Suburbanizacja
w Karpatach

9.11.2012

Przegląd literatury i źródeł:

1)

Wyrszyńska J., 1995, Karpaty Polskie. Przyroda, człowiek i jego
działalność, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.

2)

Red. Fierla I., 2004, Geografia gospodarcza Polski, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.

3)

Mełges H., Mełges M., 2008, Przekształcenia przestrzenne w
terenach podmiejskich na przykładzie Nowego Sącza, Wydawnictwo
Politechniki Krakowskiej.

4)

Bański J., 2009, Odrębność obszaru podmiejskiego w kontinuum
miejsko-wiejskim, Czasopismo Geograficzne, Polskie Towarzystwo
Geograficzne, Wrocław.

5)

Węcławowicz-Bilska E., 2009, Uwarunkowania planowania
przestrzennego na terenach górskich na przykładzie Polskich
Karpat, Czasopismo Techniczne, Wydawnictwo Politechniki
Krakowskiej.

6)

Lisowski A., Grochowski M., Procesy suburbanizacji,
uwarunkowania, formy i konsekwencje, Uniwersytet Warszawski.

7)

Czerny M., 2005, Globalizacja a rozwój, Warszawa.

8)

www.politykarozwoju.obserwatoria.malopolska.pl (02.11.2012.)

9)

www.studreg.uw.edu.pl (02.11.2012.)

Cel pracy:



Analiza cech strefy podmiejskiej w
Karpatach na tle miasto-wieś



Charakterystyka procesu suburbanizacji na
przykładzie Nowego Sącza



Omówienie presji na środowisko
przyrodnicze jakie wywołuje suburbanizacja

Suburbanizacja

- proces przenoszenia/pojawiania się

form przestrzennych miasta oraz form życia miejskiego
poza miastem centralnym, na terenach w jego sąsiedztwie
czyli w strefie podmiejskiej. Proces ten polega na
rozszerzaniu się atrybutów miasta – najczęściej wskazuje
się na zmiany sposobu użytkowania ziemi.
O intensywności i zasięgu suburbanizacji decyduje wzrost
liczby ludności chcącej zamieszkać poza miastem
centralnym, w obszarze o mniejszej gęstości domów oraz
preferencje mieszkańców miast, którzy nie tylko chcą
mieszkać poza miastem, ale też dysponować dużymi
działkami budowlanymi, co prowadzi do zwiększenia
średniej wielkości terenów miejskich na jednego
mieszkańca.

Proces suburbanizacji

ma charakter

żywiołowy, czyli taki, który całkowicie lub
częściowo wymyka się obowiązującym
regulacjom instytucjonalnym a jego negatywne
konsekwencje nie są brane pod uwagę przez
zaangażowane w ten proces podmioty.

Żywiołowość suburbanizacji

prowadzi

do niekontrolowanego lokalizowania funkcji,
zmian przeznaczenia terenów, niepożądanego
rozciągania sieci infrastruktury komunalnej
oraz połączeń transportowych, a także obudowy
istniejących dróg.

Strefa podmiejska

– ma charakter

wiejsko-miejski, na tych obszarach
przeplatają się tradycyjne formy
użytkowania ziemi, typowo wiejskie, z
nowoczesnym, intensywnym, towarowym
rolnictwem szklarniowym, warzywniczym a
także sadowniczym i chowem zwierząt
gospodarskich. Mieszkańcy stref
podmiejskich są głównie zatrudnieni w
zawodach pozarolniczych, dojeżdżają do
pracy poza miejscem zamieszkania i
prowadzą miejski tryb życia.

Odrębność obszarów
podmiejskich

najpełniej wyraża

przenikanie się form życia oraz
krajobrazu miejskiego i wiejskiego,
intensywne migracje, intensywność
jednorodzinnego budownictwa
mieszkaniowego,dynamiczne zmiany
funkcjonalne.

Grupa cech

Zagadnienie

Cechy diagnozujące

Społeczno-
demografic
zna

Styl życia

Miejski styl życia
Przenikanie się treści i form życia miejskiego i
wiejskiego
Specyficzny styl życia rodzinnego i sąsiedzkiego

Struktura

społeczna

Struktura społeczno – zawodowa

Fizjonomicz
na

Charakter

przestrzeni

Gęstość zabudowy mieszkaniowej
Przenikanie się krajobrazu miejskiego i
wiejskiego
Brak stabilności fizjonomicznej

Charakter

zabudowy

Przewaga budownictwa jednorodzinnego
Intensywność inwestycji jednorodzinnego
budownictwa mieszkaniowego
Miejski charakter zabudowy

Użytkowanie

ziemi

Zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi
Konflikty w gospodarowaniu gruntami

Ekonomiczn
a

Zróżnicowanie

funkcjonalne

Wielofunkcyjność
Dynamiczne zmiany funkcjonalne

Powiązania z

miastem

Intensywne migracje wahadłowe
Gęsta sieć komunikacyjna

Tab. 1. Grupowanie cech obszarów
podmiejskich

Źródło: Bański J., 2009, Odrębność obszaru podmiejskiego w kontinuum miejsko-
wiejskim, Czasopismo Geograficzne, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Wrocław.

Cechy diagnostyczne

Miasta

Obszary

wiejskie

Obszary

podmiejskie

Gęstość zaludnienia

+++

+

++

Miejski styl życia

+++

+

++

Przenikanie się form życia miejskiego i wiejskiego

0

+

+++

Specyficzny styl życia rodzinnego i sąsiedzkiego

+++

+++

++

Zróżnicowana struktura społeczno-zawodowa

++

+

++

Gęstość zabudowy mieszkaniowej

+++

+

++

Przenikanie się krajobrazu miejskiego i wiejskiego

+

0

+++

Brak stabilności fizjonomicznej

++

+

++

Przewaga budownictwa jednorodzinnego

++

+++

+++

Intensywność jednorodzinnego budownictwa
mieszkaniowego

+

+

+++

Miejski charakter zabudowy

+++

0

+

Zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi

++

+

+++

Konflikty w gospodarowaniu gruntami

++

+

+++

Wielofunkcyjność

+++

+

++

Dynamiczne zmiany funkcjonalne

+

+

+++

Intensywne migracje wahadłowe

0

+

+++

Tab. 2.Ocena stopnia natężenia lub istotności zjawisk charakteryzowanych przez cechy obszarów
podmiejskich na tle miast i obszarów wiejskich.

Objaśnienia: natężenie lub istotność zjawiska: +++-duże, ++-przeciętne, +-mało, 0-brak

Źródło: Bański J., 2009, Odrębność obszaru podmiejskiego w kontinuum miejsko-wiejskim,
Czasopismo Geograficzne, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Wrocław

.

W obszarze Karpat znajduje się ponad 50 miast. W
tereny północne i północno-zachodnie Karpat, tereny
Pogórza wkraczają strefy podmiejskie Tarnowa,
Rzeszowa, Dębicy i Przemyśla. Miejska sieć osadnicza
Karpat polskich obejmuje w większości miasta małe
oraz średniej wielkości. Pojedyncze duże ośrodki
miejskie są położone na granicy regionu, na linii tzw.
nasunięcia karpackiego

Ryc. 1. Sieć miast w Karpatach Polskich
Funkcje miast: P – przemysł, R – rolnictwo, U – usługi, PRU – przemysł, rolnictwo,
usługi
Źródło: Wyrszyńska J., 1995, Karpaty Polskie. Przyroda, człowiek i jego działalność,
Uniwersytet Jagielloński, Kraków.

Charakterystyczne dla procesu przemian jest
wstawianie terenów budownictwa
jednorodzinnego w tereny otwarte wokół miast,
szczególnie wzdłuż dróg wylotowych. Do
najbardziej niekorzystnych pod względem
przestrzennym należą te, które są
lokalizowane na tle panoramicznych ujęć
krajobrazu górskiego Karpat. Niski stopień
dostosowania nowych zespołów i obiektów do
specyficznych warunków górskiego położenia
skutkuje nieodwracalnymi zmianami w
krajobrazie kulturowym miast karpackich.
Szczególne widocznie, niekorzystne
przeobrażenia przestrzenne następują w
miastach o dynamicznym rozwoju opartym na
nadmiernej rozbudowie związanej z
atrakcyjnością położenia.

Źródło: Mełges H., Mełges M., 2008, Przekształcenia przestrzenne w terenach
podmiejskich na przykładzie Nowego Sącza, Wydawnictwo Politechniki
Krakowskiej

.

Fot. 1. Nieuporządkowana, chaotyczna zabudowa wkracza na malownicze zbocza
otaczające układ miejski Krościenka nad Dunajcem (fot. A. Kozakiewicz)

Nowy Sącz

Aktualnie miasto rozrasta się
promieniście, we wszystkich
kierunkach, stopniowo wchłaniając
najbliżej położone wsie. Dynamiczny i
niekontrolowany proces rozrastania się
miasta poprzez powstawanie nowych
dzielnic mieszkaniowych lub
przemysłowych odbywa się kosztem
wchłaniania terenów rolniczych
bezpośrednio sąsiadujących z miastem.

Presja na środowisko przyrodnicze w
wyniku procesu suburbanizacji:

•

Wpływ na stan pokrywy glebowej

•

Zwiększona intensywność zużycia wody

•

Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych

•

Słaby rozwój kanalizacji

•

Bardziej intensywny spływ powierzchniowy i wzrost

zagrożenia powodziowego (nowa zabudowa, drogi)

•

Większe zużycie materiałów budowlanych, energii na

ogrzewanie budynków i na dojazdy

•

Problemy z gromadzenie odpadów konsumpcyjnych

•

Rozwój transportu w wyniku suburbanizacji skutkuje

wzmożoną konsumpcją energii, wzrostem zanieczyszczeń
środowiska, fragmentacją ekosystemów, obniżeniem jakości
krajobrazu.

•

Niszczenie obszarów zalesionych

•

Zmiany struktury i funkcjonowania krajobrazu w postaci

jego synantropizacji

Podsumowanie i wnioski:



W strefach podmiejskich na terenie Karpat dominują funkcje
mieszkaniowe. Funkcje usługowe, głównie rekreacyjne i
turystyczne są w zbyt małym stopniu dostrzegane przez
decydujących o sposobach zagospodarowania.



Postępująca zmiana ekonomicznych podstaw życia ludności



Nasila się koncentracja nowego budownictwa ludności
nierolniczej na terenach podmiejskich Nowego Sącza.



Miasto Nowy Sącz jako ośrodek ogniskujący proces
suburbanizacji i zespalający podmiejskie osiedla w jeden
coraz bardziej zwarty przestrzennie obszar.



w strefie podmiejskiej zaszły głębokie zmiany w środowisku
przyrodniczym, a ekspansja zabudowy miejskiej zmieniła
środowisko lokalne oraz uwarunkowania gospodarki rolnej i
leśnej.