*

O niektórych

zasadach

uwarstwienia

*

Funkcjonalna konieczność

uwarstwienia

Społeczeństwo jako mechanizm funkcjonujący musi przydzielić swym członkom

pozycje społeczne i obowiązki. Musi zatroszczyć się o motywację – wpoić pragnienie

objęcia określonych pozycji, a gdy je obejmą-pragnienie pełnienia wiążących się z

tym obowiązków.

System rywalizujący większy nacisk kładzie na motywacje osiągania pozycji.

System nierywalizujący silniej być może motywuje wykonywanie obowiązków,

niemniej w każdym systemie wymagane są obydwa typy motywacji.

Konieczne jest by społeczeństwo dysponowało:

-pewnymi rodzajami nagród, które może stosować jako bodźce,

-pewnymi sposobami rozdzielania tych nagród, stosownie do pozycji.

Nagrody i ich rozdział stają się elementem porządku społecznego, dając początek

uwarstwieniu.

Prawa i prerogatywy różnych pozycji muszą być nierówne, zatem społeczeństwo

musi być rozwarstwione. Każde społeczeństwo, niezależnie od tego, czy jest proste

czy złożone, musi różnicować ludzi ze względu na prestiż i szacunek.

Dwa czynniki określające względną rangę pozycji:

1)

Są najważniejsze w danym społeczeństwie (dotyczy funkcji i ma znaczenie względne),

2)

Wymagają największego przygotowania czy zdolności (dotyczy środków i wynika z

niedostatku).

Różnice doniosłości funkcjonalnej:

Społeczeństwo musi dostarczyć nagród – musi strzec się, by pozycje mniej doniosłe nie

konkurowały skutecznie z bardziej doniosłymi.

Funkcjonalna ważność pozycji jest warunkiem koniecznym.

Różnice liczebności kadr:

Zajmowanie pozycji wymaga pewnych umiejętności czy zdolności.

Są tylko dwa sposoby uzyskania kwalifikacji:

-dzięki wrodzonym zdolnościom,

-poprzez szkolenie.

W konkretnym działaniu niezbędne są zawsze obydwa.

Gdy brak osób o wymaganych umiejętnościach to pozycja musi być na tyle atrakcyjna,

by wytrzymać konkurencję z innymi pozycjami i przyciągać osoby o niezbędnych

kwalifikacjach.

(pozycja musi zajmować wysoki szczebel w hierarchii społecznej – musi zapewniać

wysoki prestiż, wysokie zarobki, dużą ilość wolnego czasu)

*

Dwie determinanty rangi
pozycji

Jak należy tłumaczyć różnorodność systemów uwarstwienia.

Czynniki kształtujące dwie determinanty zróżnicowania nagród:

-ważność funkcjonalna,

-szczupłość kadr.

Pozycje ważne w jednym społeczeństwie mogą nie mieć znaczenia w

innym.

Te same czynniki mogą z kolei wpływać na problem szczupłości kadr (mogą

całkowicie usunąć potrzebę pewnych umiejętności czy uzdolnień).

Religia. Jedność społeczeństwa ludzkiego osiągana jest dzięki wspólnocie ostatecznych

wartości i celów. Wpływają one na zachowanie, a ich integracja umożliwia działanie

społeczeństwa jako systemu. Dzięki wierze i obrzędom wspólne cele i wartości wiążą się ze

światem wyobrażeń, symbolizowanym przez materialne przedmioty kultu. Cześć dla

obiektów sakralnych i symbolizowanych przez nie istot oraz przyjęcie reguł mających źródło

nadprzyrodzone pozwala sprawować potężna kontrolę nad postępowaniem ludzkim, by

zmierzało ono do utrzymania struktury instytucjonalnej i podporządkowania się ostatecznym

celom i wartościom. Czynności religijne pozostają w rękach specjalnych osób, które cieszą

się większymi nagrodami niż zwyczajni członkowie społeczeństwa. Jeśli świat

nadprzyrodzony włada losami ludzkimi pełniej niż doczesny, to jego ziemski przedstawiciel

musi być jednostką potężną (strażnik świętej tradycji).

Funkcje religijne kojarzono z najwyższymi pozycjami władzy.

Zasób kompetencji technicznych koniecznych dla pełnienia obowiązków religijnych jest

niewielki.

Najwyższą pozycję ogólną przyznawał kapłanom średniowieczny typ porządku społecznego,

produkcja gospodarcza jest wystarczająca do tego, by dostarczyć nadwyżek. (Ludność jest

niepiśmienna, więc w dużym stopniu łatwowierna). Najbardziej skrajnymi przykładami są:

buddyzm tybetański, katolicyzm Europy feudalnej, ustrój Inków peruwiańskich, indyjski

braminizm i stan kapłański Majów.

W społeczeństwie, które jest na tyle prymitywne, że nie posiada żadnych nadwyżek,

wyodrębnienie się statusu kapłana spośród innych nie posunęło się na tyle, by prestiż

kapłana mógł mieć wielkie znaczenie.

W społeczeństwach najwyżej rozwiniętych kapłaństwo traci pozycje – tradycja sakralna i

sprawy nadprzyrodzone schodzą na dalszy plan.

Żadne społeczeństwo nie zdecydowało się zlikwidować wiary w zaziemskie cele i

nadprzyrodzone istoty.

*

Uwarstwienie a

podstawowe funkcje

społeczne

Rząd. Odgrywa w społeczeństwie rolę niezbędną i wyjątkową.

Rząd organizuje społeczeństwo w oparciu o prawo i władzę

zwierzchnią, rozbudza zainteresowanie światem doczesnym niż

nadprzyrodzonym.

Funkcje rządu polegają na bezwzględnym egzekwowaniu norm,

nieodwołalnym arbitrażu konfliktowych interesów oraz ogólnym

planowaniu i kierowaniu społeczeństwem, zewnętrzne na

prowadzeniu wojen i dyplomacji. Rząd działa w imieniu całego

społeczeństwa, kontroluje wszystkie jednostki.

Urzędnik wydaje nakazy, ponieważ dysponuje władzą

zwierzchnią, obywatel musi się podporządkować, ponieważ jest

podmiotem owej władzy. Z tego powodu rozwarstwienie tkwi

głęboko w naturze stosunków politycznych. Sądzi się czasem, że

nierówność polityczna decyduje o wszelkiej nierówności.

Inne źródła rozwarstwienia:

1) Ci, którzy aktualnie zajmują stanowiska polityczne,

2) Rządzący reprezentują interes grupowy niż swój własny,

3) Osoba zajmująca stanowisko polityczne posiada władzę tylko

i wyłącznie dzięki swemu stanowisku.

Bogactwo, władza i praca.

Każda pozycja zapewniająca swemu posiadaczowi środki do życia

jest wynagradzana ekonomicznie. Wysokość zysku ekonomicznego

staje się więc głównym wskaźnikiem statusu społecznego.

Ekonomicznym źródłem władzy i prestiżu jest głównie własność

dóbr kapitałowych (własność środków produkcji jest źródłem

dochodu tak samo jak inne pozycje, zaś sam dochód jest

wskaźnikiem).

W systemie prywatnej własności przedsiębiorstw produkcyjnych

dochód przekraczający wydatki jednostki może stać się źródłem

kapitału (nagroda za właściwe zarządzanie). Istnienie instytucji

dziedziczenia rodzi zjawisko czystego posiadania i nagrody za

czyste posiadanie.

Prawo do dysponowania pracą innych – dla uwarstwienia ten

rodzaj własności ma największe znaczenie, pociąga za sobą

stosunek nierówności.

Własność kapitału wprowadza czynnik przymusu. Nierówna

kontrola dóbr i usług nie może przynieść stronom umowy równych

korzyści.

Władza techniczna. Pozycja wymagające dużych umiejętności

technicznych zapewniają dziś wysokie nagrody, by przyciągnąć i

umotywować kształcenie się osób uzdolnionych. Rzadko pozycje te

zapewniają nagrody najwyższe – wiedza techniczna ze społecznego

punktu widzenia nie jest nigdy tak ważna, jak integracja celów

dokonująca się na szczeblu religijnym, politycznym i ekonomicznym.

Widzy i kwalifikacji nie można nabyć drogą kupna. Sprawowanie

kontroli nad kanałami kształcenia może być w pewnych rodzinach czy

klasach dziedziczne jako rodzaj praw własności. Pozycja techniczna

może być wynagradzana tak wysoko, że wytwarza się sytuacja

nadmiernej podaży. Na efektywność struktury uwarstwienia mogą

wpływać sposoby rekrutacji osób mających zajmować określone

pozycje. Porządek społeczny ogranicza inflację i deflację prestiżu

ekspertów: ich nadmiar powoduje obniżenie nagród i zniechęca

chętnych, względnie wywołuje rewolucję, zaś niedostatek prowadzi do

podwyższenia nagród lub osłabia społeczeństwo w konkurencji z

innymi.

Typy według pewnych rodzajów pomiędzy systemami:

● Stopień specjalizacji. Oddziałuje ona na precyzje i wielorakość gradacji władzy i prestiżu.

Wpływa na stopień wybicia się poszczególnych funkcji. Określa podstawę selekcji.

Typy skrajne: wyspecjalizowany, niewyspecjalizowany.

● Nacisk funkcjonalny. Nacisk spoczywa na sprawach religijnych – powoduje to ograniczenie

specjalizacji i przez to rozwoju techniki. Zahamowaniu ulega ruchliwość społeczna i rozwój

biurokracji. Gdy słabnie zaabsorbowanie religią następuje wyraźny rozwój pozycji

ekonomicznych i technicznych. Społeczeństwo może kłaść również nacisk na funkcje rodzinne,

jak w społeczeństwach niezróżnicowanych, w których wysoka śmiertelność zmusza do płodności,

a pokrewieństwo stanowi główną zasadę organizacji społecznej.

Główne typy: rodzinny, autorytarny (teokratyczny, czyli religijny i totalitarny, czyli świecki,

kapitalistyczny.

● Rozpiętość dystansów społecznych. Rozpiętością dystansu społecznego między pozycjami

powinno dawać się mierzyć ilościowo. Pomiędzy różnymi społeczeństwami oraz częściami tego

samego społeczeństwa zachodzą znaczne różnice.

Typy skrajne: egalitarny, nieegalitarny.

●Zakres szans. Pytanie o rozmiary ruchliwości społecznej różni się od pytania o równość lub

nierówność nagród. Oba te kryteria od pewnego momentu mogą kształtować się niezależnie.

Typy skrajne: ruchliwe (otwarte), stabilne (zamknięte).

●Stopień solidarności warstwowej. ,,Stopień solidarności klasowej’’, czyli występowania

specyficznych organizacji dla popierania interesów klasowych. Może kształtować się niezależnie

od innych kryteriów, jest więc ważną zasadą klasyfikowania systemów uwarstwienia.

Typy skrajne: klasy zorganizowane, klasy niezorganizowane.

*

Odmiany systemów

uwarstwienia

Dany system uwarstwienia w aspekcie każdej z tych różnic zależy od

dwóch rzeczy:

1)

Jak plasuje się w kontekście pozostałych różnic,

2)

Od warunków zewnętrznych, a mimo to wpływających na ten system

uwarstwienia. Do nich należą:

● Stadium rozwoju kulturowego. Im bogatsze dziedzictwo kulturowe,

tym konieczniejsza staje się specjalizacja,

● Stosunki z innymi społeczeństwami. Pozostawanie lub nie w otwartym

konflikcie z innymi społeczeństwami, swobodne stosunki handlowe,

wymiana kulturalna – wszystko to w pewnej mierze wpływa na strukturę

klasową.

● Liczebność społeczeństwa. W małych społeczeństwach stopień

specjalizacji funkcjonalnej, segregacji poszczególnych warstw oraz

nierówność są ograniczone.

*

Warunki zewnętrzne

Istnieje pewna liczba rodzajów różnic między

systemami oraz tym, że każdy system określony jest

przez stan danego społeczeństwa. Niebezpieczeństwo

prób klasyfikacji całych społeczeństw polega na tym, że

wybiera się jedno lub dwa kryteria, odrzucając

pozostałe

.

Typy złożone

*

Dziękuję za

wysłuchanie mojej

prezentacji

.

Izabela

Kogut