Czynnik produkcji w

rolnictwie

prof. dr hab.
Wiesław Musiał

1

Wykład 5

P-2012

Agrobiznes nie jest strukturą
integralną o charakterze
podmiotowym, cele gospodarcze
nie osiąga jako całości lecz cele
te osiągają poszczególne
podmioty gospodarcze.

2

Cele te są następujące:

 dochodowe (maksymalizacja

zysku …)

 efektywnościowe (np.

maksymalizacja, produkcja
towarowa, produkcji czystej na
1 rbg…)

 produkcyjne (maksymalizacja

wydajności z 1ha, od 1 sztuki…)

3

Cele te osiągane są przy istnieniu
różnych tzw. ograniczeń
brzegowych.

Typowym ograniczeniem jest
ograniczenie środowiskowe np.
susze, słabe gleby, system
prawny – zwłaszcza podatkowy,
pozycja branży w gospodarce,
umowy międzynarodowe np.
handlowe Itp.

4

Czynnik produkcji w agrobiznesie
to:

 Ziemia
 Praca
 Kapita

ł

 Zarządza

nie

oraz

Żadnego produktu nie można
wytworzyć przy użyciu tylko
jednego czynnika produkcji.

5

Produkcja jest więc funkcją wielu
zmiennych.

Zmienne te (czynniki) nie są
jednorodne a ich wpływ na
produkcję jest każdorazowo inny i
trudny do ustalenia.

Mogą też między nimi
występować różne relacje
ilościowe i do pewnych granic
mogą zastępować się
wzajemnie.

6

Ziemia

jest środkiem produkcji
mającym tzw. cechy
szczególne

tj. takie, które nadają rolnictwu
specyfikę i różnią rolnictwo jako
dział gospodarki od innych są to:

 przyrodniczy charakter ziemi i

ograniczone możliwości ingerencji
człowieka w ziemię (nie można
zamieniać piasku w czarnoziem)

 występowanie problemowych dla

rolnictwa terenów marginalnych
związanych z jakością ziemi

7

8

W Polsce jest:

gleb klas V i VI – 34%
gleb o nieprawidłowych
stosunkach wodnych ok. 10%
gleb nadmiernie suchych ok.
30%
gleb położonych na obszarach
o niesprzyjających warunkach
klimatycznych ok. 20%

Ponadto z ziemią związane są takie
szczególne cechy rolnictwa jak:

 rozproszenie i stąd atomizacja

podmiotów gospodarczych
(gospodarstw)

 potrzeba budowy kosztownej

infrastruktury technicznej na
terenach rolniczych (drogi, mosty,
sieci energetyczne …)

 narażenie ziemi na degradacje

związaną z zanieczyszczeniem
środowiska

9

A także dość częste (w różnych
krajach) ingerowanie państwa
w obrót ziemi jako środka
produkcji specyficznego i
szczególnego

Jej wielkie znaczenie i szczególne
zainteresowanie ekonomiczne
wynika z faktu że:

 występuje ograniczoność zasobów

ziemi

 istnieje biologiczny przymus

(bezalternatywność) konsumpcji
żywności

10

Ważnymi właściwościami
wpływającymi na ekonomikę
rolnictwa są także takie cechy
ziemi jak:

 niepomnażalność
 niezniszczalność (części

szkieletowej)

 nieprzemieszczalności
 przestrzenność

11

Z ekonomicznego punktu
widzenia ważnymi miarami oceny
ziemi rolniczej są:

Produkcyjność ziemi tj. jej
wydajność techniczna,
technologiczną mierzoną np.
plonem/1ha

Produktywność oznacza
wartość produkcji ocenionej w
kategoriach wynikowych lub
globalnych (produkcja globalna,
końcowa, czysta) w zł na 1ha

12

13

Polska jest krajem o relatywnie
dużych zasobach ziemi (31,3 mln
ha) w tym ziemi rolniczej tj.
użytków rolnych 18,9 mln ha
(60% pow. ogólnej)

W gospodarstwach rolnych
użytkuje się 15,5 mln ha tj.
ok. 0,41 ha na 1
mieszkańca kraju (2012 r.)

Oceniając z punktu widzenia
produkcyjno-ekonomicznego
zasoby ziemi bierzemy pod
uwagę

 ilość ziemi (jaką dysponuje kraj,

gospodarstwo)

 strukturę użytków i zasiewów
 jakość ziemi (klasy bonitacji)
 kompleksy przydatności gleb

(13 kompleksów wg IUNiG)

14

W strukturze ziemi rolniczej (w
2010 r.) stanowiącej grunty orne
(powierzchnia zasiewów):

 zboża stanowią 72,4% (7,6 mln

ha)

 ziemniaki 3,7% (0,4 mln ha)
 rośliny przemysłowe (rzepak,

buraki cukrowe) 11,1 % (1,2 mln
ha)

 rośliny pastewne (wraz z

kukurydzą) 8,5% (0,9 mln ha)

 pozostałe uprawy 3,9% (0,4 mln

ha)

15

Określana jest także jako
siła robocza lub kapitał
ludzki.

Praca

Ma charakter ilościowy i
jakościowy i stanowi iloczyn osób
zdolnych do pracy
(zatrudnionych) razy czas pracy.

Daje to podaż pracy

16

O wartości czynnika pracy
decyduje:

 poziom wiedzy
 wykształcenie zawodowe
 umiejętności
 doświadczenie

Jest to jedyny twórczy i
aktywny czynnik procesu
produkcji wprawia w ruch i
utrzymuje w ruchu proces
produkcji.

17

Pozostałe czynniki raczej
pośrednio (pomocniczo)
przyczyniają się do powstania
produktu na tyle na ile podnoszą
wydajność pracy.

Prawidłowością jest, że
miarę rozwoju
gospodarczego maleje
znaczenie przyrostu
zatrudnienia w
agrobiznesie natomiast
wzrasta wpływ kapitału
ludzkiego (tj. wiedzy i
umiejętności).

18

Zatrudnienie w nowoczesnym
rolnictwie spada zarówno w
sensie:

 Absolutnym (liczba

zatrudnionych w danym kraju)

 względnym (na 100 ha UR)

Potencjał intelektualny i
jego wykorzystanie w
gospodarce, w tym w
agrobiznesie jest głównym
elementem strategii
przewagi jednego państwa
nad drugim

19

Brak wykształcenia oznacza
zwykle:

 ograniczoną podatność na

wszelkie innowacje i zmiany

 niezrozumienie procesów

społecznych, ekonomicznych i
politycznych

 zwykle brak umiejętności

planowania własnego rozwoju
zawodowego

20

W świecie obserwuje się wyraźnie
zależność pomiędzy poziomem
wykształcenia ludności danego
kraju a zamożnością

Praca w rolnictwie ma również
wiele cech szczególnych
odróżniających ten dział od
innych działów gospodarki
narodowej:

 czas pracy w produkcji rolnej jest

różny od czasu produkcji (np. czas
produkcji pszenicy 305 dni, czas
pracy na 1 ha 30 godzin)

 niższa efektywność ekonomiczna

pracy w rolnictwie wynikająca z:

21

 zwykle stałego zatrudnienia a

sezonowego zapotrzebowania
na pracę

 niższego niż w przemyśle

uzbrojenia pracy w kapitał (K/P)

 z reguły niższych kwalifikacji

ludności rolniczej (tendencja
niemal ogólnoświatowa)

22

Praca oceniany jest w ekonomice
rolnictwa poprzez pomiar:

zasobów siły roboczej tj.
zastosowanych lub możliwych do
zastosowania w rolnictwie
liczby ludności pracującej w
rolnictwie tj. właścicieli
gospodarstw indywidualnych,
osoby zatrudnione na zasadzie
stosunku pracy
liczby udziałowców spółek
rolniczych
liczby członków RSP

23

Obecnie w krajach UE zasoby
pracy mierzy się głównie w
rocznych jednostkach pracy
(AWU – annual work unit)

 jest to równoważnik 2120 godzin

przepracowanych w ciągu roku
(265 dni x 8 godzin)

 w Polsce stosowane są także

inne jednostki przeliczeniowe w
tym Frenkla, Blohma…, Miękusa
…

24

25

W Polsce pracuje wyłącznie lub
głównie w rolnictwie (2010 r.) 2,3
mln osób

W przeliczeniu na 100 ha UR
zatrudnienie wynosi średnio
17 osób/100 ha UR w
gospodarstwach indywidualnych
2,5 osób/100 ha UR w
gospodarstwach osób prawnych
(wielkoobszarowych)
a w Małopolsce 41 osób/100 ha
UR

Stanowi rzeczowe składniki
procesu produkcji (środki
trwałe i obrotowe).

Kapitał

Nie jest czynnikiem jednorodnym gdyż
są tu zarówno składniki aktywne jak i
bierne.

Składniki bierne to środki trwałe
takie jak: budynki, budowle, maszyny,
narzędzia, urządzenia wodno-
melioracyjne, śr. transportu.

26

Biorą one udział w wielu procesach
produkcji, zużywają się stopniowo, są
odtwarzane nie corocznie lecz po
całkowitym zużyciu

Składniki czynne to: środki
obrotowe, które zużywają się
całkowicie w danym cyklu
produkcyjnym np. nawozy, pasze,
paliwo, ale także zapasy produkcyjne i
środki pieniężne.

27

W analizie stanu i rozwoju
kapitału ważne jest:

 struktura wewnętrzna kapitału
 relacje do innych czynników

produkcji

 przyrost kapitału i jego

odnawianie

Wzrost kapitału jest zwykle
odwrotnie proporcjonalnie do
ilościowo ujmowanego
niezbędnego czynnika pracy.

Uzbrojenie pracy
zwiększa wydajność
kapitału.

28

Z punktu widzenia rozwoju
rolnictwa ważnym jest na ile
kapitał jest nowoczesny
technologicznie i czy wpływa na
obniżenie poziomu kosztów
produkcji.

W polskim rolnictwie jest to
szczególnie widoczne, gdyż
przeważająca część środków
trwałych budynków, ciągników,
maszyn jest mocno
zdekapitalizowana i
nienowoczesna.

29

30

Proces odnowy środków trwałych
dotyczy głównie gospodarstw
większych i jest wspierany
środkami pomocowymi UE

W rolnictwie kapitał ma także
wiele cech szczególnych są to:

 odmienna i mniej korzystna od

przemysłu struktura wewnętrzna
kapitału (niskie uzbrojenie pracy)

 powolny obrót kapitału dla

większości działalności
produkcyjnych (cykl produkcji zbóż
1 rok, wychów krowy do czasu
uzyskania mleka 2,5 do 3 lata,
wyprodukowanie opasa 1,5 – 2
lata)

31

 z reguły zapóźnienie

technologiczne w stosunku do
przemysłu (niemal brak
automatyzacji, robotyzacji)

 ponoszenie nakładów na nie do

końca znane wielkości produkcji
(np. plonów nie da się precyzyjnie
zaplanować)

 duża sezonowość nakładów i

dochodów

 produkcja raczej surowców a nie

produktów finalnych (niska pozycja
rynkowa rolników)

32

Kapitał zgromadzony w środkach
trwałych oceniamy mierząc stan i
wartości

 budynków i budowli
 maszyn, urządzeń technicznych i

narzędzi

 środków trwałych
 nasadzenia i plantacje

wieloletnie

Ustaloną wartość środków trwałych
odnosimy do obszaru gospodarstwa,
liczby pracujących, stanu i zasobów
siły pociągowej

33

Obrotowe środki produkcji
dzielimy na własne i obce,
towarowe i pieniężne

 ich szybkość obiegu w procesie

produkcji

 wielkość i wartość zapasów
 stan środków na kontach,

należności, zobowiązania

 wartość środków obrotowych

odniesioną do wartości
wytwarzanych z nich produkcji

 …

Ich rozmiar lub zaangażowanie w
procesy produkcyjne oceniamy
mierząc

34

Decydują one o trafności i
efektywności podejmowanych
decyzji produkcyjnych i
ekonomicznych zarówno w skali
mikro jak też i makro.

Zarządzanie i wiedza

techniczna

35

Podejmując decyzję ekonomiczne
w odniesieniu do rolnictwa należy
mieć na względzie jego specyfikę
(cechy szczególne).

Liberałowie są przeciwni
sektorowemu traktowaniu
gospodarki w tym gospodarki
rolnej i agrobiznesu i
agrobiznesu i uwzględnianiu
cech specyficznych
poszczególnych branż.

Znajomości tych cech decyduje
w dużym stopniu o trafności
skuteczności zarządzania (stąd
też odrębnie wykładane są
ekonomiki branżowe).

36

Istotne dla ekonomiki
gospodarstw, ale także i polityki
gospodarczej są następujące
cechy szczególne rolnictwa:

 specyfika rolnictwa wynikająca z

większej elastyczności popytu
aniżeli produkcji

 specyfika wynikająca z działania

praw Engla i Kinga

 występowanie tzw. paradoksów

rynkowych (Giffena, Veblena,
spekulacyjny)

 duża podatność producentów i

produktów na pośrednictwo w
zbycie

37

 przestrzenny charakter produkcji i

wynikająca stąd duża
transportochłonność i
energochłonność

 duże zróżnicowanie form prawnych

i wielkości podmiotów
gospodarczych w tym wielka
liczebność podmiotów
(gospodarstw) niekomercyjnych
(samozaopatrzeniowych)

 niedoskonałości rynków

międzynarodowych, powszechny w
produkcji rolnej protekcjonizm a w
handlu (dumping)

38

39

Dziękuję za

uwagę