne powikłania zatorowe,
szczególnie do ośrodkowego układu nerwowego. Aby temu zapobiec,
w ambulatoryjnej terapii stosuje się doustne antykoagulanty,
pochodne hydroksykumaryny, które są antagonistami witaminy K
hamującymi syntezę białek zespołu protrombiny w wątrobie.

Preparat o nazwie międzynarodowej Acenocumarol znajduje się na

polskim rynku jako produkt 3 firm: Acenocumarol, Sintrom, Syncumar

Jego dawkowanie ustala się bardzo indywidualnie ze względu na
różną reakcję organizmu na lek oraz stale kontroluje się jego
działanie ze względu na wielość sytuacji zdrowotnych, lekowych,
mogących wpływać na siłę jego działania.

prowadzi się w na podstawie jednego z dwóch wskaźników:

- wskaźnika protrombinowego (proc.), który u zdrowego człowieka wynosi 75–
110 proc., a u chorego po wszczepieniu sztucznej zastawki należy utrzymać go w
granicach 30–50 proc. (na poziomie 2–3-krotnie obniżonym),
- INR (Międzynarodowy Współczynnik Znormalizowany), którego przewaga nad
wskaźnikiem protrombinowym polega na uwzględnieniu jakości odczynnika –
preparatu tromboplastyny. U zdrowego człowieka wynosi on 0,9–1,2, a u chorego po
wszczepieniu sztucznej zastawki powinien wynosić 2–3. Wzrost INR odpowiada
spadkowi wskaźnika protrombinowego

Monitorowanie ambulatoryjne wskaźnika prowadzi się początkowo co tyg. Jeśli jego

poziom pozostaje stabilny, w oczekiwanym zakresie, można ten okres stopniowo
wydłużać do 2–3 tyg., a w wyjątkowych wypadkach nawet do 1 badania na miesiąc.

Pamiętać jednak należy, że każda korekta dawkowania wymaga kontroli w okresie, co

najwyżej tygodnia.

Chory musi przyjmować lek nieprzerwanie w sposób regularny i zdyscyplinowany.

Najlepiej codziennie po śniadaniu o tej samej porze.

Podczas badania wskaźnika chory nie musi być na czczo.
U chorych stosujących antykoagulanty należy ograniczyć do niezbędnego minimum

stosowanie iniekcji wobec zwiększonego ryzyka powstania krwiaków.

Należy pamiętać, że wiele leków ma wpływ na aktywność antykoagulantów.

Leki nasilające działanie
antykoagulantów

allopurinol, aminoglikozydy, amiodaron, ampicylina,

bezafibrat, ceaflosporyny II i III generacji, chinidyna,
chloramfenikol, cimetydyna, erytromycyna,
dihydroergotamina, fenylobutazon, fenytoina,
flukonazol, heparyna i heparyny drobnocząsteczkowe,
ibuprofen, indometacyna, izoniazyd, kerbencylina,
ketokonazol, ketoprofen, klofibrat, kwas
acetylosalicylowy, kwas nalidyksowy, metronidazol,
naprokem, omeprazol, piroksykam, propylfenazon,
propafenon, sulfonamidy, tamoksyfen, testosteron,
steroidy anaboliczne, L-tyroksyna, tyklopidyna,
tolbutamid, trójpierścieniowe przeciwdepresyjne

Leki obniżające działanie
antykoagulantów:

adrenalina, alkohol spożywany

przewlekle, atropina, barbiturany,
benzylopenicylina, cholestyramina,
glikozydy naparstnicy, gryzeofulwina,
haloperidol, leki antykoncepcyjne,
karbamazepina, glikokortykosteroidy,
metformina, metylotiouracyl,
propylotiouracyl, rifampicyna,
tiamazol.

Pokarmy zmniejszające efekt
lecenia przeciwkrzepliwego:

kapusta, kalafior, brokuły, sałata

brukselka, szpinak, otręby pszenne,
soja, wątróbka

Choroby wątroby nasilają działanie

leków p/zakrzepowych

Przechodzenie z acenocumarolu na
heparyny

Włączamy heparynę lub

nowocześniejsze, łatwiejsze w
stosowaniu i bezpieczniejsze
niskocząsteczkowe pochodne
heparyny, np.:
- Clexane -w dawce 60 mg, co 12h.,
- Fraxiparine - 0,6 ml, co 12h.
- Fragmin -5–10 tys. j.m., co 12h.

Przygotowanie chorego do drobnych
zabiegów (chirurgicznych,
laryngologicznych, ginekologicznych itp.),

przerwać podawanie acenocumarolu 3 dni przed

zabiegiem lub usunięciem zęba,
- od 2. dnia przed terminem stosować Clexane 60 mg
co 12 h lub Fraxiparine 0,6 ml co 12 h)

podać antybiotyk
w dniu zabiegu wykonać wskaźnik protrombinowy, który

– aby zabieg był możliwy powinien wynosić > 65 proc.
lub wskaźnik INR, który powinien wynosić ok. 1,

ponowne wdrożyć leczenie antykoagulantami doustnymi

w zależności od rodzaju zabiegu (np. po usunięciu
zęba można już tego samego dnia) i przejść z heparyn
na antykoagulanty doustne

Ciąża a leczenie
przeciwkrzepliwe:

Obecnie sztuczna zastawka nie jest już bezwzględnym

przeciwwskazaniem do zajścia w ciążę, jednak z
powodu obciążenia układu krążenia i nasilenia ryzyka
powikłań zakrzepowo-zatorowych należy ją
pacjentkom odradzać. Ciąża od momentu rozpoznania
wymaga zmiany leczenia z acenocumarolu (ze
względu na jego teratogenne działanie) na heparynę
niskocząsteczkową. Takie leczenie kontynuuje się
przez pierwszy trymestr ciąży. Następnie wdraża się
ponownie acenocumarol, również wg podanych
wcześniej zasad. Ponownie przechodzi się na
heparyny w końcowym okresie ciąży. Ciążę należy
rozwiązywać planowym cięciem cesarskim

Niepokojące objawy- kiedy do
lekarza?

-Wylewy podskórne,
-Długi czas krwawienia w przypadku

skaleczeń

-Krwawienie z nosa, z dziąseł, dróg rodnych
-Obecność krwi w moczu
-Krwawienie z przewodu pokarmowego
Pacjent powinien prowadzić książeczkę

leczenia przeciwkrzepliwego: data
badania, wartość INR, dawka leku.

Ochrona zastawki serca

- Chroń organizm przed infekcjami - na

zastawce mogą osiąść bakterie w związku
z tym należy zgłaszać się do lekarza z
przeziębieniem, czy każdą infekcją

- Dbać o prawidłowa higienę jamy ustnej-

wyleczenie próchnicy i stanów zapalnych
jamy ustnej

- Zażywać leki regularnie
- Informuj personel medyczny o

wszczepionej zastawce

Odżywianie

- Dieta lekkostrawna,4-5 posiłków dziennie, Pokarmy z

niską zawartością tłuszczy i cholesterolu

- W diecie chude mięso, ryby, drób.Zrezygnuj z masła,

smalcu, na rzecz oliwy z oliwek, ograniczenie soli w
diecie zalecana 1 płaska łyżeczka dziennie-5-6
gramów

- Ograniczenie cukru i słodyczy, które są

przekształcane w tkankę tłuszczową,

- Uzupełnianie diety w potas, który reguluje RR i bierze

udział w utrzymaniu prawidłowego rytmu serca, -
Potrawy pieczone, gotowane na parze, a nie smażone

- Ograniczenie alkoholu z uwagi na jego kaloryczność

Zadbaj o kondycje psychiczną

-Radź sobie ze stresem przez aktywność

fizyczną, kontakt z przyrodą, kontakty
z rodziną i przyjaciółmi,

-Nie należy tłumić emocji, wstydzić się

łez,

-Zainteresowania i hobby
-Organizacja czasu wolnego

Nałogi-rzuć palenie-nikotyna uszkadza

ścianki naczyń krwionośnych
powodując powstawanie zmian
miażdżycowych. Udowodniono, że
nawet 3-4 papierosy typu ,,light”
prowadzi do zamykania by-pasów po 2-
4 latach

- Wizyta pooperacyjna w Poradni

kardiochirurgicznej

- Regularne wizyty u kardiologa i lekarza

rodzinnego

- Działanie p/bólowe –przez okres 3 miesięcy

mogą utrzymywać się bóle, co związane jest z
gojeniem mostka.

- Leczenie sanatoryjne
- Jeżeli jesteś po operacji zastawki nie oznacza

to, że w przyszłości nie będziesz chorował na
miażdżycę. Pamiętaj o profilaktyce choroby
wieńcowej.

Powikłania późne

-Migotanie przedsionków
-Blok przedsionkowo-komorowy
-Udar mózgu
-Powikłania neurologiczne-psychozy,
-Płyn w opłucnej

Zespół Larsona

Zespół pokardiotomijny – występuje 1 do

6 tygodni po zabiegu
kardiochirurgicznym.

Objawia się powstaniem ogniska

zapalnego w płucu, wysiękiem do
opłucnej oraz gorączką. Laboratoryjnie
stwierdza się wzrost OB, wzrost liczby
leukocytów oraz obecność przeciwciał
przeciw mięśniowi sercowemu

Migotanie przedsionków:

Często występuje po operacjach

kardiochirurgicznych. Towarzyszy mu
spadek RR oraz złe ogólne
samopoczucie.

-Cordarone dożylnie i/ lub Opacorden

doustnie w dawkach wysycających

-Kardiowersja przy braku efektu leczenia

farmakologicznego

NIESTABILNOŚĆ
MOSTKA

-Cukrzyca
-Zabiegi w trybie nagłym ,,szybkie otwarcia”
-Pora letnia
-Nawyki higieniczne
-Otyłość
-Niektóre leki
-Nieprzestrzeganie zaleceń - przy kaszlu,

leżenie na boku

-Zakażenia ran
-Przygotowanie pola operacyjnego

KRYZYS 3-4 DOBY

Objawy: (Pacjent zgłasza duszność, złe

samopoczucie, osłabienie, dolegliwości bólowe,
Lęk i zagubienie, Zwątpienie w sens zabiegu)

Działania prewencyjne
-Rozpoznanie przyczyny złego samopoczucia
-Wyjaśnienie i rozmowa z chorym
-Obserwacja pacjenta
-Pomoc w czynnościach pielęgnacyjnych, ale nie

wyręczanie pacjenta

-Rozmowa z psychologiem
-Umożliwienie kontaktu z rodziną